ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ ASSEMBLEE PARLEMENTAIRE PARITAIRE ACP-UE Επιτροπή Οικονομικής Ανάπτυξης, Οικονομικών και Εμπορίου 6.7.2016 ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με τον αντίκτυπο των παράνομων χρηματοοικονομικών ροών στη χρηματοδότηση της ανάπτυξης Επιτροπή Οικονομικής Ανάπτυξης, Οικονομικών και Εμπορίου Συνεισηγητές: Ousmane Kaba (Γουινέα) Theodor Dumitru Stolojan (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) ΜΕΡΟΣ B. ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ DR\1099221.doc AP102.060v01-00
Εισαγωγή Τα στοιχεία συγκλονίζουν: οι απώλειες των φορολογικών εσόδων στις αναπτυσσόμενες χώρες εκτιμώνται ετησίως στα 189 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ποσό που υπερβαίνει την παγκόσμια επίσημη αναπτυξιακή βοήθεια (131 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2015) και οι απώλειες λόγω των παράνομων ροών κεφαλαίων εκτιμώνται σε 1 τρισεκατομμύριο δολάρια ΗΠΑ. Η καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, της φοροδιαφυγής, του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού και της διαφθοράς πρέπει να παραμείνει στην κορυφή της διεθνούς ατζέντας καθώς προκαλεί σοβαρότατες ανησυχίες, δεδομένων των χαμηλών ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης σε ορισμένες χώρες ΑΚΕ, των υψηλών ποσοστών φτώχειας και της αυξανόμενης ανάγκης για πόρους στο πλαίσιο της μειούμενης δημόσιας ενίσχυσης. Με το παρόν έγγραφο επιδιώκεται να αξιολογηθούν οι ολέθριες επιπτώσεις των παράνομων χρηματοοικονομικών ροών (ΠΧΡ) στην οικονομική και χρηματοπιστωτική ανάπτυξη των χωρών ΑΚΕ, επιδίωξη που εναρμονίζεται με την έκθεση της Ομάδας υψηλού επιπέδου σχετικά με τις παράνομες χρηματοοικονομικές ροές (ΠΧΡ) από την Αφρική, η οποία τελεί υπό την προεδρία του Thabo Mbeki. Στόχος του εγγράφου είναι επίσης να προταθούν τρόποι και μέσα για την καταπολέμηση αυτής της μάστιγας σε κάθε χώρα, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η συζήτηση διεξάγεται την κατάλληλη στιγμή καθώς τα μέτρα για την αντιμετώπιση της συγκεκριμένης πρόκλησης θα συμβάλουν στην επίτευξη των οικονομικών και κοινωνικών στόχων του νέου θεματολογίου για τη βιώσιμη ανάπτυξη με ορίζοντα το 2030 και για την περίοδο μετά το Κοτονού. Είναι σημαντικό να συμφωνηθεί ένας ορισμός του σύνθετου φαινομένου των ΠΧΡ και της προέλευσής τους, προκειμένου να εκτιμηθεί η έκτασή τους και να αναλυθεί ο αντίκτυπός τους στις υφιστάμενες και μελλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι χώρες ΑΚΕ όσον αφορά την ανάπτυξη. I. Προέλευση και έκταση των ΠΧΡ Οι ΠΧΡ είναι κεφάλαια που αποκτώνται, μεταβιβάζονται ή χρησιμοποιούνται παράνομα. Διαφέρουν από τη διαρροή κεφαλαίων, που μπορεί να είναι μια νόμιμη αντίδραση των επενδυτών σε οικονομικούς, πολιτικούς ή κοινωνικούς κινδύνους, ή σε δυσμενείς μακροοικονομικές ή διοικητικές συνθήκες. Ακόμα και αν τα κεφάλαια έχουν αποκτηθεί νομίμως, μπορούν