ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΥ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΥ κ. Θ. ΡΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΙΟΜ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ: ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» Αθήνα, 11 Ιουνίου 2008 Κυρίες και κύριοι, θα ήθελα, να συγχαρώ προσωπικά τον κ. Μορώνη, όχι μόνο για την εξαίρετη δουλειά που κάνει αλλά και για τις ιδέες που αναπτύσσει - και αναπτύσσονται στις ημερίδες των «τεσσάρων εποχών», όπως πολύ ωραία και επιτυχημένα χαρακτήρισε προηγουμένως. Η διοργάνωση αυτής της ημερίδας δεν νομίζω ότι αφορά ή ενδιαφέρει μόνο όσους ασχολούνται επαγγελματικά ή απλώς αγαπούν τον κινηματογράφο. Και αυτό, γιατί το ίδιο το θέμα του ψηφιακού κινηματογράφου διευρύνει πάρα πολύ το πεδίο των ανθρώπων που μπορούν να είναι δημιουργοί, των ανθρώπων οι οποίοι μπορούν να συμμετέχουν στο να δημιουργήσουν μια ταινία. Μ αυτή την έννοια ο κινηματογράφος, τόσο από τη σκοπιά του τελικού προϊόντος του κινηματογραφικού έργου, όσο και από τη σκοπιά της τεράστιας βιομηχανίας που τον πλαισιώνει. Μέχρι σήμερα μιλάμε για τεράστια βιομηχανία, αύριο στην ψηφιακή εποχή δεν ξέρω για τί θα μιλάμε, αν θα είναι βιομηχανία ή κάτι διαφορετικό, μένει στις συζητήσεις που θα κάνετε σήμερα, να το προβλέψετε αν μπορείτε, εσείς που είστε περισσότερο γνώστες των θεμάτων. Ένα από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα του εύρους της πρόκλησης, είναι ακριβώς αυτό το θέμα: Το θέμα του ψηφιακού κινηματογράφου του αύριο, το οποίο ξεκινά και καταλήγει από τη σύλληψη της ιδέας έως τη δημιουργία ενός μεγάλου έργου ή ενός μικρότερου έργου, ανάλογα με το τι θέλει να παρουσιάσει ο δημιουργός. Και βεβαίως, όπως συμβαίνει με κάθε τεχνολογικό άλμα, με κάθε «αλλαγή παραδείγματος», η αξιοποίηση των νέων δυνατοτήτων της τεχνολογίας επηρεάζει σίγουρα όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο παράγονται οι ταινίες αλλά και την ίδια την ουσία τους. Ο ψηφιακός κόσμος αλλάζει σίγουρα τον τρόπο που γίνονται οι ταινίες. Κατά τον τρόπο που γινόταν στο παρελθόν η αλλαγή, από το βωβό κινηματογράφο στον ομιλούντα 1
κινηματογράφο, από τον ασπρόμαυρο κινηματογράφο στον έγχρωμο κινηματογράφο. Αλλάζει αντιστοίχως πιστεύω και ο ορίζοντας των προσδοκιών του θεατή. Προσωπικά, όπως και οι περισσότεροι φαντάζομαι θεατές της δικής μου γενιάς, που δεν είναι πολύ παλαιά γενιά, δυσκολεύομαι προς το παρόν να αποτιμήσω ένα ψηφιακό κινηματογραφικό έργο στο σύνολό του. Ο εντυπωσιασμός για την τεχνική αρτιότητα, για την ποιότητα της εικόνας ή του ήχου, των εφφέ, του λεγόμενου post-production, υπερκαλύπτουν για όσους είμαστε νέοι ως προς αυτό το μέσο, την προσπάθεια να αξιολογήσουμε ένα ψηφιακό έργο