ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΙΣ ΤΡΙΤΕΣ ΧΩΡΕΣ Δ.Φάττα 1, A. Παπαδόπουλος 1, Φ.Κουρμούσης 1, Α.Μέντζης 1, Κ.Μουστάκας 1, Γ.Κλαδίτης 1, Α.Καρκαζή 2, Φ.Κυρκίτσος 3 και Θ.Λώλος 4 1 :Τμήμα Χημικών Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, Ηρώων Πολυτεχνείου 9, 15773 Αθήνα 2 :ΕΠΕΜ ΑΕ, Αχαρνών 141Β & Λαερτίου 11251, Αθήνα 3 :Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, Μαμάη 3, 10440, Αθήνα 4 :ΕNVIRONPLAN ΑΕ, Αγίου Κωνσταντίνου 40, Μαρούσι 15124, Αθήνα ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται συνοπτικά η διαχείριση των στερεών αποβλήτων σε τρίτες χώρες (χώρες που δεν είναι μέλη της Ε.Ε.). Συγκεκριμένα αναλύεται το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο, οι μέθοδοι διαχείρισης, οι εμπλεκόμενοι φορείς, τα σημαντικότερα προβλήματα καθώς και οι στόχοι της κάθε χώρας που τίθενται για την αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων αυτών. Οι χώρες οι οποίες εξετάζονται είναι: Αίγυπτος, Aλβανία, Ουκρανία, Πολωνία, Σλοβακία και Τουρκία. PRESENTATION OF THE CURRENT SITUATION CONCERNING SOLID WASTE MANAGEMENT IN THIRD COUNTRIES D.Fatta 1, A. Papadopoulos 1, F.Kourmoussis 1, A.Mentzis 1, K.Moustakas 1, G.Kladitis 1, A.Karkazi 2, F.Kirkitsos 3 and T.Lolos 4 1 : Chemical Engineering Department, National Technical University of Athens, Zographou Campus, 9 Heroon Polytechniou, 15773 Athens, Greece 2 :EPEM SA, 141B Acharnon Av & Laertiou 11251, Athens, Greece 3 :Ecological Recycling Society, 3 Mamai Str, 10440 Athens, Greece 4 :ΕNVIRONPLAN ΑΕ, 40 Agiou Konstantinou Str, 15124 Marousi, Athens, Greece ABSTRACT Ιn this paper the existing schemes and methods applied for the management of solid waste in third countries are presented (non EE member countries). More specifically, the legislative framework, the management plans, all actors involved as well as the most important problems derived from the non orthodological management of solid waste are presented and assessed. The countries examined are: Albania, Egypt, Ukraine, Poland, Slovakia and Turkey.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Ευρωπαϊκό και διεθνές περιβαλλοντικό δίκαιο συνεχώς επεκτείνεται καλύπτοντας ολοένα και περισσότερα θέματα στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος και της αειφόρου ανάπτυξης. Ωστόσο η διαχείριση των στερεών αποβλήτων και ειδικότερα των δημοτικών δεν τυγχάνει αποτελεσματικής και ορθολογικής αντιμετώπισης ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες. 2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΕ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ Στη συνέχεια παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση αναφορικά με την παραγωγή και διαχείριση των στερεών αποβλήτων σε 6 αναπτυσσόμενες χώρες. Συγκεκριμένα αναλύονται το νομοθετικό πλαίσιο, οι πρακτικές διαχείρισης, οι εμπλεκόμενοι φορείς, τα σημαντικότερα προβλήματα καθώς και οι στόχοι κάθε χώρας που τίθενται για την αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων αυτών. Εξετάζονται οι ακόλουθες χώρες: Αίγυπτος, Aλβανία, Ουκρανία, Πολωνία, Σλοβακία και Τουρκία. 