1. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ: επιχειρείται να πεισθεί λογικά ο δέκτης να υιοθετήσει τις απόψεις του πομπού και να ενεργήσει σύμφωνα με αυτές. Μέσα πειθούς Επιχειρήματα Τεκμήρια σχολικό βιβλίο σ. 12, σ. 20 (αναλυτικότερα σσ. 3 6 του φυλλαδίου). Παραδείγματα Στατιστικά στοιχεία Πορίσματα ερευνών Εμπειρικές αλήθειες Παραθέματα Μαρτυρίες Γεγονότα (ιστορικά κ.ά.) κατάχρηση: παραλογισμοί ή παραλογικοί συλλογισμοί και τα σοφίσματα σχολικό βιβλίο σσ. 21-22 κατάχρηση: ανεξέλεγκτα/ ανεπεξέργαστα στοιχεία 2. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ: επιχειρείται να ευαισθητοποιηθεί ο δέκτης για το θέμα που θίγεται, να βιώσει συναισθήματα (αγανάκτησης, οίκτου, ενοχής, ντροπής, φόβου, ικανοποίησης, εμπιστοσύνης, ενθουσιασμού κ.ά.), ώστε να ανησυχήσει, να προβληματιστεί και να παρακινηθεί να ενεργήσει ανάλογα. Ο πομπός λαμβάνει υπόψη του: α) σε ποιους απευθύνεται β) τη διάθεσή τους γ) τα αίτια που προκαλούν ένα συγκεκριμένο συναίσθημα. Μέσα πειθούς : Περιγραφή Αφήγηση Χρήση συγκινησιακού μεταφορικού λόγου: σχήματα λόγου, λογοπαίγνια, δισημία, συνειρμός, ειρωνεία, που συνήθως στρέφεται εναντίον των θέσεων του αντιπάλου Χρήση ρητορικών ερωτημάτων κατάχρηση της επίκλησης στο συναίσθημα, όταν κάποιοι εκμεταλλεύονται τα συναισθήματα, τις προκαταλήψεις, τα όνειρα, τις προσδοκίες του κοινού ανθρώπου, για να πετύχουν το σκοπό τους. (π.χ. κινδυνολογία). 3. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ: επιχειρείται να τεκμηριωθεί η αξιοπιστία των απόψεων του πομπού και να ενισχυθεί η επιχειρηματολογία του μέσα από τη σοφία μιας προσωπικότητας ή μιας καταξιωμένης κοινωνικής ομάδας (π.χ. επιστημονική αυθεντία) ή ακόμη και μέσα από τη λαϊκή σοφία. Μέσα πειθούς: Αναφορά στα λόγια μιας προσωπικότητας Αποφθέγματα, ρητά, γνωμικά, παροιμίες κατάχρηση της επίκλησης στην αυθεντία για να καλύψει ο πομπός την έλλειψη επιχειρημάτων. όταν ο πομπός επικαλείται δημοφιλή πρόσωπα, τα οποία είναι αυθεντίες στον τομέα τους, αλλά δεν είναι ειδικοί στο θέμα που πραγματεύεται. 4. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ: επιχειρείται να ενισχυθεί η αξιοπιστία του πομπού, ώστε οι θέσεις του να γίνουν αποδεκτές. Μέσα πειθούς: Αξιόπιστος λόγος, λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός 5. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΔΕΚΤΗ: επιχειρείται να αισθανθεί ο δέκτης την ευθύνη απέναντι σε όσα του προβάλλονται και να αποδεχτεί τις απόψεις του πομπού. Μέσα πειθούς: Άμεσος ή λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός 6. ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ: Επιχειρείται να αντικρουστούν τα αντίθετα επιχειρήματα που (τυχόν) προβάλλονται, υποσκάπτοντας το κύρος του αντιπάλου. Μέσα πειθούς : Κριτικές Κατηγορητήρια (αποδοκιμαστικά σχόλια, κατώτερους αξιολογικούς χαρακτηρισμούς Δ ι ά β α σ ε σ τ ο σ χ ο λ ι κ ό β ι β λ ί ο : σσ. 41-45 1