ως έργο. Τα παιδιά μας προφανώς αυτή τη δική μας δυσκολία, αυτή την περίοδο προσαρμογής δεν θα τη ζήσουν. Όμως είναι βέβαιο, ότι κατά τη διάρκεια της δικής τους ζωής αντιστοίχως τεχνολογικά άλματα θα δημιουργήσουν άλλα φαινόμενα αντίστοιχα για τη δική τους τη γενιά ίσως μάλιστα και περισσότερα σε αριθμό. Οι πλέον αρμόδιοι ανάμεσά μας θα αναλύσουν, φαντάζομαι, στην ημερίδα τα υπέρ και τα κατά του ψηφιακού κινηματογράφου. Είναι βέβαιο και λογικό ότι θα έχει οπαδούς, αλλά και πολέμιους. Τόσο ανθρώπους έτοιμους να πέσουν στα βαθιά και να πειραματιστούν με τους νέους δρόμους που ανοίγονται, όσο και φίλους της παράδοσης, του αφηγηματικού τρόπου που μετά από δεκαετίες δημιούργησε τον κινηματογράφο που γνωρίζουμε σήμερα. Όλοι όμως, οπαδοί και πολέμιοι, εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε παρά να συζητήσουμε το μέλλον του κινηματογράφου υπό το νέο αυτό πρίσμα. Γι αυτό άλλωστε βρισκόμαστε εδώ. Μια από τις πιο προφανείς αλλαγές και βασικό προτέρημα της ψηφιακής τεχνολογίας είναι ότι μειώνει το κόστος παραγωγής για παραγωγούς και σκηνοθέτες, καθιστώντας ευκολότερο για κάποιον, ακόμη και ερασιτέχνη, να παράγει και να σκηνοθετήσει μια ταινία. Η κινούμενη εικόνα ολοένα και περισσότερο παύει να είναι κατ ανάγκη ακριβό μέσο έκφρασης και δημιουργίας. Αρκεί κανείς να μπει στο YouTube, για να δει χιλιάδες φιλμάκια από παιδιά και νέους, από ανεξάρτητους παραγωγούς και ερασιτέχνες -ενδεχομένως κάποιοι από αυτούς να είναι οι μεγάλοι δημιουργοί του αύριο. Και να δει ότι ουσιαστικά αυτά τα παιδιά κάνουν το κέφι τους, αν μπορώ να χρησιμοποιήσω αυτή την έκφραση. Όπως το κέφι τους ίσως κάνουν πάρα πολλοί από τους σκηνοθέτες οι οποίοι υπηρετούν σήμερα την κλασική μορφή του κινηματογράφου. Και αυτό το κέφι γίνεται μια σοβαρή επαγγελματική ενασχόληση που αποδίδει δημιουργικό έργο για τον πολιτισμό για την έβδομη τέχνη. 2
Ή αρκεί να έρθει σε λίγες εβδομάδες στο φετινό διεθνές φεστιβάλ για τα Άτομα με Αναπηρία: Είναι το φεστιβάλ «e-motion pictures» που διοργανώνει η ΓΓΕ-ΓΓΕ - για να διαπιστώσει ότι και εκεί χρησιμοποιείται πάρα πολύ ο νέος ψηφιακός κόσμος, έτσι ώστε να δώσει ο κάθε δημιουργός μια άλλη διάσταση στη δική του κινηματογραφική αφήγηση. Θα μιλούσα για έναν εκδημοκρατισμό της κινηματογραφικής αφήγησης. Και λέω εκδημοκρατισμό γιατί ακριβώς στο παρελθόν -και είναι πολλοί δημιουργοί ανάμεσά μαςαντιμετώπιζαν πάρα πολλά προβλήματα προκειμένου να πείσουν έναν παραγωγό να επενδύσει στην ιδέα τους και στην πορεία αντιμετώπιζαν μεγαλύτερα προβλήματα για να τον πείσουν να ακολουθηθεί πιστά η ιδέα. Διότι ο σκηνοθέτης είναι αυτός ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει κάθε φορά τις ενστάσεις του παραγωγού για το κατά πόσο το προϊόν θα μπορούσε