Ομιλία της Γενικής Γραμματέα Ισότητας των Φύλων, Φωτεινής Κούβελα στο Διεθνές Συνέδριο του Υπουργείου Εργασίας, Οικογένειας, Κοινωνικής Πρόνοιας της Ρουμανίας, που έγινε στο Βουκουρέστι στις 19&20/5/2015, με θέμα : «Αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας» Κύριες και κύριοι, Αρχικά θα ήθελα να σας καλημερίσω και να ευχαριστήσω τους διοργανωτές και τις διοργανώτριες του συνεδρίου για την πρόσκληση τους. Με χαρά συμμετέχω σε αυτό το διεθνές συνέδριο για να συζητήσουμε, να ανταλλάξουμε εμπειρίες αλλά και να συμφωνήσουμε κοινές πολιτικές σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για το πώς θα αντιμετωπίσουμε το θέμα της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας. Είναι γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες έγιναν σημαντικά βήματα ως προς την ισότητα των φύλων και η θέση των γυναικών έχει βελτιωθεί είτε μέσω της νομοθεσίας είτε μέσω της ένταξης της διάστασης του φύλου στις πολιτικές που σχεδιάζονται και εφαρμόζονται σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Σήμερα όμως, παρά τον ευρύτατο διεθνή διάλογο για τα δικαιώματα των γυναικών και τις σχετικές διακηρύξεις, τα σημαντικά βήματα για τη γυναικεία χειραφέτηση που έχουν πραγματοποιηθεί - κυρίως λόγω των αγώνων των ίδιων των γυναικών - και αποκρυσταλλώνονται σε μια σειρά θεσμικών κατοχυρώσεων-κατακτήσεων, τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες, βρισκόμαστε μπροστά σε ιστορική οπισθοδρόμηση, λόγω της νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας και των αξιών της. Η λιτότητα, που εφαρμόζεται ως κυρίαρχη πολιτική σήμερα στη Ευρώπη, δημιουργεί μεγάλες κοινωνικές ανισότητες, ανοίγει την κοινωνική ψαλίδα, επιδεινώνει τους κοινωνικούς διαχωρισμούς και δυσχεραίνει την προώθηση της ισότητας. Η ισότητα των φύλων, υπό αυτές τις συνθήκες, φαντάζει ως «πολυτέλεια». Οι έμφυλες ανισότητες και οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών εξακολουθούν να υφίστανται σε σημαντικούς τομείς του δημόσιου και ιδιωτικού βίου. Σύμφωνα με την Έκθεση Ισότητας των Φύλων της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Επιτροπής, οι γυναίκες στον 21 ο αιώνα εξακολουθούν να αποτελούν την πλειοψηφία στον κοινωνικό αποκλεισμό και τη βία και να αντιμετωπίζουν ακόμα μεγαλύτερες οικονομικές δυσχέρειες όταν είναι ηλικιωμένες η ζουν μόνες τους η έχουν χωρίσει. Στην πατρίδα μας η πολύπλευρη επίθεση της κρίσης και των μνημονίων, η πολιτική της λιτότητας δηλαδή, εξόντωσε την ελληνική κοινωνία και την έφερε στα πρόθυρα της απελπισίας. Η ανεργία τριπλασιάστηκε, οι μισθοί καταποντίστηκαν, οι συντάξεις υπέστησαν δραματικές περικοπές, ενώ τα κοινωνικό κράτος κατέρρευσε. Οι γυναίκες έγιναν τα θύματα μια πρωτοφανούς εκκαθάρισης δικαιωμάτων. Η πολιτική των μνημονίων, Πολλαπλασίασε τα εμπόδια ισότιμης ένταξής τους στην αγορά εργασίας για τις νέο-εισερχόμενες, οδηγώντας έτσι ένα τεράστιο αριθμό νέων γυναικών στην ανεργία, (60%). Επέβαλε τη μαζική επιστροφή τους στο σπίτι λόγω συρρίκνωσης της απασχόλησης, αναπαράγοντας για άλλη μια φορά παράλληλα αναχρονιστικούς, παραδοσιακούς ρόλους στο εσωτερικό της οικογένειας. 1
