Εισήγηση στην εσπερίδα του Συνδέσµου Βιοµηχανιών Βορείου Ελλάδος (Σ.Β.Β.Ε.) και του Enterprise Europe Network Hellas Θεσσαλονίκη 27 Απριλίου 2012 «Περιβάλλον και Επιχείρηση Πρόσφατες Νοµοθετικές Αλλαγές» Η σηµερινή σύντοµη εισήγησή µου στόχο έχει να ενηµερώσει τους επιχειρηµατίες και τα στελέχη τους για µια νέα νοµοθετική ρύθµιση, που τους αφορά, δηλαδή να παρουσιάσει τους κύριους άξονες του ν. 4045/2012 σχετικά µε την ποινική προστασία του περιβάλλοντος. Πρόκειται, ουσιαστικά, για την εναρµόνιση της ελληνικής νοµοθεσίας µε την Οδηγία 99/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 19.11.2008. ύο εισαγωγικές παρατηρήσεις: α) εν είναι σύνηθες το όργανα της ΕΕ (Επιτροπή, Συµβούλιο και Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) να εκδίδουν Οδηγίες µε διατάξεις ποινικού περιεχοµένου, η θεσµοθέτηση των οποίων έχει αρχικά αφεθεί στα κράτη µέλη, στο πλαίσιο της εθνικής κυριαρχίας τους. Το γεγονός αυτό αποδείχθηκε και στην πράξη, αφού χρειάστηκαν 7 χρόνια (2001 2008) και δύο αποφάσεις του ΕΚ (Απόφαση ΕΚ της 13.9.2005, στην υπόθεση C-176/03 και Απόφαση ΕΚ της 23.10.2007, στην υπόθεση C-440/05), για να καταλήξουµε στην Οδηγία, που προαναφέραµε. β) Η ελληνική έννοµη τάξη είχε, ήδη, από το έτος 1986 (α. 28 ν. 1650/1986) εισάγει ποινικές διατάξεις για την προστασία του περιβάλλοντος, που, µε τη διάταξη του α. 24 παρ. 1 Σ, είχε αναχθεί, ήδη από το 1975, σε υποχρέωση του Κράτους και δικαίωµα του καθενός. Εποµένως, «Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά µέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας» και ως τέτοια εισήχθησαν και οι ρυθµίσεις του ά. 28 του ν. 1650/1986, που εφαρµόστηκε στην πράξη σε αρκετές περιπτώσεις. Η πρώτη προσέγγιση στις διατάξεις αυτές από τη θεωρία ήταν επικριτική, στο µέτρο, που: 1
α) οι ποινικές κυρώσεις εξαρτώνται από διοικητικές, ουσιαστικές και διαδικαστικές, προϋποθέσεις, µε αποτέλεσµα πολλές από τις ποινικές διατάξεις να είναι «λευκές», δηλαδή το περιεχόµενό τους να προσδιορίζεται από τη διοίκηση, γεγονός που δε συµβιβάζεται µε τις επιταγές του α. 7 παρ. 1 του Σ β) οι σχετικές διατάξεις δεν εντάχθηκαν στο κύριο σώµα του Π.Κ., αλλά στους ειδικούς ποινικούς νόµους. Ήδη, εισερχόµαστε στο κύριο µέρος της εισήγησης, που περιλαµβάνει δύο µέρη: στο πρώτο αναπτύσσονται τα νέα αδικήµατα, που εισήχθησαν µε την εναρµόνιση του εθνικού δικαίου µε την κοινοτική νοµοθεσία, αλλά και αυτά του α. 28 του ν. 1650/1986, όπως τροποποιήθηκε από το ν. 4042/2012, τις επιβαρυντικές περιστάσεις τους και τις απειλούµενες ποινές και στο δεύτερο θα αναφερθούµε στις ειδικές δικονοµικές διατάξεις και την ευθύνη των νοµικών προσώπων. Μέρος Α. Αδικήµατα και ποινές