2.1 Αίγυπτος 2.1.1 Ταυτότητα της χώρας Στον παρακάτω πίνακα γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της Αιγύπτου: ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Ταυτότητα της Αιγύπτου (2000) Έκταση: 1 εκ. km 2 Πληθυσμός: 63,8 εκ. κάτοικοι ΑΕΠ/κεφαλήν: 1685 Κατανομή ΑΕΠ: Γεωργία (16,8%), Βιομηχανία (33,3%), Υπηρεσίες (49,9%) 2.1.2 Αρμοδιότητες - Νομοθετικό πλαίσιο Ο Νόμος περί διαχείρισης των Σ.Α. (1994) περιλαμβάνει την απαγόρευση της ανεξέλεγκτης διάθεσης, την επεξεργασία και καύση των αποβλήτων, τη διαχείριση των μολυσματικών αποβλήτων και τεχνικές προδιαγραφές διαχείρισης γεωργικών και βιομηχανικών αποβλήτων. Επιπρόσθετα υφίσταται νόμος σχετικά με την προστασία του Νείλου από διάφορους ρύπους (1982). 2.1.3 Υφιστάμενη κατάσταση και μέθοδοι διαχείρισης Το έντονο πρόβλημα της διαχείρισης των Σ.Α., οδήγησε στην εφαρμογή προγράμματος δράσης για την αντιμετώπιση τους, όπου κύρια ιδέα αποτελεί η στροφή προς τις ιδιωτικές επιχειρήσεις με διεθνή εμπειρία, που δραστηριοποιούνται στο χώρο της διαχείρισης των Σ.Α. Στην Αίγυπτο επιτυγχάνεται μεγάλο ποσοστό ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης των Δημοτικών Στερεών Αποβλήτων (Δ.Σ.Α.). Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι οι αγροτικές περιοχές αντιστοιχούν στο 60% του συνολικού πληθυσμού, ενώ παράγουν μόλις το 30% επί του συνόλου των παραγόμενων Δ.Σ.Α. στη χώρα. Η μέση παραγωγή Δ.Σ.Α. ανά κάτοικο υπολογίζεται σε 0,2 1,30,2 kg/day, ενώ η ετήσια παραγωγή τους ανέρχεται σε περίπου 15.000.000 tn/year. Στη χώρα δεν υπάρχει ούτε ένας Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Ωστόσο ήδη λειτουργούν 25 μονάδες κομποστοποίησης, ενώ υφίστανται 120 καταγεγραμμένοι Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης (Χ.Δ.Α.). Το σύστημα συλλογής στις μεγάλες πόλεις, στηρίζεται κυρίως στις δημόσιες υπηρεσίες καθαριότητας. Τα μεγάλα ποσοστά ανακύκλωσης που επιτυγχάνονται, οφείλονται στη συμβολή των ρακοσυλλεκτών, οι οποίοι συλλέγουν και κάνουν διαλογή των αποβλήτων.
2.1.4 Δυνατότητες βελτίωσης Μελλοντικές ανάγκες Οι στόχοι του Αιγυπτιακού Υπουργείου Περιβάλλοντος είναι: (i) προώθηση των ιδιωτικών επενδύσεων, (ii) αναβάθμιση της διαχείρισης των Σ.Α., (iii) εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», (iv) χωροθέτηση χώρων υγειονομικής ταφής αποβλήτων στο σύνολο της χώρας, (v) προώθηση της επαναχρησιμοποίησης των ανακυκλούμενων υλικών στις συσκευασίες καθώς και ανάπτυξη αγοράς ανακυκλώσιμων προϊόντων, (vi) μείωση των αποβλήτων στην πηγή, (vii) επιβολή των ισχυόντων νόμων, (viii) προώθηση της αποκέντρωσης σε ότι αφορά στη διαχείριση των αποβλήτων, (ix) παρακολούθηση και έλεγχος της διαχείρισης από τους ΟΤΑ και (x) περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση. 2.2 Αλβανία 2.2.1 Ταυτότητα της χώρας Στον παρακάτω πίνακα γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της Αλβανίας: ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Ταυτότητα της Αλβανίας (2000) Έκταση: 28.750 km 2 Πληθυσμός: 3,4 εκ. Κάτοικοι ΑΕΠ/κεφαλήν: 1244 Κατανομή ΑΕΠ: Γεωργία (54,8%), Βιομηχανία (28,2%), Υπηρεσίες (17%) 2.2.2 Αρμοδιότητες - Νομοθετικό πλαίσιο Σύμφωνα με τον εθνικό στρατηγικό σχεδιασμό για τη διαχείριση των Σ.