Α Σ Κ Η Σ Ε Ι Σ Ι. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β (ένα περισσεύει). Α: Α Π Ο Σ Π Α Σ Μ Α Τ Α Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ω Ν Β: 1. Όσοι βρίσκονται σ' αυτή την αίθουσα γνωρίζουν ότι πάντοτε, με όλες μου τις δυνάμεις και με αίσθημα ευθύνης, υπηρέτησα τη θέση που μου εμπιστεύθηκε η Πολιτεία. 2..Αντισταθείτε. Κρατήστε ψηλά το κεφάλι. Τώρα η φωνή σας μπορεί να ακουστεί. Τέλος στη "σιωπή των αμνών". 3. Φυσικά δεν περιμένουμε από εσάς απάντηση σ' αυτά τα ερωτήματα, εφόσον πάντοτε είχατε ένδεια ιδεών και φτώχια επιχειρημάτων. 4. Ο Ηράκλειτος είχε διαγνώσει πως στο Σύμπαν (και στην ανθρώπινη κοινωνία) όλα είναι και δεν είναι ενότητα «συλλάψεις ὅλα και οὐχ ὅλα», πως ο πόλεμος είναι κοινός και δίκιο είναι η έρις, κι όλα γίνονται με την έριδα και από ανάγκη «...τόν πόλεμον ἐόντα ξυνόν καί δίκην ἔριν καί γινόμενα πάντα κατ' ἔριν και χρεών». Και βέβαια, ο πολιτισμός έσπευσε να επιβεβαιώσει τη ρήση του μεγάλου Εφέσιου. α) Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη β) Επίκληση στο ήθος του πομπού γ) Επίκληση στην αυθεντία δ) Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου ε) Επίκληση στο ήθος του δέκτη ΟΙ στις ακόλουθες περιπτώσεις: Στη Διαφήμιση: 1. Επίκληση στο συναίσθημα: πρόκληση διαφόρων συναισθημάτων (φόβου, ενοχής, ευθύνης, ευχαρίστησης κτλ) συνειρμός αναλυτική περιγραφή και επίδειξη των ιδιοτήτων του προϊόντος 2. Επίκληση στη λογική (επιχειρήματα υπέρ του προϊόντος, σοφιστικά τεχνάσματα), 3. Επίκληση στην αυθεντία (σ' έναν ειδικό, σ' έναν επιστήμονα, σε ένα δημοφιλές πρόσωπο κτλ 4. Επίκληση στο ήθος του δέκτη με αξιολογικό χαρακτηρισμό (λανθάνουσα αξιολόγηση που λειτουργεί δεσμευτικά για το δέκτη, π.χ. "Οι έξυπνοι οδηγούν Ρενώ"). Στον πολιτικό λόγο: όλοι οι τρόποι πειθούς Με τον πολιτικό λόγο ο πομπός επιθυμεί να πείσει το δέκτη να πάρει κάποιες αποφάσεις ή να προβεί σε κάποια ενέργεια. Ο δέκτης λοιπόν πρέπει να πεισθεί ότι η απόφασή του είναι σύμφωνη με τα δικά του προσωπικά συμφέροντα και με τα συμφέροντα του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου στο οποίο ανήκει. Ετσι, ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται βέβαια από λογική επιχειρηματολογία, αλλά συχνά χαρακτηρίζεται και από έντονη συναισθηματική φόρτιση και από ρητορεία. Επειδή ο πολιτικός λόγος συνδέεται με την εξουσία, ορισμένες φορές στοχεύει στην παραπλάνηση ή στον εκφοβισμό του ακροατηρίου, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η άκριτη αποδοχή από το δέκτη (ακροατήριο) των σκοπών και των αποφάσεων του πομπού. Στις περιπτώσεις αυτές η αποδεικτική ισχύς των επιχειρημάτων αντικαθίσταται από αυταπόδεικτες έννοιες ή από λέξεις με τέτοια ηθική διάσταση ("έθνος", "λαός", "εθνική σωτηρία" κτλ.), που εμποδίζουν το λογικό έλεγχο και παγιδεύουν το δέκτη. Όταν ο πολιτικός λόγος παίρνει αυτή τη μορφή, με την παραποίηση των εννοιών και τη στρέβλωση των αξιών, γίνεται προπαγάνδα. Στον επιστημονικό λόγο: κυρίως η επίκληση στη λογική Ο επιστημονικός λόγος: Είναι λόγος περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός. Αυτό σημαίνει ότι τον χρησιμοποιεί ο επιστήμονας στην προσπάθεια του να περιγράψει, να ερμηνεύσει, να