Εμπόδια που επηρεάζουν τη διεξαγωγή ποιοτικού μαθήματος Φυσικής Αγωγής στο δημοτικό σχολείο. Κυριακίδης Ερμής Leeds Metropolitan University

Εμπόδια που επηρεάζουν τη διεξαγωγή ποιοτικού μαθήματος Φυσικής Αγωγής στο δημοτικό σχολείο Κυριακίδης Ερμής Leeds Metropolitan University Περίληψη Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να καθορίσει τις αντιλήψεις των δασκάλων του δημοτικού σχολείου σχετικά με τα εμπόδια που επηρεάζουν την ποιότητα της διδασκαλίας του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής (Φ.Α.), καθώς και να διερευνήσει τις εισηγήσεις τους για να αντιμετωπιστούν τα εμπόδια αυτά. Για το σκοπό αυτό στην έρευνα συμμετείχαν 10 δάσκαλοι δημοτικής εκπαίδευσης, οι οποίοι επιλέχθηκαν από αστικά σχολεία και πληρούσαν τα εξής κριτήρια: (1) να διδάσκουν διαφορετικό αριθμό γνωστικών αντικειμένων στα οποία συμπεριλαμβανόταν και η Φ.Α. και (2) η ηλικία καθώς και οι εμπειρίες των εκπαιδευτικών να ποικίλουν. Η συλλογή των δεδομένων έγινε μέσω ημιδομημένων συνεντεύξεων. Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψαν 24 θεματικές ενότητες. Τα κυριότερα εμπόδια χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες: (α) τα θεσμικά εμπόδια, (β) τα εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με το δάσκαλο και (γ) τα εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με το μαθητή. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί θεωρούν το «υπερφορτωμένο» αναλυτικό πρόγραμμα του δημοτικού σχολείου, τις ανεπαρκείς εγκαταστάσεις και εξοπλισμό της Φ.Α., το μεγάλο αριθμό μαθητών σε κάθε τάξη, τον ανεπαρκή χρόνο για ολοκλήρωση των μαθημάτων, το ανεπαρκές και απαρχαιωμένο αναλυτικό πρόγραμμα Φ.Α., καθώς και την έλλειψη ποιοτικής επιμόρφωσης του προσωπικού ως τα κυριότερα θεσμικά προβλήματα που εμποδίζουν την προσπάθειά τους να διδάξουν ποιοτικά μαθήματα Φ.Α. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί αναγνώρισαν ότι οι ανεπαρκείς γνώσεις και δεξιότητές τους σχετικά με το αντικείμενο της Φ.Α., καθώς και η χαμηλή τους αυτοπεποίθηση να διδάξουν το μάθημα της Φ.Α. αποτελούν τα σημαντικότερα εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με το δάσκαλο. Ακόμη, θεώρησαν το μειωμένο ενδιαφέρον και τον ενθουσιασμό των δασκάλων για να διδάξουν το μάθημα της Φ.Α., την ηλικία και το φύλο του εκπαιδευτικού ως πιθανούς παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητα ενός προγράμματος Φ.Α. Για την αντιμετώπιση των πιο πάνω προβλημάτων οι συμμετέχοντες εισηγήθηκαν τον ορισμό σε κάθε σχολείο μιας συντονιστικής επιτροπής υπεύθυνης για όλα τα θέματα Φ.Α. του σχολείου, βελτίωση των εγκαστάσεων και του εξοπλισμού της Φ.Α. και ανέγερση αιθουσών πολλαπλής χρήσης όπου είναι δυνατό, αύξηση των ευκαιριών και αλλαγές στην ποιότητα της επιμόρφωσης προσωπικού, αλλαγές στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών των δασκάλων, αύξηση του χρόνου διδασκαλίας του μαθήματος της Φ.