Ι. Τα νέα αδικήµατα Ο ισχύων ν. 4142/13.2.2012 εισήγαγε, αυτολεξεί, στο α. 3 αυτού, τα αδικήµατα, εννέα στον αριθµό, που περιέχονταν στο α. 3 της Οδηγίας 99/2008. Επειδή η πλήρης ανάπτυξή τους θα απαιτούσε υπερβολικό χρόνο, σας προσθέτω, συνοπτικά, τα κύρια χαρακτηριστικά του. α. Τέσσερα από αυτά, υπό α, β, δ και ε, θέτουν ως απαραίτητη προϋπόθεση της εφαρµογής τους, δηλαδή, σύµφωνα µε το ποινικό δίκαιο, της πλήρωσης της αντικειµενικής υπόστασής τους, οι συγκεκριµένες εγκληµατικές συµπεριφορές «να προκαλούν ή να ενδέχεται να προκαλέσουν (εγκλήµατα δυνητικής διακινδύνευσης) το θάνατο ή σοβαρές σωµατικές βλάβες σε πρόσωπα ή ουσιαστικές βλάβες στην ποιότητα του αέρα, του εδάφους, του νερού ή στα ζώα ή στα φυτά». β. ύο από τα αδικήµατα, υπό στ και ζ, αφορούν «τα προστατευόµενα είδη άγριας πανίδας ή χλωρίδας» (όπως ορίζονται στο άρθρο 2 παρ. 2 του νόµου και της Οδηγίας) και αφορούν τη θανάτωση, τον αφανισµό, την κατοχή, τη σύλληψη ή την εµπορία τους, εξαιρουµένων των περιπτώσεων, που η συµπεριφορά αφορά 2
αµελητέα ποσότητα των ειδών αυτών και έχει αµελητέο αντίκτυπο στο καθεστώς διατήρησης των ειδών. γ. Τρία αδικήµατα, υπό α, ε και θ, αφορούν την υπό ευρύτατη έννοια «διαχείριση» υλικών ή ιοντίζουσας ακτινοβολίας, πυρηνικών υλικών ή άλλων επικινδύνων ραδιενεργών ουσιών ή ουσιών, που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος. δ. ύο αδικήµατα, υπό β και γ, αφορούν απόβλητα και τη µεταφορά τους. ε. Ενώ τα τελευταία δύο αδικήµατα, υπό δ και η, αφορούν, είτε στη λειτουργία µονάδας, που εκτελεί επικίνδυνες δραστηριότητες ή στην οποία αποθηκεύονται ή χρησιµοποιούνται επικίνδυνες ουσίες ή παρασκευάσµατα, είτε και κάθε συµπεριφορά, που προκαλεί την ουσιαστική υποβάθµιση του οικοτόπου / ενδιαιτήµατος µέσα σε προστατευόµενη περιοχή, όπως ορίζεται στο α. 2 παρ. 3 του ν. 4042/2012 και στο α. 2 της Οδηγίας 99/2008. Εκτός Οδηγίας, αλλά µέσα στην Ενότητα Α του ίδιου ν. 4042/2012, περιέχονται και οι τροποποιήσεις του α. 28 του ν. 1650/1986, που αφορούν, επίσης, το θέµα µας, δηλαδή την ποινική προστασία του περιβάλλοντος. Πρόκειται, ουσιαστικά, για αντικατάσταση µεγάλου µέρους των διατάξεών του (παρ. 1 έως 7, εκτός της 4). Οι κύριες αντικειµενικές υποστάσεις, που προβλέπονται από τις νέες διατάξεις, αφορούν, όπως και στο παρελθόν: α) όποιον προκαλεί ρύπανση ή υποβαθµίζει, µε πράξη ή µε παράλειψη, το περιβάλλον και β) όποιος ασκεί δραστηριότητα ή επιχείρηση, χωρίς την απαιτούµενη άδεια ή έγκριση ή υπερβαίνει τα όριά τους και υποβαθµίζει το περιβάλλον. ΙΙ. Οι απειλούµενες ποινές Στο σηµείο αυτό θα εισέλθουµε στην ανάπτυξη του θέµατος των απειλουµένων ποινών. Εισαγωγικά, θα αναφέρουµε ότι η Οδηγία 99/2008 ορίζει την έννοια της λέξης «παράνοµης» ως «κάθε παράβαση της νοµοθεσίας, που εκτίθεται στα Παραρτήµατα Α και Β της παρούσας ενότητας, όπως εκάστοτε ισχύει». Πρόκειται για µία εξαντλητική παράθεση 64 Οδηγιών, αλλά και µικρού αριθµού Κανονισµών (8), που σας παραδόθηκε κατά την προσέλευσή σας. Σε αυτές πρέπει να προστεθούν και οι παραβάσεις, που 3
