ªÆÃ¹Ì ¹ ùºÃÁû¹º Á» ÃĹº Á

Ë ÃË Ä ¹ à ¹ ¹ ª º ¹ à ¹ ƹ ª»ÃË ªÆÃ¹Ì ¹ ùºÃÁû¹º Á» ÃĹº Á ùëåýïù ªË» Ä» ƹºÃ Ë ¹ºÃ ¹ ¹ ºÃ ¹ Áª ƹ ÆÃË Æà º Ë ÄÃË Ë Ä ª ¹ Á ÆË ª Äà Ļ» Æ Á

Ë ÃË Ä ¹ à ¹ ¹ ª º ¹ à ¹Æ ¹ª» ÃË ªÆÃ¹Ì ¹ ùºÃÁû¹º Á» ÃĹº Á ùëåýïù ªË» Ä» ƹºÃ Ë ¹ºÃ ¹ ¹ºÃ ¹ÁªÆ ¹Æ ÃËÆ Ã ºË ÄÃË Ë Ä ª¹ Á Æ Ë ª Äà Ļ» Æ Á

Συγγραφή, Εποπτεία: Μαρία Ιωάννου-Σεργίου, Επιθεωρήτρια Οικονομικών Μαθημάτων Γλωσσική επιμέλεια: Σχεδιασμός εξωφύλλου: Μαριάννα Χριστόφια, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Θεόδωρος Κακουλλής, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Συντονισμός έκδοσης: Χρίστος Παρπούνας, Συντονιστής Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Έκδοση 2015 Εκτύπωση: Όνομα Τυπογραφείου ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ISBN: Στο εξώφυλλο χρησιμοποιήθηκε ανακυκλωμένο χαρτί σε ποσοστό τουλάχιστον 50%, προερχόμενο από διαχείριση απορριμμάτων χαρτιού. Το υπόλοιπο ποσοστό προέρχεται από υπεύθυνη διαχείριση δασών.

Πρόλογος Η έκδοση του συμπληρώματος του βιβλίου της Α Λυκείου «Στοιχεία Οικονομικών Εμπορικών» περιλαμβάνει νέες σύγχρονες θεματικές που δεν υπήρχαν στο προηγούμενο βιβλίο και εκτιμούμε ότι θα βοηθήσει στην επίτευξη των στόχων του μαθήματος, όπως περιέχονται στο αναλυτικό πρόγραμμα, αλλά και στην άσκηση της κριτικής προσέγγισης και αυτενέργειας των μαθητών. Στην έκδοση αυτή, έχουν ληφθεί υπόψη οι παρατηρήσεις και εισηγήσεις των ακαδημαϊκών Δρ Σωφρόνη Κληρίδη και Δρ Κώστα Χατζηγιάννη που στήριξαν την όλη προσπάθεια καθώς και του Δρ Ανδρέα Σ. Στυλιανού, Συμβούλου Οικονομικών στους οποίους εκφράζουμε τις ευγνώμονες ευχαριστίες μας. Ιδιαίτερες ευχαριστίες απευθύνω στην Επιθεωρήτρια των Οικονομικών και Εμπορικών μαθημάτων κα Μαρία Ιωάννου Σεργίου που εργάστηκε με μοναδικό ζήλο, αφοσίωση και αγάπη για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού καθώς και για την εποπτεία της έκδοσής του. Δρ Κυπριανός Δ. Λούης Διευθυντής Μέσης Εκπαίδευσης

1. ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1.1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Οι άνθρωποι εργάζονται καθημερινά για να δημιουργήσουν τα αγαθά και να εξασφαλίσουν τα μέσα που χρειάζονται για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Τελικό προϊόν Βαμβακερές φανέλες Βαμβακοκαλλιέργεια Συγκομιδή βαμβακιού Μεταφορά βαμβακιού Νηματουργείο Άλλοι εργάζονται στα χωράφια, άλλοι στα εργοστάσια, στις μεταφορές εμπορευμάτων, στις οικοδομές, στα καταστήματα, στα γραφεία, άλλοι προσφέρουν νομικές, ιατρικές, εκπαιδευτικές και άλλες πολλές υπηρεσίες. Κάθε άνθρωπος που συμβάλλει στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών παίρνει αμοιβή που είναι το εισόδημά του. Με το εισόδημά του, με τα χρήματα δηλαδή που κερδίζει, προσπαθεί να αγοράσει και να αποκτήσει τα αγαθά και τις υπηρεσίες που είναι απαραίτητα για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Όλες οι πάνω ενέργειες των ανθρώπων οι οποίες αφορούν την παραγωγή, πώληση ή αγορά προϊόντων και υπηρεσιών αποτελούν τις Οικονομικές Δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες αυτές χαρακτηρίζονται ως οικονομικές μόνο και εφόσον πληρούν τις δύο πιο κάτω προϋποθέσεις: κατά την πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων αυτών καταβάλλεται κόπος - προσπάθεια, σωματική ή / και πνευματική και υπάρχει πρόθεση να κερδηθεί κάτι σε αντάλλαγμα - χρήματα, εισόδημα Το σύνολο των ενεργειών των ανθρώπων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν τα μέσα για να ζήσουν λέγεται Οικονομία. 5