Έριξε στις πλάτες τους το έλλειμμα του κοινωνικού κράτους με την απλήρωτη παροχή ενός ευρέως φάσματος υπηρεσιών φροντίδας που τις αποστερεί επιπλέον από προσωπικό χρόνο και δυνατότητα ενασχόλησης με τα κοινά και την πολιτική. Συσκότισε τις πολλαπλές μορφές βίας που υφίστανται μέσα και έξω από την οικογένεια - και στην οποία αδυνατούν να αντιδράσουν λόγω των πολλαπλών εξαρτήσεων στις οποίες υπόκεινται. Κυρίες και Κύριοι, Η έμφυλη διάκριση περιλαμβάνει και τη βία κατά των γυναικών, η οποία εξακολουθεί όχι μόνο να υφίσταται, αλλά να αυξάνει και να εκφράζεται με πολλές μορφές. Με τη σωματική βία, τη σεξουαλική βία, τη ψυχολογική βία, την οικονομική βία. Η ενδοοικογενειακή βία, ο βιασμός, η σεξουαλική παρενόχληση, το trafficking κ. λ. π δεν αφορά κάποιον συγκεκριμένο πολιτισμό, χώρα η ομάδα γυναικών, αλλά μας αφορά όλες και όλους. Διαπερνά όλους τους πολιτισμούς, όλες τις χώρες, όλες τις κοινωνίες, ανεξάρτητα από έθιμα η παραδόσεις, κοινωνική τάξη, μόρφωση, επίπεδο υγείας κ. λ. π. Όλες αυτές οι μορφές βίας κατά των γυναικών έχουν κοινή συνισταμένη τον έλεγχο και την κυριαρχία και συσχετίζονται με στερεότυπες αντιλήψεις γύρω από τους κοινωνικά κατασκευασμένους ρόλους των φύλων. Η βία κατά των γυναικών είναι έκφραση του ιστορικά άνισου συσχετισμού δυνάμεων μεταξύ ανδρών και γυναικών, που έχει οδηγήσει στην κυριαρχία και στη διάκριση κατά των γυναικών από τους άνδρες και στην παρεμπόδιση της πλήρους ανάπτυξης των γυναικών, σύμφωνα με τον ΟΗΕ (πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου, 1995). Επίσης η βία κατά των γυναικών είναι έγκλημα, όπως αναγνωρίζει η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2012/29/ΕΕ που κάνει λόγο ειδικότερα για τα θύματα λόγω φύλου και καλεί στη λήψη μέτρων για την προστασία τους. Οι συνέπειες της βίας για τη σωματική και ψυχική υγεία των γυναικών που την υφίστανται αλλά και για τα παιδιά τους είναι σοβαρότατες. Σε αυτό το σημείο θέλω να σημειώσω τις δυσκολίες που έχουν οι γυναίκες να καταγγείλουν την κακοποίηση τους. Οι λόγοι μπορεί να είναι οικονομικοί, η ανοχή λόγω ύπαρξης παιδιών, οι στερεότυπες αντιλήψεις γυναίκες με ιστορικό κακοποίησης η και πίεση από τον κοινωνικό περίγυρο, η ενοχοποίηση στιγματισμός για τη βία που δέχονται, η ντροπή να μιλήσουν για την κατάσταση που βιώνουν, τα αισθήματα για το σύζυγο, παρόλο ου δέχονται βία, ο φόβος για μη προστασία από το νόμο: έλλειψη γνώσης των νομικών τους δικαιωμάτων η και παραβίαση νομικών μέτρων από το σύζυγο, η έλλειψη υποστηρικτικών δομών. Το trafficking Η παράνομη διακίνηση κι εμπορία ανθρώπων με σκοπό την οικονομική και σεξουαλική εκμετάλλευση, αποτελεί τη σύγχρονη και πιο αποκρουστική μορφή του δουλεμπορίου. Στην Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα σοβαρό. Τα θύματα, στη συντριπτική τους πλειοψηφία γυναίκες και παιδιά, διακινούνται στη χώρα μας ως λαθρομετανάστες από τα μέλη των διεθνών κυκλωμάτων. Εξωθούνται στην πορνεία και κακοποιούνται από προαγωγούς και πελάτες. Η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων αναλύοντας το trafficking με την οπτική του φύλου, το αντιμετωπίζει ως μία ειδεχθή μορφή βίας κατά των γυναικών. 2
