Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο βασικός παράγων που συμβάλλει στη μεταβολή του πληθυσμού μιας πόλης είναι η αύξηση ή μείωση αντίστοιχα της απασχόλησης, κάτι που είναι αποτέλεσμα μεταβολής της επιχειρηματικής ή οικονομικής δραστηριότητας. Η ίδρυση νέων επιχειρήσεων σε μια περιοχή ή μια πόλη αυξάνει τον πληθυσμό της, ενώ το κλείσιμο ή η μείωση της δραστηριότητας των επιχειρήσεων που ήδη λειτουργούν στην περιοχή οδηγούν στο αντίθετο αποτέλεσμα. Έχει κατά συνέπεια ιδιαίτερη σημασία για την ανάπτυξη μιας πόλης η ικανότητά της να «έλκει» νέες επιχειρήσεις και να δημιουργεί νέες θέσεις απασχόλησης. Η έρευνα και κατανόηση των μεταβλητών που επηρεάζουν την επιλογή του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων και των παραγωγικών δραστηριοτήτων γενικότερα, βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όλων των αναφορών, οι οποίες γίνονται στο πλαίσιο της οικονομικής γεωγραφίας και των θεωριών χωροθέτησης. Πέραν της σημασίας της χωροθέτησης των επιχειρήσεων στην ανάπτυξη μιας πόλης, επηρεάζει καθοριστικά την επιτυχία κάθε επιχείρησης στη γενικότερή της ανάπτυξη, αφού η βιωσιμότητά της εξαρτάται, μεταξύ των άλλων, και από παράγοντες που έχουν σχέση με την περιοχή όπου αυτές βρίσκονται εγκατεστημένες, όπως είναι το μέγεθος και η εγγύτητά της επιχείρησης με την αγορά κ.λπ. Σελ. 1 1

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο αριθμός, το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων που ιδρύονται ή αναπτύσσονται σε μια περιοχή εξαρτάται από τα γενικότερα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα. Κάθε περιοχή διαφέρει από τις άλλες αναφορικά με τα οικονομικά, κοινωνικά και γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Μια περιοχή ή κάθε πόλη έχει διαφορές από τις άλλες περιοχές ή πόλεις στα κοινωνικά χαρακτηριστικά, π.χ. στο υπάρχον εργατικό δυναμικό, στην ποιότητα και την κατάρτιση του εργατικού δυναμικού, στην οργάνωση και τη διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων, πολιτιστικά χαρακτηριστικά κ.λπ. Έχει διαφορές στα οικονομικά δεδομένα, όπως μέγεθος της οικονομίας, διάρθρωση και χαρακτηριστικά της ζήτησης, προσφορά ενδιάμεσων προϊόντων και υπηρεσιών που συμπληρώνουν την παραγωγή, ένταση και δομή ανταγωνισμού σε κάποιους οικονομικούς κλάδους, επίπεδο τεχνολογίας και καινοτομίας, οικονομίες κλίμακας, οικονομίες συγκέντρωσης, επίπεδο ανάπτυξης και ευημερίας κ.λπ. Τέλος, υπάρχουν διαφορές στα γενικότερα φυσικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά, όπως μορφολογία εδάφους, κλιματολογικές συνθήκες, γεωγραφικές αποστάσεις, πηγές πρώτων υλών, είδος και ποιότητα εδάφους, πηγές ενέργειας, κ.λπ. Σελ. 2