να είναι εμπορικό, εντέλει και τι είδους αλλαγές πρέπει να γίνουν στο σενάριο και στην κινηματογραφική γραφή. Άρα, λοιπόν, μιλάμε για εκδημοκρατισμό της κινηματογραφικής γραφής, από τι στιγμή που τα μέσα είναι πολύ πιο εύκολα και πολύ πιο φθηνά, πολύ πιο προσβάσιμα σε όλους. Στην ψηφιακή εποχή λοιπόν ο σκηνοθέτης απλώς "γυρίζει" την ταινία του χωρίς ίσως να τον ενδιαφέρει αυτό που άλλοτε ήταν -όπως ανέφερα προηγουμένως- απαγορευτικό κόστος. Και μένει να δούμε τι είδους επιπτώσεις θα έχει η άρση αυτού του περιορισμού στο αισθητικό αποτέλεσμα. Γιατί πάνω απ` όλα, το αισθητικό αποτέλεσμα είναι αυτό το οποίο ενδιαφέρει τους τηλεθεατές και είμαι βέβαιος και το σκηνοθέτη, το δημιουργό, ο οποίος λειτουργεί υπό αυτές τις συνθήκες. Και βεβαίως και αυτούς οι οποίοι μετέχουν και μιλάω για τους ηθοποιούς. Γιατί αναρωτιέμαι αν θα είναι άραγε οι ηθοποιοί πιο φυσικοί και πιο αυθόρμητοι, καθώς θα έχουν την ευκαιρία ευκολότερα να γυρίσουν μια σκηνή περισσότερες φορές, ή θα βλέπουμε ολοένα και πιο «βαριές» ταινίες από τις εκ των υστέρων παρεμβάσεις στους υπολογιστές; Γιατί η παρέμβαση στον υπολογιστή είναι επίσης ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της σημερινής κινηματογραφικής δημιουργίας. Σίγουρα, θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, νέες ειδικότητες ή οι σημερινοί «στρατοί» που κινητοποιούνται για την παραγωγή μιας ταινίας θα γίνουν σύντομα μια ανάμνηση του παρελθόντος; Σ` αυτό το δίλημμα, εγώ πιστεύω ότι μάλλον το πρώτο ισχύει. Δηλαδή θα έχουμε και άλλες θέσεις εργασίας, άλλου τύπου θέσεις εργασίας και οι πολύ μεγάλοι σε αριθμό «στρατοί» όντως των ανθρώπων της παραγωγής μιας ταινίας θα είναι κομμάτι του παρελθόντος. Να πω κάτι που εκ της ιδιότητάς μου με αφορά: Ποιά είναι η πλέον κατάλληλη θεσμική ρύθμιση για αυτή τη νέα πραγματικότητα; Χρειάζονται αλλαγές ή δεν χρειάζονται; Ήδη, ο 3
Μιχάλης Λιάπης έχει κάνει μια σοβαρή ανακοίνωση την οποία επανέλαβε σήμερα. Είναι γνωστό ότι ετοιμάζει ένα καινούργιο νομοσχέδιο, στο οποίο το σημαντικό για την εποχή μας -και το σημαντικό και γι` αυτή την κυβέρνηση- είναι πως αξιοποιεί τη νέα τεχνολογία. Με άλλα λόγια, θα δημοσιευθεί το νομοσχέδιο στο Internet (όπως έχουν μπει και άλλα νομοσχέδια αυτής της κυβέρνησης) και εν συνεχεία θα υπάρχει δυνατότητα να ακουστούν απόψεις από πολύ περισσότερους ανθρώπους σε σχέση με το παρελθόν. Θυμάμαι ότι σε αυτή την αίθουσα, πριν από δύο περίπου χρόνια, κάναμε πολλές συζητήσεις με 49 φορείς από όλη την Ελλάδα για ένα νομοσχέδιο που αφορούσε την τηλεόραση, τη νέα ψηφιακή τεχνολογία στην τηλεόραση, το θεσμικό της πλαίσιο. Και εν συνεχεία υπήρξαν χιλιάδες e- mail με ιδέες στο Internet, όταν άνθρωποι από άλλα μέρη της χώρας, που δεν μπορούσαν να παρευρίσκονται