ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Ὄνειρο στο κύμα» (αποσπάσματα) ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ Α «Ἤμην πτωχόν βοσκόπουλον εἰς τα ὄρη. Δεκαοκτώ ἐτῶν, καί δέν ἤξευρα ἀκόμη ἄλφα. Χωρίς νά τό ἠξεύρω, ἤμην εὐτυχής. Τήν τελευταίαν φοράν ὁπού ἐγεύθην τήν εὐτυχίαν ἦτον τό θέρος ἐκεῖνο τοῦ ἔτους 187... Ἤμην ὡραῖος ἔφηβος, κ' ἔβλεπα τό πρωίμως στρυφνόν, ἡλιοκαές πρόσωπόν μου νά γυαλίζεται εἰς τά ρυάκια καί τάς βρύσεις, κ' ἐγύμναζα τό εὐλύγιστον, ὑψηλόν ἀνάστημά μου ἀνά τούς βράχους καί τά βουνά. Τόν χειμῶνα πού ἤρχισ' εὐθύς κατόπιν μ' ἐπῆρε πλησίον του ὁ γηραιός πάτερ Σισώης, ἤ Σισώνης, καθώς τόν ὠνόμαζον οἱ χωρικοί μας, καί μ' ἔμαθε γράμματα. Ἦτον πρῴην διδάσκαλος, καί μέχρι τέλους τόν προσηγόρευον ὅλοι εἰς τήν κλητικήν «δάσκαλε». Εἰς τούς χρόνους τῆς Ἐπαναστάσεως ἦτο μοναχός και διάκονος. Εἶτα ἠγάπησε μίαν Τουρκοπούλαν, καθώς ἔλεγαν, τήν ἔκλεψεν, ἀπό ἕνα χαρέμι τῆς Σμύρνης, τήν ἐβάπτισε καί τήν ἐνυμφεύθη. Εὐθύς μετά τήν ἀποκατάστασιν τῶν πραγμάτων, ἐπί Καποδίστρια κυβερνήτου, ἐδίδασκεν εἰς διάφορα σχολεῖα ἀνά τήν Ἑλλάδα, καί εἶχεν οὐ μικράν φήμην, ὑπό τό ὄνομα «ὁ Σωτηράκης ὁ δάσκαλος». Ἀργότερα ἀφοῦ ἐξησφάλισε τήν οἰκογένειάν του, ἐνθυμήθη τήν παλαιάν ὑποχρέωσίν του, ἐφόρεσε καί πάλιν τά ράσα, ὡς ἁπλοῦς μοναχός τήν φοράν ταύτην, κωλυόμενος νά ἱερατεύῃ, κ' ἐγκαταβίωσεν ἐν μετανοίᾳ, εἰς τό Κοινόβιον τοῦ Εὐαγγελισμοῦ. Ἐκεῖ ἔκλαυσε τό ἁμάρτημά του, τό ἔχον γενναίαν ἀγαθοεργίαν ὡς ἐξόχως ἐλαφρυντικήν περίστασιν, και λέγουν ὅτι ἐσώθη. Ἀφοῦ ἔμαθα τά πρῶτα γράμματα πλησίον τοῦ γηραιοῦ Σισώη, ἐστάλην ὡς ὑπότροφος τῆς μονῆς εἴς τινα κατ' ἐπαρχίαν ἱερατικήν σχολήν, ὅπου κατετάχθην ἀμέσως εἰς τήν ἀνωτέραν τάξιν, εἶτα εἰς τήν ἐν Ἀθήναις Ριζάρειον. Τέλος, ἀρχίσας τάς σπουδάς μου σχεδόν εἰκοσαετής, ἐξῆλθα τριακοντούτης ἀπό τό Πανεπιστήμιον ἐξῆλθα δικηγόρος μέ δίπλωμα προλύτου... Μεγάλην προκοπήν, ἐννοεῖται, δέν ἔκαμα. Σήμερον ἐξακολουθῶ νά ἐργάζωμαι ὡς βοηθός ἀκόμη εἰς τό γραφεῖον ἐπιφανοῦς τινος δικηγόρου καί πολιτευτοῦ ἐν Ἀθήναις, τόν ὁποίον μισῶ, ἀγνοῶ ἐκ ποίας σκοτεινῆς ἀφορμῆς, ἀλλά πιθανῶς ἐπειδή τόν ἔχω προστάτην καί εὐεργέτην. Καί εἶμαι περιωρισμένος καί ἀνεπιτήδειος, οὐδέ δύναμαι νά ὠφεληθῶ ἀπό τήν θέσιν τήν ὁποίαν κατέχω πλησίον τοῦ δικηγόρου μου, θέσιν οἱονεί αὐλικοῦ. Καθώς ὁ σκύλος, ὁ δεμένος μέ πολύ κοντόν σχοινίον εἰς τήν αὐλήν τοῦ αὐθέντου του, δέν ἠμπορεῖ νά γαυγίζῃ οὔτε νά δαγκάσῃ ἔξω ἀπό τήν ἀκτῖνα καί τό τόξον τά ὁποῖα διαγράφει τό κοντόν σχοινίον, παρομοίως κ' ἐγώ δέν δύναμαι οὔτε νά εἴπω, οὔτε νά πράξω τίποτε περισσότερον παρ' ὅσον μοῦ ἐπιτρέπει ἡ στενή δικαιοδοσία τήν ὁποίαν ἔχω εἰς τό γραφεῖον τοῦ προϊσταμένου μου. * * * 1