Συνιστά κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των θυμάτων. Πρόκειται για δουλεία. Πλήττει τα θύματα, αλλά όχι μόνο αυτά. Πλήττει και στο σύνολό της την κοινωνία, γιατί διαμορφώνει αντιλήψεις εμπορευματοποίησης των ανθρώπινων σχέσεων. Η γυναίκα μέσα από το κοινωνικό φαινόμενο του trafficking αντιμετωπίζεται ως πράγμα που μπορεί να πουλιέται και να αγοράζεται. H χρήση των πορνικών υπηρεσιών από τους άντρες πελάτες, ισοδυναμεί με συνέργεια σε ένα έγκλημα, που μάλιστα συντελείται με την ανοχή της κοινωνίας μας. Πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο θέμα. Γιατί, στην πραγματικότητα, το πρόβλημα του trafficking συνδέεται με την κρίση στις ανθρώπινες σχέσεις, στις σχέσεις των δύο φύλων, με την κρίση στις σεξουαλικές σχέσεις. Συνδέεται με μία παγκοσμιοποιημένη αντίληψη ότι οι σεξουαλικές σχέσεις, μάλιστα οι επί πληρωμή, έχουν γίνει ένας τρόπος διασκέδασης για τον ελεύθερο χρόνο μας. Συνδέεται, δηλαδή, με ένα συνολικό πολιτισμικό- ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο και αυτό το καθιστά διαρθρωτικό πρόβλημα. Ουσιαστικά είναι ένα σύμπτωμα της γενικότερης κρίσης που υπάρχει. Η πορνεία δυστυχώς για την πλειοψηφία, δε θεωρείται βία γιατί υποτίθεται πως οι γυναίκες είναι ελεύθερες να μετατρέπουν σε αντικείμενο το σώμα τους. Η πορνεία όμως δεν είναι επιλογή. Δεν αποτελεί επαγγελματική προοπτική για κανέναν. Είναι βία ανθρώπου προς άνθρωπο και ως τέτοια πρέπει να εκλαμβάνεται και να αντιμετωπίζεται. Η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, στο πλαίσιο του μεγάλου έργου που υλοποιεί, τη δημιουργία του «Παρατηρητηρίου για την Ισότητα των Φύλων» ενός μηχανισμού Παρακολούθησης της ένταξης της διάστασης του φύλου σε όλες τις δημόσιες πολιτικές στην Ελλάδα, προκήρυξε μέσα από δημόσιο διαγωνισμό και χρηματοδότησε την υλοποίηση μελετών μεταξύ των οποίων η μελέτη «Πορνεία & παράνομη διακίνηση και εμπορία γυναικών με σκοπό τη σεξουαλική/οικονομική εκμετάλλευση (trafficking) στην Ελλάδα» Ο στόχος μας μέσα από την έρευνα αυτή είναι : Να εντοπιστούν και να αναδειχθούν οι πραγματικές διαστάσεις του φαινομένου και να εντοπιστούν οι παράγοντες που συντείνουν στην ανάπτυξή του Να διερευνηθεί και να αποτυπωθεί ο τρόπος εκμετάλλευσης/προσέλκυσης των γυναικών-θυμάτων trafficking από τις εγκληματικές οργανώσεις. Να καταγραφούν και να εκτιμηθούν οι συνέπειες της πορνείας και της παράνομης διακίνησης και εμπορίας γυναικών σε ατομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο στη χώρα μας καθώς και να αποτυπωθεί ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται το φαινόμενο τόσο από τους εμπλεκόμενους φορείς όσο και ευρύτερα από την ελληνική κοινωνία. Να αναδειχθούν οι προτεραιότητες ανά πεδίο της δημόσιας πολιτικής, ώστε να βελτιωθεί το σύστημα καταπολέμησης και αντιμετώπισης της παράνομης διακίνησης και εμπορίας γυναικών και προστασίας των θυμάτων μέσα από την ανάπτυξη συγκεκριμένων στρατηγικών, με τη συνεργασία και το συντονισμό μεταξύ των εμπλεκόμενων στην πολιτική για την πρόληψη και αντιμετώπιση της παράνομης διακίνησης και εμπορίας γυναικών. 3
Επίσης θέλω να σας αναφέρω ότι η Γενική Γραμματεία Ισότητα των Φύλων (ΓΓΙΦ) στο πλαίσιο της υλοποίησης του «Εθνικού Προγράμματος για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών» δημιούργησε ένα ολοκληρωμένο δίκτυο 62 δομών σε όλη τη χώρα για την πρόληψη και αντιμετώπιση όλων των μορφών της βίας κατά των γυναικών (ενδοοικογενειακή βία, σεξουαλική παρενόχληση, βιασμός, εμπορία γυναικών με στόχο τη σεξουαλική εκμετάλλευση). Στις γυναίκες θύματα παρέχεται προστασία, πληροφόρηση, ψυχοκοινωνική στήριξη, νομική συμβουλευτική και φιλοξενία. Το Δίκτυο αυτό περιλαμβάνει την 24ωρη Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900, 40 Συμβουλευτικά Κέντρα (από την Γενική Γραμματεία Ισότητας και τους