ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΝΔΡΕΑΣ Γ. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2012 ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ (Σ 5 Α ) ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ 1340201000001

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 1. Νοµοθεσία 2. Σχολιασµός 3. «Κοινωνία της Πληροφορίας» 4. Ανάλυση διάταξης 4.1 Φορείς 4.2 Δικαίωµα 4.3 Διαστάσεις 4.4 Άσκηση 4.5 Γενικές οριοθετήσεις 5. Περιορισµόι 5.1 Εθνική ασφάλεια 5.2 Καταπολέµηση εγκλήµατος 5.3 Δικαιώµατα και συµφέροντα τρίτων 6. Επιφυλάξεις 7. Νοµολογία 8. Περίληψη 9. Βιβλιογραφία 2

Εισαγωγή Σε όλες τις εκφάνσεις της σύγχρονης πραγµατικότητας είναι προφανής η καθοριστική θέση της πληροφορίας. Σε όλους τους τοµείς της ανθρώπινης δράσης η επαρκής πληροφόρηση και η ακώλυτη συµµετοχή στην λεγόµενη «Κοινωνία της Πληροφορίας» έχει εξελιχθεί σε αναγκαιότητα. Με την αναθεώρηση του 2001 προστέθηκε στο Σύνταγµα η διάταξη 5Α η οποία αναφέρεται στην πληροφόρηση. Μέσα σε ένα γενικότερο πνεύµα εκσυγχρονισµού του Συντάγµατος και µια προσπάθεια σύνδεσης του µε τις τεχνολογικές κυρίως εξελίξεις, ο αναθεωρητικός νοµοθέτης αποφάσισε τη ρητή αναφορά και ρύθµιση της πληροφόρησης. Η εξέλιξη ήταν φυσικό επακόλουθο της τεχνολογικής έξαρσης των τελευταίων δεκαετιών καθώς µέσω της κατοχύρωσης της ελευθερίας της πληροφόρησης εξασφαλίζεται η ελευθερία των ιδεών και της ανάπτυξης της προσωπικότητας µέσα στο νέο αυτό πλαίσιο. ΣΥΝΤΑΓΜΑ 1.Νοµοθεσία Άρθρο 5Α 1. Καθένας έχει δικαίωµα στην πληροφόρηση, όπως νόµος ορίζει. Περιορισµοί στο δικαίωµα αυτό είναι δυνατό να επιβληθούν µε νόµο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέµησης του εγκλήµατος ή προστασίας δικαιωµάτων και συµφερόντων τρίτων. 2. Καθένας έχει δικαίωµα συµµετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσης τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουµένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ Διεθνές Σύµφωνο για τα ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα Άρθρο 5 παρ 2. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία της έκφρασης. Το δικαίωµα αυτό περιλαµβάνει τηε ελευθερία της αναζήτησης, της λήψης και της µετάδοσης πληροφοριών και απόψεων κάθε είδους, ανεξαρτήτως 3

συνόρων, προφορικά, γραπτά, σε έντυπα, σε κάθε µορφή τέχνης ή µε κάθε άλλο µέσο επιλογής του. Ευρωπαϊκή Σύµβαση για της προάσπιση των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθεριών Άρθρο 10 Ελευθερία έκφρασης Παν πρόσωπον έχει δικαίωµα εις την ελευθερία εκφράσεως. Το δικαίωµα τούτο περιλαµβάνει την ελευθερία γνώµης ως και την ελευθερία λήψεως ή µεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεµβάσεως δηµοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων. Το παρόν άρθρο δεν κωλύει τα Κράτη από του να υποβάλωσι τας επιχειρήσεις ραδιοφωνίας, κινηµατογράφου ή τηλεοράσεως εις κανονισµούς εκδόσεως αδειών λειτουργίας. Χάρτης των Θεµελιωδών Δικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Άρθρο 11 Ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης παρ 1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωµα αυτό περιλαµβάνει την ελευθερία γνώµης και την ελευθερία λήψης ή µετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την ανάµειξη δηµοσίων αρχών και αδιακρίτως συνόρων. 