Α. στην Αλβανία, η υγειονομική ταφή θεωρείται ως ο πλέον κατάλληλος τρόπος διαχείρισης (για βραχυχρόνιο ορίζοντα). Η επιλογή αυτού του τρόπου διαχείρισης των Σ.Α. βασίζεται κυρίως: (i) στο υψηλό κόστος που συνοδεύει τις εναλλακτικές τεχνολογίες σε σχέση με τα οικονομικά δεδομένα της χώρας, (ii) στη χαμηλή σε ενεργειακή αξία σύσταση των Δ.Σ.Α. που δεν συνιστά τη χρήση άλλων τεχνολογιών (π.χ. καύση) και (iii) στην ανεπάρκεια στοιχείων για τα βιομηχανικά απόβλητα (παραγόμενες ποσότητες σύσταση εποχιακότητα λοιπά χαρακτηριστικά). Ο νόμος για την Περιβαλλοντική Προστασία (1998) επέφερε σημαντικές βελτιώσεις θεσμικού και οργανωτικού χαρακτήρα, αυξάνοντας παράλληλα τις δυνατότητες και την αποτελεσματικότητα του Ινστιτούτου Περιβαλλοντικής Προστασίας. Άλλες σημαντικές αποφάσεις καλύπτουν την υποχρεωτική συλλογή και διάθεση εγκαταλελειμμένων οχημάτων (1998), την απαγόρευση εισαγωγής μεταχειρισμένων ελαστικών (1999) και την αποδοχή σχεδίου διαχείρισης Δ.Σ.Α. το οποίο δημιουργεί τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την επεξεργασία τους με σύγχρονες τεχνολογίες. Τέλος υφίσταται προσχέδιο απόφασης για εξαγωγή μεταλλικών scrap από εγκαταλελειμμένα οχήματα. 2.2.3 Υφιστάμενη κατάσταση και μέθοδοι διαχείρισης Τα προβλήματα που υπάρχουν στην χώρα στον τομέα διαχείρισης των Σ.Α. είναι: (i) η διαχείριση τους δεν έχει ληφθεί ως θέμα πρωτεύουσας σημασίας, (ii) η υφιστάμενη διαχείριση των αποβλήτων έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία, (iii) τα απόβλητα αποτίθενται σε Χ.Δ.Α., (iv) η χρηματοδότηση στον τομέα διαχείρισης Σ.Α. είναι ελλιπής και (v) η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού και των διαφόρων υπηρεσιών σχετικά με τη διαχείριση αποβλήτων στη χώρα είναι ανύπαρκτη. Το 1998 στα πλαίσια του Κοινοτικού προγράμματος LIFE ξεκίνησε έργο για το σχεδιασμό της διαχείρισης Δ.Σ.Α. σε 6 πόλεις της Αλβανίας, με δυνατότητα εφαρμογής του μοντέλου και σε άλλες πόλεις αναπτυσσόμενων χωρών. Η μέση παραγωγή Δ.Σ.Α. ανά κάτοικο εκτιμάται σε 0,5-0,7 kg/day, ενώ η ετήσια παραγωγή ανέρχεται σε περίπου 1.200.000 tn/year (1998).
2.2.4 Δυνατότητες βελτίωσης Μελλοντικές ανάγκες Μια από τις προτεραιότητες του Περιβαλλοντικού Προγράμματος Δράσης είναι η δημιουργία νομοθετικού πλαισίου που θα υποστηρίξει την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής στη χώρα. Το υπό ψήφιση Εθνικό Σχέδιο για τη Διαχείριση των Αστικών Αποβλήτων, στοχεύει στην προστασία του περιβάλλοντος από τα Δ.Σ.Α. και στη διάθεση αυτών εντός των διοικητικών ορίων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ). Υπεύθυνοι φορείς για τη συλλογή και μεταφορά των αποβλήτων είναι οι υπηρεσίες των ΟΤΑ. Ειδικότερα, το σχέδιο διαχείρισης θα περιλαμβάνει τις μεθόδους συλλογής, μεταφοράς, ανάκτησης και διάθεσης Δ.Σ.Α. και θα καθορίζει τις αρμόδιες αρχές, καθώς και τις επιμέρους νομοθετικές διατάξεις και κανονισμούς για τη διαχείριση τους, την καύση και την υγειονομική ταφή. Έχουν κριθεί αναγκαίες από την Αλβανική κυβέρνηση οι παρακάτω ενέργειες: (i) ενεργοποίηση των ΟΤΑ στην παρακολούθηση και τον έλεγχο του συστήματος διαχείρισης των Σ.