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ Β Ἦτον ἀπόλαυσις, ὂνειρον, θαῦμα. Εἶχεν ἀπομακρυνθῆ ὥς πέντε ὀργυιάς ἀπό τό ἄντρον, καί ἔπλεε, κ ἔβλεπε τώρα πρός ἀνατολάς, στρέφουσα τά νῶτα πρός το μέρος μου. Ἔβλεπα τήν ἀμαυράν καί ὅμως χρυσίζουσαν ἀμυδρῶς κόμην της, τόν τράχηλον της τόν εὔγραμμον, τάς λευκάς ὡς γάλα ὠμοπλάτας, τούς βραχίονας τούς τορνευτούς, ὅλα συγχεόμενα, μελιχρά καί ὀνειρώδη εἰς τό φέγγος τῆς σελήνης. Διέβλεπα την ὀσφύν της τήν εὐλίγιστον, τά ἰσχία της, τάς κνήμας, τούς πόδας της, μεταξύ σκιᾶς καί φωτός, βαπτιζόμενα εἰς το κῦμα. Ἐμάντευα τό στέρνον της, τούς κόλπους της, γλαφυρούς, προέχοντας, δεχόμενους ὅλας τῆς αὔρας τάς ριπάς καί τῆς θαλάσσης τό θεῖον ἄρωμα. Ἦτον πνοή, ἴνδαλμα ἀφάνταστον, ὄνειρον ἐπιπλέον εἰς το κῦμα ἦτο νηρηίς, νύμφη, σειρήν, πλέουσα, ὡς πλέει ναῦς μαγική, ἡ ναῦς τῶν ὀνείρων... Οὔτε μοῦ ἦλθε τότε ἡ ἰδέα ὅτι, ἄν ἐπάτουν ἐπάνω εἰς τόν βράχον, ὄρθιος ἤ κυρτός, μέ σκοπόν νά φύγω, ἦτον σχεδόν βέβαιον, ὅτι ἡ νέα δέν θά μ ἔβλεπε, καί θά ἠμποροῦσα ν ἀποχωρήσω ἐν τάξει. Ἐκείνη ἔβλεπε πρός ἀνατολάς, ἐγώ εὑρισκόμην πρός δυσμάς ὄπισθέν της. Οὔτε ἡ σκιά μου δέν θά τήν ἐτάραττεν. Αὕτή, ἐπειδή ἡ σελήνη ἦτον εἰς τ ἀνατολικά, θά ἔπιπτε πρός τό δυτικόν μέρος, ὄπισθεν τοῦ βράχου μου, κ ἐντεῦθεν τοῦ ἄντρου. Εἶχα μείνει χάσκων, ἐν ἐκστάσει, καί δέν ἐσκεπτόμην πλέον τα ἐπίγεια. * * * ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ Γ Ἡ Μοσχούλα ἔζησε, δέν ἀπέθανε. Σπανίως τήν εἶδα ἔκτοτε, καί δέν ἠξεύρω τί γίνεται τώρα, ὁπότε εἶναι ἁπλῆ θυγάτηρ τῆς Εὔας, ὅπως ὅλαι. Ἀλλ' ἐγώ ἐπλήρωσα τά λύτρα διά τήν ζωήν της. Ἡ ταλαίπωρος μικρή μου κατσίκα, τήν ὁποίαν εἶχα λησμονήσει πρός χάριν της, πράγματι «ἐσχοινιάσθη» περιεπλάκη κακά εἰς τό σχοινίον, μέ τό ὁποῖον τήν εἶχα δεμένην, καί ἐπνίγη!... Μετρίως ἐλυπήθην, καί τήν ἔκαμα θυσίαν πρός χάριν της. Κ' ἐγώ ἔμαθα γράμματα, ἐξ εὐνοίας καί ἐλέους τῶν καλογήρων, κ' ἔγινα δικηγόρος... Ἀφοῦ ἐπέρασα ἀπό δύο ἱερατικάς σχολάς, ἦτον ἑπόμενον! Τάχα ἡ μοναδική ἐκείνη περίστασις, ἡ ὀνειρώδης ἐκείνη ἀνάμνησις τῆς λουομένης κόρης, μ' ἔκαμε νά μή γίνω κληρικός; Φεῦ! ἀκριβῶς ἡ ἀνάμνησις ἐκείνη ἔπρεπε νά μέ κάμῃ νά γίνω μοναχός. Ὀρθῶς ἔλεγον ὁ γηραιός Σισώης ὅτι «ἄν ἤθελαν νά μέ κάμουν καλόγερον, δέν ἔπρεπε νά μέ στείλουν ἔξω από τό μοναστήρι...». Διά τήν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς μου ἤρκουν τά ὀλίγα ἐκεῖνα κολλυβογράμματα, τά ὁποῖα αὐτός μέ εἶχε διδάξει, καί μάλιστα ἦσαν καί πολλά!... Καί τώρα, ὅταν ἐνθυμοῦμαι τό κοντόν ἐκεῖνο σχοινίον, ἀπό τό ὁποῖον ἐσχοινιάσθη κ' ἐπνίγη ἡ Μοσχούλα, ἡ κατσίκα μου, καί ἀναλογίζομαι τό ἄλλο σχοινίον τῆς παραβολῆς, μέ τό ὁποῖον εἶναι δεμένος ὁ σκύλος εἰς τήν αὐλήν τοῦ ἀφέντη του, διαπορῶ μέσα μου ἄν τά δύο δέν εἶχαν μεγάλην συγγένειαν, καί ἄν δέν ἦσαν ὡς «σχοίνισμα κληρονομίας» δι ἐμέ, ὅπως ἡ Γραφή λέγει. Ὤ! ἄς ἤμην ἀκόμη βοσκός εἰς τά ὄρη!...» (Διά την ἀντιγραφήν) Α. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ 2

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να εντοπίσετε τρεις αφηγηματικές τεχνικές στα παραπάνω αποσπάσματα από το «Όνειρο στο κύμα» και να τις σχολιάσετε. Μονάδες 15 2. Πώς λειτουργεί στο κείμενο η εγκιβωτισμένη αφήγηση η οποία αναφέρεται στον πατέρα Σισώη; Μονάδες 20 3. Με αφορμή τη φράση στο τέλος του διηγήματος («Διά την αντιγραφήν») να σχολιάσετε αν ταυτίζεται ο αφηγητής με το συγγραφέα σ αυτό το διήγημα. Μονάδες 20 4. «Ώ! ας ήμην ακόμη βοσκός εις τα όρη!...»: Να σχολιάσετε την καταληκτική φράση του διηγήματος και να εξηγήσετε πώς συνδέεται με την αρχή του διηγήματος «Χωρίς να το ηξεύρω, ήμην ευτυχής» Μονάδες 25 5. Έχει επισημανθεί ότι το παρακάτω απόσπασμα θυμίζει το «Όνειρο στο κύμα». Ποια στοιχεία του περιεχομένου των δύο κειμένων επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη; Μονάδες 20 Στ. Μυριβήλη: «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια» «Κοιμήθηκε άσκημα. Προς την αυγή είδε ένα όνειρο, ίσως κιόλας νάτανε μια φαντασία του πολύ έντονη, που τούρθε ζωντανή σα να είδε. Τόνε κράτησε ταραγμένο κάμποσο, ακόμα και σα σηκώθηκε από το κρεβάτι. Είτανε στης Βίγλας τα ράχτα. Η Σαπφώ. Κολυμπούσε ξένιαστη. Δεν τόξερε πως κάποιος είναι και τη παραφυλάει, και σέρνει τη ματιά του πάνω της, κρυμμένος κάπου. Είταν ολόγυμνη, κι απορούσε ο Δρίβας πως έγινε κ ήξαιρε κατά λεπτώς όλες τις μυστικές λεπτομέρειες αυτού του κορμιού. Έπαιζε στην ακρογιαλιά. Έριχνε λιθάρια και σκιρτούσε από πέτρα σε πέτρα. Αυτός, κουλουριασμένος πίσω από έναν βράχο, την έβλεπε, ήταν γεμάτος απ τη θωριά της. Σα νάταν όλο το κορμί του σκεπασμένο με μάτια, πεινασμένα από ερωτική περιέργεια. Ένιωθε όλη τη ντροπή για το κάμωμά του, και μαζί την αχορταγιά της όρασής του» 3