προβλέπονται στην παρ. 1 του άρθρου 6 του ν. 4042/2012. Σας δόθηκε πίνακας των νόµων αυτών για την ενηµέρωσή σας. Πώς τιµωρούνται τα εννέα (9) αδικήµατα της Οδηγίας; Η Οδηγία, ακολουθώντας τις κατευθύνσεις των αποφάσεων του ΕΚ, ίδια αυτής της 23.10.2007 (υπόθεση C-440/05), βάσει της οποίας η Επιτροπή, «µολονότι µπορεί να ορίζει ποιες πράξεις στον τοµέα προστασίας του περιβάλλοντος πρέπει να τυποποιηθούν ως ποινικά αδικήµατα, δεν µπορεί, εντούτοις, να ορίζει, ούτε το ύψος, ούτε το είδος των κυρώσεων» καθόρισε ότι οι ποινικές κυρώσεις πρέπει να είναι αποτελεσµατικές (effectives), αναλογικές (proportionates) και αποτρεπτικές (persuasives) και άφησε στον εθνικό νοµοθέτη να τις προσδιορίσει. Πράγµατι, στο ά. 3 του ν. 4042/2012 αναφέρεται ότι τα αδικήµατα αυτά τιµωρούνται «σύµφωνα µε το άρθρο 28 του ν. 1650/1986, όπως τροποποιείται µε το άρθρο 7 του ν. 4042/2012». Το επιβεβαιώνει και η παρ. 3 του άρθρου 6, µε την ιδιότυπη διατύπωση «Τα αδικήµατα που κατ ελάχιστο περιγράφονται στο άρθρο 3 τιµωρούνται σύµφωνα µε τους όρους και τις διακρίσεις του άρθρου 28». Όµως, στο άρθρο 28 περιγράφονται συγκεκριµένα εγκλήµατα και ποινές. Πώς αυτό θα εφαρµοστεί στα αδικήµατα του α. 3 δεν είναι προφανές, εκτός εάν συνδεθεί µε τις δύο βασικές περιγραφές των εγκληµάτων, που προβλέπονται στο α. 28, δηλαδή τη ρύπανση ή την υποβάθµιση του περιβάλλοντος ή την άσκηση δραστηριότητας ή επιχείρηση, χωρίς την απαιτούµενη άδεια ή έγκριση. Στις περιπτώσεις αυτές οι προβλεπόµενες ποινές είναι οι παρακάτω. α. Για τη ρύπανση ή την υποβάθµιση του περιβάλλοντος, η ποινή βάσης είναι φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους ή/και χρηµατική ποινή 3 60 χιλιάδων ευρώ. Εάν η πράξη τελέστηκε από αµέλεια, όπως και εάν οι αρνητικές επιπτώσεις της ρύπανσης ή της υποβάθµισης του περιβάλλοντος είναι περιορισµένες, µε βάση το είδος ή την ποσότητα των ρύπων ή την έκταση ή τη σηµασία της υποβάθµισης, επιβάλλεται φυλάκιση µέχρι ενός (1) έτους ή /και χρηµατική ποινή 150 15.000 ευρώ. β. Εάν ασκείται δραστηριότητα ή επιχείρηση χωρίς την απαιτούµενη άδεια ή έγκριση και υποβαθµίζει το περιβάλλον, τιµωρείται µε φυλάκιση µέχρι δύο (2) έτη ή / και χρηµατική ποινή 1 60 χιλιάδων ευρώ. 4
