«Οι συνέπειες από την εφαρμογή της νομοθεσίας για την Περιβαλλοντική Ευθύνη στην Ελληνική Βιομηχανία»

Transcript

1 «Οι συνέπειες από την εφαρμογή της νομοθεσίας για την Περιβαλλοντική Ευθύνη στην Ελληνική Βιομηχανία» Γιώργος Δ. Κωνσταντινόπουλος Δικηγόρος παρ Αρείω Πάγω Ειδικός Εμπειρογνώμονας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Project Manager Terra Nova Ltd.

2 Το περιβάλλον δεν αποτελούσε έως σήμερα προστατευόμενο αγαθό. αυτοτελώς Δεν υπήρχε νομοθετικό πλαίσιο το οποίο να υποχρεώνει τους φορείς εκμετάλλευσης να αναλάβουν άμεσα το κόστος πρόληψης ή αποκατάστασης περιβαλλοντικής ζημίας Η ευθύνη των φορέων εκμετάλλευσης περιοριζόταν στην παραδοσιακή ζημία (αστική ευθύνη προς τρίτους) 'Αρθρο 29 Ν. 1650/86 : Αστική Ευθύνη Οποιοσδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο προκαλεί ρύπανση ή άλλη υποβάθμιση του περιβάλλοντος ευθύνεται σε αποζημίωση, εκτός αν υποδείξει ότι η ζημιά οφείλεται σε ανώτερη βία ή ότι προήλθε από υπαίτια ενέργεια τρίτου που ενήργησε δολίως.

3 Σκοπός: η διαμόρφωση πλαισίου ευθύνης, βάσει της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» με σκοπό την πρόληψη και την αποκατάσταση της ζημίας. Η Οδηγία καθιστά τους φορείς εκμετάλλευσης επαγγελματικών δραστηριοτήτων οι οποίες προκαλούν περιβαλλοντική ζημία ως οικονομικά υπόχρεους για την αποκατάσταση της ζημίας. Επίσης, οι φορείς εκμετάλλευσης των οποίων οι δραστηριότητες συνιστούν επικείμενη απειλή για την πρόκληση περιβαλλοντικής ζημίας καθίστανται υπόχρεοι για την λήψη των απαραίτητων προληπτικών μέτρων.

4 Η μεταφορά στο εθνικό δίκαιο (άρ. 19) έπρεπε να είχε γίνει το αργότερο μέχρι τις 30/04/2007. Στις 29 Σεπτεμβρίου 2009 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ το Προεδρικό Διάταγμα 148/2009 που ενσωματώνει την σχετική Οδηγία στο Εθνικό δίκαιο.

5 Αρμόδιες Αρχές (άρθρο 6 του Π.Δ.): ΥΠΕΧΩΔΕ (πλέον ΥΠΕΚΑ) (Συντονιστικό Γραφείο Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών ΣΥ.Γ.Α.ΠΕ.Ζ. Επιτροπή Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών ΕΠ.Α.ΠΕ.Ζ.) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ (Περιφερειακή Επιτροπή Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών Π.Ε.Α.Π.Ζ)

6 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Αφορά περιβαλλοντική ζημία που προκαλεί η άσκηση των εγγενώς επικινδύνων για το περιβάλλον δραστηριοτήτων, ήτοι οιασδήποτε από τις επαγγελματικές δραστηριότητες που απαριθμούνται στο Παράρτημα ΙΙΙ της Οδηγίας και σε οιαδήποτε επικείμενη απειλή τέτοιας ζημίας. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Αφορά ζημία προστατευόμενων ειδών και φυσικών οικότοπων που προκαλεί η άσκηση οιασδήποτε από τις δραστηριότητες πλην εκείνων οι οποίες απαριθμούνται στο παράρτημα III και σε οιαδήποτε επικείμενη απειλή τέτοιας ζημίας. Εδώ πλέον η Οδηγία επεκτείνεται σε κάθε είδους δραστηριότητα, ανεξάρτητα από το βαθμό όχλησης.

7 Αντικειμενική ευθύνη Ζημία σε ύδατα Ζημία σε έδαφος Ζημία προστατευόμενων ειδών Ζημία οικοτόπων Υποκειμενική ευθύνη Ζημία προστατευόμενων ειδών Ζημία οικοτόπων Σύμφωνα με το Άρθρο 4 παρ. 1 του ΠΔ 148/2009, η αντικειμενική ευθύνη επεκτείνεται σε όλους τους φορείς εκμετάλλευσης, ανεξαρτήτως του είδους δραστηριότητας. Συνεπώς εισάγεται αυστηρότερο καθεστώς από το προβλεπόμενο στην Οδηγία.