1. α. Αφήγηση Αφηγητής: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Το διήγημα ανήκει στον τύπο της ομοδιηγητικής αφήγησης, όπου ο αφηγητής δεν μετέχει στην ιστορία που αφηγείται με δευτερεύοντα ρόλο αλλά είναι ο κεντρικός ήρωας της δικής του ιστορίας, ο πρωταγωνιστής η διήγηση αυτή ονομάζεται αυτοδιηγητική. Στο «Όνειρο στο κύμα», λοιπόν, ο αφηγητής αφηγείται τις αναμνήσεις, και συγκεκριμένα ένα επεισόδιο από την εφηβική του ηλικία, για το οποίο ο ίδιος πιστεύει ότι επηρέασε τη μετέπειτα ζωή του. Η πρωτοπρόσωπη αυτή αφήγηση έχει κατά κάποιο τρόπο το χαρακτήρα της εξομολόγησης, επειδή ο αφηγητής κρίνει, σχολιάζει, παίρνει θέση σχετικά με το συμβάν αυτό. β. Εστίαση (οπτική γωνία) προοπτική: Εξαιτίας της χρονικής διαφοράς που υπάρχει ανάμεσα στην παιδική ηλικία του ήρωα και την ωριμότητά του μια και ο αφηγητής / πρωταγωνιστής κοιτάζει πίσω στο χρόνο και διηγείται αναδρομικά τα γεγονότα της νεότητάς του, το αφηγηματικό «εγώ» έχει διπλή υπόσταση: είναι το «εγώ» της ιστορίας και το «εγώ» της αφήγησης, που αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα τον εαυτό που βιώνει και τον εαυτό που αφηγείται. Παρόλο, λοιπόν, που η αφηγηματική φωνή παραμένει η ίδια, διαφέρει η προοπτική. Μόνο στον πρόλογο και τον επίλογο του διηγήματος, τα σημεία δηλαδή που αναφέρονται στο παρόν της αφήγησης, αφηγητής και ήρωας φαίνεται να συμπίπτουν απόλυτα (μηδενική εστίαση παντογνώστης αφηγητής). Στο κύριο μέρος, παρ όλο που κυριαρχεί η προοπτική του ώριμου αφηγητή, για να μην μειωθεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη εναλλάσσεται σε κάποια σημεία με την προοπτική του ήρωα. Ο αφηγητής ώριμος δικηγόρος χωρίζεται από τον εαυτό του ως ήρωα βοσκό, κάτι που εκτός από ωρίμανση σημαίνει και γνώση και που επιτρέπει στον αφηγητή να σχολιάζει, να κρίνει τις πράξεις και τις σκέψεις του εαυτού του ως ήρωα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί στο β απόσπασμα ο σχολιασμός και η αιτιολόγηση της πράξης του ήρωα να μην απομακρυνθεί, ενώ θα μπορούσε, από το σημείο θέασης της γυμνής Μοσχούλας. Έτσι ο ώριμος αφηγητής δικαιολογεί ηθικά τον ήρωα εαυτό του («Ούτε τα επίγεια»). Επιπλέον, η περιγραφή της λουόμενης κόρης ανήκει στην προοπτική του εγώ αφηγητή, η οποία χαρακτηρίζεται από μια γλώσσα ποιητική, πλούσια σε σχήματα λόγου, μια αμιγή καθαρεύουσα. γ. Έλλειψη (αφηγηματικό κενό): Στη μετάβαση από τη λήξη των σπουδών στο επαγγελματικό παρόν του ήρωα-αφηγητή υπάρχει αφηγηματικό κενό. Αν λάβουμε όμως υπόψη τα αποσιωπητικά μετά τη λέξη «προλύτου», θα μπορούσαμε να κάνουμε λόγο για σύνοψη χρόνου. 