mail:

Χλωριδική έρευνα σε θαµνώνες και υπαλπικά λιβάδια του όρους Βούρινος (. Μακεδονία) Θ. Παπαδόπουλος, Ε. Ελευθεριάδου, Κ. Θεοδωρόπουλος Εργαστήριο ασικής Βοτανικής Γεωβοτανικής, Σχολή ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, 541 24 Θεσσαλονίκη, e- mail: papathdrs@gmail.com, eelefthe@for.auth.gr, ktheodor@for.auth.gr Περίληψη Ο ορεινός όγκος του Βούρινου βρίσκεται στη υτική Μακεδονία, στις περιφερειακές ενότητες Γρεβενών και Κοζάνης, έχει υψόµετρο 1866 m και αποτελείται από σερπεντινικά και ασβεστολιθικά πετρώµατα. Περιλαµβάνει τις περιοχές του δικτύου «Φύση 2000» µε κωδικούς GR1330001 και GR1330002 και η χλωρίδα του χαρακτηρίζεται από µεγάλο ποσοστό ενδηµισµού. Παρουσιάζεται χλωριδικός κατάλογος θαµνώνων και υπαλπικών λιβαδιών, που αποτελείται από 340 taxa (247 είδη, 91 υποείδη και 2 ποικιλίες). Από αυτά, 62 καταγράφηκαν για πρώτη φορά και θεωρούνται νέα για την περιοχή, ενώ 23 είναι σπάνια και προστατευόµενα. Λέξεις κλειδιά: Σερπεντινικά πετρώµατα, χλωρίδα, ενδηµισµός, Φύση 2000, προστατευόµενα είδη. Εισαγωγή Οι περιοχές µε σερπεντινικά πετρώµατα, λόγω των ιδιαίτερων εδαφικών τους συνθηκών και συγκεκριµένα της περιεκτικότητας µετάλλων σε συγκεντρώσεις τοξικές για τα περισσότερα είδη φυτών, κατά κανόνα εµφανίζουν ενδιαφέρουσα χλωρίδα µε µεγάλο ποσοστό ενδηµισµού. Το όρος Βούρινος, ως µια από αυτές, κίνησε το ενδιαφέρον Βοτανικών (Rechinger & Goulimis 1957, Γουλιµής 1960, Babalonas 1984, 1989), οι οποίοι κατέγραψαν πλήθος τοπικών, ελληνικών και βαλκανικών ενδηµικών, ανάµεσα σε κοινά και διαδεδοµένα είδη, και περιέγραψαν νέα taxa για την επιστήµη. Για την προστασία αυτής της χλωρίδας και όχι µόνο, τµήµατα του όρους εντάχθηκαν στο δίκτυο «Φύση 2000». Παρ όλα αυτά η χλωρίδα του δεν έχει ερευνηθεί και καταγραφεί πλήρως µέχρι σήµερα. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να συµβάλει στη γνώση της χλωρίδας της περιοχής και στον εντοπισµό σπάνιων, προστατευόµενων και ενδηµικών φυτών. Περιοχή έρευνας Η περιοχή έρευνας τοποθετείται κατά µήκος της κορυφογραµµής, στις Νοτιοδυτικές κλιτύες και στα υπαλπικά λιβάδια του κύριου ορεινού όγκου, που περιλαµβάνονται µεταξύ των δύο υψηλότερων κορυφών "Ντρισινίκος" και "Παλαιοµονάστηρο Ι". Το υψοµετρικό της εύρος είναι από 900 m περίπου στη θέση "Άγιος Αθανάσιος" του χωριού Έξαρχος έως 1866 m στην υψηλότερη κορυφή του όρους, γνωστή ως "Ντρισινίκος". Γεωτεκτονικά, η περιοχή έρευνας τοποθετείται στον ευρύτερο χώρο της Πελαγονικής Ζώνης (Μουντράκης 1985). Αποτελείται από βασικά και υπερβασικά πλουτωνικά και ηφαιστειακά πετρώµατα και είναι µέρος του συστήµατος οφιολίθων του Βούρινου (Μαργάρας κ.α. 1996).

