ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΠΟΣΟ ΕΠΗΡΕΑΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΠΟΥ ΔΑΣΤΡΙΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΒΡΙΖΑ - ΑΕΜ: 8861 ΥΠΟΒΛΗΘΕΙΣΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΔΟΥ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ ΚΑΒΑΛΑ 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ... 5 1.2 Ορισμός της κρίσης... 5 1.2 Χαρακτηριστικά μιας κρίσης...6 1.3 Στάδια...7 1.4 Αίτια... 8 1.5 Επιπτώσεις...9 1.6 Ιστορική αναδρομή οικονομικών κρίσεων...9 1.6.1 Το κραχ του 1929...9 1.6.2 Οι πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970... 11 1.6.3 Η «Μαύρη Δευτέρα» του 1987... 12 1.6.4 1997: Η Ασιατική κρίση... 13 1.6.5 Η κρίση του 2000... 14 1.6.6 Η κρίση των subprimes... 14 1.6.7 Κρίση Ευρωζώνης... 15 1.6.8 Κρίση τραπεζών...17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο : ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ... 19 2.1 Εισαγωγή... 19 2.2 Παρουσίαση μελέτης της εφημερίδας Καθημερινή... 19 2.3 Περιφέρεια και αστικά κέντρα... 19 2.4 Επαγγελματικές προοπτικές...20 2.5 Ζήτηση σπουδών...20 2.6 Η άποψη των φοιτητών απέναντι στην κρίση...21 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο: ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ...28 3.1 Εισαγωγή...28 3.2 Σχολιασμός Αποτελεσμάτων...29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 52 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 54 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι : ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ... 55 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η από χρόνια καθιερωμένη ρουτίνα των φοιτητών φαίνεται να τροποποιείται εφέτος, τουλάχιστον στα σημεία. Η οικονομική κρίση, η διαφοροποίηση στη νοοτροπία και τα καινούργια στέκια επηρεάζουν την καθημερινότητα των φοιτητών, που καλούνται να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Περιμετρικά της σχολής μας, δεκάδες αγγελίες για ενοικίαση σπιτιών είναι κολλημένες παντού αδιακρίτως: πάνω στα κάγκελα, στους τοίχους, στα καρτοτηλέφωνα, στο κράσπεδο του πεζοδρομίου, στα ψυγεία των περιπτέρων, στις στάσεις των λεωφορείων, στο κουβούκλιο του θυρωρού, οπουδήποτε δηλαδή υπάρχει κενός χώρος. Ακόμη και οι κορμοί των δέντρων είναι σκεπασμένοι με τα «σεντόνια» των κοκκινο-κίτρινων ενοικιαστηρίων. Λογικό. Εφέτος οι βάσεις εισαγωγής καθυστέρησαν να ανακοινωθούν, με συνέπεια οι φοιτητές από την επαρχία να έχουν περιορισμένο χρόνο στη διάθεσή τους για να βρουν στέγη. Ανάμεσα στην πληθώρα των ενοικιαστηρίων στριμώχνονταν αγγελίες για φροντιστήρια, διδασκαλία ξένων γλωσσών και προγράμματα υπολογιστών, ευκαιρίες ημι-απασχόλησης, αλλά και αγγελίες για πώληση επίπλων ή βιβλίων από προηγούμενους φοιτητές. Τέλος, υπήρχαν και κάποιες αγγελίες, οι περισσότερες εξ αυτών χειρόγραφες, που ζητούσαν συγκάτοικο: Είτε είχε βρεθεί ήδη το σπίτι και έψαχναν για τον εταίρο είτε έθεταν εαυτόν διαθέσιμο για συγκατοίκηση. Γενικότερα, η οικονομική κρίση αφενός έχει επηρεάσει καθοριστικά τις συνήθειες των φοιτητών, πόσο δε μάλλον των πρωτοετών της εφετινής χρονιάς, αφετέρου έχει αρχίσει σταδιακά να δημιουργεί μια καινούργια νοοτροπία, που μέχρι πρότινος απουσίαζε από την ελληνική κουλτούρα. Αυτό είναι και το θέμα της πτυχιακής μας εργασίας, μέσω της οποίας και της έρευνας που πραγματοποιήσαμε θα προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε τις αλλαγές που πραγματοποιούνται στην φοιτητική καθημερινότητα. 3

4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ 1.2 Ορισμός της κρίσης Το οποιοδήποτε εγχείρημα ενός «ορισμού» θα μπορούσε να οδηγήσει σε επιφανειακές ή εσφαλμένες προσεγγίσεις, από τη στιγμή που η χρησιμοποιούμενη για την προσέγγιση μεθοδολογία, δεν θα ήταν απόλυτα συμβατή με την υφή του φαινομένου, στο οποίο ο ορισμός θα αναφερόταν." Εν τούτοις η έννοια της κρίσης, ως πολυδιάστατη που είναι, έχει αποδοθεί ποικιλοτρόπως, με μια λέξη ότι είναι ένα δύσκολο πρόβλημα, περίοδος ανωμαλίας ή κρίσιμη φάση. Με τον όρο «κρίση», περιγράφεται συνήθως μια απρόβλεπτη κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από ένταση και ανασφάλεια μπορεί δε να αφορά στον εαυτό μας, στην οικογένεια, στην επιχείρηση, στον Οργανισμό, στην κοινωνία, στους θεσμούς, ή στο διεθνές περιβάλλον και η οποία