2. Στην εισαγωγική ενότητα του διηγήματος ενσωματώνεται η εγκιβωτισμένη αναδρομική αφήγηση της ιστορίας του πάτερ Σισώη. Η 4

ενσωμάτωση αυτής της μικρότερης ιστορίας, που φαινομενικά είναι αταίριαστη με την κεντρική ιστορία έχει, στην ουσία θεματική σχέση με αυτήν, εφόσον αποσκοπεί στο να παρουσιάσει την πορεία του αφηγητή μέχρι την τωρινή του κατάσταση. Η ιστορία του αφηγητή και του πατέρα Σισώη έχουν αρκετά κοινά στοιχεία, αλλά διαφορετική κατάληξη. Ο βίος του μοναχού ακολουθεί μία κυκλική πορεία: ξεκινά από τη θρησκευτική και αγνή ζωή (μοναχός και διάκονος), οδηγείται στην αμαρτία καθώς παντρεύεται μια Τουρκοπούλα, ακολουθεί η μετάνοια και τελικά καταλήγει στη λύτρωση επιλέγοντας τη ζωή του μοναχού. Η πορεία του αφηγητή έχει την ίδια αρχή αλλά διαφορετική κατάληξη. Ο νεαρός βοσκός διάγει έναν αγνό βίο στη φύση αλλά, όταν εμφανίζεται ο πειρασμός με τη μορφή της γυμνής κόρης, υποκύπτει σε αυτόν και επιλέγει τελικά όχι τη μετάνοια και τη λύτρωση, αλλά τη ζωή στην πόλη και τη δυστυχία. Συμπερασματικά λοιπόν, η εγκιβωτισμένη αφήγηση, αν και δίνει την εντύπωση παρέκβασης άσχετης με την κεντρική ιστορία, λειτουργεί ως στοιχείο της υπόθεσης. Η επισήμανση της αναλογίας ανάμεσα στον ηθικό βίο των δυο ηρώων αλλά και στο δρόμο προς τη λύτρωση, που ο ένας τελικά κατακτά και ο άλλος όχι, βοηθάει στο να καταδειχθεί η πορεία του αφηγητή μέχρι το δυστυχισμένο αφηγηματικό παρόν. Επίσης, ο ρόλος του ανθρώπου αυτού στάθηκε καθοριστικός για τη ζωή και την προσωπικότητα του νεαρού βοσκού, εφόσον οι συμβουλές που ο δάσκαλος έδωσε στο νεαρό μαθητή του επηρέασαν τη σκέψη και διαμόρφωσαν τον ηθικό του κόσμο. 3. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (συγγραφέας) αρνείται την ταύτισή του με τον αφηγητή. Αυτό γίνεται πιθανόν για να προσδώσει αντικειμενικότητα στη συγγραφική παρατήρηση, πιθανόν όμως και για να αρνηθεί την αμεσότητα των συναισθημάτων και της ερωτικής συγκίνησης που διαχέεται σ ολόκληρο το κείμενο. Η διάθεσή του να αποποιηθεί την πατρότητα του συγκεκριμένου κειμένου δηλώνεται με την τεχνική της «πλαστοπροσωπίας». Αυτή επιτυγχάνεται αφενός με τη χρήση των εισαγωγικών, μέσα στα οποία ο συγγραφέας κλείνει το κείμενο δηλώνοντας έτσι ότι το σύνολο της αφήγησης είναι μια πιστή μεταφορά όσων βίωσε ένα τρίτο πρόσωπο και αφετέρου με την ενυπόγραφη ένδειξη «Διά την αντιγραφήν», διαχωρίζοντας έτσι σαφώς την πράξη της συγγραφής από την πράξη της αφήγησης. Από την άλλη, αν και οι απόψεις για το βαθμό της αυτοβιογραφικότητας των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη διίστανται ανάμεσα στην «εντύπωση πως ενσωματώνονται σελίδες από προσωπικό ημερολόγιο» (Π. Μουλλάς) και στην πίστη πως ο Παπαδιαμάντης είναι «πιο πολύ βιωματικός παρά αυτοβιογραφικός συγγραφέας» (Γ. Ιωάννου), το διήγημα κατατάσσεται στα αυτοβιογραφικά του. Στοιχεία που συνηγορούν υπέρ αυτής της κατάταξης είναι ότι το διήγημα έχει πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ο αφηγητής ως πρωταγωνιστής συμμετέχει στα δρώμενα, ο ήρωας φέρει τις αξίες, την παιδεία του συγγραφέα, ο τόπος είναι η Σκιάθος και η Αθήνα, μέρη στα οποία όντως έζησε ο συγγραφέας. Όλα αυτά δείχνουν ότι το έχει αντληθεί από τα βιώματα του συγγραφέα, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι έχουμε κατάθεση ενός περιστατικού της προσωπικής του ζωής. Άλλωστε, «η δυναμική αντιπαράθεση παρελθόντος-παρόντος στο διήγημα υπερβαίνει 5

τα όρια της κατάθεσης ενός προσωπικού βιώματος και προσδίδει την αίσθηση της γενικευμένης εμπειρίας». 4. Το διήγημα τελειώνει με μια φράση απαξίωσης της κοσμικής ζωής, της μόρφωσης του πολιτισμού, της ζωής στην πόλη. Αποτελεί στοχαστική παρατήρηση του αφηγητή, που αναλογιζόμενος την πορεία της ζωής του προβαίνει σε μία αξιολογική κρίση. Η μόρφωση δεν τον οδήγησε, όπως θα ήταν αναμενόμενο, στην κατάκτηση ενός υψηλότερου επιπέδου ποιότητας ζωής, απαλλάσσοντας από τα δεσμά της άγνοιας, αλλά αποτέλεσε αίτιο δυστυχίας. Μια τέτοια στάση συνιστά άρνηση ενός ευρέως αποδεκτού μοντέλου κοινωνικής επιτυχίας (ανώτατες σπουδές, κοινωνική ευστάθεια και καταξίωση, αστικός τρόπος ζωής), παραπέμπει στη φυγή και στον αναχωρητισμό, είναι όμως σύμφωνη με την κοσμοαντίληψη και τη βιοθεωρία του Παπαδιαμάντη, ο οποίος έβλεπε στον πολιτισμό των αστικών κέντρων την αλλοτρίωση και τη φθορά. Το συμπέρασμα αυτό από τον απολογισμό ζωής, που αναδεικνύει το μικρό βοσκόπουλο ως πιο ευτυχισμένο, οδηγεί στη ρήση «Ώ ας ήμην ακόμη βοσκός εις τα όρη» με την οποία κλείνει