Για τον καθορισµό των κλιµατικών συνθηκών της περιοχής χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία κατακρηµνισµάτων από το Μετεωρολογικό Σταθµό Εξάρχου Γρεβενών (Γ.Μ. 21 38', Γ.Π. 40 10', 720 m, περίοδος 1972-1990), ενώ οι µηνιαίες µέγιστες και ελάχιστες τιµές θερµοκρασίας εκτιµήθηκαν µε εξισώσεις παλινδρόµησης (Γκουβάς και Σακελλαρίου 2002). Σύµφωνα µε τα παραπάνω δεδοµένα, η περιοχή κατατάσσεται στον κλιµατικό τύπο Csa κατά Köppen, δηλαδή, χερσαίο µεσογειακό κλίµα µε θερµά και ξηρά καλοκαίρια και ήπιους χειµώνες (Φλόκας 1997). Οι ανθρώπινες επιδράσεις είναι µέτριες, καθώς το ανώτερο τµήµα της περιοχής βρίσκεται υπό καθεστώς προστασίας σύµφωνα µε την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, ενώ στο κατώτερο η βόσκηση παρουσιάζει µέτρια ένταση. Η βλάστηση αποτελείται κυρίως από θαµνώνες όπου κυριαρχεί το Buxus sempervirens και δευτερευόντως από είδη του γένους Juniperus, καθώς και λιβάδια µεγάλου υψοµέτρου. Σε πιο υγρές θέσεις εµφανίζεται περισσότερο υψηλή και πυκνή βλάστηση µε την παρουσία φυλλοβόλων ξυλωδών ειδών σε λόχµες (Quercus spp., Sorbus graeca., Prunus mahaleb, Fraxinus ornus). Υλικά και µέθοδοι Για την συλλογή των χλωριδικών στοιχείων της περιοχής πραγµατοποιήθηκαν επισκέψεις κατά τις αυξητικές περιόδους των ετών 2007 έως 2010. Τα φυτικά δείγµατα, που συλλέχθηκαν, κατατέθηκαν στο Ερµπάριο (TAUF) του εργαστηρίου ασικής Βοτανικής Γεωβοτανικής της Σχολής ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Για τον προσδιορισµό των φυτικών δειγµάτων χρησιµοποιήθηκαν κυρίως τα συγγράµµατα Flora Hellenica 1 & 2 (Strid και Tan 1997, 2002), Mountain Flora of Greece I & II (Strid 1986, Strid και Tan 1991), Flora Europaea 1-5 (Tutin κ.α. 1968-1980, 1993) και δευτερευόντως τα Θάµνοι και δέντρα στην Ελλάδα Ι & ΙΙ (Αραµπατζής 1998, 2001), Flora d Italia 1-3 (Pignatti 1982), καθώς και επιλεγµένη ταξινοµική βιβλιογραφία όπως των Dudley (1966), Hartvig (1979) Akeroyd & Preston (1981), Strid & Franzén (1982), Scholz (1984, 1986), Zohary και Heller (1984), Babalonas & Papanicolaou (1984), Zieliński (1991), Σφήκας (1996), Τζανουδάκης (2000) κ.α. Η ονοµατολογία των taxa ακολουθεί τα: Euro+Med (2006-), Med-Checklist (2006-), Flora Hellenica 1 & 2 (Strid και Tan 1997, 2002), Mountain Flora of Greece I & II (Strid 1986, Strid και Tan 1991) και Flora Europaea 2-5 (Tutin κ.ά. 1968-1980). Για τον εντοπισµό των προστατευόµενων ειδών χρησιµοποιήθηκαν διάφοροι κατάλογοι συνθηκών για την προστασία των ειδών όπως: Π.. 67/1981, IUCN 1982, CITES 1982, οδηγία 92/43/ΕΟΚ, IUCN 1997 (Walter και Gillett 1998) και τα κόκκινα βιβλία για την Ελλάδα (Phitos κ.α. 1995, Φοίτος κ.α. 2009). Αποτελέσµατα - Συζήτηση Η χλωρίδα που καταγράφηκε στην περιοχή ανέρχεται σε 340 taxa (247 είδη, 91 υποείδη και 2 ποικιλίες), από τα οποία 4 ανήκουν στα Πτεριδόφυτα, 257 στα ικοτυλήδονα και 79 στα Μονοκοτυλήδονα. Αυτά κατανέµονται σε 55 οικογένειες και 205 γένη. Από τα παραπάνω taxa, 62 δεν αναφέρονται από άλλους ερευνητές και θεωρούνται νέα για τη χλωρίδα του όρους Βούρινος. Τα τελευταία σηµειώνονται στον κατάλογο φυτών, που ακολουθεί, µε αστερίσκο.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΦΥΤΩΝ Pteridophyta Aspleniaceae Asplenium adiantum-nigrum L. Asplenium ceterach L. Asplenium trichomanes L. subsp. trichomanes Polypodiaceae Cheilanthes marantae (L.) Domin Gymnospermae Cupressaceae Juniperus communis L. subsp. hemisphaerica (C. Presl) Nyman Juniperus communis L. subsp. alpina (Suter) Celak. Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus Angiospermae - Dycotyledonae Anacardiaceae Cotinus coggygria Scop. Asclepiadaceae Vincetoxicum fuscatum (Hornem.) Reichenb. fil. Betulaceae Ostrya carpinifolia Scop. Boraginaceae *Alkanna pindicola Hausskn. Anchusa officinalis L. *Buglossoides incrassata (Guss.) I. M. Johnst. subsp. incrassata *Echium italicum L. Myosotis alpestris F.W. Shmidt subsp. suaveolens (Waldst. & Kit. ex Willd.) Strid Myosotis incrassata Guss. Onosma elegantissima Rech. f. & Goulimy Buxaceae Buxus sempervirens L. Campanulaceae Asyneuma canescens (Waldst. & Kit.) Griseb. & Schenk Asyneuma limonifolium (L.) Janch. Campanula cervicaria L. Campanula lingulata Waldst. & Kit. Campanula persicifolia L. Campanula sp. Campanula sparsa Friv. Campanula spatulata Sm. Caprifoliaceae Lonicera etrusca G. Santi Caryophyllaceae Arenaria leptoclados (Rchb.) Guss. Cerastium banaticum (Rochel) Heuff. subsp. banaticum Cerastium brachypetalum Pers. subsp. pindigenum (Lonsing) P.D. Sell & Whitehead Cerastium brachypetalum Pers. subsp. roeseri (Boiss. & Heldr.) Nyman Cerastium sp. *Cerastium glomeratum Thuill. *Cerastium semidecandrum L. Dianthus giganteus d'urv. Dianthus haematocalyx Boiss. & Heldr. subsp. haematocalyx Dianthus pinifolius Sm. subsp. lilacinus (Boiss. & Heldr.) Wettst. Dianthus stenopetalus Griseb. Dianthus viscidus Bory & Chaub. Herniaria incana Lam. Herniaria parnassica Boiss. subsp. parnassica Holosteum umbellatum L. Minuartia garckeana (Boiss.) Mattf. Minuartia verna (L.) Hiern Paronychia macedonica Chaudhri *Petrorhagia dubia (Raf.) G. López & Romo Petrorhagia illyrica (Ard.) P.W. Ball & Heywood subsp. haynaldiana (Janka) P.W. Ball & Heywood Saponaria intermedia Simmler *Scleranthus annuus L. Silene atropurpurea (Griseb.) Greuter & Burdet Silene bupleuroides L. subsp. staticifolia (Sm.) Chowdhuri Silene damboldtiana Greuter & Melzh. Silene latifolia Poir. Silene paradoxa L.

Silene parnassica Boiss. & Spruner subsp. vourinensis Greuter Silene radicosa Boiss.& Heldr. Silene subconica Friv. Silene vulgaris (Moench) Garcke subsp. commutata (Guss.) Hayek Silene vulgaris (Moench) Garcke subsp. vourinensis Greuter Celastraceae Evonymus verrucosus Scop. Cistaceae Cistus creticus L. subsp. creticus Fumana bonapartei Maire & Petitmengin Helianthemum oelandicum (L.) DC. subsp. canum (L.) Bonnier Helianthemum nummularium (L.) Miller subsp. nummularium Compositae Achillea coarctata Poir. Achillea holosericea Sm. Achillea millefolium L. Anthemis arvensis L. subsp. cyllenea (Halácsy) R. Fern. Anthemis cretica L. subsp. columnae (Ten.) Franzén Anthemis cretica L. subsp. cretica Artemisia alba Turra *Bellis perennis L. Carduus candicans Waldst. & Kit. *Carduus kerneri Simonkai subsp. scardicus (Griseb.) Kazmi Carduus thoermeri Weinm. Carlina acanthifolia All. Carlina biebersteinii Hornem. subsp. brevibracteata (Andrae) K. Werner Centaurea affinis Friv. subsp. affinis Centaurea graeca Griseb. Centaurea pelia DC. Cota tinctoria (L.) J. Gay Crepis foetida L. subsp. rhoeadifolia (Bieb.) Čelak. Crepis sancta (L.) Bornm. Crupina vulgaris Cass. Cyanus pindicola (Griseb.) Soják Echinops ritro L. subsp. ruthenicus (Bieb.) Nyman *Filago pyramidata L. Inula ensifolia L. Jurinea mollis (L.) Rchb. Lactuca tuberosa Jacq. *Lactuca saligna L. Leontodon biscutellifolius DC. Pilosella bauhini (Schult.) Arv.-Touv. Pilosella cymosa (L.) F. W. Schultz & Sch. Bip. subsp. sabina (Sebast.) H. P. Fuchs Pilosella leucopsilon (Arv.-Touv.) Gottschl. subsp. pilisquama (Nägeli & Peter) Gottschl. Podospermum canum C. A. Mey. Scorzonera hispanica L. Scorzonera mollis M. Bieb. Senecio leucanthemifolius Poir. subsp. vernalis (Waldst. & Kit.) Greuter Senecio squalidus L. Solidago virgaurea L. *Staehelina uniflosculosa Sm. Tanacetum corymbosum (L.) Sch. Bip. *Taraxacum sp. Tragopogon samaritanii Boiss. Tragopogon porrifolius L. subsp. porrifolius Xeranthemum annuum L. Convolvulaceae Convolvulus arvensis L. Convolvulus cantabrica L. Convolvulus compactus Boiss. Cuscuta epithymum (L.) L. subsp. kotschyi (Des Moulins) Arcangeli Crassulaceae Sedum album L. Sedum ochroleucum Chaix Sedum sp. Sedum urvillei DC. Sempervivum ciliosum Craib Cruciferae Aethionema saxatile (L.) R. Br. subsp. graecum (Boiss. & Spruner) Hayek Alyssoides utriculata (L.) Medic.