Δήμους) και 21 Ξενώνες Φιλοξενίας γυναικών θυμάτων βίας (από τους Δήμους και το ΕΚΚΑ). Μέσα από μια συντονισμένη Πανελλαδική εκστρατεία προσπαθούμε να ευαισθητοποιήσουμε την κοινή γνώμη σε θέματα βίας κατά των γυναικών με σκοπό τόσο να γίνουν γνωστές στην κοινωνία, οι δομές που υπάρχουν για την στήριξη και προστασία των γυναικών θυμάτων έμφυλης βίας, όσο και να καταπολεμηθούν τα στερεότυπα που ανέχονται κι αναπαράγουν αυτά τα φαινόμενα. Τέλος στόχος της Γενικής Γραμματείας Ισότητας είναι να προβεί στην προώθηση νομοθετικών και θεσμικών ρυθμίσεων για την καταπολέμηση της βίας όπως ενδεικτικά αναφέρω : Την άμεση κύρωση από τη Βουλή της Σύμβασης του Συμβούλιου της Ευρώπης «για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας» ( Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης) η οποία είναι το πρώτο δεσμευτικό διεθνές κείμενο για την πρόληψη του φαινομένου, την προστασία των θυμάτων και την τιμωρία των δραστών. Η υλοποίηση της σύμβασης θα ξεκινήσει με την προβλεπόμενη από τη Σύμβαση, ψήφιση ενιαίου Νόμου για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών σε όλους τους τομείς της ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας της ζωής. Τη βελτίωση της νομοθεσίας που αφορά στην αντιμετώπιση εγκλημάτων όπως ο βιασμός και η εμπορία ανθρώπων (trafficking) που κυρώνει τη «Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη δράση κατά της Εμπορίας Ανθρώπων» που υπογράφηκε στη Βαρσοβία το 2005) και την ενίσχυση της με τις απαραίτητες αλλαγές και προσθήκες υπό το φως νέων, πιο σύγχρονων επεξεργασιών (όπως οι νέες μορφές ηλεκτρονικής σεξουαλικής παρενόχλησης/bullying) αξιοποιώντας και τη διεθνή εμπειρία πάνω στα συγκεκριμένα θέματα (πχ. το νόμο της Ισπανίας για τη βία, το πρόσφατο (Φεβρουάριος 2014) ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη «Σεξουαλική εκμετάλλευση και πορνεία και ο αντίκτυπός τους στην ισότητα των φύλων» κλπ.), Λήψη νομοθετικών και εφαρμοστικών μέτρων για την ποινική δίωξη όσων εμπλέκονται στη διακίνηση και εμπορία γυναικών και ανηλίκων (trafficking) αλλά και των χρηστών (πελατών), με παράλληλη ουσιαστική υποστήριξη των θυμάτων. Κυρίες και κύριοι, Επιδίωξη μας είναι η έμφυλη ισότητα να διατηρηθεί στο κέντρο της πολιτικής και των στόχων μας. Η οπτική του φύλου στη χάραξη των πολιτικών, να αποτελέσει ένα ορατό πεδίο στρατηγικής στόχευσης, το οποίο να διαπερνά οριζόντια όλες τις πολιτικές ώστε να χρησιμοποιηθεί ως εφαλτήριο για την κοινωνική ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή. Στη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, πιστεύουμε ότι αυτό μπορεί να γίνει. Και μπορεί να γίνει όταν λειτουργήσουν ταυτόχρονα 3 συνθήκες: 4
η ενίσχυση της παρούσας νομοθεσίας, η διάχυση της τεχνογνωσίας γύρω από το σχεδιασμό εξειδικευμένων πολιτικών προώθησης της Ισότητας των φύλων, η ένταξη της οπτικής της Ισότητας των Φύλων στις Δημόσιες Πολιτικές. ΛΟΙΠΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΓΙΦ - Η επικαιροποίηση του Εθνικού Σχέδιου Δράσης για την Ισότητας των Φύλων σε τομείς άμεσης προτεραιότητας όπως είναι η εργασία, η αντιμετώπιση της φτώχειας, η ανεργία, τα ασφαλιστικά δικαιώματα, τα δικαιώματα υγείας και πιο συγκεκριμένα τα δικαιώματα αναπαραγωγικής και σεξουαλικής υγείας, η αντιμετώπιση της έμφυλης βίας και ο τομέας της εκπαίδευσης, προκειμένου να συμβάλλουμε στην αλλαγή της