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1.2.1 ΑΝΑΓΚΕΣ Κατ' αρχήν ο άνθρωπος ικανοποιεί τις ανάγκες τροφής, ένδυσης/υπόδησης και στέγης που είναι απαραίτητες για την επιβίωσή του. Οι ανάγκες αυτές ονομάζονται Φυσικές Ανάγκες ή Ανάγκες Επιβίωσης (needs) και επιβάλλονται στον άνθρωπο από τη φύση του. Τις φυσικές ανάγκες τις είχε και ο πρωτόγονος άνθρωπος. Με τη συνεχή εξέλιξη του πολιτισμού και την κοινωνική συμβίωση Ορισμοί Ανάγκη Το δυσάρεστο αίσθημα που δημιουργείται από κάποια έλλειψη και συνοδεύεται από την προσπάθεια του ανθρώπου να το εξουδετερώσει. Αγαθά Όλα τα μέσα που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους και συμβάλλουν στην οικονομική ευημερία. Οικονομική Δραστηριότητα Δραστηριότητα της παραγωγής, της αγοράς και της πώλησης προϊόντων και υπηρεσιών που γίνεται με σκοπό την εξασφάλιση εισοδήματος. των ανθρώπων δημιουργήθηκαν οι ανάγκες του καλλωπισμού, της επικοινωνίας, της ενημέρωσης και ειδικότερα οι ανάγκες για μεγαλύτερο αυτοκίνητο, διακοπές στο εξωτερικό, καλύτερο σπίτι, ακριβότερα ρούχα, καλύτερη εκπαίδευση, καθαρότερο περιβάλλον κ.λπ. Στην αρχή οι ανάγκες αυτές εμφανίζονται ως ανάγκες πολυτέλειας ή επίδειξης και σιγάσιγά όταν τα προϊόντα γίνουν γνωστά και προσιτά σε όλους, μετεξελίσσονται σε συνηθισμένες κοινωνικές ανάγκες. Γι' αυτό και οι ανάγκες αυτές λέγονται Κοινωνικές Ανάγκες (Επιθυμίες) ή Ανάγκες (Επιθυμίες) Πολιτισμού (wants). Με την ανάπτυξη του πολιτισμού, της επιστήμης και της τεχνολογίας εμφανίζονται καινούργια αγαθά, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συνεχώς νέες ανάγκες και οι κοινωνικές ανάγκες συνεχώς να πολλαπλασιάζονται. Οι Κοινωνικές επιθυμίες ή επιθυμίες Πολιτισμού είναι απεριόριστες και αυξάνονται συνεχώς. Στην ανάπτυξη νέων αναγκών είναι μεγάλη και η συμβολή του εμπορίου, της διαφήμισης, της τάσης του ανθρώπου να μιμείται τους άλλους και της προσπάθειάς του να βελτιώνει συνεχώς το βιοτικό του επίπεδο. 1.2.2 ΑΓΑΘΑ Τα αγαθά που χρησιμεύουν για την ικανοποίηση των αναγκών του ανθρώπου μπορεί να είναι υλικά ή άυλα, καταναλωτικά ή παραγωγικά, ελεύθερα ή οικονομικά. Οικονομία Το σύνολο των ενεργειών των ανθρώπων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν τα μέσα για να ζήσουν. 6

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Ορισμοί Παραγωγικοί Πόροι - Συντελεστές Παραγωγής Φύση, έδαφος Εργασία Κεφάλαιο και Επιχειρηματικότητα Φύση - Έδαφος Όλα τα στοιχεία που αποτελούν το φυσικό περιβάλλον - " τα δώρα της φύσης " - που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. π.χ. το καλλιεργήσιμο έδαφος, το υπέδαφος με χρήσιμα ορυκτά κ.λπ. Εργασία Πνευματική και σωματική προσπάθεια και χρόνος που αφιερώνει ο άνθρωπος στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Παραγόμενα αγαθά (Κεφάλαιο) Τα εργαλεία, κτήρια, μηχανήματα και άλλες κατασκευές που χρησιμοποιούν οι επιχειρήσεις για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Επιχειρηματικότητα Η ανάληψη της πρωτοβουλίας και του κινδύνου από τον επιχειρηματία να συνδυάσει και να οργανώσει τους άλλους τρεις συντελεστές παραγωγής- Εργασία, Έδαφος, Κεφάλαιο- με σκοπό την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Αγαθά όπως το ψωμί, το νερό, τα φρούτα, το ποδήλατο, το κινητό τηλέφωνο είναι υλικά αγαθά γιατί έχουν υλική υπόσταση. Άυλα αγαθά είναι οι προσωπικές υπηρεσίες π.χ. του γιατρού, του εκπαιδευτικού, του δικηγόρου, του ασφαλιστή, του ηθοποιού, του τραπεζικού κ.λπ. Τα αγαθά δεν έχουν υπόσταση γι' αυτό και χαρακτηρίζονται ως άυλα αγαθά. Καταναλωτικά αγαθά είναι όσα προορίζονται να χρησιμοποιηθούν από τους τελικούς καταναλωτές για την ικανοποίηση των αναγκών τους, π.χ. τα τρόφιμα, τα έπιπλα, ο ρουχισμός, ο οικιακός εξοπλισμός κ.λπ. Παραγωγικά αγαθά είναι αγαθά όπως τα μηχανήματα, τα εργαλεία, τα καύσιμα και άλλα αναλώσιμα υλικά που έχουν παραχθεί για να χρησιμοποιηθούν από τους παραγωγούς για την παραγωγή καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών. Όσα αγαθά προσφέρονται στον άνθρωπο δωρεάν από τη φύση, χωρίς ο ίδιος να καταβάλλει καμία προσπάθεια, χρόνο και χρήμα για να τα αποκτήσει, π.χ. ο ατμοσφαιρικός αέρας, το φως του ήλιου, η άμμος της ερήμου, το νερό της φυσικής πηγής, το νερό της θάλασσας, χαρακτηρίζονται ως ελεύθερα (δωρεάν) αγαθά. Τα οικονομικά αγαθά είναι όσα έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος, θυσιάζοντας χρόνο, κόπο και χρήμα για να τ' αποκτήσει. Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, όλα σχεδόν τα αγαθά που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος είναι οικονομικά. Τα οικονομικά αγαθά, όμως, είναι ανεπαρκή και περιορισμένα λόγω της περιορισμένης διαθέσιμης ποσότητας των παραγωγικών πόρων κάθε χώρας και κατ' επέκταση λόγω περιορισμένων παραγωγικών δυνατοτήτων. 1.3 ΣΤΕΝΟΤΗΤΑ Όλα τα οικονομικά ερωτήματα προκύπτουν από το γεγονός ότι οι άνθρωποι ζητούν πολύ περισσότερα απ' ό,τι μπορούν να αποκτήσουν. Με 5.00 που διαθέτει o Άντης σε ποια από τις τρεις επιλογές θα καταλήξει; 7??? 1. Να αγοράσει Χάμπουργκερ; 2. Να αγοράσει πίτσα και αναψυκτικό; 3. Να ενοικιάσει ποδήλατο για μία ημέρα;