πείσει - στην προσπάθεια του δηλαδή να αναφερθεί στα πράγματα ή στην αντίληψη που έχουμε γι' αυτά. Από την άποψη αυτή ο επιστημονικός λόγος οφείλει να είναι απρόσωπος και αντικειμενικός. Άλλωστε, στην επιστήμη επικρατεί η λογική χρήση της γλώσσας και όχι η συγκινησιακή. Χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου: προσεκτική τεκμηρίωση μιας άποψης με έγκυρα επιστημονικά δεδομένα, κριτική στάση απέναντι στη σχετική βιβλιογραφία, επιδίωξη της αντικειμενικότητας. Ο συγγραφέας προσπαθεί συστηματικά να τεκμηριώσει την κάθε άποψή του, παραπέμποντας σε σχετικές έρευνες. Από την άλλη πλευρά, όμως, αντιμετωπίζει κριτικά τις έρευνες αυτές και εκφράζει τις επιφυλάξεις του, όταν κρίνει ότι ένα θέμα δεν έχει εξεταστεί πλήρως και απαιτείται περαιτέρω έρευνα, για να συναχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα. Η σαφήνεια και η ακρίβεια στη διατύπωση είναι ζητούμενα στον επιστημονικό λόγο. Ο συγγραφέας σε αρκετά σημεία του κειμένου διασαφηνίζει έναν όρο που χρησιμοποιεί ή επεξηγεί μια σκέψη του. Χρησιμοποιεί, επίσης, πολύ προσεκτικά λέξεις ή εκφράσεις με τις οποίες δηλώνει με ακρίβεια "τη στάση" του απέναντι στο θέμα που θίγει. Η αυστηρή λογική οργάνωση χαρακτηρίζει γενικά ένα επιστημονικό κείμενο. Σε ένα επιστημονικό κείμενο συναντούμε συχνά ένα ειδικό λεξιλόγιο, δηλαδή τους ειδικούς όρους που χρησιμοποιούνται σε μια συγκεκριμένη επιστήμη 2
ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ: Συλλογισμοί επιχειρήματα Συλλογισμός: η διαδικασία με την οποία φτιάχνουμε ένα επιχείρημα Διάκριση συλλογισμών Α) Με βάση την πορεία που ακολουθούμε: 1. Παραγωγικός συλλογισμός: Από το γενικό στο ειδικό ή από το όλον στο μέρος: Αρχίζουμε με μία γενική πρόταση που θεωρείται αληθής και με τη βοήθεια ενός ακόμη δεδομένου φτάνουμε σε μια άλλη πρόταση που επιβάλλεται με λογική αναγκαιότητα ως επακόλουθο (λογικό προϊόν) των προηγούμενων προτάσεων. 2. Επαγωγικός συλλογισμός: Από το ειδικό στο γενικό ή από το μέρος στο όλον: Από το ειδικό και συγκεκριμένο συμπεραίνουμε (συνήθως πιθανολογούμε) για το γενικό και αφηρημένο. Στην επιστήμη: από τα εμπειρικά δεδομένα (μέρος) συγκροτούμε μια ερμηνευτική θεωρία (όλον) ΤΕΛΕΙΑ - ΑΤΕΛΗΣ ΕΠΑΓΩΓΗ: Τέλεια επαγωγή: (προκείμενες πλήρως/λογικά αποδεκτές και αποδεκτό/σίγουρο συμπέρασμα) Ατελής επαγωγή: όταν έστω και μία ειδική προκείμενη δεν είναι πλήρης/αποδεκτή, έχουμε ατελές /πιθανό / όχι απόλυτα βέβαιο συμπέρασμα Κίνδυνος: η βεβιασμένη γενίκευση ΕΙΔΗ ΕΠΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ Με γενίκευση: Όταν από κάτι πολύ ειδικό οδηγούμαστε σε κάτι πολύ γενικό Με αίτιο αποτέλεσμα: Αναγκαία είναι η αιτία που χωρίς αυτή δεν μπορεί να προκύψει το συγκεκριμένο αποτέλεσμα Επαρκής είναι η αιτία που μόνη της μπορεί να οδηγήσει στο συγκεκριμένο αποτέλεσμα Με αναλογία: Όταν έχουμε σύγκριση είτε κυριολεκτική είτε μεταφορική ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Τέλεια επαγωγή, εφόσον η γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή αριθμό στοιχείων Ατελής επαγωγή, εφόσον η