να εξαχθούν με παράνομο τρόπο για να μην φορολογηθούν. Τα έσοδα που προέρχονται από τη διαφθορά ή από εγκληματικές δραστηριότητες φυσικά συγκαλύπτονται. Οι ΠΧΡ προέρχονται από τρεις πηγές: i) φοροαποφυγή ή φοροδιαφυγή, ii) παραποίηση τιμολογίων στο διεθνές εμπόριο και στις διεθνείς συναλλαγές, και καταχρηστικές τιμές μεταβίβασης, iii) εγκληματικές δραστηριότητες όπως εμπόριο ναρκωτικών, πορνεία, εμπόριο όπλων και ενεργητική δωροδοκία. Η φοροαποφυγή είναι μια νομική πρακτική που αφορά τη μείωση στο ελάχιστο του ποσού του φόρου που καταβάλλεται μέσω της εκμετάλλευσης νομικών κενών ή εξαιρέσεων της AP102.060v01-00 2/7 DR\1099221.doc
φορολογικής νομοθεσίας ή μέσω της μεροληπτικής ερμηνείας του φορολογικού κώδικα. Η φοροδιαφυγή είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένη στον τομέα των υπηρεσιών. Ως αποτέλεσμα, η απώλεια εσόδων που υφίστανται ορισμένες αφρικανικές χώρες μπορεί να ανέρχεται σε δεκάδες εκατομμύρια δολάρια ετησίως (για παράδειγμα, περίπου 90 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ στη Δημοκρατία του Κονγκό). Η δωροδοκία, η διαφθορά και η κατάχρηση εξουσίας αποτελούν αναμφισβήτητα μείζονες πηγές ΠΧΡ, ιδίως στον τομέα των δημόσιων συμβάσεων. Οι μεγάλες δημόσιες συμβάσεις μπορούν να ανατεθούν με απευθείας συμφωνία, χωρίς να προκηρυχθεί πρόσκληση υποβολής προσφορών, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε υπερτιμολόγηση. Η χρηματοπιστωτική αδιαφάνεια που χαρακτηρίζει τις ΠΧΡ ισχύει επίσης για τις εγκληματικές δραστηριότητες, τα έσοδα των οποίων αποκρύπτονται από τις αστυνομικές και φορολογικές αρχές. Οι εγκληματικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν την εμπορία ανθρώπων, τη διακίνηση ναρκωτικών και όπλων, τη λαθραία διακίνηση εμπορευμάτων ή την οικονομική απάτη, καθώς και τα μη εξουσιοδοτημένα ή μη εγγυημένα δάνεια, τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και τη χειραγώγηση των χρηματιστηρίων και των αγορών ομολόγων. II. Ο αντίκτυπος των ΠΧΡ στη χρηματοδότηση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης στις χώρες ΑΚΕ Σε μια περίοδο που, για δημοσιονομικούς λόγους, μειώνεται η αναπτυξιακή βοήθεια από τις χώρες χορηγούς και δίνεται έμφαση στη μεγαλύτερη κινητοποίηση των εγχώριων χρηματοδοτικών πόρων, οι μαζικές εκροές κεφαλαίων από τις χώρες ΑΚΕ συνιστούν σημαντικό εμπόδιο στην επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων. Οι εν λόγω εκροές κεφαλαίων είναι ανησυχητικές λόγω: της μείωσης που προκαλούν στον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης 5% κατά μέσο όρο γεγονός το οποίο εμποδίζει την αναπτυξιακή δράση και καθιστά αδύνατη την έξοδο της πλειονότητας του πληθυσμού από τη φτώχεια του γεγονότος ότι μειώνουν τους εγχώριους πόρους και τα φορολογικά έσοδα που απαιτούνται για τη χρηματοδότηση των προγραμμάτων μείωσης της φτώχειας στις χώρες ΑΚΕ και περιορίζουν ως εκ τούτου την πρόσβαση στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη, το