Alyssum heldreichii Hausskn. Alyssum montanum L. subsp. montanum Alyssum murale Waldst. & Kit *Arabidopsis thaliana (L.) Heyhn. Arabis sagittata (Bertol.) D.C. Arabis turrita L. Bornmuellera tymphaea (Hausskn.) Hausskn. Cardamine plumieri Vill. *Clypeola jonthlaspi L. subsp. jonthlaspi Draba lasiocarpa Rochel *Erophila verna (L.) Chevall. Erysimum calycinum Griseb. Hesperis rechingeri F. Dvořák *Hornungia petraea (L.) Rchb. Iberis sempervirens L. Noccaea tymphaea (Hausskn.) F. K. Mey. Dipsacaceae Lomelosia brachiata (Sm.) Greuter & Burdet Scabiosa ochroleuca L. Euphorbiaceae Euphorbia glabriflora Vis. Euphorbia myrsinites L. Fagaceae Quercus petraea (Matt.) Liebl. subsp. iberica (Steven ex M. Bieb.) Krassiln. Gentianaceae Centaurium erythraea Rafn subsp. rumelicum (Velen.) Melderis Geraniaceae Erodium cicutarium (L.) L'Hér. *Geranium molle L. subsp. brutium (Gasparr.) Graebner Geranium sanguineum L. Guttiferae Hypericum barbatum Jacq. Hypericum perforatum L. Hypericum rumeliacum Boiss. Labiatae Clinopodium alpinum (L.) Kuntze subsp. meridionale (Nyman) Govaerts *Lamium amplexicaule L. var. amplexicaule Lamium bifidum Cirillo subsp. balcanicum Velen. Lamium garganicum L. subsp. garganicum Salvia ringens Sm. Stachys germanica L. subsp. heldreichii (Boiss.) Hayek Stachys goulimyi Rech. fil. Stachys scardica (Griseb.) Hayek Teucrium capitatum L. Teucrium chamaedrys L. subsp. chamaedrys Teucrium montanum L. subsp. helianthemoides (Adamović) Baden Thymus longicaulis C. Presl subsp. longicaulis Thymus teucrioides Boiss. & Spruner subsp. candilicus (Beauverd) Hartvig Leguminosae Anthyllis vulneraria L. subsp. alpestris (Kit. ex Shult.) Asch. & Graebner Anthyllis vulneraria L. subsp. bulgarica (Sagorski) Cullen Astragalus onobrychis L. Cytisus austriacus L. Cytisus hirsutus L. subsp. polytrichus (M. Bieb.) Hayek Cytisus procumbens (Willd.) Spreng. Dorycnium pentaphyllum Scop. subsp. germanicum (Gremli) Gams Genista carinalis Griseb. Genista hassertiana (Bald.) Buchegger Genista januensis Viv. Hippocrepis comosa L. Hippocrepis emerus (L.) Lassen subsp. emeroides (Boiss. & Spruner) Lassen *Lathyrus digitatus (M. Bieb.) Fiori Lathyrus nissolia L. Lotus corniculatus L. *Medicago ciliaris (L.) All. *Medicago minima (L.) L. Medicago prostrata Jacq. Trifolium alpestre L. var. alpestre Trifolium arvense L. Trifolium campestre Schreber *Trifolium diffusum Ehrh.