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ένα άλλο θέμα του οποίου η σημασία μεγεθύνεται με το χρόνο είναι η γενικότερη κινητικότητα, του παραγωγικού συντελεστή «κεφάλαιο» ως προς το χρόνο. Σήμερα, οι επιχειρήσεις αλλάζουν πιο εύκολα σε σχέση με το παρελθόν όχι απλά την περιφέρεια στην οποία δραστηριοποιούνται, αλλά την χώρα ακόμη και την ήπειρο. Τα σύνορα και οι περιορισμοί στην κινητικότητα επιχειρήσεων μεταξύ των χωρών συνεχώς χαλαρώνουν, η βελτίωση των μεταφορικών μέσων μειώνει τις γεωγραφικές αποστάσεις, η εύκολη ροή πληροφοριών και τεχνολογίας διευκολύνει την κινητικότητα κεφαλαίου και πληθυσμού. Αποτέλεσμα, η διείσδυση κινεζικών προϊόντων και επιχειρήσεων στις χώρες όλου του κόσμου, γεγονός που κάποιες δεκαετίες ενωρίτερα θεωρούνταν μάλλον αδιανόητο. Οι αρχές κάθε χώρας επιθυμούν να επιτύχουν την ισόρροπη ανάπτυξη μεταξύ των περιφερειών και η βασική «συνταγή» είναι η ανάληψη νέων επενδυτικών πρωτοβουλιών και η ενίσχυση των υφιστάμενων επενδύσεων. Για το σκοπό αυτό θεσμοθετούν αναπτυξιακά κίνητρα, με τα οποία επιδιώκουν τη βελτίωση της «χωροθετικής ελκυστικότητας» των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών για την εγκατάσταση οικονομικών δραστηριοτήτων σε αυτές. Η εγκατάσταση επιχειρήσεων σε μια περιφέρεια δημιουργεί νέες θέσεις απασχόλησης, βοηθά στη διατήρηση ή την αύξηση του πληθυσμού της και τη βελτίωση του επιπέδου οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας. Η επιτυχία κάθε αναπτυξιακής περιφερειακής πολιτικής δια μέσου της εγκατάστασης επιχειρήσεων σε ορισμένες περιοχές, προϋποθέτει τη γνώση των παραγόντων που επηρεάζουν τις αποφάσεις εγκατάστασης επιχειρήσεων και τη διαμόρφωση κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου. Σελ. 3

Η θεωρία του von Thünen Ο von Thünen (1826) ήταν ένας Πρώσος γαιοκτήμονας, ο οποίος μελέτησε τη σχέση ανάμεσα στη γεωγραφική θέση και τις χρήσεις γης. Προσπάθησε να διατυπώσει τους κανόνες, βάσει των οποίων χωροθετούνται οι γεωργικές καλλιέργειες γύρω από μια υποθετική πόλη Υποστήριξε ότι, η κατάληψη του χώρου από τις διάφορες αγροτικές χρήσεις έχει ως στόχο τη μεγιστοποίηση της γαιοπροσόδου (land rent), η οποία με τη σειρά της σχετίζεται άμεσα με την απόσταση της συγκεκριμένης έκτασης από τον πλησιέστερο οικισμό. Δημιούργησε ένα υπόδειγμα για να υπολογίσει το είδος της καλλιέργειας σε κάθε περιοχή, το οποίο μεγιστοποιεί την αποδιδόμενη γαιοπρόσοδο. Η γαιοπρόσοδος υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ της τιμής πώλησης ενός προϊόντος στην αγορά της πόλης και του κόστους παραγωγής, στο οποίο προστίθεται και το κόστος μεταφοράς του προϊόντος από την περιοχή παραγωγής του στο σημείο πώλησης. Η προσέγγιση αυτή είχε μεγάλη επιρροή στους μετέπειτα ερευνητές του θέματος και απετέλεσε την πρώτη προσπάθεια ανάπτυξης μίας συστηματικής μεθοδολογίας ανάλυσης του προβλήματος εγκατάστασης της οικονομικής δραστηριότητας. Για το λόγο αυτό, ο Thünen θεωρείται ο θεμελιωτής των θεωριών του τόπου εγκατάστασης των οικονομικών δραστηριοτήτων. Σελ. 4