πιθανολογείται ότι θα επιφέρει δυσμενή αποτελέσματα. Κατά την κρίση, μεταβάλλεται η συνήθης ροή των πραγμάτων και εισερχόμαστε σε μια καμπή, σε μια μεταβατική περίοδο με δυσχέρειες και κινδύνους. Κάθε κρίση λειτουργεί ως δοκιμή της σταθερότητας του συστήματος. Εάν χωρίσουμε τη κρίση σε μικρότερα διαχειρίσιμα τμήματα που τα ορίσουμε, μπορούμε να προσδιορίσουμε τους επιμέρους στόχους. Με τη προσέγγιση αυτή και το ΓΕΕΘΑ των ΗΠΑ ορίζει τη κρίση ως: «Μια κατάσταση που περικλείει απειλή για τις ΗΠΑ, τα εδάφη της, τους πολίτες, τις στρατιωτικές δυνάμεις και τα ζωτικά συμφέροντα, η οποία αναπτύσσεται πολύ γρήγορα και δημιουργεί μια συνθήκη τέτοιας διπλωματικής, οικονομικής, πολιτικής ή στρατιωτικής σπουδαιότητας, ώστε να αντιμετωπίζεται το ενδεχόμενο χρήσης της στρατιωτικής δύναμης, προκειμένου να επιτευχθούν οι εθνικοί στόχοι». Ένας ορισμός που έχει δοθεί από τον C. McClelland, πρωτοπόρο στην μελέτη των διεθνών κρίσεων είναι: «Η κρίση παριστά μια σημαντική αλλαγή στη ποσότητα, την ποιότητα ή την έκταση των σχέσεων μεταξύ δύο κρατών». Σύμφωνα με μια άλλη προσέγγιση, με την οποία εστιάζουμε στους ανθρώπους που συμμετέχουν παρά στο σύστημα, «μια κατάσταση χαρακτηρίζεται ως κρίση όταν έτσι ορίζεται από εκείνους που είναι υπεύθυνοι να τη χειρισθούν». 5

Ο καθηγητής Charles Hermann έδωσε τον ορισμό: «Κρίση είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αιφνιδιασμό, υψηλό κίνδυνο για τις σοβαρές αξίες και μικρό χρόνο αντίδρασης». Γενικά πάντως, η λέξη κρίση σε εθνικό επίπεδο, αφορά οποιαδήποτε κατάσταση, στην οποία καλούνται να συμμετάσχουν οι ένοπλες δυνάμεις μιας χώρας. Ανάλογα του τύπου της κρίσης ξεχωρίζουμε στρατιωτική υποστήριξη προς τις πολιτικές αρχές, ανθρωπιστική βοήθεια σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών υποστήριξη ειρηνευτικής προσπάθειας, ένοπλη παρέμβαση κλπ. 1.2 Χαρακτηριστικά μιας κρίσης Οι χρηματοοικονομικές κρίσεις του παρελθόντος έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Πριν την εκδήλωση μιας κρίσης, παρατηρείται συνήθως μια ραγδαία αύξηση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, όπως π.χ. της αγοράς κατοικίας. Παρατηρείται, επίσης, πτώση της οικονομικής δραστηριότητας, αύξηση του χρέους (ιδιωτικού / δημόσιου τομέα) και αύξηση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών. Πολλές φορές οι κρίσεις συμβαίνουν και σε εποχές ραγδαίων μεταβολών στον χρηματοοικονομικό τομέα μιας οικονομίας, όπως είναι η απελευθέρωση των αγορών. Η κάθε κρίση, ανεξάρτητα από τη μορφή της και την Υπηρεσία, την εταιρεία ή τον Οργανισμό στο οποίο ανακύπτει, χαρακτηρίζεται από τα εξής : - Είναι κλιμακούμενη σε ένταση: Η κατάσταση σε μια οικονομική κρίση είναι δυναμική. Όσο παρέρχεται ο χρόνος πληθαίνουν οι πληροφορίες, αυξάνεται η γνώση. Έτσι οι εμφανιζόμενες οικονομικές κρίσεις συνήθως δεν εκδηλώνονται από την πρώτη στιγμή με την μεγαλύτερη τους ένταση αλλά κλιμακωτά και τότε: - Επικρατεί υψηλό αίσθημα ανασφάλειας και κινδύνου: Κατά τη περίοδο που μια οικονομική κρίση ανακύπτει οι εμπλεκόμενοι διακατέχονται από άγχος, νοιώθουν ανασφαλείς και πως κινδυνεύουν για το χειρότερο, με αποτέλεσμα να: 6

- Επηρεάζονται οι συνήθεις λειτουργίες και ρυθμοί: Η ένταση και η ανησυχία για την χειρότερη εκδοχή αναστατώνουν, διαταράσσουν και μεταβάλλουν τη συνήθη ροή των πραγμάτων καθώς - Διακινδυνεύει να πληγεί η δημόσια /διεθνής εικόνα της μονάδας/χώρας: Κάθε εμφανιζόμενη οικονομική κρίση που ενδεχομένως οδηγήσει σε αρνητικές επιπτώσεις, είναι επόμενο ότι θα επιφέρει πλήγμα στην «εικόνα», ιδίως εάν: - Θα καταλήξει σε έλεγχο από τα αρμόδια κρατικά- διακρατικά όργανα ή /και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης [Μ.Μ.Ε]: Πάντοτε η εκδήλωση μιας οικονομικής κρίσης, είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει την παρέμβαση ορισμένων κρατικών φορέων, ή του διεθνή παράγοντα και των Μ.Μ.Ε, γεγονός που αναπόφευκτα: - Προκαλεί ποικίλες βλάβες και υλικές ζημιές: Προκαλείται συνήθως ηθική βλάβη, η οποία ζημιώνει την ισχύ της χώρας, το προφίλ της υπηρεσίας, της εταιρείας / Οργανισμού και τραυματίζει με κάθε τρόπο τη διάθεση των υπηρεσιών [προϊόντων] της. 1.3 Στάδια Ο συνήθης κύκλος ζωής μιας κρίσης ακολουθεί τα παρακάτω στάδια: - Πρόδρομα συμπτώματα [Prodromal crisis stage]:συνήθως, πριν οδηγηθούμε στην οικονομική κρίση, ορισμένες καταστάσεις ή επισημάνσεις, για τις οποίες δεν λαμβάνονται μέτρα, ενέργειες/ πράξεις ή παραλείψεις και μια ασυνήθης δραστηριότητα μπορεί να συμβαίνουν. Το στάδιο αυτό τελειώνει με έκδοση εκτίμησης κατάστασης από το Κέντρο Χειρισμού Κρίσεων. Όλα τα παραπάνω που ενδεχόμενα οδηγούν σε εκδήλωση οικονομικής κρίσης καλούνται πρόδρομα συμπτώματα. Κάθε δραστηριότητα έχει τα δικά της πρόδρομα συμπτώματα. - Εκδήλωση - κορύφωση της κρίσης [A cute crisis stage]: Η περίοδος κατά την οποία εκδηλώνεται και κορυφώνεται μια οικονομική κρίση. Διαρκεί όσο χρόνο τα χαρακτηριστικά της οικονομικής κρίσης εκδηλώνονται. 7