Trifolium scabrum L. *Trifolium subterraneum L. subsp. subterraneum *Vicia lathyroides L. *Vicia sativa L. subsp. nigra (L.) Ehrh. Linaceae Linum elegans Boiss. Linum hirsutum L. subsp. spathulatum (Halácsy & Bald.) Hayek Linum hologynum Reichenb. Linum tenuifolium L. *Linum trigynum L. Loranthaceae Arceuthobium oxycedri (DC.) M. Bieb. Oleaceae Fraxinus ornus L. Orobanchaceae Orobanche major L. Orobanche nowackiana Markgr. Papaveraceae Corydalis solida (L.) Clairv. subsp. incisa *Fumaria petteri Reichrnb. subsp. petteri Papaver dubium L. *Papaver rhoeas L. Plantaginaceae Plantago argentea Chaix Plantago holosteum Scop. Plantago lanceolata L. Plumbaginaceae Armeria canescens (Host) Boiss. Polygalaceae Polygala alpestris Reichenb. subsp. croatica (Chodat) Hayek Polygala nicaeensis Koch subsp. mediterranea Chodat Polygonaceae *Persicaria sp. Polygonum arenarium Waldst. & Kit. Rumex acetosella L. subsp. acetoselloides (Balansa) Nijs Rumex thyrsiflorus Fingerh. Primulaceae Primula veris L. subsp. columnae (Ten.) Lüdi Ranunculaceae Nigella arvensis L. subsp. arvensis Ranunculus millefoliatus Vahl. Ranunculus psilostachys Griseb. Ranunculus sartorianus Boiss. & Heldr. Rosaceae Cotoneaster integerrimus Medicus Drymocallis longisepala (Strid) Kurtto & Strid Filipendula vulgaris Moench Potentilla detommasii Ten. Potentilla micrantha Ramond ex DC. Potentilla recta group *Prunus cocomilia Ten. Prunus mahaleb L. Rosa pendulina L. Rubus canescens DC. Sanguisorba minor Scop. subsp. balearica (Nyman) Muñoz Garm. & C. Navarro Sorbus graeca (Spach) Schauer Rubiaceae Asperula aristata L. f. subsp. nestia (Rech. fil.) Ehrend. & Krendl Asperula purpurea (L.) Ehrend. subsp. apiculata (Sibth. & Sm.) Ehrend. *Crucianella angustifolia L. *Galium aparine L. Galium oreophilum Krendl *Galium parisiense L. Galium pisoderium Krendl Galium verum L. subsp. verum Sherardia arvensis L. Rutaceae Haplophyllum coronatum Griseb. Santalaceae *Thesium divaricatum Mert. & W. D. J. Koch Thesium linophyllon L. subsp. linophyllon Saxifragaceae Saxifraga carpetana Boiss. & Reuter subsp. graeca (Boiss. & Heldr.) D.A. Webb Scrophulariaceae Euphrasia liburnica Wettst. *Linaria pelisseriana (L.) Mill.

Linaria peloponnesiaca Boiss. & Heldr. Pedicularis brachyodonta Schloss. & Vuk. subsp. moesiaca (Stadlm.) Hayek Verbascum adenanthum Bornm. Verbascum graecum Boiss. Verbascum sp. *Veronica chamaedrys L. subsp. chamaedrys Veronica austriaca L. subsp. jacquinii (Baumg.) Eb. Fisch. Thymelaeaceae Thymelaea passerina (L.) Cosson & Germ. Umbelliferae Bupleurum falcatum L. subsp. cernuum (Ten.) Arcang. *Bupleurum glumaceum Sm. Bupleurum praealtum L. Carum graecum Boiss. & Heldr. subsp. serpentinicum Hartvig *Dichoropetalum vittijugum (Boiss.) Pimenov & Kljuykov Eryngium amethystinum L. Ferulago campestris (Besser) Grecescu Laserpitium siler L. subsp. laeve (Halácsy) Hartvig Orlaya daucorlaya Murb. Peucedanum vourinense (Leute) Hartvig Pimpinella tragium Vill. subsp. tragium Seseli peucedanoides (M. Bieb.) Koso-Pol. Trinia glauca (L.) Dumort. subsp. glauca Valerianaceae Valeriana tuberosa L. Violaceae Viola kitaibeliana Schultes Viola vourinensis Erben Angiospermae - Monocotyledones Amaryllidaceae *Allium flavum L. subsp. tauricum (Besser ex Reichenb.) K. Richter Allium goulimyi Tzanoud. Allium heldreichii Boiss. Asparagaceae Anthericum liliago L. *Asparagus acutifolius L. *Asparagus officinalis L. subsp. officinalis Hyacinthella leucophaea (C. Koch) Schur