2. Σχολιασµός Το συµπέρασµα στο οποίο καταλήγει κάποιος παρατηρώντας τη νοµοθεσία είναι ότι το δικαίωµα στην πληροφόρηση σε διεθνές και κοινοτικό επίπεδο κατοχυρώνεται µέσω της ελευθερίας της έκφρασης. Και αυτό φαίνεται λογικό καθώς η διαµόρφωση και η έκφραση γνώµης προϋποθέτει τη συλλογή, ανάλυση και σύγκριση πληροφοριών και ειδήσεων. Με την προστασία λοιπόν της γνώµης ο νοµοθέτης προστατεύει 4

και το αναγκαίο προηγούµενο στάδιο, το οποίο είναι η πληροφόρηση. Επιπλέον, η πληροφορία αποτελεί προϋπόθεση και για την ανάπτυξη της προσωπικότητας µε αποτέλεσµα να τοποθετείται κάτω από τον προστατευτικό µανδύα του δικαιώµατος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Αυτό ίσχυε και στο ελληνικό Σύνταγµα, πρίν την αναθεώρηση: η ελευθερία της πληροφορίας κατοχυρωνόταν απο την παράγραφο 1 του άρθρου 14 καθώς και από την παράγραφο 1 του άρθρου 5. Επιπλέον, ήταν επαρκής και η κατοχύρωση από τα διεθνή και ευρωπαϊκά κείµενα, τα οποία αναφέρονται άµεσα στο δικαίωµα στην πληροφόρηση. Ο Έλληνας αναθεωρητικός νοµοθέτης, παρ όλα αυτά, έκρινε ορθό να προσθέσει ένα νέο αυτοτελές άρθρο χωρίς όµως να αποφύγει τις επικρίσεις. 1 Τα πρακτικά της Z Αναθεωρητική Βουλής καθιστούν σαφές ότι ήδη σε προπαρασκευαστικό επίπεδο δεν υπήρχε σύµφωνη γνώµη ως πρός την αναγκαιότητα θέσπισης του «νέου» άρθρου. Η πλειοψηφία υποστήριξε ότι πρέπει «χωρίς επαρχιωτισµούς και µικροµεγαλισµούς, να εξοπλίσουµε το Σύνταγµα της χώρας µε όλες τις αναγκαίες προγνώσεις που µπορούν να υποδεχθούν και να ρυθµίσουν µε προοπτική τα [νεοτερικά] φαινόµενα αυτά, τα οποία βλέπουµε ότι απασχολούν τη διεθνή κοινή γνώµη, χωρίς να υπάρχουν θεσµικές απαντήσεις ούτε από τους διεθνείς οργανισµούς, ούτε από τα συντάγµατα πολλών ανεπτυγµένων βιοµηχανικών χωρών» 2. Ο νοµοθέτης όπως µπορούµε να συµπεράνουµε από τα πρακτικά θεώρησε το προϋπάρχον Σ «απροστάτευτο» απέναντι στη νέα τεχνολογική και επικοινωνιακή πραγµατικότητα. Η άποψη της µειοψηφίας ήταν ότι «δεν έχουµε κανένα λόγο να βάλουµε ευχολόγιο τέτοιου είδους στο Σύνταγµα» 3. Και η θεωρία παράλληλα, διχάστηκε όσον αφορά την αναγκαιότητα θέσπισης της διάταξης 5 Α λόγω της ήδη επαρκούς συνταγµατικής προστασίας της πληροφόρησης. 4 Από µερικούς χαρακτηρίστηκε «καινοτοµική» 5, δεν έλειψαν όµως και επικρίσεις µε κεντρικό πυρήνα την έλλειψη ανάγκης θέσπισης ενός τέτοιου κανόνα. 6 Είναι αυτονόητο όµως ότι η συνταγµατική προστασία καθιστά το δικαίωµα αυτόνοµο και εξασφαλίζει την τυπική ισότητα µε τις υπόλοιπες 1 Την ίδια διάκριση μεταξύ ελευθερίας γνώμης και πληροφόρησης ακολουθούν τα Συντάγματα της Γερμανίας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. 2 Πρακτικά της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής, της 30-8- 2000, σελ. 17-18. 3 Πρακτικά της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής, της 12-9- 2000, σελ. 213. 4 Κώστας Χ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα Τρίτη αναθεωρημένη έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2006 σελ. 208 5 Ευ. Βενιζέλος, Το αναθεωρητικό κεκτημένο [Το συνταγματικό φαινόμενο στον 21. αιώνα και η εισφορά της αναθεώρησης του 2001], Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2002 σ.157 6 Δαγτόγλου, Πρόδρομος Δ. Συνταγματικό δίκαιο, Ατομικά δικαιώματα, Σάκκουλας Αντ. Ν. (2011) σ. 524 5