- Οι επιπτώσεις [Chronic crisis stage]: Η περίοδος κατά την οποία οι επιπτώσεις από την οικονομική κρίση εκδηλώνονται και οι συνέπειες είναι ορατές. - Επίλυση - ομαλοποίηση [Crisis resolution stage]: Η τελευταία φάση της οικονομικής κρίσης κατά την οποία το «σύστημα» αρχίζει να ανακτά τους κανονικούς προ της κρίσης ρυθμούς 1.4 Αίτια Όσον αφορά τα αίτια του ορού οικονομικής κρίσης δεν μπορούν να αποτυπωθούν γιατί δεν υπάρχουν. Κάθε οικονομική κρίση μεμονωμένα έχει τα δικά της αίτια, τα οποία διαφοροποιούνται ανάλογα με τη χρονική της περίοδο. Εντούτοις δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο να υπάρξουν και ομοιότητες. Παρόλα αυτά, πολλοί οικονομολόγο υποστηρίζουν ότι για να οδηγηθούμε σε μία οικονομική κρίση απαραίτητη προϋπόθεση είναι κάποιοι παράγοντες. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τους παράγοντες αυτούς σε εσωτερικούς, που εντοπίζονται εντός των οικονομιών των χωρών, δηλαδή στη λειτουργία των εγχώριων κεφαλαιαγορών και στο θεσμικό τους σύστημα, και σε εξωτερικούς ή διεθνείς που εντοπίζονται στη λειτουργία των θεσμών της διεθνούς κεφαλαιαγοράς και του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Οι παράγοντες ανεξάρτητα με το αν είναι εσωτερικοί ή εξωτερικοί επηρεάζονται από κοινούς άξονες. Οι άξονες είναι πολλοί και ποικίλουν. Κάθε εποχή, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά της εμφανίζει κρίσεις. Άλλοτε άξονας είναι οι χρηματιστηριακές αξίες, άλλοτε η ανεξέλεγκτη δανειοδότηση από μη τραπεζικούς οργανισμούς και η δημιουργία επικίνδυνων παραγωγών που διοχετεύονται στην αγορά, άλλοτε οι κοινωνικές ανισότητες, άλλοτε η παγκόσμια συγκέντρωση του πλούτου (ολιγοπώλια), άλλοτε τοπικοί ή παγκόσμιοι πόλεμοι. Τα αίτια και οι παράγοντες είναι αλληλένδετες έννοιες και πολλές φορές μπορούμε να τις ταυτίσουμε. Εν κατακλείδι, για να φτάσουμε στο σημείο να εμφανιστεί μια οικονομική κρίση θα πρέπει να υπάρχουν ή παράγοντες ή αίτια ή συνδυασμός των δύο. 8

1.5 Επιπτώσεις Μία οικονομική κρίση έχει καταστροφικές επιπτώσεις τόσο στον ανεπτυγμένο, όσο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οι επιπτώσεις μπορούν να: - Επηρεάσουν το διεθνές εμπόριο, - Επηρεάσουν τα προσωπικά εισοδήματα, - Δημιουργήσουν μείωση τιμών και κερδών των επιχειρήσεων, - Προκαλέσουν μείωση στην αγροτο-κτηνοτροφική παραγωγή και στην βιομηχανία, - Προκαλέσει την αύξηση της ανεργίας, - Προκαλέσει την πτώχευση τραπεζών, εταιρειών και επιχειρήσεων, Μείωση ρευστότητας των τραπεζών, Αδιαμφισβήτητα οι οικονομικές κρίσεις αποτελούν ένα συχνό φαινόμενο, καθώς απασχολούν την ανθρωπότητα τουλάχιστον από τότε που αναδύθηκαν οι κοινωνίες της αγοράς. Διερωτάται όμως κανείς, πώς είναι δυνατόν μέχρι σήμερα να μη γνωρίζουμε πώς να αποφύγουμε τέτοια φαινόμενα. Φαίνεται ότι η ανθρώπινη φύση παραμένει αναλλοίωτη και επαναλαμβάνει τα λάθη της, θα μπορούσαμε να απαντήσουμε. Είτε γιατί έχει προηγηθεί μία πολιτική κρίση, είτε γιατί η κερδοσκοπία «βασίλεψε» το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Επενδυτές σε πανικό, εκτόξευση των τιμών, πλήθος ανέργων και πολλές αλυσιδωτές αντιδράσεις που οδηγούν την παγκόσμια οικονομία σε κρίση. Το βέβαιο είναι ότι ο εντοπισμός των πραγματικών αιτίων μίας κρίσης απαιτεί μία εις βάθος ανάλυση. Για να γίνει όμως αυτό, είναι πάντα χρήσιμη μία ανασκόπηση στις μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις του παρελθόντος. 1.6 Ιστορική αναδρομή οικονομικών κρίσεων 1.6.1 Το κραχ του 1929 Ως μεγαλύτερη οικονομική κρίση στην παγκόσμια ιστορία καταγράφεται το κραχ του 1929. «Μαύρη Πέμπτη» αποκαλείται η Πέμπτη 24 Οκτωβρίου του 1929, όταν η Wall Street έκλεισε με απώλειες 13%. Οι μετοχές είχαν πέσει αισθητά και αναπάντεχα, 9