subsp. atchleyi (A. K. Jacks. & Turrill) K. Perss. & Jim. Perss. Leopoldia comosa (L.) Parl. Muscari botryoides (L.) Mill. Muscari neglectum Guss. ex Ten. *Ornithogalum pyramidale L. *Ornithogalum montanum Cirillo *Ornithogalum narbonense L. Ornithogalum refractum Kit. ex Schltdl. Ornithogalum sp. *Ruscus aculeatus L. Scilla bifolia L. Cyperaceae Carex caryophyllea Latourr. Carex kitaibeliana Bech. Carex macrolepis DC. Scirpoides holoschoenus (L.) Soják Dioscoreaceae *Dioscorea communis (L.) Caddick & Wilkin Graminae *Aegilops biuncialis Vis. *Anisantha sterilis (L.) Nevski Anthoxanthum odoratum L. *Apera spica-venti (L.) P. Beauv. subsp. spica-venti Avena barbata Link subsp. barbata *Bothriochloa ischaemum (L.) Keng Brachypodium pinnatum (L.) P. Beauv. Briza media L. subsp. elatior (Sm.) Rohlena Bromopsis cappadocica (Boiss. & Balansa) Holub subsp. lacmonica (Hausskn.) H. Scholz & Valdés Bromopsis riparia (Rehmann) Holub *Bromus hordeaceus L. subsp. molliformis (Billot) Maire & Weiller Bromus squarrosus L. Calamagrostis arundinacea (L.) Roth *Chrysopogon gryllus (L.) Trin. Cynosurus echinatus L. Dactylis glomerata L. Danthonia alpina Vest *Dasypyrum villosum (L.) P. Candargy

Elytrigia intermedia (Host) Nevski *Elytrigia repens (L.) Nevski subsp. repens Festuca koritnicensis Hayek & J. Vetter Festuca sp. Festuca varia Haenke Helictochloa aetolica (Rech. f.) Romero Zarco Helictotrichon convolutum (C. Presl) Henrard *Hordeum murinum L. subsp. leporinum (Link) Arcang. Koeleria pyramidata (Lam.) P. Baeuv. Melica ciliata L. subsp. ciliata Molinia caerulea (L.) Moench *Phleum exaratum Griseb. Phleum montanum C. Koch Poa pratensis L. Poa sterilis M. Bieb. Poa thessala Boiss. & Orph. Poa timoleontis Boiss. Sesleria robusta Shott & al. Stipa pulcherrima K. Koch Stipa thessala Hausskn. Taeniatherum caput-medusae (L.) Nevski Trachynia distachya (L.) Link *Vulpia ciliata Dumort. subsp. ciliata Iridaceae *Crocus biflorus Mill. Crocus cancellatus Herb. subsp. mazziaricus (Herb.) B. Mathew *Crocus chrysanthus (Herb.) Herb. Iris falcata Babalonas & Papanicolaou Iris reichenbachii Heuff. Juncaceae Luzula campestris (L.) DC. Luzula sylvatica (Huds.) Gaudin Liliaceae Fritillaria montana Hoppe ex W. D. J. Koch *Gagea sp. Lilium chalcedonicum L. Lilium martagon L. Tulipa sylvestris L. subsp. australis (Link) Pamp. Orchidaceae Dactylorhiza sambucina (L.) Soó Neotinea ustulata (L.) R. M. Bateman, Pridgeon & M. W. Chase *Orchis mascula (L.) L. subsp. mascula Xanthorrhoeaceae Asphodeline liburnica (Scop.) Rchb. Από τα 340 taxa, που απαντώνται στην περιοχή έρευνας, 23 περιλαµβάνονται σε διάφορους καταλόγους σπάνιων ή προστατευόµενων ειδών σύµφωνα µε την ελληνική και κοινοτική νοµοθεσία, καθώς και µε διεθνείς συµβάσεις (Πίνακας 1). Αυτά έχουν ως εξής: 5 taxa του διεθνούς καταλόγου της IUCN, από τα οποία τα 4 ανήκουν στην κατηγορία σπάνια και 1 στην κατηγορία τρωτά. 13 taxa του καταλόγου της IUCN για την Ελλάδα, από τα οποία τα 6 ανήκουν στην κατηγορία σπάνια, 3 στην κατηγορία ανεπαρκώς γνωστά, 1 στην κατηγορία κινδυνεύοντα και 3 στην κατηγορία πιθανώς απειλούµενα. 1 taxon του Red Data Book of Greece 1995, το οποίο ανήκει στην κατηγορία σπάνια. 1 taxon του Red Data Book of Greece 2009, το οποίο ανήκει στην κατηγορία σχεδόν απειλούµενα (ΝΤ). 16 taxa του Προεδρικού ιατάγµατος 67/81. 1 taxon του παραρτήµατος V της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. 3 taxa του καταλόγου για το εµπόριο των ειδών (CITES).