διατάξεις του Σ. Οποιαδήποτε εξάρτηση από άλλες διατάξεις και ο παρεπόµενος χαρακτήρας παύουν να υφίαστανται. 3. «Κοινωνία της Πληροφορίας» Κυρίως όµως η κριτική εστιάστηκε στην επιλογή του όρου «Κοινωνία της Πληροφορίας». Παρά την παρουσία του όρου για τρείς δεκαετίες πρίν τη συνταγµατική αναθεώρηση στον χώρο της πολιτικής 7 και της επιστήµης χαρακτηρίστηκε από πολλούς ώς «αδόκιµος νεολογισµός» λόγω της δυσκολίας ευρέσεως ενός κοινού αποδεκτόυ ορισµού και της γενικότερης ρευστότητας του όρου. Η επιλογή όµως αυτή του νοµοθέτη δεν ήταν τυχαία. Σίγουρα ο όρος «πληροφορία» ήταν ο πλέον πρόσφορος για να υπηρετήσει το νοµοθετικό σκοπό. Πρώτον, διότι είναι ο πλέον γενικός και καλύπτει κάθε περιεχοµένου και χρησιµότητας πληροφορία. Επιπλέον, διότι τονίζει την παθητική πλευρά της πληροφόρησης εν αντιθέσει τουλάχιστον µε τον όρο «πληροφόρηση». Όσον αφορά τον όρο «κοινωνία» βρίσκεται σε απόλυτη αρµονία µε τη σύγχρονη πραγµατικότητα. Κι αυτό διότι αντικατοπτρίζει µε τον επαρκέστερο δυνατό τρόπο τον χώρο της πληροφορίας σήµερα ο οποίος χαρακτηρίζεται ως ένας σύνδεσµος πολυµέσων. Η διαµόρφωση του «δικτύου των δικτύων» 8, ενός τεχνολογικού συστήµατος µε δικούς του εσωτερικούς κανόνες και λειτουργικότητα, κατέστησε αναγκαία µια ρυθµιστική στρατηγική την οποία προσέφερε τελικά εν µέρει η χρήση του όρου. Προβάλει επίσης το συµµετοχικό χαρακτήρα που διακρίνει πλέον το χώρο της πληροφορίας. Οι διαφωνίες ως πρός την ορολογία είναι λογικές λόγω της ασάφειας του όρου αλλά οποιαδήποτε αµφιβολία καλύπτεται ανατρέχοντας στη θεωρία και τη νοµική αρθρογραφία, πριν τη θέσπιση του αρ. 5 Α οι οποίες επισηµαίνουν την αναγκαιότητα δηµιουργίας ενός θεσµικού πλαισίου, το οποίο να ανταποκρίνεται στην «επανάσταση» της επικοινωνίας. Ήταν διάχυτη η αντίληψη περί νοµοθετικού κενού και η επιτακτική ανάγκη σύνθεσης ενός 7 Η κυβέρνηση της Ιαπωνίας, το 1971, έθεσε την «ΚτΠ» ώς εθνικό στόχο για το έτος 2000. 8 Eli Noam, Beyond Liberalization. From the network of the networks to system of systems, Telecommunications Policy, May/June 1994, σελ. 286 6

πλέγµατος ρυθµίσεων το οποίο να µπορεί να ανταποκριθεί στη συνεχώς εξελισσόµενη πορεία της τεχνολογίας. 9 Καθοριστική για την εξέλιξη αυτή κατέστη σαφώς η ανάπτυξη και η εξάπλωση του διαδικτύου σε όλους τους τοµείς της ανθρώπινης δράσης. Η κυριαρχία του διαδικτύου εξαπλώθηκε ταχύτατα σε όλες τις πτυχές της ελεύθερης αγοράς, στο εµπόριο, στη διαφήµιση αλλά και στην επικοινωνία και την εκπαίδευση. Τα χαρακτηρίστικα όµως που τοποθετούν το διαδίκτυο κάτω από τον προστατευτικό µανδύα της διάταξης είναι η µαζικότητα και κυρίως ο αµφίδροµος χαρακτήρας του. Ο χρήστης του διαδικτύου είναι µια µονάδα µέσα στο χαώδες σύµπαν του δικτύου προσλαµβάνοντας και παρέχοντας πληροφορίες. Από την άλλη πλευρά, οι κίνδυνοι µπορόυν να δικαιολογήσουν εν µέρει τους περιορισµούς που το άρθρο θέτει. Και οι κίνδυνοι που το διαδίκτυο περικλείει στρέφονται κυρίως κατά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η ανωνυµία, η ελλιπής προστασία των προσωπικών δεδοµένων και η λογική αβεβαιότητα οδήγησαν το νοµοθέτη στη θέσπιση κάποιων περιορισµών για την προστασία των χρηστών. 