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Όλοι θέλουν χρόνο για να απολαύσουν αθλητικά παιγνίδια, να διαβάσουν βιβλία και περιοδικά, να παρακολουθήσουν ταινίες, να ακούσουν μουσική, να συναντηθούν με τους φίλους τους, να ταξιδέψουν και να ασχοληθούν με διάφορες άλλες δραστηριότητες που θεωρούν χρήσιμες και τους ευχαριστούν. Το τι μπορεί ο καθένας να πετύχει είναι περιορισμένο από τον χρόνο, από το εισόδημά του και από τις τιμές που θα πληρώσει. Αυτά που θα επιτύχουμε ως κοινωνία εξαρτώνται από τους συντελεστές παραγωγής, οι οποίοι είναι περιορισμένοι τόσο σε ποσότητα, όπως στην περίπτωση του συντελεστή φύση - έδαφος, όσο και σε χρήση, όπως στην περίπτωση του συντελεστή εργασία και κεφάλαιο και μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο για έναν συγκεκριμένο σκοπό ανά πάσα στιγμή. Με περιορισμένους συντελεστές παραγωγής, περιορισμένη θα είναι και η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών και κατά συνέπεια περιορισμένη θα είναι η ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων. Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αυξηθεί η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών σε τέτοιο βαθμό, ώστε να ικανοποιηθούν πλήρως όλες οι ανάγκες των ανθρώπων. Η αδυναμία αυτή των ανθρώπων να ικανοποιήσουν όλες τους τις ανάγκες λόγω περιορισμένων προϊόντων και παραγωγικών συντελεστών λέγεται Στενότητα. Τόσο οι φτωχοί όσο και οι πλούσιοι αντιμετωπίζουν στενότητα. Οικογένειες και με τους δύο γονείς άνεργους για μεγάλο χρονικό διάστημα, στερούνται βασικών αγαθών όπως τροφής, ρουχισμού, συνεχούς παροχής ηλεκρικού ρεύματος κ.λπ. διότι οι γονείς δεν έχουν τα απαιτούμενα χρήματα για να τα εξασφαλίσουν. Ακόμα και πολυεκατομμυριούχοι δεν μπορούν να ικανοποιήσουν όλες τους τις ανάγκες. Ο πολυεκατομμυριούχος ποδοσφαιριστής θέλει να περάσει το Σαββατοκύριακό του παίζοντας ποδόσφαιρο και γυρίζοντας διαφημιστικό φιλμάκι, αλλά δεν μπορεί να κάνει και τα δύο. Ως κοινωνία ζητούμε καλύτερο σχέδιο υγείας, καλύτερη εκπαίδευση, καθαρότερο περιβάλλον, καλύτερες ευκαιρίες και συνθήκες εργασίας κ.λπ., διότι στενότητα υπάρχει παντού. Ο λόγος ύπαρξης της στενότητας είναι οι απεριόριστες κοινωνικές επιθυμίες ή επιθυμίες πολιτισμού (wants) των ανθρώπων σε σχέση με τους περιορισμένους διαθέσιμους παραγωγικούς πόρους. Το πρόβλημα της στενότητας αποτελεί ουσιαστικά το Θεμελιώδες ή Βασικό Οικονομικό Πρόβλημα. Το οικονομικό αυτό πρόβλημα γίνεται ολοένα οξύτερο στις περισσότερες χώρες. Ορισμοί Στενότητα Η αδυναμία των ανθρώπων να ικανοποιήσουν όλες τους τις ανάγκες. Θεμελιώδες Οικονομικό Πρόβλημα Η στενότητα των διαθέσιμων μέσων ικανοποίησης των αναγκών, που είναι περιορισμένα, σε σύγκριση με τις κοινωνικές επιθυμίες ή επιθυμίες πολιτισμού, οι οποίες είναι απεριόριστες. 8

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Η αδιάκοπη αύξηση του πληθυσμού με γοργούς ρυθμούς, η κατασπατάληση των διαθέσιμων πόρων σε καταστροφικούς πολέμους, η εξάντληση ορισμένων πηγών πρώτων υλών και ενέργειας, η έλλειψη κεφαλαίων και σύγχρονης τεχνολογίας σε συνδυασμό με την προσπάθεια της ικανοποίησης των αναγκών επιβαρύνουν το περιβάλλον και συμβάλλουν στην υπερβολική χρήση των μη αναλώσιμων πόρων και στην επιδύνωση του βασικού οικονομικού προβλήματος. Αδιάκοπη αύξηση πληθυσμού Κατασπατάληση και εξάντληση των διαθέσιμων παραγωγικών πόρων Για να αντιμετωπιστεί το θεμελιώδες οικονομικό πρόβλημα πρέπει να απαντηθούν τρία βασικά οικονομικά ερωτήματα. Η κοινωνία πρέπει να αποφασίσει: Τι να παραχθεί και σε ποιες ποσότητες; Π.χ. οι παραγωγικοί πόροι πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την ανέγερση σχολείων, δρόμων, περισσότερων κατοικιών, για την εκπαίδευση περισσότερων ιατρών, για την άμυνα, για την κατασκευή περισσότερων παιγνιδιών, για την προστασία του περιβάλλοντος; Πώς να παραχθεί; Με ποιο τρόπο να συνδυάσει τους διαθέσιμους παραγωγικούς πόρους ώστε να πετύχει το μεγαλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, δεδομένου ότι οι παραγωγικοί συντελεστές μπορούν να οργανωθούν με πολλούς τρόπους για την παραγωγή των ίδιων αγαθών; Π.χ. ο θερισμός μπορεί να γίνει με 20 εργάτες και 20 δρεπάνια σε μια μέρα ή με 2 εργάτες και μια θεριστική μηχανή σε μια ώρα. Για ποιον να παραχθεί; Τα αγαθά που έχουν παραχθεί πώς θα διανεμηθούν; Τι μερίδιο θα πάρει ο καθένας; 9