γεγονός ασυνήθιστο, καθώς οι τιμές είχαν ανοδική πορεία για δέκα συνεχόμενα έτη. Είχε προηγηθεί ένας αγώνας κερδοσκοπίας με αφορμή την ανάδυση νέων τεχνολογιών και συγκεκριμένα του ραδιοφώνου και της αυτοκινητοβιομηχανίας. Σημαντικό ρόλο έπαιξε ο πανικός των επενδυτών, οι οποίοι πουλούσαν μετοχές σε ταχύτατους ρυθμούς, ωστόσο καταλυτικός ήταν ο ρόλος των τραπεζών και της κυβέρνησης. Οι μεν πρώτες συμμετείχαν άμεσα στις κερδοσκοπικές κινήσεις, ενώ η δεύτερη δεν τόλμησε να επέμβει τη στιγμή που ήταν απαραίτητο. Αναζητώντας τα βαθύτερα αίτια της κρίσης, εντοπίζουμε μια ανισορροπία στην οικονομία των ΗΠΑ, από όπου και ξεκίνησε η κρίση. Η υπερπαραγωγή πρώτων υλών και γεωργικών προϊόντων οδήγησε στην πτώση των τιμών και τη μείωση της αγοραστικής δύναμης των αγροτών. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις υπεραισιόδοξες βιομηχανικές επενδύσεις στους αναδυόμενους τεχνολογικούς τομείς, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μία προσφορά που ξεπερνούσε τη ζήτηση στην αγορά. Αυτό που ακολούθησε δεν είχε προηγούμενο. Η Wall Street κατέρρευσε, με τους επενδυτές να χάνουν συνολικά 40 δισ. δολάρια. Παράλληλα, διεθνώς επικρατούσε ένα ευάλωτο κλίμα. Οι οικονομίες όλων των χωρών ήταν ήδη εξασθενημένες από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Το γερμανικό και το βρετανικό εμπόριο είχαν σημειώσει σημαντική πτώση, ενώ ο αμερικανικός προστατευτισμός και η εμμονή στην αποπληρωμή των δανείων από τις ευρωπαϊκές χώρες επιδείνωσαν περισσότερο το πρόβλημα. Η Γερμανία και η Αυστρία επλήγησαν πρώτες. Στη συνέχεια, ο πανικός εξαπλώθηκε σε όλους τους χρηματιστηριακούς κύκλους της Ευρώπης. Επιχειρήσεις και τράπεζες κατέρρευσαν αλυσιδωτά και επήλθε μία παγκόσμια οικονομική ύφεση. Ο αριθμός των ανέργων εκτοξεύθηκε στα 30 εκατομμύρια (http://application.econ.upatras.gr/users/tzagara/courses/intro/2009-2010/project/team6/site/3.html). Οι αντιδράσεις που ακολούθησαν την εκδήλωση της κρίσης δεν ήταν ιδιαίτερα συντονισμένες. Τα επιμέρους κράτη δεν επεδίωξαν την ευρύτερη διεθνή συνεργασία, αλλά προτίμησαν να περιοριστούν στη ρύθμιση της εθνικής τους πολιτικής μειώνοντας τις δαπάνες τους. Στον αντίποδα, βρισκόταν η πολιτική του New Deal που ακολούθησε ο Αμερικανός Franklin Roosevelt, σύμφωνα με την οποία η αναθέρμανση της οικονομίας απαιτούσε την αύξηση των κρατικών δαπανών. 10

Όπως ήταν αναμενόμενο, τις επιπτώσεις της κρίσης δεν απέφυγε ούτε η Ελλάδα. Το Χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε επ αόριστον και τα αποθέματα της Τράπεζας της Ελλάδος σε συνάλλαγμα και χρυσό εξανεμίστηκαν λόγω της κερδοσκοπίας. Ακολούθησε η μείωση των εισαγωγών και η διαμόρφωση μιας συναλλαγματικής πολιτικής ιδιαίτερα προστατευτικής με έντονο τον κρατικό παρεμβατισμό. Την υποτίμηση του εθνικού νομίσματος συνόδευσε η επιβολή καθεστώτος αναγκαστικής κυκλοφορίας της δραχμής, κατάργησης της αγοράς συναλλάγματος και αναστολής πληρωμής χρεολυσίων και τόκων για το σύνολο των κρατικών δανείων. Ενδεικτικό του αντίκτυπου της κρίσης είναι ότι η αμερικανική οικονομία χρειάστηκε μια δεκαετία για να συνέλθει. Λυτρωτικά λειτούργησε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, καθώς οι τεράστιες στρατιωτικές δαπάνες εκμηδένισαν την ανεργία και εκτόξευσαν την ανάπτυξη. 1.6.2 Οι πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970 Μετά τον πόλεμο οι περισσότερες οικονομίες γεύτηκαν τη μακρύτερη περίοδο ανάπτυξης στην ιστορία των κοινωνιών της αγοράς. Από το 1950 μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 70 οι οικονομίες αναπτύσσονταν με χαμηλά ποσοστά ανεργίας και πληθωρισμού. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 70 έκαναν την εμφάνισή τους δύο πετρελαϊκές κρίσεις. Αυτές έφεραν στο προσκήνιο το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού, δηλαδή τη συνύπαρξη πληθωρισμού και αυξημένης ανεργίας. Ως επίσημη ημερομηνία έναρξης της πρώτης κρίσης καταγράφεται η 17η Οκτωβρίου του 1973, όταν τα μέλη του OAPEC (Οργανισμού Αραβικών Χωρών - Εξαγωγέων Πετρελαίου Οργανισμού Αραβικών Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών) ανακοίνωσαν ότι δεν θα προμήθευαν πλέον με πετρέλαιο τις χώρες που υποστήριξαν το Ισραήλ στη διαμάχη του με τη Συρία και την Αίγυπτο. Σε αυτές τις χώρες συμπεριλαμβάνονταν οι ΗΠΑ, οι σύμμαχοι τους στη Δυτική Ευρώπη και η Ιαπωνία. Παράλληλα, τα μέλη του OPEC (Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών χωρών) συμφώνησαν να εκμεταλλευτούν την επιρροή τους στο μηχανισμό καθορισμού της τιμής του πετρελαίου, έτσι ώστε να αυξηθεί η τιμή του παγκοσμίως. Έτσι, η εξάρτηση του βιομηχανοποιημένου κόσμου από το αργό πετρέλαιο και ο κυρίαρχος ρόλος του 11