4.1 Φορείς 4.1.1 Φυσικά πρόσωπα 4.Ανάλυση διάταξης Όπως προκύπτει από τη διάταξη «καθένας» είναι φορέας του δικαιώµατος στην πληροφόρηση και πρόσβασης στην ΚτΠ. Εποµένως, η διάταξη αναφέρεται στους Έλληνες πολίτες αλλά παράλληλα στους ευρωπαίους, στους αλλοδαπούς και στους ανιθαγενείς. 4.1.2 Νοµικά πρόσωπα Η διάταξη κατοχυρώνει τα αντίστοιχα δικαιώµατα και για τα νοµικά πρόσωπα, ιδιωτικού δικαίου κατ αναλογία µε την ελεύθερη έκφραση των ιδεών. 10 Η κατοχύρωση αυτή έχει ιδιαίτερη σηµασία για τα νπιδ, τα οποία δρούν στο πεδίο της ελεύθερης οικονοµίας αλλά και για νοµικά πρόσωπα, όπως τα κόµµατα και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις. 9 ενδεικτικά ΠΕΡΣ. ΖΕΡΗ Κρατική ρύθμιση και αυτορρύθμιση των υπερλεωφόρων των πληροφοριών, Σχετικά με την αναγκαιότητα ενός ριζικού επαναπροσδιορισμού του δικαίου. ΤοΣ 3-4/1999 10 Δαγτόγλου, Πρόδρομος Δ. Συνταγματικό δίκαιο, Ατομικά δικαιώματα, Σάκκουλας Αντ. Ν. (2011) σ. 339 7

4.1.3 Γεωγραφική διάσταση Το πρόβληµα το οποίο ανακύπτει σχετικά µε το δικαίωµα είναι εάν προστατεύει µονο τους φορείς οι οποίοι βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια ή και αυτούς που έχουν πρόσβαση σε ελληνικές πηγές πληροφόρησης. Το ζήτηµα είναι φυσικό επακόλουθο της πολυπλοκότητας των δικτύων και της εξάλειψης των συνόρων και των γεωγραφικών φραγµών από την πληροφορία. Επικρατέστερη πάντως είναι η πρώτη άποψη. 4.2 Δικαίωµα 4.2.1 Γενικό περιεχόµενο Όπως προαναφέρθηκε, το δικαίωµα στην πληροφόρηση συνδέεται στενά µε την ελευθερία της γνώµης και αυτό διότι το πληροφορείν εντάσσεται ουσιαστικά στην ελευθερία έκφρασης. Γι αυτό το λόγο υποστηρίζεται ότι η παράγραφος του άρθρου 5 Α αναφέρεται περισσότερο στην παθητική πλευρά της πληροφόρησης, το πληροφορείσθαι, το οποίο γραµµατικά έµενε ανοχύρωτο πριν την αναθεώρηση του 2001. 11 Παράλληλα, η παράγραφος 2 θεµελιώνει υποχρέωση του κράτους να διευκολύνει την πρόσβαση των πολιτών στα δίκτυα που µπορούν να αποτελέσουν πηγή άντλησης πληροφοριών. Οι πολίτες καθίστανται φορείς της ελευθερίας του πληροφοριακού αυτοπροσδιορισµού και της συµµετοχής στη σύνθετη κοινωνικότητα της ενεργητικής και παθητικής πληροφόρησης. 4.2.2 Αντικείµενο Αντικείµενο του δικαιώµατος είναι η πληροφόρηση σε οποιαδήποτε έκφανση της ενώ µε τη χρήση του όρου «Κοινωνία της Πληροφορίας» καθίσταται εµαφανές ότι ο νοµοθέτης ήθελε να καλύψει το νοµοθετικό κενό που δηµιούργησε η ταχύτατη διάδοση του διαδικτύου και η συνταγµατική προστασία της έκφανσης αυτής της καθηµερινότητας. 4.2.3 Corpus Corpus του δικαιώµατος είναι όλες οι υλικές ενέργειες που συντελούν στην πληροφοριακή αυτοδιάθεση του ατόµου, η υλική υπόσταση της 11 ჼΛ. Μήτρου, Θ. Παπαχρίστου, Τ. Βιδάλης, Α. Τάκης, Το δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας, 2006. Σ. 288 8