γενίκευση στηρίζεται σε ανεπαρκή αριθμό στοιχείων Τέλεια επαγωγή, εφόσον η αιτία είναι αναγκαία και επαρκής. Ατελής επαγωγή, εφόσον η αιτία είναι μόνο το ένα από τα δύο ή και τίποτα από τα δύο Τέλεια επαγωγή, εφόσον οι ομοιότητες είναι επαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θέμα Ατελής επαγωγή, εφόσον οι ομοιότητες των συγκρινόμενων δεν είναι επαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θέμα 3. Αναλογικός συλλογισμός: από το μερικό στο μερικό: από τα επιμέρους συμπεραίνουμε πάλι για τα επιμέρους. Ο αναλογικός συλλογισμός είναι συχνά πολύ ασθενής ως προς το βαθμό πιθανότητας. Κίνδυνος: μερικό / πιθανολογικό συμπέρασμα Β) Με βάση το είδος των προτάσεων α) κατηγορικός συλλογισμός, (όλες οι προκείμενες είναι προτάσεις κρίσεως) π.χ. Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί Όλοι οι ψυχολόγοι είναι άνθρωποι Άρα: Όλοι οι ψυχολόγοι είναι θνητοί β) υποθετικός συλλογισμός, π.χ. Αν διαθέτει κανείς φαντασία, μπορεί να κατανοήσει τα μαθηματικά. Η Μαρία έχει φαντασία Άρα: η Μαρία μπορεί να κατανοήσει τα μαθηματικά γ) διαζευκτικός συλλογισμός, π.χ. Ο συλλογισμός αυτός είναι είτε υποθετικός είτε διαζευκτικός. Περιέχει διάζευξη. Άρα: είναι διαζευκτικός Δ ι ά β α σ ε σ τ ο σ χ ο λ ι κ ό β ι β λ ί ο : σσ. 12-14 Συλλογιστική πορεία: μερικές δικλείδες ασφαλείας Παραγωγική συλλογιστική πορεία: Αν αρχίζουμε τη συλλογιστική πορεία μας με μια γενική κρίση και καταλήγουμε σε μια επιμέρους που απορρέει λογικά από τη γενική κρίση, έχουμε παραγωγική συλλογιστική πορεία. Επαγωγική συλλογιστική πορεία: Αν το συμπέρασμα ή η θέση απορρέει από επιμέρους κρίσεις και είναι μια γενικευτική κρίση, ανεξάρτητα από τη θέση στην οποία βρίσκεται (αρχή, μέση ή τέλος), έχουμε επαγωγική συλλογιστική πορεία, δηλαδή όταν η επιχειρηματολογία στρέφεται γύρω από την απόδειξη μιας κρίσης/ θέσης (αιτιολόγηση) τότε έχουμε επαγωγική συλλογιστική πορεία, επειδή τα αίτια αποτελούν επαγωγικά συμπεράσματα που προκύπτουν από εμπειρική παρατήρηση. 3
Προσοχή: Δεν έχει σημασία η θέση των κρίσεων στο χαρτί ή το λόγο, αλλά ποιες κρίσεις απορρέουν λογικά από μια άλλη (παραγωγικός συλλογισμός) ή ποια κρίση γενικευτική οικοδομείται από τις άλλες (επαγωγικός συλλογισμός). Το τυπικό, βέβαια, σχήμα συλλογισμών παρουσιάζει πρώτα τις προκείμενες κρίσεις (αυτό υποδηλώνει και η ονομασία τους: προ κείμενες) και έπειτα το συμπέρασμα. Μπορεί όμως κάποιος στο λόγο του να προτάξει το συμπέρασμα και στη συνέχεια να το στηρίξει με προκείμενες. Με απλά λόγια: 1. Εντοπίζουμε το συμπέρασμα 2. Αν το συμπέρασμα είναι γενικό, που προκύπτει από επιμέρους δεδομένα, τότε έχουμε επαγωγικό συλλογισμό. 3. Αν το συμπέρασμα είναι ειδικό, που προκύπτει από μια γενική θέση, τότε έχουμε παραγωγικό συλλογισμό. Π Α Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Α : 1. Παράδειγμα Αν οι βιομηχανίες τσιγάρων δημοσιεύουν πάνω στα πακέτα ότι το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία, τότε οι καπνιστές ευθύνονται οι ίδιοι για όποιο ρίσκο παίρνουν από το κάπνισμα. Οι βιομηχανίες τσιγάρων δημοσιεύουν τις σχετικές προειδοποιήσεις πάνω στα πακέτα. Επομένως οι καπνιστές ευθύνονται οι ίδιοι για όποιο ρίσκο παίρνουν από το κάπνισμα. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ: από μια γενική υπόθεση καταλήγουμε σε ένα ειδικό συμπέρασμα 2. Παράδειγμα «Η φαντασία είναι απαραίτητη για να καταλάβει κανείς την πραγματικότητα. Την αξία που έχει η φαντασία τη συναντά κανείς και στα μαθηματικά. Γιατί, για να αποδείξεις ότι κάτι ισχύει, πρέπει πρώτα να περάσεις από την υπόθεση ότι δεν ισχύει. Αυτό κι αν απαιτεί φαντασία». ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ: μια γενική κρίση που εφαρμόζεται σε μια επιμέρους επιστήμη. 3. Παράδειγμα (ημερ. 2004): Ποια είναι η συλλογιστική πορεία (παραγωγική -επαγωγική) του παρακάτω συλλογισµού; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. όπου απουσιάζει ο ανταγωνισµός, ο άνθρωπος δεν πλουτίζει τα εφόδιά του. σε παλαιές εποχές απουσίαζε ο ανταγωνισµός. Άρα, ο άνθρωπος σε παλιές εποχές δεν πλούτιζε τα εφόδιά του. Να αξιολογήσετε τον παραπάνω συλλογισµό ως προς την αλήθεια, την εγκυρότητα και την ορθότητά του. (Να θεωρήσετε ότι οι προκείµενες ανταποκρίνονται στην πραγµατικότητα). Μονάδες 8, 4. Παράδειγμα (ημερ. επαν. 2004): Με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η παράγραφος: «Θεσμοί που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν επί αιώνες, που καθιερώθηκαν µε αίμα πολύ, έχουν πια διαβρωθεί. Η οικογένεια, που ήταν η ζεστή φωλιά όπου πλάθονταν κι οπλίζονταν ο άνθρωπος, κάθε µέρα γίνεται και πιο σκιώδης. Ο τρόπος ζωής που είχε το παρελθόν κληροδ οτήσει από γενιά σε γενιά τιµιότητα, ντροπή, αξιοπρέπεια και κοινωνική συνεργασία κινδυνεύει και αναιρείται καθημερινά από την πρακτική της εποχής µας. Το παρελθόν, ως αυθεντία, ως πηγή κανόνων βίου, υποφέρει από δεινή αμφισβήτηση». Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5 ΕΠΑΓΩΓΙΚΗ: μέσα από επιμέρους παρατηρήσεις καταλήγει σε γενικό συμπέρασμα, το οποίο όμως προτάσσεται. 5. Παράδειγμα (2006 ημερ επαν.) «Η συνηθισμένη, ωστόσο, μορφή του φανατισμού είναι αληθινά αποκρουστική. Ο φανατικός, σ όλες τις εποχές, είναι στενοκέφαλος και στενόκαρδος. Το οπτικό του πεδίο είναι περιορισμένο και το πείσμα του ακατανίκητο. Αγνοεί τους συμβιβασμούς, αλλ αγνοεί και τις καλόπιστες κ ευγενικές παραχωρήσεις. Φρουρός συχνά ενός δόγματος που υποστηρίζει τις εξοχότερες αρετές, όσο προχωρεί τις χάνει ο ίδιος. Γίνεται απάνθρωπος, ωμός, σκαιός, αποθηριώνεται, για να εξανθρωπίσει τους ανθρώπους. Ο φανατισμός δημιουργεί καταστάσεις βρασμού. Αλλά βρασμού από εμπάθεια, μίσος, ακόμη κ εγκληματική διάθεση». Με ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική επαγωγική) αναπτύσσεται το συγκεκριμένο απόσπασμα του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5 6. Παράδειγμα (Επαν. Ημερ. 2007) «Η Ελευθερία, καθώς αισθάνεται πως βρίσκεται αδιάκοπα σε κίνδυνο, είναι γρηγορούσα. Δεν επαναπαύεται σ όσα απόχτησε. Δεν εθελοτυφλεί μπροστά στις δυνάμεις που την απειλούν. Δε βυθίζεται στη βλάσφημη απόλαυση των αγαθών. Ανησυχεί, διαλογίζεται, προβληματίζεται. Κρατεί πάντα γυμνό και πάντα όρθιο το τρομερό της σπαθί γιατί αν το σπαθί χαμηλώσει, αν δισταγμός ή ατολμία την κυριέψουν, 4