8 Πληρώνει ο φορέας εκμετάλλευσης που προκαλεί περιβαλλοντική ζημία ή άμεσο κίνδυνο τέτοιας ζημίας «Φορέας εκμετάλλευσης»: Οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, το οποίο εκμεταλλεύεται ή ελέγχει την επαγγελματική δραστηριότητα ή στο οποίο έχει μεταβιβασθεί αποφασιστική οικονομική αρμοδιότητα όσον αφορά στην τεχνική λειτουργία τέτοιας δραστηριότητας, συμπεριλαμβανομένου και του κατόχου σχετικής αδείας ή εξουσιοδότησης ή του νόμιμου εκπροσώπου της επαγγελματικής δραστηριότητας, ή οποιουδήποτε προσώπου καταχωρεί ή κοινοποιεί τέτοια δραστηριότητα.» (άρθρο 2 παρ. 6)

9 Πληρώνει το κόστος των απαραίτητων μέτρων πρόληψης (Άρθρο 8 του Π.Δ.) Πληρώνει το κόστος των μέτρων περιορισμού της ρύπανσης (άρθρα 9 του Π.Δ.) Πληρώνει επίσης το κόστος της εκτίμησης της περιβαλλοντικής ζημίας και του καθορισμού των μέτρων αποκατάστασης (άρθρα 10 και 11 του Π.Δ.) Πληρώνει το κόστος των απαραίτητων μέτρων αποκατάστασης (άρθρα 9, 10 και 11 του Π.Δ.) Είναι πιθανόν να πληρώνει το κόστος των διοικητικών δαπανών (άρθρο 11)

10 Η Εθνική Αρμόδια Αρχή αυτεπαγγέλτως Οι συναρμόδιες αρχές (Επιθεωρητές Περιβάλλοντος, ΥΠΕΚΑ, Περιφέρειες) Κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο: α) επηρεάζεται ή ενδέχεται να επηρεασθεί από περιβαλλοντική ζημία, ή β) έχει έννομο συμφέρον από τη λήψη περιβαλλοντικής απόφασης σχετικά με τη ζημία, έχει δικαίωμα να καταγγείλει την περιβαλλοντική ζημία και να καλέσει την Ε.Υ.Ε.Π. να αναλάβει δράση. Σε κάθε περίπτωση, τέτοιο δικαίωμα (καταγγελίας αλλά και ένδικης προστασίας) παρέχεται στις ΜΚΟ που προάγουν την προστασία του περιβάλλοντος (άρθρο 13)

11 Οι φορείς εκμετάλλευσης προκειμένου να καλύψουν την ευθύνη τους μπορούν να κάνουν χρήση χρηματοοικονομικής ασφάλειας (ιδιωτικής ασφάλισης καθώς και άλλων μορφών χρηματοοικονομικών εγγυήσεων). Στην περίπτωση αυτή ο φορέας εκμετάλλευσης μεριμνά ώστε να διασφαλίζεται με ένα εύλογο κόστος και με λογικές προϋποθέσεις, η κατά το δυνατόν πληρέστερη κάλυψη της αποκατάστασης των πιθανολογούμενων περιβαλλοντικών ζημιών.

12 Με την έκδοση ΚΥΑ, έως το τέλος του 2012, θα καθοριστούν το είδος και το ύψος της χρηματοοικονομικής ασφάλειας για τη σταδιακή υπαγωγή των δραστηριοτήτων του Παραρτήματος ΙΙΙ του π.δ. 148/2009 (Α 190), λαμβάνοντας υπόψη το είδος της δραστηριότητας, τη σοβαρότητα της ενδεχόμενης ρύπανσης και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτής στο έδαφος, στο νερό και τη βιοποικιλότητα, το βαθμό επικινδυνότητας εκδήλωσης περιβαλλοντικής ζημιάς και κάθε άλλη λεπτομέρεια.

13 Χρονικά όρια εφαρμογής: Σύμφωνα με το άρθρο 19 του ΠΔ 148/2009, το ΠΔ δεν εφαρμόζεται σε ζημία που προκλήθηκε από εκπομπή, γεγονός ή ατύχημα που έλαβε χώρα πριν από την 30 η Απριλίου Ομοίως δεν εφαρμόζεται σε ζημίες που προκλήθηκαν από εκπομπή, γεγονός ή ατύχημα που έλαβαν χώρα μετά από την 30 η Απριλίου 2007 εφόσον οι ζημίες οφείλονται σε δραστηριότητα που πραγματοποιήθηκε και έληξε πριν από την ως άνω ημερομηνία.