πληροφορίας. Οποιαδήποτε εκδήλωση της ελευθερίας αυτής προστατεύεται απο το Σύνταγµα και οποιοδήποτε εµπόδιο στην εκδήλωση αυτή θεωρείται ότι αντίκειται στο δικαίωµα αυτό. Δεν προστατεύεται όµως το αποτέλεσµα του πληροφορείν και του πληροφορείσθαι το οποίο ενδεχοµένως προστατεύεται ή και περιορίζεται από άλλες διατάξεις. 4.2.4 Animus Η πνευµατική ελευθερία της πληροφορίας δίνει στον πολίτη την ευχέρεια να επεξεργάζεται την πληροφορία βγάζοντας συµπεράσµατα και αξιοποιώντας την µε τη λογική και τη σκέψη του. Το animus της πληροφόρίας είναι η πνευµατική υπόσταση που ενυπάρχει στην πληροφορία. Χρησιµοποιώντας δηλαδή τις πενυµατικές ικανότητες του ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να προχωρήσει σε σύνθετους συλλογισµούς βάσει των πληροφοριών που έχει συγκεντρώσει. Αυτή είναι άλλωστε και η θέση του δικαιώµατος αυτού στο Σύνταγµα ενός δηµοκρατικού κράτους και ανέκαθεν αυτή ήταν η ειδοποιός διαφορά ανάµεσα σε αυταρχικά και φιλελεύθερα καθεστώτα. Η πρόσβαση σε κάθε είδους πληροφορία και τα συµπεράσµατα που ο καθείς εξαγάγει δοκιµάζουν τις άρχουσες δυνάµεις και τις τοπουθετούν σε ένα µόνιµο καθεστώς ελέγχου από τους πολίτες. 4.3 Εξουσία 4.3.1 Θετικό/ αρνητικό περιεχόµενο Το περιεχόµενο της πληροφόρησης διακρίνεται σε θετικό και αρνητικό. Η θετική διάσταση είναι η ελευθερία να πληροφορείται κάποιος και αρνητική διάσταση η ελευθερία να µην προβαίνει κάποιος σε οποιαδήποτε ενέργεια πληροφόρησης. 4.3.2 Ενεργητική/παθητική ελευθερία Η πληροφόρηση προστατεύεται στην ενεργητική της έκφανση, δηλαδή στην παραγωγή και διάδοση της αλλά και στην παθητική της πλευρά, δηλαδή στη λήψη της. Όπως προαναφέρθηκε δεδοµένης της επαρκούς προστασίας της ενεργητικής πλευράς από προγενέστερες διατάξεις η διάταξη 5 Α φαίνεται να αναφέρεται µάλλον στην παθητική πληροφόρηση. 9

4.4 Διαστάσεις 4.4.1 Αµυντικό περιεχόµενο Ως αµυντικό δικαίωµα, στρέφεται κατά παντός, έχει απόλυτο περιεχόµενο (erga omnes), στρέφεται δηλαδή κατά του κράτους και κατά των ιδιωτών. Παρέχει στο φορέα αξίωση να εξαναξκάζει τον αποδέκτη να απέχει από ενέργειες που εµποδίζουν την ελευθερία του αυτή. Αποκρούει κάθε επιθετική ενέργεια και κυρίως τη λογοκρισία και την προπαγάνδα. 4.4.2 Προστατευτικό περιεχόµενο Το δικαίωµα στην πληροφόρηση ως προστατευτικό δικαίωµα στρέφεται προς το κράτος για τη λήψη όλων των απαραίτητων µέτρων για την προστασία από επιθετικές ενέργειες των συνανθρώπων. Η αξίωση αυτή προς το κράτος καθιερώνει υποχρέωση του κράτους και των επιµέρους εξουσιών να δηµιουργούν ένα πεδίο ελεύθερης διάδοσης της πληροφορίας. Η διάσταση αυτή του δικαιώµατος συνάγεται και από τη λεκτική διατύπωση της διάταξης που καθιερώνει υποχρέωση του Κράτους να διευκολύνει την πρόσβαση στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά καθώς και την παραγωγή, ανταλλαγή και διάδοσή τους. Με αυτή τη διάσταση του δικαιώµατος επιδιώκεται η απόκτηση της δυνατότητας όλων των πολιτών να έχουν µια στοιχειώδη πρόσβαση στην πληροφορία, ενα minimum πληροφοριακής αυτοδιάθεσης. 