Α., μείωση του αριθμού των μαθητών ανά τάξη, εκσυγχρονισμό του αναλυτικού προγράμματος της Φ.Α. και ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού συστήματος αξιολόγησης της διδασκαλίας των εκπαιδευτικών. Εισαγωγή Η σημασία και τα πλεονεκτήματα της συμμετοχής σε ποιοτικά προγράμματα Φ.Α. έχουν επισημανθεί από αρκετούς ερευνητές και οργανισμούς (Bailey, 2006; NASPE, 2001; WHO, 1998). Δεδομένου ότι λαμβάνονται υπόψη και εφαρμόζονται οι κατάλληλες κοινωνικές και παιδαγωγικές προϋποθέσεις, η σχολική Φ.Α. μπορεί να προσφέρει σε όλους τους συμμετέχοντες, ευεργετικά αποτελέσματα στη φυσική, κοινωνική, συναισθηματική και γνωστική τους ανάπτυξη (Bailey, Armour, Kirk, Jess, Pickup and Sandford, 2009). 582

Επιπρόσθετα, η συμμετοχή σε ποιοτικά προγράμματα Φ.Α. θεωρείται ακόμη πιο ευεργετική όταν αρχίζει σε νεαρή ηλικία (Kirk, 2005; Williams, 2000). Οι εμπειρίες που αποκτά ένα παιδί σε νεαρή ηλικία παίζουν καταλυτικό ρόλο για τη δια βίου ενασχόλησή του με τη Φ.Α., αφού μέσω αυτών των εμπειριών τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν θετική στάση απέναντι στην άσκηση και τον υγιεινό τρόπο ζωής (Kirk, 2005). Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη ότι το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο της κάθε οικογένειας επηρεάζει τη δυνατότητα ενός παιδιού να συμμετέχει σε εξωσχολικές δραστηριότητες Φ.Α., τότε το σχολείο παραμένει το πιο πιθανό μέρος όπου όλα τα παιδιά μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ποιοτικές εμπειρίες Φ.Α. (Kirk, 2005), και η δημοτική εκπαίδευση είναι μια πολύ σημαντική περίοδος, αφού αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία τα παιδιά θα χτίσουν τις εμπειρίες τους για τη δια βίου ενασχόληση τους με τη Φ.Α. (Williams, 2000). Συνεπώς, ο ρόλος του εκπαιδευτικού δημοτικής εκπαίδευσης στο να παρέχει ποιοτικές εμπειρίες Φ.Α. γίνεται πολύ σημαντικός, αφού στα περισσότερα δημοτικά σχολεία παγκοσμίως, οι δάσκαλοι είναι αυτοί που διοργανώνουν και διδάσκουν το μάθημα της Φ.Α. (Hardman, 2008). Έτσι, οι πράξεις και η διδασκαλία τους καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό αν οι μαθητές θα βιώσουν τις θετικές πλευρές της Φ.Α. (Bailey, 2006). Παρόλα αυτά, έρευνες έχουν δείξει ότι η ποιότητα της Φ.Α. στο δημοτικό σχολείο παραμένει υπό αμφισβήτηση και έχει δεκτεί έντονη κριτική παγκοσμίως (Hardman and Marshall, 2005). Τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών φανερώνουν ότι ο τρόπος διδασκαλίας της Φ.Α. δεν είναι πάντοτε αποτελεσματικός, ο ακαδημαϊκός χρόνος μάθησης είναι σχετικά λιγοστός και οι μαθητές συμμετέχουν ως συνήθως στο μάθημα της Φ.Α. σε παιγνιώδεις δραστηριότητες, οι οποίες απλώς «επιβλέπονται» από το δάσκαλο (Faucette, McKenzie and Patterson, 1990). Επιπρόσθετα, αυτές οι πρακτικές όχι μόνο ευνοούν τους λιγοστούς μαθητές που ήδη έχουν ανεπτυγμένες δεξιότητες, αλλά ταυτόχρονα έχουν και αρνητικές συνέπειες για τους υπόλοιπους, όπως ελάχιστη επιτυχία και αρνητικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις (Flintoff, 2008). Λαμβάνοντας υπόψη τα ευεργετικά αποτελέσματα που μπορεί να έχει η σχολική Φ.