πόσιμο νερό, τη στέγαση και την αποχέτευση της εκρηκτικής αύξησης του πληθυσμού των νέων, η οποία, σε λίγα χρόνια, θα φέρει την Αφρική στην πρώτη θέση παγκοσμίως, με κίνδυνο την ανεργία και την κοινωνικοοικονομική αστάθεια του κινδύνου επιδείνωσης των μακροοικονομικών ανισορροπιών: στις ευάλωτες οικονομίες, οι μαζικές εκροές κεφαλαίων προκαλούν βραχυπρόθεσμο έλλειμμα στο συνολικό ισοζύγιο πληρωμών και εξαντλούν τα συναλλαγματικά αποθέματα, οδηγούν σε έλλειψη ξένου συναλλάγματος με αποτέλεσμα την αύξηση των συναλλαγματικών DR\1099221.doc 3/7 AP102.060v01-00
ισοτιμιών και δημιουργούν πληθωρισμό ο οποίος μειώνει την αγοραστική δύναμη των πολιτών και αυξάνει τη φτώχεια. Ο συνδυασμός αυτών των αυξανόμενων αναγκών και της αντικανονικής χρήσης της δημόσιας αναπτυξιακής βοήθειας καθιστά αναγκαία την ανάληψη επείγουσας δράσης. Εξ ορισμού, είναι δύσκολο να εκτιμηθούν και, άρα και να καταγραφούν οι ΠΧΡ, καθώς παραμένουν κρυφές. Ωστόσο, πολλοί εμπειρογνώμονες επισήμαναν ότι η Αφρική θα είχε επιτύχει τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας (ΑΣΧ) το 2016 εάν οι ΠΧΡ είχαν εξαλειφθεί το 2000. Οι ΠΧΡ δεν ζημιώνουν μόνο την οικονομική ανάπτυξη αλλά επιπλέον αποδυναμώνουν τη διακυβέρνηση. Η εμπλοκή της άρχουσας τάξης σε πρακτικές διαφθοράς καταστρέφει το σύστημα αξιών και κινήτρων, ενθαρρύνει τις εγκληματικές δραστηριότητες και γενικώς οδηγεί σε συγκρούσεις και ανασφάλεια, και αποσταθεροποιεί τις χώρες. III. Συστάσεις και μελλοντικές προοπτικές Οι προσπάθειες για την καταπολέμηση των ΠΧΡ πρέπει πρωτίστως να είναι πολιτικής φύσεως, με δεδομένα τη φύση των εμπλεκόμενων μερών, τον διεθνή χαρακτήρα του φαινομένου και τον αντίκτυπο στο κράτος και στην κοινωνία συνολικά. Για τον λόγο αυτό, τα μέτρα κατά των ΠΧΡ απαιτούν τη συμμετοχή όλων των εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων ταυτόχρονα, και συγκεκριμένα: των κυβερνήσεων και των τοπικών αρχών, των κρατικών φορέων, του ιδιωτικού τομέα, των περιφερειακών και διεθνών οργανισμών και της κοινωνίας των πολιτών. Για την αποτελεσματική καταπολέμηση των ΠΧΡ, οι χώρες μας πρέπει να αντιμετωπίσουν τις εξής μείζονες προκλήσεις: Εμπλοκή υψηλά ιστάμενων προσώπων σε πρακτικές διαφθοράς Ανεπάρκεια των εθνικών νομικών πλαισίων Ελλείψεις σε επίπεδο εθνικών και περιφερειακών ικανοτήτων, τόσο σε τεχνικό όσο και σε αστυνομικό επίπεδο Έλλειψη χρηματοδοτικών πόρων των φορέων που είναι αρμόδιοι για την καταπολέμηση των ΠΧΡ και ισχυρή εξάρτηση από την εξωτερική χρηματοδότηση Αδιαφάνεια των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών Εξάρτηση των αφρικανικών χωρών από την εξόρυξη φυσικών πόρων Εμφάνιση νέων τεχνολογιών και νέων τρόπων δημιουργίας ΠΧΡ Αδυναμία της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής όσον αφορά την καταπολέμηση των ΠΧΡ AP102.060v01-00 4/7 DR\1099221.doc