Η θεωρία του von Thünen Για την κατασκευή του υποδείγματος ο Thünen έκανε τις εξής υποθέσεις: (α) Υπάρχει ένα κέντρο Κ πώλησης όλων των αγροτικών προϊόντων, το οποίο μπορεί να ταυτίζεται με μια πόλη. Η πόλη βρίσκεται στο κέντρο μιας ομαλής πεδιάδας και αποτελεί τη μοναδική αγορά των αγροτικών προϊόντων που παράγονται στην πεδιάδα από τους παραγωγούς. (β) Όλοι οι παραγωγοί παράγουν το ίδιο προϊόν, χρησιμοποιώντας τις ίδιες τεχνολογίες παραγωγής και επιδιώκουν την μεγιστοποίηση των κερδών τους, με τις τιμές των προϊόντων να καθορίζονται ελεύθερα από την προσφορά και την ζήτηση. (γ) Υπάρχει μόνο ένας τρόπος με τον οποίο διεξάγονται οι μεταφορές και το κόστος μεταφοράς μεταβάλλεται ανάλογα με την απόσταση. (δ) Επί πλέον, η ένταση της χρήσης του εδάφους όπως και η γονιμότητά του είναι ίδια σε όλη την πεδιάδα. Σελ. 5

Ενοίκιο/κόστος 120 60 20 Κ 40 Km Κ Κόστος λοιπών εισροών Η θεωρία του von Thünen 40 Ν Μ Απόσταση Km 60 60 Km Γραμμή ενοικίου γης Το απλό υπόδειγμα von Thünen Η απομάκρυνση από το σημείο Κ, όπου βρίσκεται η πόλη - αγορά του προϊόντος, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους μεταφοράς του προϊόντος και τη μείωση της τιμής του ε- νοικίου ανά μονάδα γεωργικής έκτασης, π.χ. ανά στρέμμα. Η τιμή του γεωργικού προϊόντος ανά μονάδα στην πόλη Κ είναι 120, εκ των οποίων 60 είναι το κόστος των υπολοίπων εισροών εκτός της γης, δηλαδή κόστος ανθρώπινης εργασίας, γεωργικών μηχανημάτων, πρώτων υλών κ.λπ. Για τον γεωργό που βρίσκεται πλησίον του κέντρου ή της πόλης Κ, δηλαδή το κόστος μεταφοράς του προϊόντος στην αγορά όπου πωλείται το προϊόν είναι μηδενικό, το ενοίκιο της γεωργικής έκτασης θα ισούται με 60. Απομακρυνόμενοι από το σημείο Κ, το κόστος μεταφοράς του προϊόντος αυξάνεται και η τιμή του ενοικίου ανά μονάδα γεωργικής έκτασης, π.χ. ανά στρέμμα, θα μειώνεται. Σελ. 6

Η θεωρία του von Thünen Η μαθηματική έκφραση της θεωρίας του Thünen είναι: R = Yp -Yc Ydt = Y(p-c) -Ydt Όπου: R=Η γαιοπρόσοδος μιας μονάδας εδάφους Y=Η ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος ανά μονάδα εδάφους p=η αγοραία τιμή μιας μονάδας προϊόντος c=το μέσο κόστος παραγωγής μιας μονάδας προϊόντος d=η απόσταση από την αγορά t=το κόστος μεταφοράς ανά μονάδα μήκους και ανά μονάδα επιφάνειας εδάφους. Το γινόμενο Yp μας δίνει τα συνολικά έσοδα από την πώληση του προϊόντος Το γινόμενο Yc μας δίνει τα συνολικά έξοδα που απαιτούνται για την παραγωγή του προϊόντος. Το γινόμενο Ydt μας δίνει τα συνολικά έξοδα μεταφοράς του προϊόντος από τη θέση παραγωγής του έως την αγορά. Η γαιοπρόσοδος μεγιστοποιείται όταν η απόσταση από την αγορά μηδενίζεται, δηλαδή d=0, οπότε R = Y(p-c). Η απόσταση για την οποία η γαιοπρόσοδος μηδενίζεται υπολογίζεται θέτοντας στη σχέση R=0, οπότε: 0 =Y(p-c) Ydt Y(p-c) = Ydt d=(p-c)/t Σελ. 7