Α. για όλους τους συμμετέχοντες, η ανεπαρκής διδασκαλία της στο δημοτικό σχολείο πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα. Έτσι, καθίσταται επιτακτική ανάγκη να καθοριστούν τα εμπόδια που επηρεάζουν την ποιοτική διδασκαλία του μαθήματος, έτσι ώστε να παρθούν αποτελεσματικά μέτρα. Ξεκάθαρα, η γνώση και η αντιμετώπιση αυτών των εμποδίων καθώς και των επιπτώσεων που μπορεί να έχουν στην καθημερινή διδασκαλία του μαθήματος, μπορεί να βοηθήσει στο να επιτευχθεί σημαντική βελτίωση στην ποιότητα των προγραμμάτων της Φ.Α. τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον (Jenkinson and Benson, 2010). Επομένως, κρίθηκε σημαντικό να διερευνηθούν οι αντιλήψεις των δασκάλων δημοτικής εκπαίδευσης σχετικά με τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν στην προσπάθειά τους να παρέχουν ποιοτικά προγράμματα Φ.Α, καθώς και οι εισηγήσεις τους για να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά τα εμπόδια αυτά, δεδομένου ότι δεν έχει πραγματοποιηθεί κάποια παρόμοια έρευνα στην Κύπρο. 583

Μεθοδολογία Στη συγκεκριμένη έρευνα συμμετείχαν εθελοντικά δέκα εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (5 άντρες και 5 γυναίκες) από τυχαία επιλεγμένα αστικά σχολεία. Τα κριτήρια επιλογής του δείγματος ήταν τα εξής: (α) οι συμμετέχοντες θα έπρεπε να είναι εκπαιδευτικοί δημοτικής εκπαίδευσης και να διδάσκουν διαφορετικό αριθμό γνωστικών αντικειμένων από το αναλυτικό πρόγραμμα, στα οποία να συμπεριλαμβάνεται απαραιτήτως η Φ.Α. και (β) οι ηλικίες και η διδακτική εμπειρία μεταξύ των συμμετεχόντων θα έπρεπε να καλύπτει ένα ευρύ φάσμα. Κατά συνέπεια, πριν από την επιλογή ενός συμμετέχοντα, προηγείτο μια γρήγορη συζήτηση, προκειμένου να ελεχθεί εάν πληρούσε τα προκαθορισμένα κριτήρια. Οι δέκα εκπαιδευτικοί είχαν ηλικίες από 26 μέχρι 42 ετών (M = 32.30, SD = 5.49). Επίσης, είχαν από 2 μέχρι 18 χρόνια εμπειρία στον τομέα της εκπαίδευσης (M = 7.6, SD = 5.62) και από 1 μέχρι 15 χρόνια εμπειρία στη διδασκαλία του μαθήματος της Φ.Α. Ακόμα, οι συμμετέχοντες δίδασκαν από 1 μέχρι και 8 διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα από το αναλυτικό πρόγραμμα. Ο πίνακας 1 περιέχει τις αναλυτικές πληροφορίες για κάθε έναν από τους δέκα συμμετέχοντες. Πίνακας 1: Στοιχεία Δείγματος Εκπ/κός Φύλο Ηλικία Διδακτική Εμπειρία (χρόνια) Διδακτική Εμπειρία στη Φ.