συλλογικής κοινωνικής συνείδησης γύρω από το ζήτημα της Ισότητας των Φύλων. - Ο εκσυγχρονισμός του οικογενειακού δικαίου σε συνεργασία με το Υπουργείο Δικαιοσύνης - Παρεμβάσεις που αφορούν τη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης από τα ΜΜΕ. Στην Ελλάδα παίρνουμε υπόψη τη δυσκολία της περιόδου, την φτωχοποιημένη κοινωνίας μας, τον οικονομικό πόλεμο που αντιμετωπίζουμε και ιεραρχούμε τους στόχους και τις προτεραιότητες μας έτσι ώστε τα θέματα της ισότητας των φύλων να μη ξεχνιούνται και να είναι στο επίκεντρο των πολιτικών. Οι εκλογές της 25 ης του Γενάρη έδωσαν σε μια κυβέρνηση όπως την αποκαλέσαμε από την πρώτη στιγμή με στόχο την κοινωνική σωτηρία και οικονομική ανόρθωση, μια ξεκάθαρη εντολή: Την αλλαγή της πολιτικής του μνημονίου. Η νέα κυβέρνηση φέρει μια εντελώς διαφορετική αντίληψη για τον τρόπο που πρέπει να οργανωθεί η ελληνική οικονομία και κοινωνία ώστε να οδηγηθούμε σε μια πορεία βιώσιμης ανάπτυξης που θα μειώνει και δε θα αυξάνει τις ανισότητες. Αυτή την εντολή υλοποιούμε κάθε μέρα από τις πρώτες 100 μέρες και αυτή την αντίληψη φέρνουμε στο επίκεντρο του δημόσιου διάλογου της γερασμένης Ευρώπης. Νομοθετούμε και διαπραγματευόμαστε στο όνομα της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας που μας εμπιστεύεται και μας στηρίζει (περισσότεροι/ρες από αυτούς/τες που μα ψήφισαν) αλλά ταυτόχρονα στο όνομα των μεγάλων αξιών και οραμάτων, στο όνομα της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ανάπτυξης και της προώθησης της ισότητας. Γιατί η ισότητα είναι ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της Ενωμένης Ευρώπης που δεν πρέπει να αφήσουμε να διαβρωθεί από όσους και όσες επιμένουν να μιλάνε μόνο στο όνομα της ελευθερίας, ξεχνώντας την προϋπόθεση που κάνει την ελευθερία όλων εφικτή: Και ποια άλλη είναι αυτή η προϋπόθεση εκτός από την ισότητα; Κάτω από δύσκολες συνθήκες, συνεχίζουμε να διαπραγματευόμαστε για την επίτευξη μιας έντιμης, οικονομικά και κοινωνικά βιώσιμης συμφωνίας με τους εταίρους μας. Μιας συμφωνίας που θα τερματίζει τη λιτότητα, θα αποκαθιστά τη ρευστότητα στην πραγματική οικονομία και θα ανοίγει προοπτική ανάπτυξης για τη χώρα. Και για να επανέλθω στο ζήτημα της ισότητας των φύλων, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι δεν είναι δυνατό να υπάρξει κοινωνική δικαιοσύνη χωρίς κοινωνική διέξοδο από την κρίση και δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνική διέξοδος από την κρίση χωρίς αναγνώριση των δικαιωμάτων των γυναικών. 5
Στόχος μας λοιπόν είναι η Πολιτεία, με εκείνη την οικονομική πολιτική που θα ευνοεί την ανάπτυξη, και με την ενίσχυση των πολιτικών ισότητας, να βοηθήσει ώστε να αξιοποιηθεί το γυναικείο δυναμικό, οι δεξιότητές του, οι φιλοδοξίες και τα ταλέντα του, οι προσδοκίες του ως πηγή δύναμης για την οικονομία. Ταυτόχρονα γνωρίζουμε επίσης ότι η ισότητα των φίλων αποτελεί και την ποιότητα της Δημοκρατίας σε κάθε χώρα. Ας εργαστούμε από κοινού σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και σε διεθνές για αυτή την σπουδαία υπόθεση. Ας κάνουμε την αρχή με τη διεκδίκηση και από τις κυβερνήσεις μας ώστε να μη χαθεί η οδηγία για την άδεια μητρότητας που προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και να επικυρωθεί από το Συμβούλιο Υπουργών της Ευρώπης. Ευχαριστώ για την προσοχή σας και εύχομαι καλή επιτυχία στις εργασίες του Συνεδρίου. 6