Η θεωρία του von Thünen Έχοντας ως υπόθεση τα δεδομένα του Σχήματος θα υπολογίσουμε την απόσταση d πέραν της οποίας δεν συμφέρει η αξιοποίηση της γεωργικής γης, αφού το ενοίκιο μηδενίζεται. Με βάση την εξίσωση για τιμές p=120, c=60, t=1 /Km, θα έχουμε: d=(p-c)/t = (120-60)/1= 60 Km Θα εξετασθεί στη συνέχεια η κατανομή των χρήσεων της γεωργικής γης με βάση το υπόδειγμα Thünen. Ας υποθέσουμε ότι, υπάρχει η δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί η γεωργική γη για την καλλιέργεια των προϊόντων Α και Β. Η τιμή πώλησης του προϊόντος Α στην αγορά ισούται με p Α =120, το κόστος των λοιπών εισροών για την παραγωγή του προϊόντος Α είναι c Α =40 και το μεταφορικό κόστος ανά μονάδα προϊόντος Α ισούται με t Α =2 /Km. Τα αντίστοιχα μεγέθη για το προϊόν Β είναι: τιμή πώλησης στην αγορά p Β =120, το κόστος των λοιπών εισροών είναι c Β =60 και το μεταφορικό κόστος ανά μονάδα προϊόντος ισούται με t Β =1 /Km. Σελ. 8

Η θεωρία του von Thünen Ενοίκιο/κόστος 120 80 60 40 Κ 20 Km 40 Ν Μ Απόσταση Km 60 60 Km Προϊόν Α Εντατική χρήση εδάφους Προϊόν Β Εκτατική χρήση εδάφους Το υπόδειγμα von Thünen με δυο προϊόντα Οι γραμμές ενοικίου των δυο προϊόντων καθορίζουν την έκταση των περιοχών στις οποίες θα καλλιεργηθούν. Το σημείο τομής των γραμμών ενοικίου ορίζουν το όριο αλλαγής των χρήσεων γης Περιοχή προϊόντος Α Εντατική χρήση εδάφους Περιοχή προϊόντος Β Εκτατική χρήση εδάφους Η κλίση των γραμμών ενοικίου εξαρτάται από το μετ. κόστος, ενώ τέμνονται στο σημείο με συντεταγμένες (40, 20). Μέχρι το σημείο που απέχει 20 Km από την πόλη Κ, το ενοίκιο από την παραγωγή του προϊόντος Α είναι μεγαλύτερο από το ενοίκιο που επιφέρει η παραγωγή του Β. Οι τομές των γραμμών ενοικίου με τον άξονα της απόστασης απέχουν από την πόλη Κ 40 Km για το Α και 60 Km για το Β. Με βάση τη μεγιστοποίηση του ενοικίου από την παραγωγή των δυο προϊόντων Α και Β, συμφέρει έως την απόσταση των 20 Km η παραγωγή του Α και από την απόσταση των 20 Km μέχρι την απόσταση των 60 Km η παραγωγή του Β. Σελ. 9

Η θεωρία του von Thünen Ενοίκιο Κόστος Προϊόν Α Το υπόδειγμα von Thünen με δυο προϊόντα Στο Σχήμα εμφανίζονται με διαφορετικό τρόπο οι εκτάσεις των περιοχών που θα καλλιεργηθούν τα προϊόντα Α και Β. Θέση της πόλης D Προϊόν Β Κ Απόσταση d 1 d 2 Σελ. 10