Α. (χρόνια) A Α 32 7 5 3 B Γ 27 3 1 5 Γ Γ 29 4 3 8 Δ Α 30 5 5 5 E Α 42 18 15 1 Ζ Γ 26 2 1 7 Η Α 41 16 13 1 Θ Γ 35 11 6 3 I Γ 32 7 4 4 Κ Α 29 3 2 5 Αριθμός διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων Η συλλογή των δεδομένων έγινε μέσω ημιδομημένων συνεντεύξεων, οι οποίες διήρκεσαν περίπου μεταξύ 25 και 45 λεπτών. Η κάθε ηχογραφημένη συνέντευξη καταγράφηκε ηλεκτρονικά κατά λέξη και έπειτα στάληκε σε ηλεκτρονική μορφή στους συμμετέχοντες για εισηγήσεις-τροποποιήσεις. Ακολούθως, όλες οι συνεντεύξεις αναλύθηκαν αποδίδοντας 24 θεματικές ενότητες (Patton, 2002), οι οποίες χωρίστηκαν σε τέσσερις κατηγορίες, (α) θεσμικά εμπόδια, (β) εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με το δάσκαλο, (γ) εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με το μαθητή και (δ) εισηγήσεις για να αντιμετωπιστούν τα εμπόδια. Αποτελέσματα και συζήτηση Κύριος στόχος αυτής της έρευνας ήταν να προσδιορίσει τις απόψεις των Κυπρίων εκπαιδευτικών σχετικά με τα εμπόδια που επηρεάζουν τη διδασκαλία του μαθήματος 584

της Φ.Α. καθώς και να ερευνήσει τις εισηγήσεις τους σχετικά με πιθανούς τρόπους που μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των εμποδίων αυτών. Ακολουθώντας την απλότητα των κατηγοριοποιήσεων δύο πρόσφατων ερευνών (Jenkinson and Benson, 2010; Morgan and Hansen, 2008), τα εμπόδια που αναφέρθηκαν, κατατάχθηκαν σε τρεις κατηγορίες. Tα θεσμικά εμπόδια, δηλαδή αυτά που δεν μπορεί να ελέγξει ο δάσκαλος, τα εμπόδια τα οποία σχετίζονται άμεσα με το δάσκαλο, δηλαδή αυτά που προκύπτουν από τις δράσεις και τη συμπεριφορά του, καθώς και τα εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με το μαθητή, δηλαδή αυτά που προκύπτουν από τη συμπεριφορά ή κάποια φυσικά χαρακτηριστικά των μαθητών. Το διάγραμμα 1 παρουσιάζει όλες τις θεματικές ενότητες που προέκυψαν από την ανάλυση, με τους αριθμούς στην παρένθεση να συμβολίζουν τον αριθμό των συμμετεχόντων που ανέφεραν το συγκεκριμένο εμπόδιο ή εισήγηση. Διάγραμμα 1. Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί δημοτικής εκπαίδευσης στη διδασκαλία της Φ.Α. και εισηγήσεις για αντιμετώπισή τους. Θεματικές Ενότητες «Υπερφορτωμένο» αναλυτικό πρόγραμμα (5) Ανεπαρκείς ή κακής ποιότητας εγκαταστάσεις Φ.Α. (10) Ανεπαρκής ή κακής ποιότητας εξοπλισμός Φ.Α. (8) Μεγάλος αριθμός μαθητών στην τάξη (6) Ανεπαρκής χρόνος για ολοκήρωση του μαθήματος (7) Απαρχαιωμένο και ανεπαρκές αναλυτικό πρόγραμμα (4) Έλλειψη ποιοτικής επιμόρφωσης για τη Φ.Α. (5) Ανεπαρκής γνώση περιεχομένου Φ.Α. (7) Χαμηλή αυτοπεποίθηση για διδασκαλία της Φ.Α. (7) Έλλειψη ενδιαφέροντος και ενθουσιασμού για Φ.Α. (2) Ηλικία (1) Φύλο (1) Χαμηλό ενδιαφέρον μαθητών για συμμετοχή σε δραστηριότητες Φ.Α. (3) Ιδιαίτερα φυσικά ή προσωπικά χαρακτηριστικά μαθητών (2) Ορισμός συντονιστικής ομάδας υπεύθυνης για Φ.Α. (3) Βελτίωση εγκαταστάσεων Φ.Α. εξωτερικού χώρου (10) Ανέγερση αιθουσών πολλαπλής χρήσης (8) Ενίσχυση και βελτίωση εξοπλισμού Φ.Α. (8) Αύξηση και βελτίωση ευκαιριών επιμόρφωσης Φ.Α. (7) Αλλαγές στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών (4) Αύξηση του διδακτικού χρόνου της Φ.Α. (2) Μείωση του αριθμού των μαθητών ανά τάξη (4) Κατηγορία Θεσμικά Εμπόδια Εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με το δάσκαλο Εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με το μαθητή Εισηγήσεις 585