12 4.4.3 Διασφαλιστικό περιεχόµενο Η διάσταση αυτή του δικαιώµατος στρέφεται προς την προστασία από τους υπόλοιπους κινδύνους όχι δηλαδή από τους ανθρωπογενείς και παρέχει αξίωση προς βελτίωση της θέσης του φορέα του. Εξασφαλιστικό περιεχόµενο δε θεσµοθετείται. 4.5 Γενικές οριοθετήσεις Όπως κάθε δικαίωµα, έτσι και το δικαίωµα στην πληροφορία, στο πλαίσιο της γενικής σχέσης οριοθετείται ώς προς τον τόπο, χρόνο και τρόπο άσκησης του και έτσι τίθεται το γενικό πλαίσιο άσκησης. Η άσκηση του δικαιώµατος στην πληροφόρηση δεν πρέπει έτσι να προσκρούει στα δικαιώµατα των άλλων, στο Σύνταγµα και στα χρηστά ήθη. Έτσι το δικαίωµα υφίσταται απλές επιδράσεις οι οποίες εµποδίζουν εκφράσεις του δικαιώµατος 12 ჼΛ. Μήτρου, Θ. Παπαχρίστου, Τ. Βιδάλης, Α. Τάκης, Το δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας, 2006 σ. 293 10

απογερευµένες από το δίκαιο οι οποίες δεν περιλαµβάνονται στο προστατευόµενο πεδίο της διάταξης. 4.5.1 Σύνταγµα: Σε πρώτο επίπεδο, o φορέας πρέπει να ασκεί το δικαίωµα σεβόµενος το Σύνταγµα και τους σύµφωνους προς αυτό νόµους. Πρόκειται για γενική επιφύλαξη νόµου και πρέπει να θεωρηθεί αυτονόητο ότι η άσκηση κάθε συνταγµατικού δικαιώµατος δεν είναι δυνατόν να ξεπερνά τα όρια τα οποία το ίδιο καθορίζει. 4.5.2 Δικαιώµατα των άλλων: Επιπλέον, εξίσου αυτονόητο πρέπει να θεωρηθεί ότι η πληροφόρηση δεν πρέπει να ασκείται εις βάρος κανενός. Ο σεβασµός στα δικαιώµατα των υπόλοιπων φορέων της έννοµης τάξης καθιστά απαραίτητη την οριοθέτηση της άσκησης στα προβλεπόµενα όρια. 4.5.3 Χρηστά ήθη: Το δικαίωµα πρέπει να ασκείται τηρώντας ορισµένες αρχές που απορρέουν από τα χρητά ήθη. Προσαρµόζοντας στη συγκεκριµένη διάταξη τη ρήτρα αυτή καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι η τήρηση της καλής πίστης είναι απαραίτητη ενώ απαγόρευση κατάχρησης είναι επίσης νοητή. 5. Περιορισµοί Σε αντίθεση µε τις απλές επιδράσεις οι οποίες στην ουσία δεν επηρεάζουν την ουσίαα του δικαιώµατος κρίθηκε αναγκαίο από το νοµοθέτη να θεσπίσει και ορισµένους περιορισµούς οι οποίοι αναφέρονται περιοσριστικά στη διάταξη 5 Α : εθνική ασφάλεια, καταπολέµηση του εγκλήµατος και προστασία δικαιωµάτων και συµφερόντων τρίτων. Έχει υποστηριζτεί η άποψη ότι εφόσον το προστατευόµενο δικαίωµα βρισκόταν έτσι κι αλλιώς κάτω από τον προστατευτικό µανδύα του Συντάγµατος το ενδιαφέρον στη νέα διάταξη 5 Α είναι η επιφύλαξη του νόµου που θέτει, «όπως νόµος ορίζει», και οι περιορισµοί που θέτει. 13 5.1 Εθνική ασφάλεια Η τήρηση της εθνικής ασφάλειας περιορίζει την άσκηση του δικαιώµατος της πληροφόρησης για αυτονόητους λόγους. Το δικαίωµα στην πληροφόρηση υποχωρεί µπροστά στην ύψιστη ανάγκη της εθνικής ασφάλειας και οι σχετικές διατάξεις του Ποινικού Κώδικα ρυθµίζουν τις επι µέρους απαγορεύσεις. Από το συνολικό πνεύµα των διατάξεων 146-148 13 Κώστας Χ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα Τρίτη αναθεωρημένη έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2006 σελ. 208 11