η Ελευθερία θα χει χαθεί». Στη συγκεκριμένη παράγραφο να διερευνήσετε και να αιτιολογήσετε: Τη συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας. (Μονάδες 2,5) 7. Πολλοί υπεύθυνοι του Άουσβιτς ήταν αναγνώστες του Γκαίτε και λάτρεις του Μπραμς. Δεν πιστεύω ότι η διάδοση της λογοτεχνικής παιδείας και της μουσικής καλλιέργειας συντελεί απαραιτήτως στην πρόοδο του καλού. 8. Οι δράστες της αεροπειρατείας ήταν όλοι άραβες μουσουλμάνοι. Στην πόλη μας υπάρχουν μερικοί άραβες μουσουλμάνοι. Επομένως αυτοί είναι πιθανοί αεροπειρατές. 9. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε μανιωδώς την τεχνολογία, αλλά παραπονιόμαστε πως καταλύει τις παραδοσιακές αξίες μας. Ακόμη βλέπουμε τηλεόραση περισσότερο από τους άλλους Ευρωπαίους, αλλά την κατηγορούμε ότι μας κάνει αντικοινωνικούς. Δηλώνουμε υποστηρικτές των κατατρεγμένων Κούρδων, αλλά δεν θέλουμε να τους δούμε εγκατεστημένους στη γειτονιά μας. Φαίνεται ότι αυτό που γενικόλογα ονομάζουμε πρόβλημα ταυτότητας στη σημερινή Ελλάδα είναι μια διάσταση ανάμεσα στον τρόπο ζωής και τις ιδέες μας. 10. Τα κρούσματα αθλητών που έχουν κάνει χρήση αναβολικών, πολλαπλασιάζονται στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είναι σαφές ότι, αν δεν έχει πεθάνει τελείως, ο ευγενής ανταγωνισμός που αποτελούσε την πεμπτουσία του αθλητικού ιδεώδους κινδυνεύει. 11. Ο υπεύθυνος ταξινόμησης σ' ένα βιβλιοπωλείο πρέπει να δυσκολεύεται πολύ, όταν έχει να κατατάξει ένα βιβλίο με φωτογραφίες, αφού το περισσότερο από το μισό βιβλιοπωλείο είναι γεμάτο με βιβλία που στηρίζονται σε φωτογραφίες, χωρίς αυτομάτως να κατατάσσονται στην πτέρυγα των φωτογραφικών βιβλίων. Το γεγονός αυτό αποτελεί συνέπεια της θέσης που πήρε η φωτογραφία στον πολιτισμό μας ως βασικό υποκατάστατο του λόγου. 12. Ο Γιάννης είναι πολύ ευγενικός. Ο Γιάννης είναι Έλληνας. Άρα, όλοι οι Έλληνες είναι πολύ ευγενικοί. Επαγωγικός συλλογισμός με γενίκευση, ατελής επαγωγή (η γενίκευση είναι βεβιασμένη και μας οδηγεί με λογικό άλμα σε συμπέρασμα μη ασφαλές). 13. Κάθε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι υποχρεωμένο να εφαρμόζει το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Η Ελλάδα είναι κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επομένως, η Ελλάδα δεσμεύεται να εφαρμόζει το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. 14. Όλες οι προκλήσεις έχουν παγίδες. Για τον επιστήμονα πρόκληση είναι το να ενδώσει στην «τεχνολογική επιταγή». Συνεπώς, η ενδοτική στάση προς τις επιταγές της επιστήμης και της τεχνολογίας ενέχει παγίδες. 15. Στη χώρα α παρατηρούνται συχνά χαμηλές θερμοκρασίες. Στη χώρα β παρατηρούνται συχνά χαμηλές θερμοκρασίες. Στη χώρα γ παρατηρούνται συχνά χαμηλές θερμοκρασίες. Οι χώρες α, β, γ, είναι οι χώρες της Σκανδιναβικής χερσονήσου. Άρα, στις χώρες της Σκανδιναβικής χερσονήσου παρατηρούνται συχνά χαμηλές θερμοκρασίες. Επαγωγικός συλλογισμός με γενίκευση, τέλεια επαγωγή (η γενίκευση μας οδηγεί σε ασφαλές συμπέρασμα). 