Αναμόρφωση αναλυτικού προγράμματος Φ.Α. (4) Ανάπτυξη συστήματος ελέγχου και αξιολόγησης εκπαιδευτικών (1) Θεσμικά Εμπόδια Όπως έχει ήδη αναφερθεί, τα θεσμικά εμπόδια περιλαμβάνουν δυσκολίες ή εμπόδια τα οποία δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν άμεσα από τον ίδιο το δάσκαλο. Το «υπερφορτωμένο» αναλυτικό πρόγραμμα Ένα από τα πιο σημαντικά θεσμικά εμπόδια θεωρήθηκε η διδασκαλία μεγάλου αριθμού διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων από το αναλυτικό πρόγραμμα. Οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για τη διδασκαλία πέντε ή περισσότερων διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων ανέφεραν πως αυτό το γεγονός επηρέαζε αρνητικά την ποιότητα ορισμένων μαθημάτων, αφού η πίεση του περιορισμένου διαθέσιμου χρόνου προετοιμασίας δυσκόλευε τις προσπάθιές τους να ανταποκριθούν επαρκώς στις απαιτήσεις του κάθε μαθήματος που ήταν υπεύθυνοι να σχεδιάσουν και να διδάξουν. Η πιο πάνω άποψη υποστηρίζεται από τα αποτελέσματα της έρευνας του Sloan (2010), τα οποία έδειξαν ότι η έλλειψη αρκετού διαθέσιμου χρόνου προετοιμασίας εμποδίζει τις προσπάθειες των εκπαιδευτικών να διδάξουν αποτελεσματικά όλα τους τα μαθήματα. Ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότι παρόλο που όλοι οι εκπαιδευτικοί θεωρούσαν τη Φ.Α. ως ένα εξαιρετικά σημαντικό γνωστικό αντικείμενο και ίσο προς τα μαθήματα των Ελληνικών και των Μαθηματικών, εντούτοις όταν είχαν να προγραμματίσουν και να διδάξουν αρκετά διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα, οι εκπαιδευτικοί έδιναν προτεραιότητα στα γνωστικά αντικείμενα των Ελληνικών και των Μαθηματικών και αφιέρωναν περισσότερο χρόνο για αυτά, μειώνοντας έτσι το χρόνο προετοιμασίας για τα υπόλοιπα. Αυτό επιβεβαιώνεται και μέσα από τα αποτελέσματα της έρευνας των Morgan και Hansen (2008), σύμφωνα με τα οποία οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν αρκετά διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα, νιώθουν αρκετά πιεσμένοι και έτσι δίνουν προτεραιότητα στο γλωσσικό μάθημα και στο μάθημα των μαθηματικών. Αντίθετα, οι συμμετέχοντες οι οποίοι δίδασκαν λιγότερα από πέντε διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα δεν ανέφεραν προβλήματα πίεσης χρόνου για την προετοιμασία και τη διδασκαλία των μαθημάτων. Ανεπαρκείς εγκαταστάσεις και εξοπλισμός Φ.Α. Ακόμα ένα σημαντικό θεσμικό εμπόδιο θεωρήθηκε η ανεπάρκεια των εξωτερικών εγκαταστάσεων Φ.Α. και η απουσία στεγασμένου χώρου κλειστής αίθουσας για τη διεξαγωγή του μαθήματος της Φ.Α. Οι ανεπαρκείς εγκαταστάσεις μείωναν τις προτεινόμενες θεματικές ενότητες από το αναλυτικό πρόγραμμα Φ.Α. Για παράδειγμα, κάποια αγωνίσματα στίβου, όπως οι δρόμοι με εμπόδια ή το άλμα εις ύψος, αποκόπτονταν από το πρόγραμμα Φ.Α., λόγω της απουσίας στίβου ή της δυσκολίας εξεύρεσης κατάλληλου χώρου για να τοποθετηθεί ο απαραίτητος εξοπλισμός. Ακόμη, όλοι οι συμμετέχοντες συμφώνησαν ότι οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις Φ.