συµπεραίνουµε ότι ο κάθε πολίτης έχει υποχρέωση να µην κοινοποιέι πληροφορίες εθνικής σηµασίας τις οποίες έχει προσκοµίσει είτε τυχαία είτε λόγω της υπηρεσιακής του κατάστασης. Η υποχρέωση αυτή επιτείνεται σε καιρό πολέµου. Έτσι, περιστέλλεται η ελευθερία του πληροφορείν σε λογικά όµως πλαίσια. Οποιαδήποτε υπέρβαση στον περιορισµό του δικαιώµατος µπορεί να αποφευχθεί εφαρµόζοντας την αρχή της αναλογικότητας. 5.2 Καταπολέµηση του εγκλήµατος Περιορισµός στο δικαίωµα δύναται να τεθεί και στις περιπτώσεις που τίθεται ζήτηµα καταπολέµησης του εγκλήµατος. Έτσι, για παράδειγµα, στις αστυνοµικές έρευνες και στην προδικασία τηρείται µυστικότητα η οποία δικαιολογείται από το γεγονός ότιη δηµοσιότητα θα µπορούσε να εµποδίσει την απονοµή της δικαιοσύνης. Επιπλέον, µπορεί να απαγορευθεί η παροχή πληροφοριών για κατασκευή ή χρήση όπλων οι οποίες µπορεί να διευκολύνουν ή να προκαλέσουν την τέλεση ειδεχθών πράξεων. 5.3 Προστασία δικαιωµάτων και συµφερόντων τρίτων Όσον αφορά την προστασία των δικαιωµάτων τρίτων προσώπων από την άσκηση του δικαιώµατος της πληροφόρησης πρόκειται για κάτι αυτονόητο. Κάθε δικαίωµα τίθεται σε θεσµική προσαρµογή εφόσον ασκείται µέσα σε κοινωνία δικαιωµάτων. Η προστασία συµφερόντων όµως δηµιουργεί ένα ευρή πεδίο περιορισµών σε επίπεδο συναλλαγών και οικονοµικού ενδιαφέροντος σχέσεων. Τέτοιου είδους συµφέροντα είναι κυρίως αυτά της πενυµατικής ιδιοκτησίας και της βιοµηχανικής ιδιοκτησίας. 6.Επιφυλάξεις Οι επιφυλάξεις που τίθενται στη δεύτερη παράγραφο έχουν να κάνουν µε την προστασία της ιδιωτικότητας. Οι παραπάνω επιφυλάξεις µπορόυν ευλόγως, εφόσον αφορόυν την προστασία θεµελιώδους δικαιώµατος, να θεωρηθούν αυτονόητες και ακολούθως περιττές. 14 Η αναφορά εποµένως των διατάξεων 9, 9 Α και 19 δεν θεωρείται αναγκαία εφόσον σε επίπεδο θεσµικής προσαρµογής είναι δεδοµένο ότι κάποια θεµελιώδη δικαιώµατα δε µπορούν να παρεµποδιστούν απο την ελέυθερη άσκηση της πληροφόρησης. Το άσυλο της κατοικίας, η προστασία των προσωπικών δεδοµένων και το απόρρητο της επικοινωνίας αποτελούν εκφάνσεις της ιδιωτικότητας και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και κανείς δε δύναται να τα παρεµποδίσει 14 Επιμέλεια Δ.Θ. Τσάτσος, Ευ.Β. Βενιζέλος, Ξ.Ι. Κοντιάδης Το Νέο Σύνταγμα εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 2001 12

ασκώντας οποιοδήποτε δικαίωµα του. Η προστασία των παραπάνω δικαιωµάτων έχει τύχει λεπτοµερούς προστασίας από το συνταγµατικό και από τον κοινό νοµοθέτη. Ανάλογη νοµοθετική δράση παρατηρείται και σε διεθνές και ευρωπαικό επίπεδο. 7.Νοµολογία Η νοµολογία η οποία αναφέρεται στη διάταξη 5 Α είναι περιορισµένη εώς ανυπαρκτή για τους λόγους που προαναφέρθηκαν και λόγω της σχετικά πρόσφατης θέσπισης. Παρά ταύτα ορισµένες υποθέσεις αναφέρονται στον περιορισµό του δικαιώµατος της πληροφόρησης, ιδίως στην ενεργητική του πλευρά, για λόγους προστασίας της ιδιωτικότητας πάντα σε συνάρτηση µε την ελευθερία του τύπου. 9.1 854/2005 Μονοµελές Πρωτοδικείο Αθηνών Ciao Η υπόθεση είχε να κάνει µε δηµοσίευµα σε περιοδικό, το οποίο αναφερόταν στον οικογενειακό βίο δηµοσίου προσώπου βλάπτοντας έτσι το δικαίωµα στην προσωπικότητα. 