OPEC ως παγκόσμιου προμηθευτή, οδήγησαν σε δραματικά πληθωριστικές αυξήσεις τιμών, ενώ ήταν κατασταλτικές για την οικονομική δραστηριότητα. Παρόλα αυτά, οι στοχευμένες χώρες ανταποκρίθηκαν βρίσκοντας νέες πρωτοβουλίες για να περιορίσουν την εξάρτηση τους από τις παραπάνω χώρες. Παρά τις προσπάθειες των αραβικών κρατών να καταδείξουν την ενεργειακή εξάρτηση της Δύσης, μπορεί να υποστηριχθεί ότι τελικά διαπραγματεύονταν διπλωματικά οφέλη για την ολοένα και αυξανόμενη εξάρτηση από τη Δύση για οικονομική και στρατιωτική ασφάλεια. Η έντονη αντίδραση από τις ΗΠΑ, τη Δυτική Ευρώπη, την Ιαπωνία και τη Σοβιετική Ένωση, καθώς και η εισροή νέου πετρελαϊκού πλούτου, είχαν επικίνδυνες συνέπειες για τα αραβικά κράτη κατά τα έτη μετά το 1973 και το εμπάργκο του OPEC. Οι υψηλές τιμές του πετρελαίου άνοιξαν νέους δρόμους προς αναζήτηση ενέργειας, φτάνοντας μέχρι την Αλάσκα, τη Βόρειο Θάλασσα, την Κασπία Θάλασσα και τον Καύκασο. Έξι χρόνια μετά, το 1979, ακολούθησε η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση. Έκανε την εμφάνισή της στις ΗΠΑ, στον απόηχο της ιρανικής επανάστασης,. Μετά την πολιτική κρίση και τον Ayatollah Khomeini να ανακτά τον έλεγχο του Ιράν, οι διαμαρτυρίες γκρέμισαν τον πετρελαϊκό τομέα του Ιράν. Παρόλο που το νέο καθεστώς επανέλαβε τις εξαγωγές πετρελαίου, ήταν ασυνεπείς και λιγότερες οδηγώντας τις τιμές να εκτοξευθούν στα ύψη. Οι χώρες του OPEC για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, αύξησαν την παραγωγή τους και η συνολική απώλεια έφτασε στο 4%. Ωστόσο, επικράτησε ένας διαδεδομένος πανικός που ανέβασε την τιμή πολύ περισσότερο από όσο θα αναμενόταν. Μετά το 1980 οι τιμές του πετρελαίου έπεφταν για έξι συνεχόμενα έτη και κορυφώθηκαν το 1986 με μία πτώση 46%. Αυτό ήταν αποτέλεσμα της μειωμένης ζήτησης και της υπερβολικής παραγωγής, οδηγώντας τον OPEC στο να χάσει την ενότητα του. Εξαγωγείς πετρελαίου, όπως το Μεξικό, η Νιγηρία και η Βενεζουέλα επεκτάθηκαν σημαντικά, ενώ οι ΗΠΑ και η Ευρώπη πήραν περισσότερο πετρέλαιο από το Prudhoe Bay και τη Βόρειο Θάλασσα. 1.6.3 Η «Μαύρη Δευτέρα» του 1987 Από τα μέσα της δεκαετίας του 80 και σχεδόν μία δεκαετία μετά την τελευταία κρίση παρατηρήθηκε μία σημαντική οικονομική ανάκαμψη. Οι οικονομίες αναπτύχθηκαν και 12

πάλι, ο πληθωρισμός υποχώρησε και τα χρηματιστήρια έζησαν μεγάλες δόξες. Η ταχύτατη πτώση των μετοχών που ακολούθησε, τον Οκτώβριο του 87, έφερε μνήμες από τον Οκτώβριο του 29. Τη Δευτέρα 19 Οκτωβρίου του 1987 ο δείκτης Dow Jones έχασε το 22% της αξίας του μέσα σε λίγες ώρες, δίνοντας το έναυσμα για ένα μαζικό ξεπούλημα μετοχών στην Ευρώπη και την Ιαπωνία. Τα αίτια της κρίσης προκύπτει ότι ήταν οικονομικο - πολιτικά. Τα στοιχεία για το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ το Σεπτέμβριο ήταν δυσμενή. Παράλληλα, οι εξελίξεις στο πολιτικό σκηνικό ήταν αρνητικές, καθώς ο πρόεδρος Reagan δεν ήταν σε θέση, για λόγους υγείας, να ελέγχει την κατάσταση στις ΗΠΑ και η κρίση στον Περσικό Κόλπο κλιμακωνόταν. Όσον αφορά στο Χρηματιστήριο Αθηνών παρατηρήθηκε πρωτοφανής πτώση των τιμών των μετοχών, ενώ έμεινε κλειστό από τις 20 Οκτωβρίου έως τις 23 Οκτωβρίου του 1987. Ωστόσο, ακόμα και όταν άνοιξε, η πτώση εξακολούθησε να είναι σημαντική και η προσφορά καταιγιστική. Η απογοήτευση ήταν διάχυτη στους επενδυτές. Ο τότε πρωθυπουργός, Ανδρέας Παπανδρέου, κατηγορούσε τις ΗΠΑ για την κρίση και στη Βουλή οι κατηγορίες εκτοξεύονταν κατά πάντων. Βέβαια, αυτή τη φορά ο αντίκτυπος της κρίσης δεν ήταν τόσο δραματικός όσο το 1929. Η αμερικανική οικονομία ήταν πλέον πιο ισχυρή και ανθεκτική σε τέτοιου είδους «χτυπήματα». Επιπλέον, η επέμβαση της κυβέρνησης και της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ, με τη διάθεση μεγάλων ποσοτήτων ρευστού στην αγορά, υπήρξε καθοριστική. Με αυτόν τον τρόπο επωφελήθηκαν οι τράπεζες, μείωσαν τα επιτόκια και έδωσαν σημαντικά δάνεια στις μεγαλύτερες εισηγμένες επιχειρήσεις. Παρόλα αυτά, θεωρείται ότι η εν λόγω κρίση σήμανε τη νέα μείωση της οικονομικής δραστηριότητας που παρατηρήθηκε την περίοδο 1989-1992 στην παγκόσμια οικονομία. 1.6.41997: Η Ασιατική κρίση Μέχρι το 1997 χώρες της Ασίας, όπως η Ταϊλάνδη, η Μαλαισία, οι Φιλιππίνες και η Ινδονησία γνώριζαν μια ραγδαία ανάπτυξη. Οι επενδύσεις που προσέλκυαν έφταναν στο ήμισυ των συνολικών επενδύσεων σε αναπτυσσόμενες χώρες. Ιαπωνικές τράπεζες και αμερικανικοί οργανισμοί επένδυσαν σε αυτές, χωρίς να ανησυχούν για τα κέρδη τους, καθώς τα τοπικά νομίσματα ήταν προσκολλημένα στο δολάριο. Ωστόσο, ο 13