με θεσμική ιδιότητα, έδωσαν τις δικές τους προτάσεις και τις δικές τους ιδέες, πολλές από τις οποίες μελετήθηκαν και κάποιες από αυτές ακολουθήθηκαν. Κυρίες και Κύριοι, Για μένα, το πέρασμα στην ψηφιακή εποχή και στον κινηματογράφο δεν φαντάζει αλλά είναι μια εξέλιξη χωρίς επιστροφή, όπως συνέβη, το προανέφερα, στο πέρασμα από τον βωβό κινηματογράφο στον ομιλούντα κινηματογράφο. Το πώς θα εξελιχθεί το σινεμά, τι ακριβώς μορφές θα πάρει και σε ποιους δρόμους θα το οδηγήσει η ψηφιακή τεχνολογία είναι κάτι που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα. Αυτό όμως που μπορούμε και οφείλουμε - όλοι μαζί να κάνουμε, είναι να προετοιμάσουμε το έδαφος έτσι ώστε οι νέες ψηφιακές δυνατότητες να βρουν γόνιμο έδαφος εφαρμογής και εμπλουτισμού της κινηματογραφικής τέχνης, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να ανταποκρίνεται στην ιστορία της τέχνης, τις προσδοκίες και τις απαιτήσεις του κοινού. Θα ήθελα να τελειώσω χρησιμοποιώντας και εγώ το Internet. Εψαξα, λοιπόν να βρω μια ενδιαφέρουσα φράση που να ταιριάζει στην περίπτωση το συνηθίζουν κάποιοι ομιλητές, οι πολιτικοί αναλυτές, καμιά φορά και οι πολιτικοί- και βρήκα τα λόγια του Βιμ Βέντερς, ο οποίος σχολιάζοντας το ψηφιακό μέλλον του κινηματογράφου στα παρασκήνια του 47 ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης είπε τα εξής: «Όταν μπήκε ο ήχος στο σινεμά, στα τέλη της δεκαετίας του 20, πολλοί άρχισαν να προβλέπουν τον θάνατο του κινηματογράφου. Όμως, κάθε άλλο παρά θάνατος ήταν. Ασφαλώς ο κινηματογράφος έχασε κάτι από την κομψότητά του. Οι ταινίες του βωβού είχαν φινέτσα και πληρότητα. Σκεφτείτε μόνο τον Αμπελ Γκανς: Είναι ο μεγαλύτερος (κατά ορθά την γνώμη του Βέντερς, και πολλών άλλων) σκηνοθέτης που μπορεί να φανταστεί 4
κανείς». Και συνεχίζει ο Βέντερς ορθά: «Όταν εμφανίστηκε ο ήχος, οι ταινίες έμοιαζαν περισσότερο αδέξιες. Σε βάθος χρόνου, όμως, δεν υπήρχε τίποτα κακό. Ο ήχος ώθησε το σινεμά σε μιαν άλλη διάσταση. Το ίδιο συμβαίνει και με τον ψηφιακό κινηματογράφο». Εύχομαι και ελπίζω, λοιπόν, σε βάθος χρόνου, να ξαναβρεθούμε σε μια παρόμοια ενδιαφέρουσα ημερίδα για να συζητήσουμε -εκ των υστέρων τότε, ως θέμα της καταγεγραμμένης πια ιστορίας- τη συναρπαστική περιπέτεια της μετάβασης της κοινωνίας μας στην ψηφιακή εποχή. Και αν δεν βρεθούμε όπως τώρα σε μια αίθουσα, ενδεχομένως τα ολογράμματα κάποιων να μπορούν να συνομιλήσουν από διάφορες και διαφορετικές πλευρές του πλανήτη. Μέχρι τότε, μέχρις ότου δηλαδή η τεχνολογία των ολογραμμάτων φθάσει σε αυτό το επίπεδο, θα επιτρέψετε και σε εμένα και στον Μιχάλη Λιάπη να φύγουμε γιατί σε λίγη ώρα αρχίζει η Κυβερνητική Επιτροπή και πρέπει να είμαστε δια ζώσης παρόντες εκεί. Σας ευχαριστώ πολύ και καλή επιτυχία. 5