και το διήγημα. Αν η φράση αυτή συνδεθεί με την αρχή του διηγήματος «Χωρίς να το ηξεύρω ήμην ευτυχής» παρατηρείται το μορφικό σχήμα του κύκλου. Το σχήμα κύκλου λειτουργεί λογοτεχνικά για να παρέχει την αίσθηση της ολοκλήρωσης και του τέλους. Ταυτόχρονα υποδηλώνεται το τέλος της σύγκρουσης και της ελπίδας και μπορεί να ερμηνευθεί ως ο εγκλωβισμός του αφηγητή μέσα στα όρια που προσδιορίζονται απ αυτό το σχήμα. Ο αφηγητής είναι τελεσίδικα εγκλωβισμένος στο δυστυχισμένο παρόν του. Η βούληση για μια φυσική, αγνή και ευτυχισμένη ζωή θα παραμείνει στο επίπεδο της νοσταλγίας. 5. Το απόσπασμα αυτό παρουσιάζει πολλές αναλογίες με το «Όνειρο στο κύμα». Και στα δύο κείμενα ο ήρωας παρακολουθεί κρυφά, πίσω από ένα βράχο μια γυναίκα να κολυμπά ολόγυμνη και αμέριμνη. Μόνο που στο έργο του Παπαδιαμάντη ο ήρωας γίνεται στ αλήθεια μάρτυρας αυτής της σκηνής, αν και έχει την αίσθηση ότι βλέπει ένα όνειρο, ενώ στο απόσπασμα του Μυριβήλη φαίνεται πως ο ήρωας είδε μόνο στο όνειρό του όλη αυτή τη σκηνή, τόσο ζωντανή όμως που νόμιζε ότι ήταν αληθινή. («Προς την αυγή σα να είδε»). Ο ήρωας του αποσπάσματος ομολογεί πως ήξερε όλες τις μυστικές λεπτομέρειες του γυμνού κορμιού της γυναίκας, καθώς φαίνεται πως με τη φαντασία του οραματίζεται αυτές («Ήταν ολόγυμνη αυτού του κορμιού»). Κάτι ανάλογο κάνει και ο μικρός βοσκός στο «Όνειρο στο κύμα» που περιγράφει τα μέρη του σώματος της γυμνής κοπέλας που έβλεπε πραγματικά, συνεχίζει με εκείνα που διέβλεπε, δηλαδή διαισθανόταν από ενδείξεις και ολοκληρώνει με όσα μάντευε, όσα δηλαδή υπέθετε με τη φαντασία του. Και στα δύο κείμενα υπάρχει το ερωτικό στοιχείο, καθώς και οι δύο ήρωες κατακλύζονται από περιέργεια και ερωτική επιθυμία να απολαύσουν το θέαμα. «Δεν εχόρταινα να βλέπω το όνειρον, το πλέον εις το κύμα» ομολογεί ο μικρός βοσκός του Παπαδιαμάντη, κατ ανάλογο τρόπο ο Δρίβας, ο ήρωας του Μυριβήλη, ομολογεί και αυτός την αχορταγιά της όρασής του («Σαν νάταν ερωτική 6

περιέργεια»). Παράλληλα και στους δύο υπάρχει εσωτερική σύγκρουση, καθώς η λογική και η ηθική αντιμάχονται τον πειρασμό. Ο Δρίβας ομολογεί ευθέως τη ντροπή του («Ένιωθε όλη τη ντροπή για το κάμωμά του»), ενώ ο βοσκός σκέφτεται μια στιγμή να φύγει, να ριχθεί στη θάλασσα και να κολυμπήσει προς το αντίθετο μέρος για ν αποφύγει τον πειρασμό. Τελικά όμως, παρά τους ενδοιασμούς, και οι δύο ενδίδουν στον πειρασμό και απολαμβάνουν το θέαμα. 7