Α. στη περιοχή τους, (ii) ενεργοποίηση και εφαρμογή του γενικού συστήματος διαχείρισης απορριμμάτων στη χώρα, (iii) βελτίωση της συνεργασίας με τα Υπουργεία, (iv) βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου και (v) εφαρμογή προγράμματος καταγραφής των μη Δ.Σ.Α. 2.3 Ουκρανία 2.3.1 Ταυτότητα της χώρας Στον παρακάτω πίνακα γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της Ουκρανίας: ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Ταυτότητα της Ουκρανίας (2000) Έκταση: 603.700 km 2 Πληθυσμός: 49,6 εκ. κάτοικοι ΑΕΠ/κεφαλήν: 728 Κατανομή ΑΕΠ: Γεωργία (12,6%), Βιομηχανία (40,2%), Υπηρεσίες (47,2%) 2.3.2 Αρμοδιότητες - Νομοθετικό πλαίσιο Υπεύθυνος φορέας για τη διαχείριση των Σ.Α. σε εθνικό επίπεδο, είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων. Γενικά το περιβαλλοντικό νομοθετικό πλαίσιο της Ουκρανίας δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο. Έχει ψηφιστεί νόμος για τα Σ.Α. (1997), ενώ λόγω συγκεκριμένων ιδιαιτεροτήτων (ατύχημα στο Chernobyl), υπάρχει ανεπτυγμένο νομοθετικό έργο για τα ραδιενεργά υλικά και απόβλητα. 2.3.3 Υφιστάμενη κατάσταση και μέθοδοι διαχείρισης Τα Σ.Α. αντιπροσωπεύουν ένα από τους σημαντικότερους παράγοντες περιβαλλοντικής ρύπανσης της χώρας. Η ετήσια συνολική παραγωγή τους εκτιμάται σε 1,45 1,95 δισεκ. τόνους. Από αυτή την ποσότητα, μόνο το 10-15% ανακυκλώνεται, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό διατίθεται, συνήθως επιφανειακά, σε χώρους που εγκυμονούν σοβαρούς κινδύνους. Ο αριθμός των χώρων αυτών εκτιμάται σε 2.760 και καλύπτουν έκταση 1,6 εκατ. στρεμμάτων. Η συσσωρευμένη ποσότητα Σ.Α. σε αυτούς τους χώρους υπερβαίνει τα 25 δισεκ. τόνους. Ιδιαίτερο πρόβλημα αποτελεί η διαχείριση των τοξικών αποβλήτων. Η παραγωγή τους ανήλθε, το 1994, σε 103 εκατ. τόνους, ενώ η συνολικά συσσωρευμένη ποσότητα σε ακατάλληλους χώρους έφθασε τους 4,05 δισεκ. τόνους. Οι τομείς που συνεισφέρουν ως επί το πλείστον στην παραγωγή επικινδύνων Σ.Α. είναι οι χημικές και μεταλλουργικές βιομηχανίες και τα αγροχημικά προϊόντα. Τα Δ.Σ.Α. αντιπροσωπεύουν περίπου το 3% των συνολικών Σ.Α. και ο όγκος τους ανέρχεται σε 38-42 εκατ. m 3 ετησίως. Τα απόβλητα αυτά διατίθενται σε 656 Χ.Δ.Α. συνολικής έκτασης 260.000 στρεμμάτων, ενώ λειτουργούν και 4 εγκαταστάσεις αποτέφρωσης όπου υπόκειται σε επεξεργασία το 11,5% των οικιακών Σ.Α. Οι δείκτες ανάκτησης και ανακύκλωσης την τελευταία δεκαετία παρουσιάζουν σταθερή πτώση για όλα τα υλικά.
Ιδιαίτερα σημαντικό πρόβλημα αποτελεί η εισαγωγή επικινδύνων αποβλήτων από άλλες χώρες λόγω του ελλιπούς νομοθετικού πλαισίου. 2.3.4 Δυνατότητες βελτίωσης Μελλοντικές ανάγκες Οι κυριότεροι άξονες προτεραιότητας αφορούν στη διαχείριση των βιομηχανικών και επικίνδυνων αποβλήτων και αποβλέπουν: (i) στη βελτίωση του βαθμού αξιοποίησης των πρώτων υλών, ώστε να μειωθεί η κατανάλωσή τους, (ii) στην αύξηση των δεικτών ανακύκλωσης και (iii) στη δημιουργία χώρων ασφαλούς επεξεργασίας και διάθεσης. Επιπλέον η παντελής έλλειψη υποδομών αναφορικά με τα Δ.Σ.Α. αναδεικνύει την ανάγκη δραστηριοποίησης και σε αυτόν τον τομέα. 