Πίνακας 1. Σπάνια και προστατευόµενα taxa θαµνώνων και υπαλπικών λιβαδιών του όρους Βούρινος. Table 1. Rare and protected taxa of scrub and subalpine rangelands of Mt. Vourinos. ΦΥΤΙΚΑ TAXA Π.. IUCN RDB 67/81 W GR 1995 2009 ΑΛΛΟ Allium heldreichii + R R Alyssum heldreichii + R R Bornmuellera tymphaea nt Centaurea graeca nt Centaurea pelia nt Dactylorhiza sambucina + CITES Erysimum calycinum + K Helictochloa aetolica + K Hesperis rechingeri + R R Hyacinthella leucophaea ssp. atchleyi NT Lilium chalcedonicum + Lilium martagon + Linum elegans R Neotinea ustulata + CITES Onosma elegantissima + V E R Orchis mascula ssp. mascula + CITES Orobanche nowackiana + K Poa thessala + Ruscus aculeatus 92/43/ΕΟΚ (V) Sempervivum ciliosum + R Silene damboltdiana R Tulipa sylvestris ssp. australis + Verbascum adenanthum + R Floristic research in scrub and subalpine rangelands of Mt. Vourinos (W. Macedonia) T. Papadopoulos, E. Eleftheriadou, Κ. Theodoropoulos Laboratory of Forest Botany - Geobotany, Faculty of Forestry and Natural Environment, Aristotle University of Thessaloniki, 541 24 Thessaloniki, Greece. e-mail: papathdrs@gmail.com, eelefthe@for.auth.gr; ktheodor@for.auth.gr Mt. Vourinos (1866 m) is situated in Western Macedonia, in the regional units of Grevena and Kozani and consists of serpentine and calcareous rocks. It includes the Natura 2000 network areas encoded GR1330001 and GR1330002 and the flora is characterized by high endemism percentage. A floristic catalog consisting of 340 taxa (247 species, 93 subspecies and 2 varieties) is presented. There were 62 taxa recorded for

the first time and are considered new to the area flora. Furthermore, 23 rare and protected species were found. Key words: serpentine rocks, flora, endemism, Natura 2000, protected species. Βιβλιογραφία Akeroyd, J.R., Preston, C.D., 1981. Floristic notes from Greek Macedonia (Materials for the Mountain Flora of Greece, 11). Willdenowia 11: 281-290. Αραµπατζής, Θ.Ι., 1998. Θάµνοι και δέντρα στην Ελλάδα, τόµος Ι. Οικολογική κίνηση ράµας Τεχνολογικό Ίδρυµα Καβάλας. Σελ. 292. Αραµπατζής, Θ.Ι., 2001. Θάµνοι και δέντρα στην Ελλάδα, τόµος ΙΙ. Οικολογική κίνηση ράµας Τεχνολογικό Ίδρυµα Καβάλας. Σελ. 435. Babalonas, D., 1984. Floristisches aus dem Vourinos-Gebirge (N-Griechenland). Willdenowia 14: 65-70. Babalonas, D., 1989. Beitrag zur Flora des serpentinischen Vourinos-Gebirges (Nordgriechenland). Willdenowia 18: 387-398. Babalonas, D., Papanicolaou, K., 1984. A new species of Iris (Iridaceae) from NC Greece. Willdenowia 14: 71-74. CITES, 1982. Convention on the international trade in endangered species of wild fauna and flora. Γκουβάς, Μ., Σακελλαρίου, Ν., 2002. Εκτίµηση των Μηνιαίων και Ετήσιων Τιµών της Μέσης Μέγιστης και Ελάχιστης Θερµοκρασίας του Αέρα στην Ελλάδα. Πρακτικά 6 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Μετεωρολογίας Κλιµατολογίας και Φυσικής της Ατµόσφαιρας: 66-71. Γουλιµής, Κ.Ν., 1960. Το όρος Βούρινος και η χλωρίς του. Το βουνό (Περιοδικό του Ελληνικού Ορειβατικού Συνδέσµου) 216: 126-135. Dudley, Τ.Ρ., 1966. A new Greek Endemic: Alyssum vourinonense and a Note Regarding Bornmuellera. Österr. Bot. Z. 113(2): 265-270. Euro+Med (2006-): Euro+Med PlantBase - the information resource for Euro- Mediterranean plant diversity. Published on the Internet http://ww2.bgbm.org/europlusmed/ [accessed 18/05/2013]. Hartvig, P., 1979. Cerastium smolicanum Hartvig, sp. nov. and C. vourinense from N. Greece (Materials for the Mountain Flora of Greece, 1). Bot. Not. 132(3): 359-361. IUCN Threatened Plants Committee Secretariat, 1982. The rare, threatened and endemic plants of Greece. Ann. Mus. Goulandris 5: 69-105. Med Checklist (2006-): A critical inventory of vascular plants of the circummediterranean countries Published on the Internet http:// http://ww2.bgbm.org/mcl/home.asp [accessed 18/05/2013]. Μαργάρας, Σ., Βακόνδιος, Ι., Γρίβας, Η., Κωνσταντοπούλου, Γ., Ράσσιου, Α., 1996. Γεωλογικός Χάρτης Οφιολιθικού Συµπλέγµατος Βούρινου, κλίµακα 1:100.000. ΙΓΜΕ. Μουντράκης,., 1985. Γεωλογία της Ελλάδος. University Studio Press, Θεσσαλονίκη: 285 σελ. Ο ΗΓΙΑ 92/43/ΕΟΚ (παράρτηµα V), 1992. Για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας.