Χρήσεις γης με βάση του υπόδειγμα von Thünen Ενοίκιο/κόστος Κ Προϊόν Α Προϊόν Β Προϊόν Γ Το υπόδειγμα με 3 προϊόντα Οι γραμμές ενοικίου των 3 προϊόντων είναι διαφορετικές και τα σημεία τομής τους προσδιορίζουν τη διαφοροποίηση των χρήσεων γης. Απόσταση Km Εμφανίζεται το υπόδειγμα με 3 προϊόντα που μπορούν να παραχθούν. Το μετ. κόστος των 3 προϊόντων είναι διαφορετικό, ενώ τα σημεία τομής των γραμμών ενοικίου προσδιορίζουν τις περιοχές παραγωγής των τριών προϊόντων. Οι 3 ομόκεντροι κύκλοι, που προσδιορίζονται από τα σημεία τομής των γραμμών ενοικίου, δίνουν τις εκτάσεις γεωργικής γης που αντιστοιχούν στα προϊόντα (δακτύλιοι του Thünen). Περιοχή προϊόντος Α Περιοχή προϊόντος Β Περιοχή προϊόντος Γ Όσο απομακρυνόμαστε από το κέντρο των κύκλων, τόσο αυξάνεται η επιφάνεια που διατίθεται για καλλιέργεια, γιατί η επιφάνεια του εξωτερικού κύκλου που απομένει όταν αφαιρεθεί η επιφάνεια των δυο εσωτερικών κύκλων είναι μεγαλύτερη από την επιφάνεια των εσωτερικών κύκλων. Σελ. 11

Χρήσεις γης με βάση του υπόδειγμα von Thünen Αν B(d) το κέρδος στο υπόδειγμα του von Thünen ως συνάρτηση της απόστασης d, τότε θα ισχύει: B(d) = P-k 0 K-rS-td P = τιμή πώλησης του αγροτικού προϊόντος στην αγορά. = ποσότητα του προϊόντος. k 0 =τιμή μιας μονάδας των εκτός της γης εισροών. K = κεφάλαιο (εκτός της γης εισροές) r = ενοίκιο που αποδίδει μια μονάδα γης. S = συνολική καλλιεργούμενη έκταση. t = κόστος μεταφοράς ανά μονάδα μήκους και ανά μονάδα προϊόντος. B( d) K S Tο ανά μονάδα προϊόντος κέρδος ισούται: P k r td = 0 B ( d) K S Αν B =, K =, S =, όπου B είναι το κέρδος ανά μονάδα προϊόντος. K και S πο- σότητες του κεφαλαίου και των εισροών σε γη για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος, θα έχουμε: B P k K rs td B ( P td) k K rs = 0 = 0 Σελ. 12

Χρήσεις γης με βάση του υπόδειγμα von Thünen Το υψηλότερο ενοίκιο ανά μονάδα γης θα προκύπτει για B=0 και θα ισούται με: r = ( P td) k S 0 Η σχέση ενοικίου και απόστασης θα προκύπτει από την παραγώγιση της προηγούμενης εξίσωσης ως προς d και θα είναι: r 1 = d S [ t K t d] d Για σταθερό μοναδιαίο κόστος μεταφοράς θα ισχύει =0 και η σχέση ενοικίου με την απόσταση θα προκύπτει: r = d t S Για τον υπολογισμό της ακτίνας της περιοχής καλλιέργειας, δηλαδή της α- πόστασης d του κέντρου της πόλης από το σημείο μηδενισμού του ενοικίου, θα είναι: ( P td) k0k P k0k r 0 d = S t t d Σελ. 13