ξέφρενος ρυθμός των επενδύσεων και τα ελλείμματα στον προϋπολογισμό των ασιατικών χωρών είχαν ως αποτέλεσμα να μην μπορούν να συγκρατήσουν τη συναλλαγματική ισοτιμία με το δολάριο. Με την εγκατάλειψη της εν λόγω ισοτιμίας ακολούθησε ραγδαία πτώση στα χρηματιστήρια και στις τιμές των οικοδομικών επιχειρήσεων που ανθούσαν μέχρι τότε. Ενδεικτικό είναι ότι το χρηματιστήριο του Χονγκ Κονγκ σημείωσε πτώση 64% κατά την περίοδο 1997-1998. Οι επιπτώσεις της κρίσης παρέμειναν μέχρι και το 1998. Στις Φιλιππίνες η ανάπτυξη άγγιξε το μηδέν. Μόνο η Σιγκαπούρη και η Ταϊβάν απέφυγαν τις σοβαρές συνέπειες της κρίσης, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι η κρίση δεν τις άγγιξε. Ωστόσο, μέχρι το 1999 τα σημάδια ανάκαμψης στις οικονομίες της Ασίας άρχισαν να γίνονται εμφανή. 1.6.5 Η κρίση του 2000 Στα τέλη της δεκαετίας του 90, οι εταιρείες του internet βρέθηκαν στο απόγειο τους. Η τάση για επένδυση σε μετοχές υψηλής τεχνολογίας ήταν γενικευμένη. Το φαινόμενο κορυφώθηκε τον Ιανουάριο του 2000, όταν η AOL εξαγόρασε με το αστρονομικό ποσό των 200 δισ. δολαρίων τον όμιλο Time Warner. Το Μάρτιο του 2000 ο δείκτης μετοχών υψηλής τεχνολογίας Nasdaq έφτασε το ιστορικό του υψηλό άνω των 5.000 μονάδων. Η φούσκα έσκασε, με το δείκτη Nasdaq να χάνει μέχρι τον Οκτώβριο του 2002 το 78% της αξίας του. Ως κύρια αίτια αυτής της πτώσης θεωρούνται οι υπερτιμημένες μετοχές των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας, αλλά και η διαφθορά των εταιρειών μιας και πολλές από αυτές δήλωναν κέρδη υψηλότερα του πραγματικού. Συχνά επίσης, οι χρηματιστηριακοί αναλυτές έδιναν θετικές εισηγήσεις για μετοχές εταιρειών που είχαν σημαντικά οικονομικά προβλήματα. Οι συνέπειες για την αμερικανική οικονομία ήταν ευρύτερες. Η πτώση ήταν απότομη, οι επενδύσεις «πάγωσαν» και η 11η Σεπτεμβρίου αποτέλεσε τη χαριστική βολή. Η Fed όμως παρενέβη εγκαίρως, μειώνοντας διαδοχικά τα επιτόκια και βοηθώντας τη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη να ανακάμψει. 1.6.6 Η κρίση των subprimes 14

Στις αρχές του καλοκαιριού του 2007 οι ΗΠΑ είδαν για άλλη μια φορά την οικονομία τους να συρρικνώνεται. Μία νέα λέξη άρχισε να απασχολεί όσους ασχολούνται με τα οικονομικά: τα subprimes δάνεια. Πρόκειται για στεγαστικά δάνεια που χρηματοδοτούν πέραν του 100% της αξίας του ακινήτου, καθώς επίσης και δάνεια με υψηλότερο επιτόκιο σε μη φερέγγυους δανειολήπτες. Αυτό σημαίνει ότι χορηγούνταν σε δανειολήπτες με μεγάλη πιθανότητα να μην μπορέσουν να τα αποπληρώσουν, είτε γιατί έχουν χαμηλό εισόδημα, είτε γιατί δεν έχουν μόνιμη εργασία. Επιπλέον, οι τόκοι είναι εξαιρετικά υψηλοί αλλά και κυμαινόμενοι, δίνοντας το έναυσμα δημιουργίας ενός κερδοσκοπικού συστήματος γύρω από αυτά. Με μόνο στόχο την επίτευξη κέρδους, τα δάνεια χορηγήθηκαν στα αμερικανικά νοικοκυριά, χωρίς προηγουμένως οι τράπεζες να ελέγξουν τη δυνατότητα αποπληρωμής τους. Αυτό σε συνδυασμό με την κρίση της αγοράς ακινήτων και την πτώση των τιμών επέφερε μία γενικευμένη κρίση. Ακολούθησαν κατασχέσεις σπιτιών και χιλιάδες εξώσεις. Η πώληση αυτών απλά επιδείνωσε την κατάσταση. Μέσα από αλυσιδωτές αντιδράσεις η ύφεση της αμερικανικής οικονομίας θεωρήθηκε πλέον δεδομένη. Οι ανησυχίες όμως, έχουν εξαπλωθεί και στις ευρωπαϊκές και ασιατικές αγορές. Το αποτέλεσμα είναι οι κεντρικές τράπεζες να διοχετεύουν δισεκατομμύρια ευρώ ή δολάρια σε αυτές. Το συνολικό ύψος της ζημίας για το σύνολο της παγκόσμιας αγοράς αποτιμάται σε πάνω από 400 δισ. ευρώ, από τα οποία πάνω από 150 δισ. ευρώ εκτιμάται ότι θα είναι η ζημία που θα επιβαρύνει τις μεγάλες ξένες τράπεζες. 1.6.7 Κρίση Ευρωζώνης Δύο φορές στην ιστορία της η ανθρωπότητα ξάφνιασε τον εαυτό της. Το 1929 και το 2008. Και τις δύο αυτές φορές ο κόσμος άλλαξε. Το Κραχ του 1929 δρομολόγησε τραγικές εξελίξεις που όταν καταλάγιασαν (στη δεκαετία του 50) ο κόσμος δεν θύμιζε σε τίποτα την προ του 1929 εποχή. Το Κραχ του 2008 άναψε το φιτίλι διαδοχικών κρίσεων που, σήμερα, δημιουργούν τις συνθήκες για έναν κόσμο που δεν θα θυμίζει σε τίποτα την προ του 2008 εποχή. Η Κρίση της Ευρωζώνης εντάσσεται σε αυτές τις εξελίξεις. Μετά το τέλος του πολέμου, οι ΗΠΑ συνειδητοποίησαν το αυτονόητο. Ότι για να μην επιστρέψει η κρίση έπρεπε να σχεδιαστεί ο τρόπος με τον οποίο θα συνδυαζόταν (http://www.athriskos.gr/modules/news/artide.php?storyid=2504): 15