16. Όλα τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας οφείλονται αποκλειστικά στη χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας. Επαγωγικός συλλογισμός με αίτιο και αποτέλεσμα, ατελής επαγωγή. Μια ειδικότερη αιτία, η χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας, παρουσιάζεται ως η κύρια και μοναδική αιτία όλων των προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας (υπεραπλούστευση της σχέσης αιτίου αποτελέσματος). 17. Η χρήση ναρκωτικών οδηγεί στο θάνατο. Επαγωγικός συλλογισμός με αίτιο και αποτέλεσμα, ατελής επαγωγή. Στο παράδειγμα, η αιτία (η χρήση ναρκωτικών) είναι δυνατό να οδηγήσει στο θάνατο (επαρκής αιτία), αλλά αυτό δεν είναι βέβαιο (μη αναγκαία αιτία για την πρόκληση του αποτελέσματος). 18. Η καταστροφή νήσων σαν τη Μύκονο ή τη Σαντορίνη από τη χυδαία ανάπτυξη του τουρισμού δεν φαίνεται να μας ανησυχεί ιδιαίτερα. Ακόμη και τα νησιά που είχαν ως σήμερα διασωθεί παραδίδονται το ένα μετά το άλλο στο εφήμερο κέρδος, θυσιάζοντας την καλαισθησία τους. Στην Ελλάδα δεν είμαστε ικανοί να διασώσουμε τίποτε. 19. Ό,τι μας προσφέρει σήμερα ένας Υπολογιστής Πολυμέσων, στις αρχές του αιώνα (και για χιλιάδες χρόνια πριν) μας χάριζε μόνο ένας πολυτάλαντος παππούς ή μια γιαγιά:: κρατά λογαριασμό στις δουλειές του σπιτιού, λύνει απορίες, βοηθά στο γράψιμο, αφηγείται όμορφες ιστορίες, λέει τραγουδάκια και -κυρίως-προσαρμόζει με προθυμία την τεράστια σοφία του στα μέτρα του κάθε εγγονιού. 20. Έχουν περάσει ανεπιστρεπτί οι χρόνοι εκείνοι που οι στοές και τα πεζοδρόμια μιας πόλης αναδεικνύονταν σε χώρους κοινωνικής συναναστροφής, σε τόπους συνάντησης και δημιουργίας γνωριμιών. Αφότου οι άνθρωποι κυκλοφορούμε εποχούμενοι, έχουν αναγκαστικά διαφοροποιηθεί και οι σχέσεις μας. 5
21. --Είστε επιτυχημένη επαγγελματίας. Για σας η δουλειά θα πρέπει να είναι πιο συναρπαστική από την οικογένεια. --- Πραγματικά, είμαι ευχαριστημένη με τη δουλειά μου. Αλλά μια καριέρα είναι όπως ένα αερόστατο. Στέκεται στον αέρα όσο το τροφοδοτείς με αέριο. Ενώ ένα παιδί είναι ένας σπόρος. Το ποτίζεις. Του παρέχεις τις καλύτερες φροντίδες. Και μετά γίνεται, σαν από μόνο του, ένα ωραίο λουλούδι. 22. Με την έκρηξη της ψηφιακής τηλεόρασης θα προκληθεί μια διάσπαση του κοινού και θα χαθεί αυτός ο κοινωνικός ρόλος της TV. Η τηλεόραση θα ξαναγίνει ατομιστική, ο καθένας θα διαλέγει από τα 150 κανάλια τα δύο, τρία ή τέσσερα που θέλει να δει, σαν να ανοίγει συρτάρια από το κομοδίνο του και το κοινό θα κατακερματιστεί. Επομένως η τηλεόραση θα έχει πολύ λιγότερη σημασία απ' όση έχει σήμερα. Επιχείρημα ονομάζεται ένα λογικά δομημένο σύνολο προτάσεων κρίσεων (προκείμενες) από τις οποίες προκύπτει ένα λογικό συμπέρασμα. Ορθό επιχείρημα =έγκυρο + αληθές Έγκυρο: Όταν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα. Αληθές: Όταν οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Παραδείγματα 1 Οι Έλληνες είναι φιλόξενοι άνθρωποι. Ο Χ είναι Έλληνας. Άρα, ο Χ είναι φιλόξενος άνθρωπος. Η πρώτη προκείμενη αποτελεί αυθαίρετη υποκειμενική κρίση και όχι αντικειμενικό δεδομένο. Επομένως το επιχείρημα δεν έχει αλήθεια και άρα δεν έχει ορθότητα. 