Μεταβολές στο υπόδειγμα von Thünen Ενοίκιο/κόστος 140 110 100 70 50 20 Κ Κόστος λοιπών εισροών 50 70 100 Απόσταση Km Οι μεταβολές στο υ- πόδειγμα von Thünen ύστερα από την αλλαγή των τιμών πώλησης Η αύξηση της τιμής πώλησης του προϊόντος χωρίς μεταβολή των λοιπών εισροών θα προκαλέσει μετατόπιση της γραμμής ενοικίου γης «προς τα επάνω», Η αρχική ισορροπία έχει τιμή πώλησης του προϊόντος p 1 =110, κόστος λοιπών εισροών c=40. Αν αυξηθεί η τιμή πώλησης σε p 2 =170, με το κόστος των λοιπών εισροών αμετάβλητο, θα υπάρξει μετατόπιση της γραμμής ενοικίου γης «προς τα επάνω», με αύξηση του ενοικίου. Για απόσταση 50 Km η τιμή ενοικίου ήταν 20, ενώ μετά την μετατόπιση θα γίνει 50. Συγχρόνως, θα υπάρξει αύξηση της εκμεταλλεύσιμης γεωργικής γης. Αρχικά η οριακή απόσταση ήταν 70 Km, μετά την αύξηση της τιμής πώλησης θα γίνει 100 Km. Θα υπάρξουν τα αντίθετα αποτελέσματα σε περίπτωση μείωσης της τιμής του προϊόντος στην αγορά. Σελ. 14

Μεταβολές στο υπόδειγμα von Thünen Γραμμή ενοικίου για αύξηση μεταφορικού κόστους Ενοίκιο/κόστος 110 70 Κ Κόστος λοιπών εισροών Γραμμή ενοικίου για μείωση μεταφορικού κόστους Οι μεταβολές στο υπόδειγμα von Thünen ύστερα από την αλλαγή του μεταφορικού κόστους Η μεταβολή του μεταφορικού κόστους θα μεταβάλλει την κλίση της γραμμής ενοικίου και θα αυξήσει ή θα μειώσει τη συνολική καλλιεργούμενη επιφάνεια.. 50 70 100 Απόσταση Km Εάν βελτιωθούν οι μεταφορικές υποδομές μειώνεται το μετ. κόστος. και θα υπάρξει μετατόπιση της γραμμής ενοικίου γης «προς τα επάνω» και αύξηση του ενοικίου. Η μείωση του μετ. κόστους θα μετατοπίσει τη γραμμή ενοικίου και η απόσταση θα αυξηθεί από 70 Km σε 100 Km. Η αύξηση της απόστασης θα αυξήσει την εκμεταλλεύσιμη γη και τα συνολικά έσοδα του ιδιοκτήτη γης. Τα αντίθετα αποτελέσματα θα προκύψουν με την αύξηση του μετ. κόστους Σελ. 15

Μεταβολές στο υπόδειγμα von Thünen Ενοίκιο/κόστος 110 70 Κ Κόστος λοιπών εισροών Α Β 70 Απόσταση Km Η γραμμή ενοικίου για μη γραμμική σχέση απόστασης και κόστους μεταφοράς Για μη γραμμική σχέση απόστασης και κόστους μεταφοράς η γραμμή ενοικίου θα είναι καμπύλη. H καμπύλη θα είναι για διαφορετική ένταση στη χρήση γης ανάλογα με την απόσταση από την πόλη αγορά. Η σχέση μεταφορικού κόστους και απόστασης δεν είναι γραμμική. Μπορεί να έχει τη μορφή της καμπύλης Α ή της καμπύλης Β. Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο πολύπλοκη από αυτήν που υποθέτει το υπόδειγμα Thünen. Παρά τα όποια προβλήματα, το υπόδειγμα εξακολουθεί να αποτελεί μία χρήσιμη αναφορά για τη χωροθέτηση της γεωργικής παραγωγής. Με αυτό το πολύ απλοποιημένο υπόδειγμα χωροθέτησης γεωργικών καλλιεργειών και χρήσης γης, εισήχθη για πρώτη φορά η έννοια της απόστασης στην οικονομική ανάλυση. Σελ. 16

Μεταβολές στο υπόδειγμα von Thünen Γραφική απεικόνιση των τροποποιήσεων του υποδείγματος του von Thünen Στο δεξιό ημι-διάγραμμα εμφανίζονται οι τροποποιήσεις ή «παραμορφώσεις» που είναι δυνατόν να υποστεί το υπόδειγμα λόγω της ύπαρξης ενός ποταμού, μιας κωμόπολης κλπ. Σελ. 17