Α. δεν ήταν επαρκείς για ακόμα ένα λόγο. Οι άσχημες καιρικές συνθήκες δεν μπορούσαν να αντιμετωπιστούν, αφού όπως ανέφεραν οι συμμετέχοντες, όταν έβρεχε το μάθημα της Φ.Α. ακυρωνόταν και όταν επικρατούσε αρκετή ζέστη η διάθεση και η όρεξή τους για διδασκαλία του μαθήματος μειωνόταν αισθητά. Αυτά τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν το σχόλιο των Tsangaridou και Yiallourides (2008) ότι 586

όταν επικρατούν άσχημες καιρικές συνθήκες, το μάθημα της Φ.Α. είτε λαμβάνει χώρα στην τάξη είτε ακυρώνεται. Εκτός από την ανεπάρκεια των εγκαταστάσεων της Φ.Α., οκτώ συμμετέχοντες ανέφεραν την κακή ποιότητα ή την ανεπάρκεια του εξοπλισμού της Φ.Α., ως ένα ακόμα σημαντικό εμπόδιο στην προσπάθειά τους να διδάξουν ποιοτικά μαθήματα Φ.Α. Πιο συγκεκριμένα τρεις συμμετέχοντες ανέφεραν ότι η ποσότητα και η ποιότητα του εξοπλισμού Φ.Α. που είχε το σχολείο τους δεν ήταν καθόλου ικανοποιητική και ότι βασικός εξοπλισμός απουσίαζε από το σχολείο, ενώ πέντε άλλοι συμμετέχοντες αξιολόγησαν τον εξοπλισμό του σχολείου τους ως μέτριο προς ικανοποιητικό, αναφέροντας όμως πως χρειαζόταν βελτίωση. Μόνο δύο συμμετέχοντες ανέφεραν πως το σχολείο τους διέθετε ικανοποιητικής ποσότητας και ποιότητας εξοπλισμό Φ.Α. Μεγάλος αριθμός μαθητών σε κάθε τάξη Ένα ακόμη σημαντικό θεσμικό εμπόδιο θεωρήθηκε ο μεγάλος αριθμός μαθητών σε κάθε τάξη. Η συμμετοχή ενός μεγάλου αριθμού μαθητών στο μάθημα της Φ.Α. έκανε τις προσπάθειες των εκπαιδευτικών ακόμη πιο δύσκολες. Έξι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι ο αριθμός των μαθητών στην τάξη τους ξεπερνούσε τους είκοσι και αυτό προκαλούσε αρκετά προβλήματα στη διδασκαλία και τη διαχείριση του μαθήματος. Αυτά τα αποτελέσματα φαίνεται να συμφωνούν με την άποψη των Tsangaridou και Yiallourides (2008) ότι ο μεγάλος αριθμός μαθητών στο μάθημα της Φ.Α. παραμένει ένας ακόμη προβληματικός παράγοντας στη διδασκαλία ενός αποτελεσματικού μαθήματος Φ.Α. στην Κύπρο. Ανεπαρκής χρόνος για την ολοκήρωση των μαθημάτων Φ.Α. Ο χρόνος των 40 λεπτών θεωρήθηκε ακόμη ένα θεσμικό εμπόδιο, αφού εφτά συμμετέχοντες δήλωσαν αδυναμία επιτυχούς ολοκήρωσης ενός αποτελεσματικού μαθήματος Φ.Α. σε 40 λεπτά, καθώς πολύτιμος χρόνος χανόταν για μεταφορά, τοποθέτηση και επιστροφή του εξοπλισμού στην αποθήκη Φ.Α., αλλά και για αλλαγή ενδυμασίας. Απαρχαιωμένο και ανεπαρκές αναλυτικό πρόγραμμα Φ.Α. Τέσσερις συμμετέχοντες χαρακτήρισαν το αναλυτικό πρόγραμμα Φ.Α. ως απαρχαιωμένο και ανεπαρκές και ανέφεραν πως δεν τους βοηθούσε καθόλου στην προετοιμασία και τη διδασκαλία του μαθήματος. Το αναλυτικό πρόγραμμα Φ.Α. αναθεωρήθηκε το 1994 από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου, και έκτοτε δεν υπήρξαν δραματικές αλλαγές, εκτός από τις δυο επιπλέον αναθεωρημένες εκδόσεις του 1996 και 2002, και τις τρεις αναδημοσιεύσεις του 2005, 2006 και 2007. Ακόμη, η έλλειψη καινοτόμου εκπαιδευτικού υλικού σχετικού με τη Φ.