Πολλές προσπάθειες και πρωτοβουλίες έχουν ήδη αναληφθεί σε διεθνές επίπεδο. Ορισμένα συγκεκριμένα παραδείγματα είναι: η πολυμερής σύμβαση περί αμοιβαίας διοικητικής συνδρομής στον φορολογικό τομέα (ΟΟΣΑ), το παγκόσμιο φόρουμ για τη διαφάνεια και την ανταλλαγή πληροφοριών για φορολογικούς λόγους (ΟΟΣΑ), η πρωτοβουλία για τη διαφάνεια των εξορυκτικών βιομηχανιών (ΠΔΕΒ), η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της διαφθοράς, η επιτροπή εμπειρογνωμόνων των Ηνωμένων Εθνών για τη διεθνή συνεργασία σε φορολογικά θέματα, και το αφρικανικό φόρουμ για τη φορολογική διοίκηση. Οι πρωτοβουλίες αυτές έχουν ενισχυθεί από μέτρα καταπολέμησης της διεθνούς τρομοκρατίας και τις συνακόλουθες προσπάθειες ελέγχου της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Ωστόσο, οι εν λόγω πρωτοβουλίες συχνά χαρακτηρίζονται από έλλειψη συντονισμού και συνοχής. Οι αναπτυξιακοί εταίροι πρέπει να διαδραματίσουν ηγετικό ρόλο σε αυτό τον αγώνα μέσω της παροχής τεχνικής και χρηματοδοτικής βοήθειας στις εθνικές και περιφερειακές εκστρατείες κατά των ΠΧΡ, και ιδίως κατά της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, κατά του οργανωμένου εγκλήματος και της παράνομης εμπορίας, και υπέρ της επιστροφής των περιουσιακών στοιχείων που έχουν κλαπεί από τις χώρες. Στην παρούσα έκθεση διατυπώνονται οι ακόλουθες συστάσεις: Η καταπολέμηση των ΠΧΡ απαιτεί ισχυρή διεθνή συνεργασία και συντονισμένη δράση από τις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα και την κοινωνία των πολιτών. Η διεθνής κοινότητα (δηλαδή όλα τα θεσμικά όργανα, συμπεριλαμβανομένων των κοινοβουλίων) πρέπει να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την εφαρμογή αποτελεσματικών και διαφανών φορολογικών και εμπορικών πολιτικών. Ο ΟΟΣΑ, η G20, η G8, η G77, η Αφρικανική Ένωση, η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ, και η Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (ADB) καλούνται να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη διασφάλιση της χρηματοοικονομικής διαφάνειας στις χώρες ΑΚΕ και σε όλο τον κόσμο. Η διάβρωση της φορολογικής βάσης και η μετατόπιση κερδών σε φορολογικούς παραδείσους και σε τράπεζες που εφαρμόζουν το τραπεζικό απόρρητο θα πρέπει να καταπολεμηθούν μέσω της συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών. Όλα τα κράτη και οι δικαιοδοσίες θα πρέπει να υιοθετήσουν τα κοινά παγκόσμια πρότυπα για την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τους χρηματοπιστωτικούς λογαριασμούς. Η φορολογία αποτελεί αξιόπιστη πηγή εσόδων στις αναπτυσσόμενες χώρες καθώς τα αποτελεσματικά και διαφανή φορολογικά καθεστώτα εξασφαλίζουν ζωτική χρηματοδότηση που εγγυάται την πρόσβαση σε βασικές δημόσιες υπηρεσίες και τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Η φυγή κεφαλαίων παραμένει το μεγαλύτερο εμπόδιο στην κινητοποίηση των εγχώριων πόρων. DR\1099221.doc 5/7 AP102.060v01-00