1.4 ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Όλοι, άνθρωποι και κοινωνίες, βρίσκονται αντιμέτωποι με το Βασικό Οικονομικό Πρόβλημα. Επειδή αφενός τα διαθέσιμα μέσα, που συνήθως έχουν εναλλακτικές χρήσεις, είναι περιορισμένα και αφετέρου οι ανάγκες είναι απεριόριστες, οι άνθρωποι, οι επιχειρήσεις και το κράτος πρέπει να κάνουν επιλογές σε σχέση με την καλύτερη αξιοποίηση των ανεπαρκών διαθέσιμων μέσων. Η επιστήμη που μελετά τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία διαχειρίζεται τους ανεπαρκείς της πόρους λέγεται Οικονομική ή Οικονομική Επιστήμη (Economics). Ο Άντης π.χ. στη σελίδα 3, με 5 που έχει στη διάθεσή του, μόνο ένα από τα τρία αγαθά μπορεί να εξασφαλίσει γι αυτό πρέπει να επιλέξει μεταξύ χάμπουρκερ, πίτσας και αναψυκτικού και ποδηλασίας. Αν επιλέξει να ενοικιάσει το ποδήλατο για μια ημέρα αυτό σημαίνει ότι θα θυσιάσει και θα στερηθεί το όφελος που θα είχε αν επέλεγε την αμέσως επόμενη καλύτερη για τον ίδιο εναλλακτική λύση, που θα ήταν ή το χάμπουρκερ ή η πίτσα με το αναψυκτικό. Η απώλεια της αμέσως επόμενης καλύτερης εναλλακτικής επιλογής αποτελεί την πραγματική θυσία, το πραγματικό κόστος οποιασδήποτε απόφασης. Στην Οικονομική Επιστήμη αυτό ονομάζεται Κόστος Ευκαιρίας. Έτσι, το κόστος ευκαιρίας της επιλογής της ποδηλασίας είναι η θυσία της δεύτερης σε προτεραιότητα επιλογής του Άντη, είτε αυτή θα ήταν το χάμπουρκερ ή η πίτσα με το αναψυκτικό. Όσο περισσότερα τρόφιμα επιλέγει μια οικογένεια να αγοράσει, τόσο λιγότερα χρήματα της μένουν για να ξοδέψει για αγορά άλλων αγαθών π.χ. για ρουχισμό. Το κόστος ευκαιρίας για την απόφαση μιας οικογένειας να αγοράσει, περισσότερα τρόφιμα είναι η θυσία των άλλων αγαθών, του ρουχισμού, που επίσης ήθελε να αγοράσει αλλά αναγκάστηκε να εγκαταλήψει. Κάθε φορά που κάποιος επιλέγει κάτι στην πραγματικότητα παραιτείται από κάποια εναλλακτική επιλογή. Και επειδή κάτι θυσιάζεται όταν γίνεται επιλογή, υπάρχει κόστος. Σκεφτόμαστε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας το κόστος ευκαιρίας, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, εφόσον συνεχώς κάνουμε επιλογές. Οι επιχειρήσεις πιθανόν να πρέπει να αποφασίσουν αν τα χρήματα που διαθέτουν, θα τα χρησιμοποιήσουν για επέκταση ή για ανακαίνιση του εργοστασίου τους, για διαφημιστική καμπάνια, για αγορά σύγχρονης τεχνολογίας ή για εκπαίδευση του εργατικού δυναμικού τους. Ορισμοί Οικονομική ή Οικονομική Επιστήμη Mελετά τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία διαχειρίζεται τους ανεπαρκείς της πόρους. Κόστος Ευκαιρίας Αυτό από το οποίο πρέπει να παραιτηθεί κανείς για να αποκτήσει κάτι άλλο. Οικονομική Αρχή ή Οικονομικό Αξίωμα Η χρησιμοποίηση των διαθέσιμων μέσων με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, ώστε να επιτευχθεί το μεγαλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με τη μικρότερη δυνατή θυσία. Το ίδιο συμβαίνει και στο κράτος που πρέπει να αποφασίσει για την υλοποίηση μεταξύ πολλών αναπτυξιακών έργων που προγραμματίζει, όπως για παράδειγμα να ενισχύσει οικονομικά οικογένειες που φτάνουν στα όρια της φτώχιας και να κτίσει καινούργιο νοσοκομείο ή να κατασκευάσει νέο αυτοκινητόδρομο. Κάθε άνθρωπος, επιχείρηση, κοινωνία, κράτος ζυγίζει τα οφέλη σε σχέση με το κόστος κάθε δραστηριότητας και επιλέγει εκείνη που θα του επιφέρει το μεγαλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με τη μικρότερη δυνατή θυσία, με τον λιγότερο κόπο, χρόνο και κόστος, εφαρμόζοντας κατ αυτό τον τρόπο την Οικονομική Αρχή ή το Οικονομικό Αξίωμα. 10