Με τις προβλεπόµενες παρακάτω επιβαρυντικές περιστάσεις, αυξάνονται οι απειλούµενες ποινές, δηµιουργώντας δύο νέα πληµµελήµατα και τρία κακουργήµατα: α. εάν η ρύπανση ή υποβάθµιση του περιβάλλοντος τελέστηκε από υπαίτιο που σκόπευε να προσπορίσει στον εαυτό του ή σε άλλον οικονοµικό ή άλλο υλικό όφελος, τότε επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών ή / και χρηµατική ποινή 20 150 χιλιάδων ευρώ β. εάν δηµιούργησε, µε βάση το είδος και την ποσότητα των ρύπων ή την ένταση ή τη σηµασία της υποβάθµισης, κίνδυνο σοβαρής ή ευρείας ρύπανσης ή υποβάθµισης ή σοβαρής ή ευρείας οικολογικής και περιβαλλοντικής διατάραξης ή καταστροφής, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών ή / και χρηµατική ποινή 20 150 χιλιάδες ευρώ γ. εάν τελέστηκε µε τον παραπάνω σκοπό και το συνολικό οικονοµικό ή άλλο όφελος υπερβαίνει το ποσό των120 χιλιάδων ευρώ ή από υπαίτιο, που διαπράττει εγκλήµατα του παρόντος άρθρου κατ επάγγελµα ή κατά συνήθεια και το συνολικό οικονοµικό ή άλλο υλικό όφελος υπερβαίνει το ποσό των 15 χιλιάδων ευρώ, επιβάλλεται κάθειρξη έως και δέκα (10) έτη ή / και χρηµατική ποινή 60 250 χιλιάδων ευρώ δ. εάν δηµιούργησε κίνδυνο θανάτου εµβρύου ή ανθρώπου ή εµφάνισης βαριάς σωµατικής ή διανοητικής πάθησης σε νεογνό ή βαριάς σωµατικής ή διανοητικής πάθησης ανθρώπου, επιβάλλεται κάθειρξη έως και δέκα (10) έτη ή / και χρηµατική ποινή 150 500 χιλιάδων ευρώ ε. εάν είχε ως επακόλουθο σοβαρή ή ευρεία ρύπανση ή υποβάθµιση ή σοβαρή ή ευρεία οικολογική και περιβαλλοντική διατάραξη ή καταστροφή, µε βάση το είδος ή την ποσότητα των ρύπων ή την έκταση ή τη σηµασία της υποβάθµισης ή το θάνατο εµβρύου ή ανθρώπου ή την εµφάνιση βαριάς σωµατικής ή διανοητικής πάθησης σε νεογνό ή τη βαριά σωµατική ή διανοητική πάθηση ανθρώπου, επιβάλλεται κάθειρξη (5 20 έτη) ή / και χρηµατική ποινή 150 500 χιλιάδων ευρώ. Είναι φανερό ότι η πρόσφατη νοµοθεσία έχει ως κύριο χαρακτηριστικό των απειλουµένων ποινών, σε σχέση µε τις προϋφιστάµενες, την αυστηροποίησή τους και την αύξηση των επιβαρυντικών περιστάσεων. Η 5
διαπίστωση αυτή δεν διασκεδάζεται από το γεγονός ότι προβλέπεται µείωση των ποινών, σε περίπτωση που οι πράξεις υπό β., δ. και ε. τελέστηκαν από αµέλεια, οπότε, στις περιπτώσεις αυτές, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους ή / και χρηµατική ποινή 60 150 χιλιάδων ευρώ, ούτε από την ευχέρεια του δικαστηρίου να επιβάλει µειωµένη ποινή (α. 83 ΠΚ) ή ακόµη και να απαλλάξει το δράστη των δυο γνωστών αδικηµάτων από κάθε ποινή, σε περίπτωση, που ο ίδιος ή τρίτος, που ενεργεί κατ εντολή ή για λογαριασµό του, συνετέλεσε, µε έγκαιρη αναγγελία προς την αρχή, αποτελεσµατικά, στην ουσιώδη µείωση των αρνητικών επιπτώσεων της ρύπανσης ή την υποβάθµιση του περιβάλλοντος, που προκάλεσε η πράξη ή παράλειψή του (παρ. 6 α. 28 του ν. 1650/1986), Μέρος Β. Οι ειδικές δικονοµικές διατάξεις και η ευθύνη του νοµικού προσώπου Εισερχόµαστε, τώρα, στο τελευταίο µέρος της εισήγησής µας, που έχει δύο σκέλη. Το πρώτο αναφέρεται στις (ειδικές) δικονοµικές διατάξεις και το δεύτερο στην ευθύνη των νοµικών προσώπων και την ποινική ευθύνη των φυσικών προσώπων, που έχουν «ιθύνουσα» θέση σε αυτά. Ι. Οι δικονοµικές διατάξεις Καταρχήν, ας σηµειώσουµε ότι οι δικονοµικές διατάξεις δεν προβλέπονται στην Οδηγία, αλλά πρόκειται για ρυθµίσεις, που εισήγαγε ο έλληνας νοµοθέτης. Η πρώτη κεφαλαιώδους σηµασίας διάταξη αναφέρεται στην παρ. 7 του α. 28, που αντικαθίσταται, σύµφωνα µε την οποία, στις περιπτώσεις των αδικηµάτων (εγκληµάτων), που προβλέπονται στο α. 28, πέρα του Ελληνικού ηµοσίου, των ΟΤΑ, στην περιφέρεια των οποίων διαπράχθηκαν τα αδικήµατα και το Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας, ως πολιτικώς ενάγοντες µπορούν να παρίστανται το Γεωτεχνικό Επιµελητήριο της Ελλάδος, πανεπιστήµια, άλλοι επιστηµονικοί φορείς, δικηγορικοί σύλλογοι, φορείς διαχείρισης προστατευοµένων περιοχών, µη κυβερνητικές οργανώσεις και φυσικά πρόσωπα, ανεξάρτητα εάν έχουν υποστεί περιουσιακή ζηµία, προς υποστήριξη της κατηγορίας και µόνον, και µε αίτηµα ιδίως την αποκατάσταση των πραγµάτων, στο µέτρο που είναι δυνατή. Έγραφη προδικασία δεν απαιτείται. Είναι νοµίζω κατανοητό πόσο εκτίθεται η επιχειρηµατική κοινότητα από αυτήν την υπερβολική αύξηση των δυνητικά δυναµένων να παραστούν ως πολιτικώς ενάγοντες στις δίκες για τα εγκλήµατα του α. 28 του ν. 1650/1986, αλλά και αυτών του α. 3 του νόµου και της Οδηγίας. 6
Επιπλέον, µε το α. 9 του ν. 4042/2012, που δεν προβλέπεται από την Οδηγίας 99/2008, οι Επιθεωρητές Περιβάλλοντος καθίστανται προανακριτικοί υπάλληλοι (α. 34 ΚΠοιν ), δυνάµενοι να ενεργούν προκαταρκτική εξέταση και προανάκριση για τα εγκλήµατα, που προβλέπονται στο άρθρο 28 του ν. 1650/1986. Μάλιστα, εξαιτίας του περιορισµένου αριθµού τους, όπως αναφέρει η αιτιολογική έκθεση του ν. 4042/2012, οι Επιθεωρητές Περιβάλλοντος έχουν αρµοδιότητα για όλη τη χώρα, ενώ η διενέργεια ή η συµµετοχή τους σε ανακριτικές πράξεις δεν αποκλείει την εξέτασή τους, ως µαρτύρων, κατά τη διαδικασία στο ακροατήριο «λόγω των εξειδικευµένων γνώσεών τους», κατά το πρότυπο των τελωνειακών υπαλλήλων (ν. 2960/2011). Για να καταστεί αποτελεσµατικότερη η διερεύνηση των εγκληµάτων, που προβλέπονται στο α. 28 του ν. 1650/1986, παρέχεται η ευχέρεια στους προανακριτικούς υπαλλήλους, δηλαδή και στους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος, να εµφανίζονται ως ενδιαφερόµενοι για τη συλλογή, µεταφορά, αποθήκευση, διάθεση και αξιοποίηση και γενικά