14 Προσδιορισμός της ζημίας Ως «ζημία» νοείται η μετρήσιμη δυσμενής μεταβολή φυσικού πόρου ή η μετρήσιμη υποβάθμιση υπηρεσίας συνδεδεμένη με φυσικό πόρο, που μπορεί να επέλθει άμεσα ή έμμεσα (άρθρο 2 παρ. 2 του ΠΔ) Απόδειξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ της λειτουργίας του φορέα εκμετάλλευσης και της επελθούσας περιβαλλοντικής ζημίας.

15 Θέματα διάχυτης ρύπανσης «Το παρόν διάταγμα εφαρμόζεται σε περιβαλλοντική ζημία ή άμεση απειλή τέτοιας ζημίας λόγω ρύπανσης διάχυτου χαρακτήρα, μόνον εφόσον μπορεί να αποδειχθεί αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της ζημίας και των δραστηριοτήτων μεμονωμένων φορέων εκμετάλλευσης». (άρθρο 5 παρ. 2 του ΠΔ 148/2009)

16 Εναρμόνιση με Οδηγία 2008/99/ΕΚ «Σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου». Αυστηρότερες ποινικές κυρώσεις Ποινές φυλάκισης τουλάχιστον 1 έτους και πρόστιμο μέχρι 60,000 Ευρώ, Σε διακεκριμένες περιπτώσεις ρύπανσης, μπορούν να φτάσουν μέχρι και την 20ετή κάθειρξη και πρόστιμο ως 500,000 Ευρώ.

17 Με το Π.Δ. 148/2009 εναρμονίζεται η σημαντικότερη ίσως περιβαλλοντική Οδηγία των τελευταίων ετών. Η εφαρμογή των διατάξεών του αναμένεται να επηρεάσει καταλυτικά: Την ελληνική βιομηχανία Τον τραπεζικό κλάδο Την ασφαλιστική αγορά

18 Λήξη της περιόδου του «περιβαλλοντικού εφησυχασμού». Κάθε επιχείρηση θα περιβάλλεται και θα συνορεύει πλέον με έναν μεγάλο αριθμό εν δυνάμει περιβαλλοντικών ελεγκτών της. Ανάγκη για άμεση ουσιαστική αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων κάθε επιχείρησης και εκτίμηση του «περιβαλλοντικού κινδύνου» Επένδυση σε περιβαλλοντικές τεχνολογίες και περιβαλλοντική εκπαίδευση Εφαρμογή προτύπων (ISO EMAS) Επιλογή χρηματοοικονομικών εργαλείων

19 Κάθε πράξη τραπεζικού δανεισμού οιασδήποτε μορφής θα πρέπει να εξετάζει και συναξιολογεί, πέραν της βιωσιμότητας της επένδυσης και των τυχόν επισφαλειών που σχετίζονται άμεσα με τα οικονομικά στοιχεία του δανειολήπτη, και τις περιβαλλοντικές παραμέτρους του δανειολήπτη και συνεπώς την ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ.

20 Η πιθανότητα πρόκλησης περιβαλλοντικής ζημίας, καθώς και του συνεπαγόμενου οικονομικού κόστους αποκατάστασής της, από τις δραστηριότητες ενός φορέα εκμετάλλευσης (Πελάτη της Τράπεζας). Η πιθανότητα αυτή είναι θα πρέπει να είναι ένας ποσοτικοποιημένος παράγοντας, γνωστός στην Τράπεζα εκ των προτέρων, ο οποίος θα καθορίζει: Την δανειοδότηση ή όχι του φορέα εκμετάλλευσης Τους όρους και προϋποθέσεις της δανειοδότησης (και κατά κύριο λόγο το επιτόκιο του δανεισμού και τις πρόσθετες εγγυήσεις)

21 Το άρθρο 14 του ΠΔ (και της Οδηγίας) προτρέπει την ανάπτυξη νέων προϊόντων για την ασφαλιστική κάλυψη περιβαλλοντικών ζημιών. Προβλέπεται δε και η σταδιακή υπαγωγή σε καθεστώς υποχρεωτικής ασφάλισης των επιχειρήσεων του Παραρτήματος ΙΙΙ μέχρι το τέλος του (άρθρο 22 του Ν.4014/2011) Ανάλογο καθεστώς υποχρεωτικής ασφάλισης για περιβαλλοντική ζημία έχει ήδη θεσπιστεί βάσει του άρθρο 7 της ΚΥΑ 13588/2006 για τη διαχείριση επικινδύνων αποβλήτων

22 ΠΟΛΙΤΕΣ Δημόσια Διοίκηση ΕΥΡΩΠΑΪΚ Η ΕΝΩΣΗ Κοινωνία Επιχείρηση (Ρυπαίνων) Τράπεζες ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ασφαλιστικές Μ.Μ.Ε.

23