Οι χώρες ΑΚΕ συνήθως αντιμετωπίζουν μείζονες πολιτικούς και διοικητικούς περιορισμούς στη συγκέντρωση φορολογικών εσόδων. Η αναπτυξιακή βοήθεια θα πρέπει να εστιάζει περισσότερο στη θέσπιση του κατάλληλου κανονιστικού πλαισίου και στην ενίσχυση της θέσης των φορολογικών διοικήσεων, καθώς και των θεσμικών οργάνων που είναι αρμόδια για την καταπολέμηση των ΠΧΡ, μέσω της παροχής τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης σχετικά με τη διαχείριση πόρων, τις χρηματοοικονομικές πληροφορίες και τη νομοθεσία κατά της διαφθοράς. Τα διεθνή και περιφερειακά ιδρύματα αναπτυξιακής χρηματοδότησης καλούνται να διαδραματίσουν καίριο ρόλο. Η συνεργασία θα πρέπει να αποβλέπει στην ενίσχυση της χρηστής διακυβέρνησης και στη δημιουργία κρατικού μηχανισμού προκειμένου να διευκολυνθεί η αξιόπιστη και υπεύθυνη χρήση των δημοσίων εσόδων στις χώρες ΑΚΕ. Θα πρέπει να καθίστανται διαθέσιμες οι πληροφορίες για την πραγματική κυριότητα εταιρειών όσον αφορά όλες τις εταιρικές δομές, περιλαμβανομένων των καταπιστευμάτων («trusts»), των ιδρυμάτων και των εικονικών εταιρειών. Όλες οι πολυεθνικές εταιρείες θα πρέπει να υιοθετήσουν την πρακτική της υποβολής εκθέσεων ανά χώρα, βάσει των υποδειγμάτων της G20 και του ΟΟΣΑ, με σκοπό την εξάλειψη της διάβρωσης της φορολογικής βάσης και της μετατόπισης κερδών. Όλες οι επιχειρήσεις θα πρέπει να καταβάλλουν φόρους στον τόπο στον οποίο παράγονται τα κέρδη. Η περιφερειακή συνεργασία είναι αναγκαία για την από κοινού κατάρτιση ενός υποδείγματος σύμβασης διπλής φορολόγησης ούτως ώστε να αποτρέπονται οι καταχρήσεις. Η συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των διαφόρων υπηρεσιών πληροφοριών είναι καίριας σημασίας. Τα υπεράκτια χρηματοπιστωτικά κέντρα με υψηλό επίπεδο μυστικότητας πρέπει να συμβάλουν στον παγκόσμιο αγώνα κατά των ΠΧΡ και να συμμορφωθούν με τα διεθνώς συμφωνημένα πρότυπα διαφάνειας. Θα πρέπει να επιβληθούν κυρώσεις στους μη συνεργάσιμους φορολογικούς παραδείσους. Χρειάζεται να σημειωθεί πρόοδος στο θέμα του επαναπατρισμού των κλεμμένων περιουσιακών στοιχείων στη χώρα προέλευσής τους. Θα πρέπει να διεξαχθούν έρευνες για την ανάλυση κόστους-οφέλους των φορολογικών κινήτρων με σκοπό την προσέλκυση επενδυτών χωρίς να ενθαρρύνονται οι ΠΧΡ. Θα πρέπει να δοθεί έμφαση στα μέτρα κατά των ΠΧΡ στο πλαίσιο της σύμβασης της Αφρικανικής Ένωσης σχετικά με την πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Τα κράτη θα πρέπει να μεριμνήσουν για την πρόσβαση του κοινού σε πληροφορίες που αφορούν τους προϋπολογισμούς του κράτους και των τοπικών αρχών ως μέσο καταπολέμησης των ΠΧΡ από τα δημόσια ταμεία. AP102.060v01-00 6/7 DR\1099221.doc
Θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η μεγαλύτερη συμμετοχή των αναπτυσσομένων χωρών στην παγκόσμια φορολογική διακυβέρνηση. Οι υπηρεσίες του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήματος (UNODC) όσον αφορά το διεθνικό οργανωμένο έγκλημα στην Ανατολική και Δυτική Αφρική θα πρέπει να επεκταθούν και σε άλλες χώρες. DR\1099221.doc 7/7 AP102.060v01-00