(α) η νομισματική σταθερότητα με (β) την ανακύκλωση των αμερικανικών πλεονασμάτων στο εξωτερικό (ώστε να δημιουργείται στην Ευρώπη και στην Ασία ζήτηση για τα αμερικανικά προϊόντα). Αυτό το Παγκόσμιο Σχέδιο (που συνδύαζε το σύστημα Bretton Woods, το Σχέδιο Marshal, τις συνεχείς αμερικανικές προσπάθειες στήριξης Ιαπωνίας και Γερμανίας κ.λπ.) οδήγησε στη μακροβιότερη, σταθερότερη περίοδο καπιταλιστικής ανάπτυξης. Όμως, η σταθερότητα γεννά αστάθεια, είτε στον ιδιωτικό τομέα είτε στον δημόσιο, και για αυτό το Παγκόσμιο Σχέδιο κατέρρευσε το 1971. Έτσι, ο κόσμος εισήλθε σε μια νέα, περίεργη, περίοδο ελεγχόμενης ανισορροπίας. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 έως και το 2008 οι ΗΠΑ συντηρούσαν την παγκόσμια ζήτηση αγαθών, επιτρέποντας το εμπορικό τους έλλειμμα να γιγαντωθεί με αντάλλαγμα ένα τσουνάμι κεφαλαίων (γερμανικών, ιαπωνικών, αραβικών και, πιο πρόσφατα, κινεζικών), τα οποία έρρεαν προς τη Wall Street καλύπτοντας τα αμερικανικά εμπορικά και κρατικά ελλείμματα. Οι ΗΠΑ, με απλά λόγια, λειτουργούσαν ως μια τεράστια ηλεκτρική σκούπα που απορροφούσε τα πλεονάσματα των χωρών που στήριζαν το μοντέλο ανάπτυξης τους στα επιθετικά εμπορικά πλεονάσματα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γεννήθηκε το ευρώ. Η Γερμανία το αποδέχθηκε κρίνοντας ότι θα μπορούσε να λειτουργεί εντός της Ευρωζώνης όπως και πριν, δηλαδή, ως παραγωγός εμπορικών πλεονασμάτων τα οποία θα διοχέτευε τόσο εντός της υπόλοιπης Ευρωζώνης όσο και εκτός - βασικά στις αγγλοσαξονικές χώρες. Ο όρος, όμως, που έθεσε στη Γ αλλία, και στον Ντελόρ, ήταν ότι η Νομισματική Ένωση θα γινόταν κατ εικόνα και καθ ομοίωση του μάρκου. Με άλλα λόγια, δεν θα άφηνε περιθώριο για τη δημιουργία ευρωπαϊκού χρέους, για τη στήριξη των κρατών από την ΕΚΤ, ή για ίδρυση ενός μηχανισμού ανακύκλωσης των πλεονασμάτων εντός της Ευρωζώνης (http://www.athriskos.gr/modules/news/article.php?storyid=2504). Έτσι, οι τρεις προϋποθέσεις για τη δημιουργία μιας βιώσιμης Νομισματικής Ένωσης έλειπαν εξαρχής. Όσο η αμερικανική ηλεκτρική σκούπα απορροφούσε μανιωδώς τα πλεονάσματα των άλλων και το τοξικό χρήμα της Wall Street επιτάχυνε την οικονομική μεγέθυνση παγκοσμίως, η σαθρή αρχιτεκτονική του ευρώ άντεχε. Ο σεισμός, όμως, του 16

2008 ήταν τέτοιος που το αρχιτεκτόνημα ράγισε. Από τότε οι ρωγμές αυτές βαθαίνουν περισσότερο με κάθε κίνηση της ΕΕ να τις κουκουλώσει αρνούμενη ότι ο κόσμος άλλαξε διά παντός το 2008 και, συνεπώς, ότι οι υπάρχουσες συνταγές δεν θα αποτρέψουν την κατάρρευση. Σήμερα, η ΕΕ πρέπει να αποφασίσει μεταξύ των μόνο δύο εναλλακτικών που διαθέτει: είτε να σώσει το ευρώ αλλάζοντας την αρχιτεκτονική του, είτε να δρομολογήσει τη διάσπαση του σε τρεις ζώνες (μάρκου, στερλίνας και μιας νέας λατινικής Ένωσης) (http://www.athriskos.gr/modules/news/article.php?storyid=2504). 1.6.8 Κρίση τραπεζών. Το μεγάλο ταμπού σήμερα. Ενώ η Κρίση του 2008 ξεκίνησε, και συνεχίζεται, στον τραπεζικό τομέα, όλοι μιλάνε για αυτήν σαν να αφορά αποκλειστικά το δημόσιο χρέος και κανείς δεν τολμά να αναφερθεί στην πραγματική πηγή της Κρίσης, που είναι οι τράπεζες (οι οποίες αναφέρονται μόνο ως πιθανά θύματα μιας αναδιάρθρωσης του χρέους) (http://www.athriskos.gr/modules/news/artide.php?storyid=2504). Γενικότερα, οι τραπεζικές κρίσεις οφείλονται σε κάτι απλό: τα τραπεζικά κέρδη είναι αντιστρόφως ανάλογα με τα χρήματα που κρατούν οι τράπεζες στα ταμεία τους. Όσο πιο πολλά από τα διαθέσιμα κεφάλαια δανείσουν (με spread, εύρος, μεταξύ του επιτοκίου δανεισμού από το επιτόκιο που καταβάλλει η ίδια η τράπεζα είτε στους καταθέτες είτε σε άλλα πιστωτικά ιδρύματα για να δανειστεί) τόσο πιο μεγάλα κέρδη αποκομίζουν. Ιδανικά, οι τράπεζες θα ήθελαν να κρατούν στα ταμεία τους ίσα-ίσα όσα τραβούν οι πελάτες από τους λογαριασμούς τους. Έτσι όμως γίνονται επιρρεπείς σε μια τραπεζική κρίση. Αν, π.