9.2 44/2008 Μονοµελές Πρωτοδικείο Ροδόπης Η πρώτη απόφαση η οποία αναφέρεται στα ιστολόγια και τον τρόπο λειτουργίας τους. 9.3 4980/2009 Πολυµελές Πρωτοδικείο Πειραιά Αγωγή αποζηµίωσης Νοµάρχη σε blogger για αναληθές δηµοσίευµα. Κρίθηκε ότι τα blogs αποτελούν µέσο επικοινωνίας και όχι µέσο πληροφόρησης. 9.4 ΣτΕ 71/2003, Στ Τµήµα Η υπόθεση αφορούσε τη δηµοσίευση απόρρητης κανονιστικής διοικητικής πράξης στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως. 9.5 ΣτΕ 1386/2004, Δ Τµήµα Παραβίαση απο τον ραδιοτηλοπτικό σταθµό ΑΝΤΕΝΝΑ του δικαιώµατος στην ιδιωτικότητα δηµοσίων προσώπων και επιβολή κυρώσεων απο το ΕΣΡ. Κρίθηκε ότι οποιαδήποτε είδηση σχετιζόµενη µε την ερωτική ζωή 13

προσώπων δε µπορεί να αποτελέσει αντικείµενο του δικαιώµατος πληροφόρησης. 8. Περίληψη Το αναθεωρήµενο Σύνταγµα του 2001 συµπεριέλαβε τη διάταξη 5 Α η οποία αναφέρεται στο δικαίωµα στην πληροφόρηση. Η θεωρία τάχθηκε υπέρ της άποψης ότι επαρκούσε για της προστασία του δικαιώµατος και η νοµοθεσία πριν τη θέσπιση της διάταξης. Το σίγουρο όµως είναι ότι η ρύθµιση ανταποκρίθηκε στις ανάγκες της εποχής που χαρακτηρίζεται από τις ραγδαίες αλλαγές τις οποίες προκάλεσε η δηµιουργία ενός παγκοσµίου δικτύου ενηµέρωσης και επικοινωνίας. Ο συντακτικός νοµοθέτης ανταποκρίθηκε στην ανάγκη να περιορίσει σε συγκεκριµένες περιπτώσεις την άσκηση του δικαιώµατος για χάρη του γενικού συµφέροντος και την επαρκή προστασία άλλων θεµελιωδών δικαιωµάτων, πάντα όµως σε λογικά πλαίσια. The revised Constitution of 2001 included the provision 5A which concerns the right to information. Τheory supported the view that the legislation before the adoption of the provision was sufficient enough to protect the right. The truth is that the arrangement met the needs of the era characterized by rapid changes which caused the creation of a worldwide network of information and communication. The structural legislature responded to the need to limit in certain cases the right for the sake of public interest and adequate protection of other fundamental rights, but always within reason. 14

9. Βιβλιογραφία Επιµέλεια Δ.Θ. Τσάτσος, Ευ.Β. Βενιζέλος, Ξ.Ι. Κοντιάδης Το Νέο Σύνταγµα εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή 2001 Κώστας Χ. Χρυσόγονος, Ατοµικά και Κοινωνικά Δικαιώµατα Τρίτη αναθεωρηµένη έκδοση, Νοµική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2006 Λ. Μήτρου, Θ. Παπαχρίστου, Τ. Βιδάλης, Α. Τάκης, Το δικαίωµα συµµετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας, 2006. Περς. Ζέρη Κρατική ρύθµιση και αυτορρύθµιση των υπερλεωφόρων των πληροφοριών, Σχετικά µε την αναγκαιότητα ενός ριζικού επαναπροσδιορισµού του δικαίου. ΤοΣ 3-4/1999 Δαγτόγλου, Πρόδροµος Δ. Συνταγµατικό δίκαιο, Ατοµικά δικαιώµατα, Σάκκουλας Αντ. Ν. (2011) Eli Noam, Beyond Liberalization. From the network of the networks to system of systems, Telecommunications Policy, May/June 1994 Ευ. Βενιζέλος, Το αναθεωρητικό κεκτηµένο [Το συνταγµατικό φαινόµενο στον 21. αιώνα και η εισφορά της αναθεώρησης του 2001], Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2002 Δικαιώµατα του Ανθρώπου, Ελευθερία τύπου και τηλεόρασης, 29/2006 Απ. Γέροντας, Το δικαίωµα της αυτοδιάθεσης των πληροφοριών, υπερβολή ή αναγκαιότητα; ΤοΣ 4/1997 15