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1.5 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΡΧΗ Ορισμοί Αγορά Η συνάντηση αγοραστών και πωλητών και η αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Πραγματική Ροή Τα νοικοκυριά, ως ιδιοκτήτες, διοχετεύουν τους παραγωγικούς συντελεστές διαμέσου της αγοράς συντελεστών προς τις επιχειρήσεις, όπου μετατρέπονται σε οικονομικά αγαθά, τα οποία διαμέσου της αγοράς των προϊόντων διοχετεύονται πίσω στα νοικοκυριά για κατανάλωση. Χρηματική Ροή Οι αμοιβές που παίρνουν τα νοικοκυριά από τις επιχειρήσεις, για τη διάθεση των παραγωγικών συντελεστών και που αποτελούν τα εισοδήματά τους, δαπανούνται για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών που παράγουν οι επιχειρήσεις. Με τα έσοδα αυτά, οι επιχειρήσεις προσπαθούν να καλύψουν το κόστος παραγωγής και ένα ποσοστό κέρδους. Η οικονομική αρχή μπορεί να παρουσιαστεί συνοπτικά ως κλάσμα, με αριθμητή το αποτέλεσμα και παρονομαστή τη θυσία. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΘΥΣΙΑ (ΜΕΣΑ) Αποτέλεσμα μπορεί να είναι η ποσότητα του προϊόντος που παράγεται ή τα συνολικά έσοδα. Θυσία μπορεί να είναι η δαπάνη, η ανάλωση υλικών, ο χρόνος εργασίας ή το κόστος παραγωγής. Στην περίπτωση που το αποτέλεσμα είναι δεδομένο, επιδιώκεται η ελαχιστοποίηση της θυσίας. Π.χ. για την κατασκευή Λιμανιού στη Λάρνακα όπου το αποτέλεσμα είναι δεδομένο, το κράτος επιλέγει συνήθως την πιο χαμηλή προσφορά. Αντίθετα αν η θυσία είναι δεδομένη τότε η προσπάθεια στρέφεται προς τη μεγιστοποίηση του αποτελέσματος π.χ. με το ποσό που εγκρίθηκε για την κατασκευή δρόμων, όπου η θυσία είναι δεδομένη, το κράτος επιδιώκει να κατασκευάσει ή να επιδιορθώσει όσο το δυνατόν περισσότερους δρόμους. Το κυριότερο κίνητρο για την εφαρμογή της Οικονομική Αρχής είναι επομένως, η στενότητα των μέσων σε σχέση με τις ανάγκες. 1.6 ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΥΚΛΩΜΑ Η διαδικασία της ικανοποίησης των αναγκών του ανθρώπου αφορά τις επιχειρήσεις ή παραγωγούς και τα νοικοκυριά ή καταναλωτές. Μεταξύ των δύο υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση που παρουσιάζεται στο πιο κάτω διάγραμμα. Κατ αρχήν οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά συναντούνται στην Αγορά των συντελεστών παραγωγής, όπου οι επιχειρήσεις αναζητούν τη χρήση των συντελεστών παραγωγής που ανήκουν στα νοικοκυριά. Μέλη των νοικοκυριών μπορεί να είναι εργάτες ή και ιδιοκτήτες άλλων συντελεστών παραγωγής όπως της γης και του κεφαλαίου. Κατ' αυτόν τον τρόπο τα νοικοκυριά ή καταναλωτές προσφέρουν, μέσω της αγοράς συντελεστών, τις υπηρεσίες των παραγωγικών συντελεστών που κατέχουν και παίρνουν τις αντίστοιχες αμοιβές από τις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες αυτές. Αναλυτικότερα, για την προσφορά της γης παίρνουν ως αμοιβή ενοίκιο, για την εργασία παίρνουν μισθό και για το κεφάλαιο παίρνουν τόκο. Οι αμοιβές αυτές αποτελούν το εισόδημα των νοικοκυριών ή καταναλωτών. 11

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΑΜΟΙΒΕΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Αγορά Συντελεστών Οι επιχειρήσεις αγοράζουν υπηρεσίες των συντελεστών παραγωγής από τα νοικοκυριά μέσω της αγοράς συντελεστών Φύση Ενοίκιο Εργασία Μισθός Κεφάλαιο Τόκος ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ Οι επιχειρήσεις παράγουν αγαθά και υπηρεσίες. Τα νοικοκυριά τα αγοράζουν μέσω της αγοράς προϊόντων. ΦΥΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Οι επιχειρήσεις με τα έσοδα αυτά προσπαθούν να καλύψουν το κόστος παραγωγής και ένα ποσοστό κέρδους Πραγματική Ροή Χρηματική Ροή Αγορά Προϊόντων Τα νοικοκυριά δαπανούν το εισόδημά τους για να αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες Το μεγαλύτερο μέρος από τα εισοδήματα αυτά, τα νοικοκυριά το δαπανούν μέσω της αγοράς προϊόντων για κατανάλωση, το δε υπόλοιπο το αποταμιεύουν και το προσφέρουν μέσω της αγοράς συντελεστών πίσω στις επιχειρήσεις για δανεισμό και επενδύσεις. Στη συνέχεια οι επιχειρήσεις με την απόκτηση των παραγωγικών συντελεστών παράγουν αγαθά και υπηρεσίες, τα οποία προσφέρουν προς πώληση στην Αγορά Προϊόντων απ' όπου ζητούνται προς αγορά, από τα νοικοκυριά ή καταναλωτές. Τα έσοδα αυτά των επιχειρήσεων θα πρέπει όχι μόνο να καλύπτουν το κόστος παραγωγής, αλλά και να επιφέρουν κέρδη στις επιχειρήσεις, ώστε να μπορούν να επιβιώσουν και να συνεχίσουν την οικονομική δραστηριότητά τους. Συμπερασματικά έχουμε την κυκλική ροή εισοδημάτων, όπου τα νοικοκυριά κερδίζουν τα εισοδήματά τους από τις επιχειρήσεις και οι επιχειρήσεις κερδίζουν τα εισοδήματά τους από τα νοικοκυριά και την κυκλική ροή των αγαθών και υπηρεσιών, όπου σε αντίστροφη κίνηση, τα 12

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ νοικοκυριά προμηθεύουν τις επιχειρήσεις με υπηρεσίες των συντελεστών παραγωγής, τις οποίες χρησιμοποιούν με τη σειρά τους, για να προμηθεύσουν με αγαθά και υπηρεσίες τα νοικοκυριά. ΑΠΕΡΙΟΡΙΣΤΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ > ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΒΑΣΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΙ ΝΑ ΠΑΡΑΧΘΕΙ ΚΑΙ ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ ΠΩΣ ΝΑ ΠΑΡΑΧΘΕΙ ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ ΝΑ ΠΑΡΑΧΘΕΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΠΙΛΟΓΗ = ΚΟΣΤΟΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΡΧΗ 13