Phitos, D., Strid, A., Snogerup, S., Greuter, W., 1995. The red data book of rare and threatened plants of Greece, WWF. Σελ. 527. Pignatti, S., 1982. Flora d Italia. Vol. 1-3. Bologna. Π.. 67/1981. Περί προστασίας της αυτοφυούς Χλωρίδος και Αγρίας Πανίδος και καθορισµού διαδικασίας συντονισµού και Ελέγχου της Ερεύνης επ αυτών. Rechinger f. K.H. & Goulimis C., 1957. Plantaei novae grecomacedonicae inprimis serpentinicolae. Österr. Akad. Wiss., Math-Naturwiss. Kl., Anz. 94: 21-27. Scholz, H., 1984. Stipa thessala Hausskn. Emend. (Graminae). Willdenowia 14 (1): 131-134. Scholz, H., 1986. Poa studies 5. - The genus Poa (Gramineae) in Greece: Annotated check-list and key to the species. Willdenowia 15 (2): 393-400. Strid, A., (ed.), 1986. Mountain Flora of Greece Ι. Cambridge University Press. Cambridge. Strid, A., Franzén, R., 1982. New floristic records from the mountains of Northern Greece (Materials for the Mountain Flora of Greece, 12). Willdenowia 12: 9-28. Strid, A., Tan, K., (eds) 1991. Mountain Flora of Greece ΙΙ. Edinburgh University Press. Edinburgh. Strid, A., Tan, K. (eds), 1997. Flora Hellenica, vol. Ι. Koeltz Scientific Books. Königstein. Strid, A., Tan, K., 2002. Flora Hellenica, vol. ΙΙ. A.R.G. Gantner Verlag K. G. Rugell. Σφήκας, Γ., 1996. Μπούρινος Το πανέµορφο βουνό της υτ. Μακεδονίας (Έκδοση του Ορειβατικού Συλλόγου Σιάτιστας «Ο Μπούρινος»). Μήτσιαλης. Αθήνα. Σελ. 128. Tutin, T.G., Burges, N.A., Chater, A.O., Edmondson, J.R., Heywood, V.H., Moore, D.M., Valentine, D.H., Walters, S.M.,Webb, D.A., (eds) 1993. Flora Europaea 1 (ed. 2). Cambridge. Tutin, T.G., Heywood, V.H., Burges, N.A., Moore, D.M., Valentine, D.H., Walters, S.M., Webb, D.A., (eds) 1968, 1972, 1976, 1980. Flora Europaea 2, 3, 4, 5. Cambridge. Τζανουδάκης,., 2000. Το γένος Allium στην Ελλάδα: είδη και κλείδες προσδιορισµών. Πρακτικά 8 ου Συνεδρίου Ελληνικής Βοτανικής Εταιρίας: 405-419. Φοίτος,., Κωνσταντινίδης, Θ., Καµάρη, Γ., 2009. Βιβλίο Ερυθρών εδοµένων των Σπάνιων και Απειλούµενων Φυτών της Ελλάδας. Τόµος 1 (Α-D), Ελληνική Βοτανική Εταιρεία, Πάτρα, σελ. 1-405. Φοίτος,., Κωνσταντινίδης, Θ., Καµάρη, Γ., 2009. Βιβλίο Ερυθρών εδοµένων των Σπάνιων και Απειλούµενων Φυτών της Ελλάδας. Τόµος 2 (E-Z), Ελληνική Βοτανική Εταιρεία, Πάτρα, σελ. 1-413. Φλόκας, Α., 1997. Μαθήµατα Μετεωρολογίας και Κλιµατολογίας. Θεσσαλονίκη: 465 σελ. Walter, K.S., Gillett, H.J., 1998. 1997 IUCN Red List of Threatened Plants. The World Conservation Union, Gland, Switzerland and Cambridge. Σελ 862. Zieliński, J., 1991. The genus Rosa L. in Greece. Arbor. Kórnickie 35: 3-45. Zohary, M., Heller, D., 1984. The genus Trifolium. Jerusalem: Israel Academy of Sciences and Humanities, x + 606 σελ. + 1 plate.