χ., πολλοί πελάτες θελήσουν να τραβήξουν τα χρήματα τους ταυτόχρονα, τότε η τράπεζα στερεύει από χρήματα (http://www.athriskos.gr/modules/news/article.php?storyid=2504). Για αυτόν τον λόγο οι τράπεζες έχουν αναπτύξει τη διατραπεζική αγορά, δανείζοντας η μία την άλλη (πολλές φορές για μία μόνο μέρα) ποσά που τους καλύπτουν τις ανάγκες σε ρευστότητα (liquidity). Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι η διατραπεζική αγορά παύει να λειτουργεί όταν προκύψει ο φόβος πως κάποια τράπεζα μπορεί να αντιμετωπίζει όχι απλώς πρόβλημα ρευστότητας (liquidity) αλλά έλλειψης φερεγγυότητας (insolvency). 17

Π.χ. όταν μια σειρά από δάνεια που έχει δώσει καταρρέουν, καθώς οι δανειζόμενοι πτωχεύουν (π.χ. οι Ισπανοί και Ιρλανδοί εργολάβοι ή ιδιοκτήτες σπιτιών με στεγαστικά δάνεια σε μια συγκυρία, σαν τη σημερινή, που οι τιμές των ακινήτων μειώνονται δραστικά). Ένας άλλος λόγος που καταρρέει η διατραπεζική αγορά είναι ότι οι τράπεζες επενδύουν σε ομόλογα και άλλους χάρτινους τίτλους που κάποια στιγμή μπορεί να απαξιωθούν, όπως συνέβη πριν από το 2008 που γέμισαν τα βιβλία τους με δομημένα παράγωγα και ομόλογα κρατών όπως το δικό μας. Όταν η αξία αυτών των χαρτιών εξαφανίζεται, τότε η διατραπεζική αγορά παγώνει, κάτι που συνέβη το 2008 και ονομάστηκε credit crunch. Σε αυτήν την περίπτωση, το μόνο που μπορεί να σταματήσει το κλείσιμο των τραπεζών είναι το Δημόσιο, το οποίο ξάφνου (από ανάξιο και διεφθαρμένο) μετατρέπεται στον σωτήρα των τραπεζών. Εδώ και έναν αιώνα, η Κεντρική Τράπεζα κάθε χώρας εξασφαλίζει ρευστότητα (liquidity) στις ιδιωτικές τράπεζες λειτουργώντας ως δανειστής ύστατης ανάγκης (lender of last resort). Στη διάρκεια της Κρίσης του 2008, και όσων συμβαίνουν από τότε, η τραπεζική κρίση ήταν τόσο βαθιά που η βοήθεια της Κεντρικής Τράπεζας δεν έφτανε. Έτσι τα κράτη δανείστηκαν πακτωλούς χρημάτων που τα έδωσαν στον τραπεζικό τομέα για να ορθοποδήσει. Κι όταν ο πτωχευμένος τραπεζικός τομέας ξεπέρασε το πρώτο σοκ -και ένιωσε ότι θα επιβιώσει-άρχισε και πάλι τα ίδια, χωρίς μάλιστα να διστάσει να λέει στις κυβερνήσεις, με έντονο ύφος, ότι πρέπει να επιβάλει όλο και μεγαλύτερη λιτότητα στους... φορολογούμενους (που τις διέσωσαν) (http://www.athriskos.gr/modules/news/article.php?storyid=2504). 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο : ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ 2.1 Εισαγωγή Σχολή κοντά στον τόπο κατοικίας τους συνδυαστικά με τις καλές επαγγελματικές προοπτικές, επέλεξαν οι υποψήφιοι των φετινών πανελλαδικών εξετάσεων, ευκρινέστερα από κάθε άλλη χρονιά. Η οικονομική κρίση και το υψηλό κόστος σπουδών «εκτός έδρας» -συνολικά υπολογίζεται σε περίπου 50.000 ευρώ για κάθε φοιτητή- επέδρασε καταλυτικά σε χιλιάδες υποψηφίους των πανελλαδικών εξετάσεων ώστε να προτιμήσουν ΑΕΙ με έδρα κοντά στην οικογενειακή εστία αλλά και σε εκείνα τα τμήματα με κατοχυρωμένα επαγγελματικά δικαιώματα. 2.2 Παρουσίαση μελέτης της εφημερίδας Καθημερινή. Αυτό αποδεικνύεται από την ανάλυση των στοιχείων για τις πρώτες προτιμήσεις στις φετινές πανελλαδικές εξετάσεις, τα οποία παρουσιάζει η εφημερίδα Καθημερινή. Ειδικότερα, από την επεξεργασία των στοιχείων προέκυψαν τα ακόλουθα: Από το 2010 ως το 2012 οι υποψήφιοι που πέρασαν τη βάση του 10 μειώθηκαν κατά περίπου 5.000. Από τους 61.567 υποψηφίους το 2010, έφτασαν τους 55.996 φέτος. Παρ' όλα αυτά η ζήτηση σε κάποιες σχολές αυξήθηκε. Έτσι, με βάση το σύνολο των δηλώσεων των υποψηφίων για τις τρεις πρώτες σχολές της επιθυμίας τους, αυξήθηκε η ζήτηση σε σχολές ΑΕΙ της περιφέρειας και μειώθηκε η ζήτηση για τα αντίστοιχα τμήματα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη (http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_artides_ell_1_27/09/2009_330996). 2.3 Περιφέρεια και αστικά κέντρα Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι υποψήφιοι της περιφέρειας που θα «μετανάστευαν» στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη για σπουδές συνδυάζοντας τη μεγαλούπολη, τη φοιτητική ζωή και τα μεγάλα πανεπιστήμια προτίμησαν φέτος σχολές της περιφέρειας. Συγκεκριμένα, αυξήθηκε η ζήτηση σε 128 τμήματα ΑΕΙ και ΤΕΙ της περιφέρειας. Ενδεικτική είναι η περίπτωση των Παιδαγωγικών Τμημάτων. Εκείνα με έδρα τα 19