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ HEARN JOHN : AS/A - LEVEL Economics Essential Word Dictionary. Leicester 2000 p. 49, 57,118 PARKIN POWELL MATTHEWS: Economics eighth edition England 2012 p.4-6, 45 http://www.economicsonline.co.uk/competitive_markets/the_economic_problem.html GREGORY N. MANKIW & MARK P. TAYLOR: Αρχές Οικονομικής Θεωρίας. Gutenberg Αθήνα 2010 σελ 28, 31 SLOMAN JOHN: Essentials of Economics. Second edition. Pearson Education Ltd 2001 p. 8, 15-17 JONES Rob: Edexcel IGCSE Economics. First edition.pearson Education Ltd 2001 p.41-43 http://dictionary.cambridge.org/dictionary/business-english/economic-activity 14

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Είναι Οικονομική δραστηριότητα: (σημειώστε ΝΑΙ ή ΟΧΙ) α) Όταν κάποιος παρακολουθεί μια ταινία στην τηλεόραση.... β) Όταν ο γεωργός οργώνει το χωράφι του.... γ) Όταν ο εργάτης δουλεύει στο εργοστάσιο.... δ) Όταν κάνουμε περίπατο στην ακρογιαλιά.... ε) Όταν ο κτηνοτρόφος περιποιείται τα ζώα του.... ζ) Όταν ο γιατρός εξετάζει τον ασθενή.... η) Όταν παίζουμε μπάλα με τους φίλους μας.... θ) Όταν κάποιος βάφει το σπίτι του.... ι) Όταν το λεωφορείο μεταφέρει επιβάτες.... κ) Όταν η νοικοκυρά αγοράζει φρούτα από τη λαϊκή αγορά.... 2. Να γράψετε Φ ή Κ δίπλα σε κάθε αγαθό, ανάλογα με το αν ικανοποιεί Φυσική ανάγκη ή Κοινωνική επιθυμία: Τηλεόραση Τηλέφωνο Βιβλίο Πολυθρόνα Φόρεμα Αυτοκίνητο Ψωμί Σπίτι Γάλα Ρολόι 3. Να γράψετε δυο διαφορές μεταξύ Φυσικών αναγκών και Κοινωνικών επιθυμιών α)...... β)...... 15

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 4. Να γράψετε το αντίθετο: α) Υλικά αγαθά... β) Καταναλωτικά αγαθά... γ) Ελεύθερα αγαθά... 5. Να γράψετε δυο παραδείγματα για κάθε κατηγορία αγαθών: α) Υλικά:. β) Άυλα:. γ) Καταναλωτικά:... δ) Παραγωγικά:. ε) Ελεύθερα:. 6. Το ίδιο αγαθό μπορεί να είναι άλλοτε ελεύθερο και άλλοτε οικονομικό. Να γράψετε δυο παραδείγματα: α). β).. 7. Να γράψετε ΟΡΘΟ ή ΛΑΘΟΣ. Ελεύθερα, Δωρεάν αγαθά λέγονται εκείνα που: α) παρέχονται στους πολίτες δωρεάν από το κράτος... β) προσφέρονται στους ανθρώπους δωρεάν από τη φύση... γ) η απόκτησή τους δεν απαιτεί καταβολή προσπάθειας... δ) δεν τα χρειάζεται κανένας.... 8. Να γράψετε ΟΡΘΟ ή ΛΑΘΟΣ. α) Το νερό στις βρύσες του σχολείου είναι ελεύθερο αγαθό.... β) Όλοι οι άνθρωποι έχουν τις ίδιες ανάγκες.... γ) Το πρόβλημα της στενότητας αφορά μόνο τα οικονομικά αγαθά.... 16

9. Να γράψετε δίπλα σε κάθε πρόταση ΟΡΘΟ ή ΛΑΘΟΣ. ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ α) Το οικονομικό πρόβλημα εμφανίζεται στην περίοδο μιας οικονομικής κρίσης. β) Το οικονομικό πρόβλημα οξύνεται όταν μειώνεται η παραγωγή αγαθών. γ) Το οικονομικό πρόβλημα οφείλεται στη στενότητα των παραγωγικών πόρων και των καταναλωτικών αγαθών σε σχέση με τις ανάγκες. δ) Οικονομικό πρόβλημα υπάρχει όταν τα προϊόντα μένουν απούλητα. ε) Στις πλούσιες χώρες δεν υπάρχει οικονομικό πρόβλημα. 10. Να υπογραμμίσετε το ΟΡΘΟ. Ο όρος «στενότητα» αγαθών, σημαίνει ότι: α) Ενώ υπάρχουν αγαθά στην αγορά, οι άνθρωποι δεν έχουν χρήματα για να τα αγοράσουν. β) Τα διαθέσιμα αγαθά είναι λίγα σε σύγκριση με τις ανθρώπινες ανάγκες. γ) Καμιά χώρα δεν μπορεί να παράγει μόνη της όλα τα αγαθά που χρειάζεται. δ) Δεν υπάρχει μεγάλη ποικιλία αγαθών στην αγορά. 11. Να αναφέρετε 4 παράγοντες που συντελούν στην επιδείνωση του οικονομικού προβλήματος. α) β) γ) δ) 17