2.4 Πολωνία 2.4.1 Ταυτότητα της χώρας Στον παρακάτω πίνακα γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της Πολωνίας: ΠΙΝΑΚΑΣ 4: Ταυτότητα της Πολωνίας (2000) Έκταση: 323.300 km 2 Πληθυσμός: 38,7 εκ. κάτοικοι ΑΕΠ/κεφαλήν: 4.756 Κατανομή ΑΕΠ: Γεωργία (3%), Βιομηχανία (32%), Υπηρεσίες (65%) 2.4.2 Αρμοδιότητες - Νομοθετικό πλαίσιο Σε κεντρικό επίπεδο υπεύθυνος φορέας για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένου και του τομέα των Δ.Σ.Α., είναι η Εθνική Επιθεώρηση Περιβαλλοντικής Προστασίας η οποία υπάγεται στο Υπουργείο Περιβαλλοντικής Προστασίας, Φυσικών Πόρων και Δασών. Άλλοι υπεύθυνοι φορείς για τη διαχείριση των Σ.Α. είναι: το Υπουργείο Φυσικού Σχεδιασμού και Κατασκευών (ιλύες και απόβλητα), το Υπουργείο Γεωργίας και Διαχείρισης Τροφίμων (ιλύες και αγροτικά απόβλητα) καθώς και τα επαρχιακά Τμήματα Περιβαλλοντικής Προστασίας. Οι ΟΤΑ είναι υπεύθυνοι για τη διασφάλιση της ορθής οργάνωσης και την εφαρμογή των τεχνικών προδιαγραφών για την προστασία του περιβάλλοντος από τα Σ.Α. Ο Νόμος περί αποβλήτων (1997), καθορίζει το νομικό πλαίσιο και τις υποχρεώσεις όσων δραστηριοποιούνται στο χώρο της διαχείρισης των Σ.Α. Εισάγει κανόνες και ρυθμίσεις αναφορικά με τη διαχείριση των Σ.Α. συμπεριλαμβανομένων και ειδικών οδηγιών που αφορούν στα επικίνδυνα απόβλητα. Εισάγεται η έννοια της ευθύνης του παραγωγού Σ.Α., κατηγοριοποιούνται τα Δ.Σ.Α. και καθορίζονται οι περιορισμοί στη διασυνοριακή μεταφορά των Σ.Α. Μεταξύ άλλων, καλύπτονται θέματα όπως η διαχείριση των συσκευασιών, η καύση, η κομποστοποίηση και η ασφαλής τελική διάθεση, ενώ έχει υιοθετηθεί η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Οι παραγωγοί Σ.Α. είναι υποχρεωμένοι να καταβάλουν τέλη για τη διαχείρισή τους και έχουν θεσπισθεί πρόστιμα για τη μη συμμόρφωση με τις ισχύουσες ρυθμίσεις. Η Εθνική Επιθεώρηση Περιβαλλοντικής Προστασίας ασκεί τον έλεγχο και την παρακολούθηση. Μια ειδική ηλεκτρονική βάση δεδομένων είναι εγκατεστημένη σε όλες τις Υπηρεσίες των ΟΤΑ. 2.4.3 Υφιστάμενη κατάσταση και μέθοδοι διαχείρισης Παρότι το νομοθετικό πλαίσιο είναι αρκετά ανεπτυγμένο υφίστανται πολλά προβλήματα αναφορικά με την παραγωγή και διαχείριση Σ.Α. Τα στοιχεία που ακολουθούν αναφέρονται στο έτος 1995, εκτός εάν αναφέρεται αλλιώς. Τα βιομηχανικά Σ.Α., αποτελούν ένα από τα πλέον σημαντικά προβλήματα. Η Πολωνία καταλαμβάνει την πρώτη θέση, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, στην παραγωγή βιομηχανικών Σ.Α. Οι ποσότητες τους ανέρχονται σε 123 εκατ. τόνους, εκ των οποίων το 60%
προέρχεται από την εξόρυξη πρώτων υλών για τις βιομηχανίες καυσίμων και ενέργειας. Περίπου το 45% από την παραπάνω ποσότητα διατίθεται σε χώρους ταφής, λίμνες σταθεροποίησης κ.λπ. Έντονο πρόβλημα παρουσιάζουν οι περιοχές Katowice και Legnica όπου παράγεται το 50% και το 20% αντίστοιχα των βιομηχανικών Σ.Α. της χώρας. Εκτιμάται ότι το 3% των παραγόμενων βιομηχανικών Σ.Α. είναι επικίνδυνα. Η διαχείριση των Δ.Σ.Α. παρουσιάζει επίσης σημαντικά προβλήματα. Τα συστήματα συλλογής εξυπηρετούν μόνο το 55% του πληθυσμού, γεγονός που οδηγεί στην ύπαρξη πολλών Χ.Δ.Α. (εκτιμούνται σε 10.000). Η μέση παραγωγή Δ.Σ.