2. Ο σωφρονισμός του παραβάτη προϋποθέτει τη φυσική του ύπαρξη. Η θανατική ποινή καταστρέφει τη φυσική ύπαρξη του παραβάτη. Επομένως η θανατική ποινή αποκλείει την πιθανότητα σωφρονισμού του παραβάτη. Το επιχείρημα έχει αλήθεια (οι προκείμενες ισχύουν) και εγκυρότητα ( το συμπέρασμα απορρέει λογικά). Επομένως το επιχείρημα είναι ορθό 3. Η πνευματική εργασία είναι ανώτερη από τη χειρωνακτική. Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού ανήκει στην πνευματική εργασία και του ξυλουργού στη χειρωνακτική. Επομένως το επάγγελμα του εκπαιδευτικού είναι ανώτερο από αυτό του ξυλουργού. Η πρώτη προκείμενη αποτελεί αυθαίρετη υποκειμενική κρίση και όχι αντικειμενικό δεδομένο. Επομένως το επιχείρημα δεν έχει αλήθεια και άρα δεν έχει ορθότητα. Στηριγμένοι σε μια αυθαίρετη άποψη καταλήγουμε σε ένα αυθαίρετο συμπέρασμα χωρίς αντικειμενική βάση. 4. Οι έφηβοι που ασχολούνται με τον πρωταθλητισμό αφιερώνουν αρκετό χρόνο για προπόνηση. Το χρόνο αυτό οι νέοι θα μπορούσαν να τον αξιοποιήσουν διαβάζοντας για το σχολείο και τις εξετάσεις. Επομένως οι νέοι δεν πρέπει να ασχολούνται με τον αθλητισμό. Οι προκείμενες ισχύουν και ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Το συμπέρασμα όμως είναι αυθαίρετο και δεν απορρέει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες. Επομένως το επιχείρημα δεν έχει εγκυρότητα και άρα δεν έχει και ορθότητα. 5. Τα μέρη του λόγου είναι λέξεις. Το ουσιαστικό είναι μέρος του λόγου. Άρα, το ουσιαστικό είναι λέξη. Το επιχείρημα έχει αλήθεια (οι προκείμενες ισχύουν) και εγκυρότητα (το συμπέρασμα απορρέει λογικά). Επομένως το επιχείρημα είναι ορθό. ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2012 Ιδού η απαρχή της προσπάθειας για γνώση και για αυτογνωσία, ιδού το πρώτο ερωτηματικό, το για πάντα αναπάντητο, ιδού η αυγή του μυστηρίου που οδήγησε τον άνθρωπο να γίνει πλάστης αθάνατου έργου, δημιουργός δηλαδή θεών. Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο. Το συντροφικό συναπάντημα του ανθρώπου με τους θεούς διδάσκει η αρχαία αισθητική, στην προσπάθειά της να αιχμαλωτίσει την τέλεια μορφή την πάντα μετέωρη και πάντα τεταμένη προς μια ιδεατή πληρότητα, προς ένα αέναο γίγνεσθαι. Να γιατί η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή: είναι η τέχνη πυξίδα και σταθερός προσανατολισμός, αυτή που δεν γνώρισε αμηχανίες και αγνοεί τα αδιέξοδα, γι αυτό και εμπνέει κάθε αναγέννηση, γι αυτό και μένει η βάση κάθε πνευματικής παλιννόστησης προς το ουσιώδες, δηλαδή τη δημιουργία ελευθερίας. Β2. α) Να βρείτε τους δύο τρόπους πειθούς που χρησιμοποιεί η συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με μία αναφορά για κάθε τρόπο (μονάδες 6). [Επίκληση στο συναίσθημα: ιδού η απαρχή... γίγνεσθαι Μεταφορικός λόγος : π.χ. η αυγή του μυστηρίου.(μον. 2+1) Επίκληση στη λογική: Να γιατί ελευθερίας: επιχείρημα (μον. 2+1)] 6