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 12. Να υπογραμμίσετε το ΟΡΘΟ. Το κόστος ευκαιρίας ενός προϊόντος είναι: α) Η αξία του προϊόντος σε ευρώ. β) Ο αριθμός των ωρών εργασίας που απαιτούνται για την εξασφάλιση των αναγκαίων χρημάτων για την αγορά του προϊόντος. γ) Από τι παραιτείσαι για να αποκτήσεις το συγκεκριμένο προϊόν. δ) Η ακριβότερη τιμή με την οποία παρουσιάζεται στην αγορά το προϊόν. 13. Να υπογραμμίσετε το ΟΡΘΟ Η Αλεξία πήρε δώρο για τα γενέθλιά της 200. Στην προσπάθειά της να αποφασίσει πώς να τα ξοδέψει, κατέληξε σε πέντε επιλογές αξίας 200 η καθεμιά: Επιλογή Α, επιλογή Β, επιλογή Γ, επιλογή Δ και επιλογή Ε. Στο τέλος κατέληξε στην επιλογή Ε. Το κόστος ευκαιρίας αυτής της επιλογής είναι: α) Η αξία που θα είχαν για την Αλεξία η επιλογή των Α, Β, Γ, Δ σε συνδυασμό. β) Η αξία της αμέσως επόμενης επιλογής στην οποία θα κατέληγε στην περίπτωση που η επιλογή Ε δεν ήταν διαθέσιμη ή δεν υπήρχε. γ) 200 δ) 400 14. Να υπογραμμίσετε το ΟΡΘΟ Ο Δημήτρης διάβαζε για δύο ώρες αντί να παρακολουθήσει ταινία με τους φίλους του. Το κόστος ευκαιρίας για τον Δημήτρη για την αφοσίωσή του στο διάβασμα είναι: α) Η βελτίωση στους βαθμούς του από τη μελέτη των δύο ωρών. β) Η βελτίωση στους βαθμούς του από τη μελέτη πλην την ικανοποίηση της παρακολούθησης της ταινίας. γ) Μηδέν. Εφόσον ο Δημήτρης διάλεξε να διαβάσει αντί να παρακολουθήσει ταινία με τους φίλους του, το διάβασμα θα πρέπει να έχει μεγαλύτερη αξία. δ) Η ικανοποίηση που θα αντλούσε αν παρακολουθούσε ταινία. 18

ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 15. Να υπογραμμίσετε το ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ. Σύμφωνα με την Οικονομική Αρχή, ο άνθρωπος επιδιώκει να πετύχει: α) Το μεγαλύτερο αποτέλεσμα με τη μικρότερη θυσία. β) Δεδομένο αποτέλεσμα με τη μικρότερη θυσία. γ) Το μεγαλύτερο αποτέλεσμα με οποιαδήποτε θυσία. δ) Το μεγαλύτερο αποτέλεσμα με δεδομένα μέσα. 16. Με τους διαθέσιμους πόρους η ανθρωπότητα θα μπορούσε να προσφέρει καλύτερη ζωή στα εκατομμύρια των ανθρώπων που δυστυχούν. Να υποστηρίξετε την άποψη αυτή με δυο επιχειρήματα εισηγήσεις. 17. Πώς λέγεται το διάγραμμα που παριστάνει τη λειτουργία μιας οικονομίας; 18. Να σχεδιάσετε και να περιγράψετε με λίγα λόγια το οικονομικό κύκλωμα. 19. Με βάση το οικονομικό κύκλωμα να εξηγήσετε πώς συνδέονται: α) Η αγορά των αγαθών και υπηρεσιών με την αγορά των παραγωγικών συντελεστών. β) Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. 20. Πώς λέγονται οι δύο ροές που συναντούμε σ' ένα οικονομικό κύκλωμα; Να εξηγήσετε την πορεία τους. 21. Να υπογραμμίσετε το ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟ. Σύμφωνα με το οικονομικό κύκλωμα: α) Τα νοικοκυριά παίρνουν εισοδήματα από την πώληση παραγωγικών συντελεστών. β) Οι επιχειρήσεις παίρνουν έσοδα από την πώληση προϊόντων. γ) Οι επιχειρήσεις πραγματοποιούν παραγωγικές δαπάνες και τα νοικοκυριά καταναλωτικές δαπάνες. 19

4. ΑΓΟΡΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ 4.7 ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΖΗΤΗΣΗΣ Στην προηγούμενη ενότητα είδαμε, πώς μεταβάλλεται η ποσότητα του αγαθού που ζητείται στην αγορά, όταν μεταβάλλεται η τιμή του αγαθού αυτού και όλοι οι άλλοι παράγοντες, εκτός από την τιμή, που επηρεάζουν τη ζητούμενη ποσότητα (εισόδημα και προτιμήσεις των καταναλωτών, τιμές των υποκατάστατων αγαθών κ.λπ.) παραμένουν σταθεροί. Εκείνο όμως που δεν εξετάσαμε και είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να γνωρίζουν τόσο οι επιχειρήσεις όσο και το κράτος, είναι το μέγεθος της μεταβολής, δηλαδή πόσο μεταβάλλεται η ζητούμενη ποσότητα σε σχέση με τις μεταβολές της τιμής. Αυτό θα μάθουμε στην παρούσα ενότητα μέσα από τη μελέτη της έννοιας της ελαστικότητας ζήτησης. Με τον όρο ελαστικότητα ζήτησης εννοούμε το μέτρο του βαθμού αντίδρασης ή ανταπόκρισης της ζητούμενης ποσότητας ενός αγαθού, στις μεταβολές της τιμής του. Σε περίπτωση αύξησης της τιμής ενός αγαθού, αν η μείωση που θα επέλθει στη ζητούμενη ποσότητά του είναι μεγαλύτερη από την αύξηση της τιμής του, τότε η ζήτηση χαρακτηρίζεται ελαστική και τα αγαθά που ανήκουν στην κατηγορία αυτή λέμε ότι έχουν ελαστική ζήτηση, δηλαδή η ζήτησή τους παρουσιάζει μεγάλη ευαισθησία στις μεταβολές της τιμής. Αγαθά ελαστικής ζήτησης είναι συνήθως τα είδη πολυτελείας, όπως είναι π.χ. τα αρώματα, τα πολυτελή κοσμήματα, τα ακριβά αυτοκίνητα, τα ταξίδια αναψυχής κ.λπ. Για παράδειγμα, αν αυξηθεί η τιμή ενός αυτοκινήτου από 30.000 σε 33.000 (αύξηση 10%) τότε η ζητούμενη ποσότητα για το συγκεκριμένο αυτοκίνητο θα μειωθεί από 170 σε 102 αυτοκίνητα τον μήνα (μείωση 40%). Αν ωστόσο, η μείωση της ζητούμενης ποσότητας είναι μικρότερη από την αύξηση της τιμής, η ζήτηση χαρακτηρίζεται ανελαστική και τα αγαθά που ανήκουν στην κατηγορία αυτή, λέμε ότι έχουν ανελαστική ζήτηση, δηλαδή η ζήτησή τους παρουσιάζει μικρή ευαισθησία στις μεταβολές της τιμής. Αγαθά ανελαστικής ζήτησης είναι συνήθως τα είδη πρώτης ανάγκης π.χ. τα τρόφιμα, τα είδη ένδυσης/υπόδησης, οι υπηρεσίες μεταφοράς, επικοινωνίας κ.λπ. Για παράδειγμα, αν αυξηθεί η τιμή του γάλακτος του 1.5 λίτρου από 2,5 σε 2,625 σεντς (αύξηση 5%) τότε η ζητούμενη ποσότητα για τη συγκεκριμένη συσκευασία γάλακτος θα μειωθεί από 200 σε 195 λίτρα (μείωση 2.5%). 20

ΑΓΟΡΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Τι είναι η ελαστικότητα ζήτησης; 2. Πότε η ζήτηση χαρακτηρίζεται ελαστική και πότε ανελαστική. 3. Ποια αγαθά έχουν συνήθως ελαστική και ποια ανελαστική ζήτηση; Να αναφέρετε παραδείγματα. 4. Να χωρίσετε τα παρακάτω αγαθά, σε αγαθά ελαστικής και ανελαστικής ζήτησης: Καλλυντικά Ζάχαρη Ποτά Κότερο Τρόφιμα Λάδι Φάρμακα Κότερο Τσιγάρα Φρούτα 21

7. ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 22

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 7.1 ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ H μορφή του εμπορίου άλλαξε δραστικά κατά τον 21ο αιώνα. Παρατηρείται, όσο ποτέ άλλοτε, όλο και περισσότερη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών αλλά και ανθρώπων πέρα από τα σύνορα των χωρών τους. Ενώ πριν μερικά χρόνια η κατασκευή κάποιου προϊόντος γινόταν εξολοκλήρου εντός της χώρας, τώρα τα περισσότερα κομμάτια του γίνονται σε ολόκληρο τον κόσμο. Ως παράδειγμα παρουσιάζεται πιο κάτω η συνεργασία εταιρειών από τέσσερις διαφορετικές ηπείρους για την κατασκευή ενός αεροπλάνου Boeing 787. Για παράδειγμα τα jeans που οι καταναλωτές αγοράζουν καθημερινά έχουν σαν πρώτη ύλη το βαμβάκι, το οποίο οι βιομηχανίες που κατασκευάζουν το denim δηλ. το ύφασμα του jean, μπορούν να προμηθευτούν από χώρες όπως η Αίγυπτος, η Ινδία, η Τουρκία και η Δυτική Αφρική. 23

ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ορισμοί Διεθνές Εμπόριο Η ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ των χωρών. Τις συνθετικές ίνες που αποτελούν την κλωστή καθώς και την ταινία και τα δοντάκια του φερμουάρ (zip) τις αγοράζουν από Ιαπωνικές εταιρείες όπως η ΥΚΚ. Μέρος των κουμπιών γίνεται από ορείχαλκο που αποτελείται από ψευδάργυρο και χαλκό, τα οποία προμηθεύονται από την Αυστραλία και τη Ναμίμπια στη Νότια Αφρική. Η επεξεργασία του υφάσματος και της βαφής του, μπορεί να γίνει σε χημικό εργοστάσιο στη Γερμανία. Η παραγωγή των jeans γίνεται σε πολλά μέρη του κόσμου μεταξύ των οποίων είναι η Αμερική, η Ιταλία, η Τουρκία, η Κίνα και η Ιαπωνία. Αν ληφθούν υπόψη και όλοι εκείνοι που συμβάλλουν στην προώθηση, διαφήμιση και πώληση των jeans τότε είναι εκατοντάδες και χιλιάδες οι άνθρωποι που έχουν συνεργαστεί χωρίς να έχουν συναντηθεί ποτέ για την παραγωγή του προϊόντος αυτού. Από το πιο πάνω παράδειγμα θα μπορούσε κανείς να αντιληφθεί ότι η ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ των χωρών αποτελεί το Διεθνές Εμπόριο και ότι οι καταναλωτές και οι παραγωγοί έχουν να ωφεληθούν από τη διεξαγωγή του, τόσο σε επίπεδο ποσότητας όσο και σε επίπεδο ποιότητας. 7.2 ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Τα οφέλη από το Διεθνές Εμπόριο αναλυτικότερα είναι τα πιο κάτω: 1. Το κυριότερο όφελος από το Διεθνές Εμπόριο είναι η δυνατότητα αγοράς αγαθών και υπηρεσιών σε χαμηλότερη τιμή από την εγχώρια τιμή. Οι καταναλωτές έχουν τη δυνατότητα να αγοράσουν προϊόντα σε χαμηλότερη τιμή και οι παραγωγοί να αγοράσουν φθηνότερες πρώτες ύλες και ημικατεργασμένα προϊόντα. Οι τιμές μπορεί να είναι χαμηλότερες σε ορισμένες χώρες σε σχέση με άλλες λόγω πρόσβασης σε φυσικούς πόρους, λόγω διαφορών στην ποιότητα του εργατικού δυναμικού ή λόγω διαφορών στη ποιότητα του κεφαλαίου και στο επίπεδο τεχνολογίας. Η ύπαρξη των χαμηλότερων τιμών αποδίδεται στην έννοια του συγκριτικού πλεονεκτήματος με το οποίο θα ασχοληθούμε σε μεγαλύτερη τάξη. 2. Το Διεθνές εμπόριο δίδει τη δυνατότητα στους καταναλωτές να έχουν περισσότερες επιλογές σε προϊόντα. Οι καταναλωτές τώρα δεν περιορίζονται μόνο στα εγχώρια προϊόντα, αλλά και σε προϊόντα που προέρχονται από διάφορες άλλες χώρες. 3. Η παραγωγή στη Διεθνή αγορά συνεπάγεται αύξηση της ζήτησης και του μεγέθους της παραγωγής. Η αύξηση των παραγωγικών μονάδων θα βοηθήσει στην αύξηση της εξειδίκευσης και της αποδοτικότητας του εργατικού δυναμικού και μακροπρόθεσμα θα 24