τη διαχείριση αποβλήτων. Την ίδια ευχέρεια έχουν και οι ιδιώτες, που ενεργούν κατ εντολή των παραπάνω υπαλλήλων, εφόσον ειδοποιείται ο αρµόδιος Εισαγγελέας Πληµµελειοδικών. Παράλληλα, οι παραπάνω προανακριτικοί υπάλληλοι έχουν την ευχέρεια, µετά από καταγγελία, να διενεργούν έρευνες σε µεταφορικά µέσα για τη νόµιµη διακίνηση των αποβλήτων, χωρίς οι ενέργειες να θεωρούνται άδικες. Τέλος, µε την παράγραφο 5 καθιερώνεται αρµοδιότητα του Τριµελούς Εφετείου για τα κακουργήµατα κατά του περιβάλλοντος, εξαιτίας της δυσχέρειας των συνήθως αντιµετωπιζόµενων θεµάτων κατά την εφαρµογή των διατάξεων του ν. 1650/1986 και των κατ εξουσιοδότησή του εκδιδοµένων πράξεων και της λοιπής περιβαλλοντικής νοµοθεσίας. Επίσης, για την αποτελεσµατικότερη αντιµετώπιση των αδικηµάτων, πληµµεληµάτων και κακουργηµάτων κατά του περιβάλλοντος, ενεργοποιείται, για τα πρώτα, σχετικός µηχανισµός για την αποστέρηση των υπαιτίων κ.λ.π. από έσοδα, που τυχόν απέκτησαν από τη δραστηριότητά τους αυτή, ενώ για τα κακουργήµατα, από τη µια µεριά ενεργοποιείται ο σχετικός µηχανισµός για την αντιµετώπιση του ενδεχοµένου τα κακουργήµατα κατά του περιβάλλοντος να τελούνται στο πλαίσιο εγκληµατικής οργάνωσης και από την άλλη προβλέπεται η δυνατότητα άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών για την αποτελεσµατικότερη διερεύνησή τους. 7
ΙΙ. Η ευθύνη των νοµικών προσώπων και η ποινική ευθύνη των φυσικών προσώπων, που κατέχουν ιθύνουσα θέση σε αυτά Με το α. 4 του ν. 4042/2012 εναρµονίζεται η εσωτερική νοµοθεσία µε το α. 6 της Οδηγίας για την ευθύνη νοµικών προσώπων, ζήτηµα το οποίο εξόχως ενδιαφέρει τον επιχειρηµατικό κόσµο, που χρησιµοποιεί αυτά τα νοµικά επινοήµατα, τα νοµικά πρόσωπα, δηλαδή τις εµπορικές εταιρίες και τους συνεταιρισµούς, για την άσκηση της δραστηριότητάς του. Μάλιστα, πέραν της ευθύνης του νοµικού προσώπου, απειλούνται σοβαρές ποινές εναντίον του, που εξικνούνται µέχρι τον αποκλεισµό του από την άσκηση επιχειρηµατικής δραστηριότητας. Παράλληλα, βέβαια, τρέχει και η ποινική ευθύνη των φυσικών προσώπων, που κατέχουν ιθύνουσα θέση σε αυτά, δηλαδή, σύµφωνα µε το σχετικό ορισµό (α. 6 παρ. 2), αυτό συµβαίνει όταν έχουν εξουσία, ενεργώντας ατοµικά ή και ως µέλος οργάνου, είτε να το εκπροσωπούν, είτε να λαµβάνουν αποφάσεις για λογαριασµό του, είτε να ασκούν έλεγχο εντός αυτού. Ειδικότερα και πιο συγκεκριµένα, τα νοµικά πρόσωπα θεωρούνται υπεύθυνα για τα αδικήµατα του α. 3 ν. 4042/2012, αλλά και αυτών του α. 28 του ν. 1650/1986, εφόσον τα αδικήµατα αυτά διαπράττονται επ ωφελεία τους από οποιοδήποτε πρόσωπο κατέχει, κατά την παραπάνω, ιθύνουσα θέση σ αυτά. Επίσης, τα νοµικά πρόσωπα θεωρούνται υπεύθυνα και στην