Α. εκτιμάται σε 318 kg ανά κάτοικο και έτος (1999). Το ποσοστό του οργανικού κλάσματος εκτιμάται σε 40 50%. Το 99% των συλλεγόμενων Δ.Σ.Α. οδηγείται σε Χ.Δ.Α., η συνολική έκταση των οποίων ανήλθε σε 30.200 στρέμματα, ενώ μόνο το 1% υφίσταται επεξεργασία σε εγκαταστάσεις κομποστοποίησης, οι οποίες λειτουργούν σε τέσσερις (4) πόλεις. 2.4.4 Δυνατότητες βελτίωσης Μελλοντικές ανάγκες Οι προτεραιότητες της εθνικής πολιτικής της χώρας περιλαμβάνουν τα εξής πεδία δραστηριοτήτων: (i) ελαχιστοποίηση της παραγωγής των βιομηχανικών Σ.Α. με εφαρμογή καθαρών τεχνολογιών, (ii) αύξηση της αξιοποίησης, (iii) δημιουργία συστημάτων διαλογής, ανακύκλωσης και κομποστοποίησης των Δ.Σ.Α. και (iv) εναρμόνιση του νομικού πλαισίου με το αντίστοιχο Ευρωπαϊκό. Το 2000 προκηρύχθηκαν διάφορα έργα, μέσω του Προγράμματος για την Εφαρμογή της Εθνικής Περιβαλλοντικής Πολιτικής. Στον τομέα των Δ.Σ.Α. τα έργα αφορούν στην κατασκευή εγκαταστάσεων κομποστοποίησης και αποτέφρωσης, τοπικών και περιφερειακών ΧΥΤΑ καθώς και υλοποίηση προγραμμάτων χωριστής συλλογής και ανακύκλωσης. Σε εξέλιξη βρίσκονται δραστηριότητες που αφορούν συστήματα ανάκτησης χαρτιού, ελαστικών, πλαστικού, γυαλιού και αλουμινίου, όπως η πρόταση κατασκευής περίπου 20 εγκαταστάσεων αποτέφρωσης. Το 1996 εκδόθηκε Οδηγός αναφορικά με τη διαχείριση των Δ.Σ.Α. Όσον αφορά τα βιομηχανικά Σ.Α. αναμένεται να κατασκευασθούν εγκαταστάσεις για τη διάθεση των αποβλήτων από ορυχεία και σταθμούς παραγωγής ενέργειας και για την ανάμιξη του αλατόνερου των ορυχείων με την ιπτάμενη τέφρα των σταθμών παραγωγής ενέργειας. Σε εξέλιξη βρίσκονται επίσης δραστηριότητες που αφορούν στη χρήση αποβλήτων στην οδοποιία. 2.5 Σλοβακία 2.5.1 Ταυτότητα της χώρας Στον παρακάτω πίνακα γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της Σλοβακίας: ΠΙΝΑΚΑΣ 5: Ταυτότητα της Σλοβακίας (2000) Έκταση: 49.010 km 2 Πληθυσμός: 5,4 εκ. κάτοικοι ΑΕΠ/κεφαλήν: 3.982 Κατανομή ΑΕΠ: Γεωργία (4,1%), Βιομηχανία (31,6%), Υπηρεσίες (64,3%) (1999) 2.5.2 Αρμοδιότητες - Νομοθετικό πλαίσιο Υπεύθυνος φορέας για τη διαχείριση των Σ.Α. και των ιλύων σε εθνικό επίπεδο είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος, ενώ σε τοπικό επίπεδο τα περιφερειακά και τοπικά Περιβαλλοντικά Γραφεία. Ο Εθνικός Σχεδιασμός (1993) καθορίζει τους στόχους για τα έτη 1996, 2000, 2005 καθώς και μέτρα για την επίτευξή τους. Κύριος χρηματοδοτικός φορέας είναι το Εθνικό Περιβαλλοντικό Ταμείο. Το νομοθετικό πλαίσιο αναφορικά με τα Σ.Α. είναι σχετικά πλήρες και συνίσταται κυρίως από το νόμο περί αποβλήτων (1991), το νόμο για την οργάνωση της διαχείρισης των Σ.Α. (1991), καθώς και μεταγενέστερες τροποποιήσεις τους (1993). Τα τέλη διάθεσης των Σ.Α. καθορίζονται δια νόμου (1992), ενώ με κανονισμούς εκδίδονται τα
προγράμματα διαχείρισης των Σ.Α. (1992) και θεσπίζεται ο Εθνικός Κατάλογος Αποβλήτων (1996). Επιπρόσθετα, με διατάγματα θεσπίζεται η τήρηση δεδομένων για τα Σ.Α. (1992) και καθορίζονται θέματα που αφορούν στο χειρισμό τους. Η Σλοβακία έχει υπογράψει τη Σύμβαση της Βασιλείας. 2.5.3 Υφιστάμενη κατάσταση και μέθοδοι διαχείρισης Τα στοιχεία που αναφέρονται παρακάτω είναι του 1997 εκτός εάν αναφέρεται αλλιώς. Η συνολική παραγωγή των Σ.Α. εκτιμάται σε 19,8 εκατ. τόνους. Περίπου το 7,7% από αυτά χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα. Η ετήσια παραγωγή των Δ.Σ.Α. ανέρχεται σε 1.8 εκατ. τόνους, ενώ η μέση παραγωγή ανά κάτοικο εκτιμάται σε 313 kg/day. Αναφορικά με τη διαχείριση των Δ.Σ.Α. το 70% οδηγείται σε Χ.Δ.Α., το 24,3% αποτεφρώνεται, το 3,6% οδηγείται προς κομποστοποίηση και το 2,1% ανακυκλώνεται ως δευτερογενή υλικά. Το 1995 κατεγράφησαν συνολικά 5.530 Χ.Δ.Α., από τους οποίους οι 540 βρίσκονται σε λειτουργία, ενώ μόλις οι 124 πληρούν τις προδιαγραφές της νομοθεσίας. Οι εγκαταστάσεις αποτέφρωσης ανέρχονται σε 78 από τις οποίες οι 39 αφορούν νοσοκομειακά Σ.Α., 2 αφορούν Δ.Σ.Α. και οι υπόλοιπες βιομηχανικά Σ.Α. Το 1995 από τις 34 εγκαταστάσεις καύσης βιομηχανικών Σ.Α. οι 11 στερούνταν πλήρως συστημάτων αέριας αντιρρύπανσης. Αναφορικά με τα επικίνδυνα Σ.Α., το 22,59% υφίσταται φυσικοχημική επεξεργασία, το 22,47% βιολογική επεξεργασία, το 4,65% αποτεφρώνεται, το 11,26% ανακυκλώνεται, το 3,04% οδηγείται σε προσωρινή αποθήκευση, το 21,77% οδηγείται προς τελική διάθεση, ενώ για το 14,22% δεν προσδιορίζεται η μέθοδος διαχείρισης. Από τα παραπάνω στοιχεία γίνεται κατανοητό ότι μεγάλος αριθμός εγκαταστάσεων επεξεργασίας και διάθεσης δεν πληροί τους όρους της νομοθεσίας, ενώ οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις δεν επαρκούν για τη διαχείριση της παραγόμενης ποσότητας των Σ.Α. 2.5.4 Δυνατότητες βελτίωσης Μελλοντικές ανάγκες Κύριοι άξονες στους οποίους θα κινηθεί η πολιτική της Σλοβακίας, σχετικά με τη διαχείριση των Σ.Α. είναι: (i) διασφάλιση της ορθής επεξεργασίας και διάθεσης, (ii) κατασκευή εγκαταστάσεων αποτέφρωσης επικίνδυνων και Δ.Σ.Α., (iii) περαιτέρω προώθηση της κομποστοποίησης, (iv) προώθηση της ανάκτησης και ανακύκλωσης και (v) κλείσιμο και αποκατάσταση των παλαιών Χ.Δ.Α. 2.6 Τουρκία 2.6.1 Ταυτότητα της χώρας Στον παρακάτω πίνακα γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της Τουρκίας: ΠΙΝΑΚΑΣ 6: Ταυτότητα της Τουρκίας (2000) Έκταση: 777.971 km 2 Πληθυσμός: 64 εκ. κάτοικοι ΑΕΠ/κεφαλήν: 1.450 Κατανομή ΑΕΠ: Γεωργία (22,7%), Βιομηχανία (36,8%), Υπηρεσίες (40,5%) 2.6.2 Αρμοδιότητες - Νομοθετικό πλαίσιο Σε κεντρικό επίπεδο, υπεύθυνος φορέας για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής, το Υπουργείο Περιβάλλοντος. Υφίσταται περιβαλλοντικός νόμος που ρυθμίζει το σύνολο των περιβαλλοντικών θεμάτων (1983). Σύμφωνα με νόμο που αφορά στη διοίκηση των μεγάλων ΟΤΑ (1984), οι ΟΤΑ αυτοί αναλαμβάνουν την ευθύνη της επιλογής Χ.Δ.Α., την εφαρμογή προγραμμάτων ανακύκλωσης, τη διάθεση των βιομηχανικών Σ.Α και είναι υπεύθυνοι για τη λειτουργία και επίβλεψη των σχετικών εγκαταστάσεων. Υφίστανται κανονισμοί για τον Έλεγχο των Σ.Α. (1991), των νοσοκομειακών Αποβλήτων (1993), των επικίνδυνων αποβλήτων (1995), καθώς και των μη