περίπτωση, που η έλλειψη εποπτείας ή ελέγχου από πρόσωπο, που κατέχει ιθύνουσα θέση σε αυτά, επέτρεψε, κατέστησε δυνατή, τη διάπραξη αδικήµατος, επ ωφελεία νοµικού προσώπου. Οι ποινές, που απειλούνται κατά του νοµικού προσώπου, ανάλογα µε το είδος και τη σοβαρότητα των επιπτώσεων στο περιβάλλον, είναι οι εξής: α) διοικητικό πρόστιµο µέχρι του τριπλασίου της αξίας του οφέλους, που επιτεύχθηκε ή επιδιώχθηκε, β) προσωρινή ή, σε περίπτωση υποτροπής, οριστική απαγόρευση άσκησης επιχειρηµατικής δραστηριότητας, γ) πρόσκαιρο ή οριστικό αποκλεισµό από δηµόσιες παροχές ή ενισχύσεις και δ) η δηµοσίευση, µε δαπάνες του, της αµετάκλητης καταδικαστικής απόφασης σε δύο ηµερήσιες εφηµερίδες ευρείας κυκλοφορίας. Μάλιστα, οι παραπάνω κυρώσεις µπορούν να επιβληθούν στο νοµικό πρόσωπο και συνδιαστικά. Με βάση τις παραπάνω ρυθµίσεις της κοινοτικής νοµοθεσίας τροποποιήθηκε η παρ. 5 του α. 28 του ν. 1650/1986 και εισήχθησαν 8
ποινικές κυρώσεις και για τα φυσικά πρόσωπα, που κατέχουν ιθύνουσα θέση σε οποιοδήποτε νοµικό πρόσωπο. Ειδικότερα, προσδιορί-στηκαν αυτά τα φυσικά πρόσωπα, ως ιδίως οι πρόεδροι των διοικητικών συµβουλίων, οι εντεταλµένοι ή διευθύνοντες σύµβουλοι α.ε., οι διαχειριστές επε και ο πρόεδρος του διοικητικού και του εποπτικού συµβουλίου των συνεταιρισµών. Παλαιότερα, στην ίδια διάταξη (α. 5) περιλαµβάνονταν και τα πρόσωπα, που ασκούν τη διοίκηση ή τη διαχείριση άλλων νοµικών προσώπων του δηµοσίου ή του ιδιωτικού τοµέα. Όλα αυτά τα πρόσωπα έχουν εκ του νόµου ιδιαίτερη νοµική υποχρέωση να εποπτεύουν και να ελέγχουν την τήρηση από φυσικά πρόσωπα, που τελούν υπό τις εντολές τους, των διατάξεων του ν. 1650/1986 και των κατ εξουσιοδότησή του εκδιδοµένων κανονιστικών πράξεων, που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος. Επίσης, τα ίδια φυσικά πρόσωπα τιµωρούνται ως αυτουργοί για κάθε πράξη ή παράλειψη, που προβλέπεται στις παρ. 2 και 3 του ιδίου άρθρου (28 ν. 1650/1986) και τελέσθηκε κατά την εφαρµογή της δραστηριότητας της επιχείρησης του ν.π., εφόσον δεν αποτράπηκε, λόγω παράλειψής του, από πρόθεση ή από αµέλεια να ασκήσει την προβλεπόµενη παραπάνω εποπτεία ή έλεγχο, ανεξάρτητα από τυχόν ποινική, αστική ή διοικητική ευθύνη άλλου φυσικού προσώπου ή του ίδιου του νοµικού προσώπου. Συµπερασµατικά, η νέα αυτή νοµοθεσία καθιστά ακόµη πιο δυσχερές «το επιχειρείν» στη χώρα µας, παρά το γεγονός ότι ορισµένες επιχειρήσεις αντιµετωπίζουν µε επιτυχία τις προκλήσεις της δαιδαλώδους περιβαλλοντικής νοµοθεσίας, όπως θα δούµε αµέσως παρακάτω, µε τις «καλές πρακτικές» τους, που θα µας παρουσιάσουν οι ίδιες. Ευχαριστώ για την υποµονή σας. Κωνσταντίνος Γ. Χατζηγιαννάκης,.Ν. ιαχειριστής NOMOS ικηγορική Εταιρία 9