υγειονομικών ιδρυμάτων. Επιπλέον, νόμοι που αφορούν στους ΟΤΑ, τη δημόσια υγεία, τους οικονομικούς πόρους των ΟΤΑ και την έναρξη επιχειρήσεων και τις άδειες έργων, κάνουν αναφορές και για τη διαχείριση των αποβλήτων. 2.6.3 Υφιστάμενη κατάσταση και μέθοδοι διαχείρισης Η παραγωγή Δ.Σ.Α. εκτιμάται σε 1 kg/cap/day (2000), ενώ η συνολική παραγόμενη ετήσια ποσότητα ξεπερνά τα 23 εκατ. τόνους. Το ποσοστό του οργανικού κλάσματος εκτιμάται σε 65%, η στάχτη σε 23%, το χαρτί σε 6%, το γυαλί σε 3%, τα πλαστικά σε 1,8% και τα μέταλλα σε 1,2%. Το μεγαλύτερο ποσοστό των συλλεγόμενων Δ.Σ.Α. οδηγείται σε 1.425 Χ.Δ.Α. (2001). Στις ανατολικές περιοχές της Τουρκίας η διαχείριση των απορριμμάτων είναι υποτυπώδης με κύρια χαρακτηριστικά τη χειρονακτική συλλογή, την έλλειψη κάδων και ειδικών οχημάτων και την αποκλειστική διάθεση σε Χ.Δ.Α., οι μεγαλύτεροι των οποίων λειτουργούν ταυτόχρονα και σαν σημεία συλλογής, διαλογής και αρχικής επεξεργασίας πολλών υλικών (όπως το χαρτί, τα μέταλλα, το γυαλί και τα πλαστικά). Αντίθετα στη δυτική Τουρκία οι Χ.Δ.Α. είναι καλύτερα χωροθετημένοι και στις μεγάλες χωματερές υπάρχουν μηχανήματα για εργασίες εντός του χώρου (μπουλντόζες). Οι πρώτοι 10 ΧΥΤΑ δημιουργούνται στη δυτική Τουρκία, όπου το σύστημα συλλογής συνδυάζει αυτόματη κυρίως συλλογή με κάδους και απορριμματοφόρα και λιγότερο χειρονακτική συλλογή. Επιπρόσθετα στη δυτική Τουρκία δημιουργήθηκε το πρώτο εργοστάσιο Μηχανικού Διαχωρισμού Απορριμμάτων (Σμύρνη), στο οποίο παράγεται και compost. Η ανακύκλωση υλικών στην Τουρκία πραγματοποιείται εδώ και 20 τουλάχιστον χρόνια, κυρίως από πλανόδιους συλλογείς και από άτομα που απασχολούνται στη διαλογή των υλικών από τα απορρίμματα εντός των Χ.Δ.Α. Τη δεκαετία του 90 άρχισαν τα πρώτα πιλοτικά και οργανωμένα προγράμματα ανάκτησης υλικών με διαλογή στην πηγή. Σε 57 ΟΤΑ της δυτικής Τουρκίας υλοποιούνται οργανωμένα προγράμματα ανάκτησης όλων των υλικών, ενώ γενικά σε 173 ΟΤΑ της Τουρκίας υλοποιούνται προγράμματα ανάκτησης γυαλιού (2001). Το ποσοστό ανακύκλωσης των υλικών (χαρτί, γυαλί, πλαστικά, μέταλλα) που επιτυγχάνεται ανέρχεται σε 30% περίπου. 2.6.4 Δυνατότητες βελτίωσης Μελλοντικές ανάγκες Η αυξανόμενη σοβαρότητα του προβλήματος σε συνδυασμό με την προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. προώθησε την υλοποίηση έργων αναβάθμισης σχετικά με τη διαχείριση των Δ.Σ.Α. Οι προτεραιότητες της εθνικής πολιτικής της χώρας περιλαμβάνουν την εναρμόνιση του Τουρκικού νομοθετικού πλαισίου με το αντίστοιχο Ευρωπαϊκό, την κατασκευή ΧΥΤΑ με ή χωρίς μονάδες ανάκτησης υλικών και τη δημιουργία συστημάτων διαλογής, ανακύκλωσης και κομποστοποίησης των Δ.Σ.Α. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Για τη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος είναι απαραίτητη η ορθολογική αντιμετώπιση και επίλυση σημαντικών προβλημάτων, όπως η διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Τα προβλήματα αυτά είναι ιδιαίτερα αυξημένα στην περίπτωση των αναπτυσσόμενων χωρών. Επομένως, απαιτείται η συνεργασία μεταξύ των χωρών, καθώς και η μεταφορά τεχνογνωσίας και εμπειρίας από τις αναπτυγμένες προς τις χώρες αυτές.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ 1. www.un.org/esa/agenda21/natlinfo/countr/ 2. http://devdata.worldbank.org/external/ 3. www.rri.org/envatlas/europe/ 4. www.mos.gov.pl/mos/publicac/ 5. www.gridw.pl/raport_p/raport97caly/ 6. www.sazp.sk 7. www.freenet.kiev.ua:8080/ciesin/envinfo/