Α. αναφέρθηκε ως ένα επιπλέον εμπόδιο, αφού με το υπάρχον εγχειρίδιο οι εκπαιδευτικοί δεν μπορούσαν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους και να βελτιώσουν τη διδασκαλία τους σε θεματικές ενότητες που δεν είχαν επαρκείς γνώσεις. Έλλειψη ποιοτικής επιμόρφωσης σχετικά με τη Φ.Α. Η έλλειψη αποτελεσματικής επιμόρφωσης σχετικά με τη διδασκαλία του μαθήματος της Φ.Α. θεωρήθηκε ως ένα ακόμα εμπόδιο στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση ποιοτικών προγραμμάτων Φ.Α. Παρόλο που οκτώ συμμετέχοντες ανέφεραν ότι το σχολείο τους, τους ενθαρρύνει να συμμετέχουν σε προγράμματα επιμόρφωσης, πέντε από αυτούς υποστήριξαν ότι αυτά τα προγράμματα μπορούσαν να είναι καλύτερα και 587

να προσφέρονται σε συστηματική βάση, επιβεβαιώνοντας τις ανησυχίες των Karagiorgi και Symeou (2006) για την αναποτελεσματική μορφή της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών. Εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με τον εκπαιδευτικό Τα εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με τον εκπαιδευτικό περιλαμβάνουν δυσκολίες ή εμπόδια που προκύπτουν από τις δράσεις και τη συμπεριφορά του εκπαιδευτικού. Ανεπαρκής γνώση περιεχομένου και δεξιοτήτων Φ.Α. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων παραδέχτηκαν ότι είχαν ανεπαρκή γνώση και μη ανεπτυγμένες δεξιότητες σχετικά με αρκετές ενότητες της σχολικής Φ.Α. Εφτά συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί ανέφεραν ότι κριτήριο για το ποιες θεματικές ενότητες θα δίδασκαν, αποτελούσαν οι γνώσεις και οι δεξιότητές τους και όχι οι ανάγκες ή τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Όλοι οι συμμετέχοντες συμφώνησαν ότι η ανεπαρκής γνώση του περιεχομένου της Φ.Α. καθώς και οι μη ανεπτυγμένες δεξιότητές τους, πήγαζαν από την αναποτελεσματική εκπαίδευση που είχαν σχετικά με τη Φ.Α. στις σπουδές τους. Χαμηλή αυτοπεποίθηση για διδασκαλία Φ.Α. Ακόμη ένα σημαντικό εμπόδιο που σχετίζεται άμεσα με τον εκπαιδευτικό είναι η έλλειψη αυτοπεποίθησης για διδασκαλία του μαθήματος της Φ.Α. Εφτά συμμετέχοντες ανέφεραν ότι δεν ένιωθαν άνετα να διδάξουν κάποιες από τις προτεινόμενες θεματικές ενότητες του αναλυτικού προγράμματος της Φ.Α., επειδή αναγνώριζαν την ανεπαρκή γνώση περιεχομένου και τις ανεπαρκείς δεξιότητες που είχαν σχετικά με τις ενότητες αυτές. Από την άλλη, οι τρεις συμμετέχοντες οι οποίοι ανέφεραν ότι ένιωθαν άνετοι να διδάξουν το μάθημα της Φ.Α., υπογράμμισαν τη γνώση περιεχομένου, την επιπλέον επιμόρφωση που έτυχαν και τα χρόνια εμπειρίας τους, ως τους σημαντικότερους παράγοντες που καθόριζαν την αυτοπεποίθησή τους. Χαμηλό ενδιαφέρον και ενθουσιασμός για τη Φ.Α. Η κοινή πεποίθηση όλων των συμμετεχόντων ήταν πως οι εκπαιδευτικοί που δεν ενδιαφέρονται για τη διδασκαλία της Φ.Α., δεν έχουν τον ενθουσιασμό και τη ζωντάνια, που είναι απαραίτητα στοιχεία για τη διδασκαλία ενός αποτελεσματικού και ποιοτικού μαθήματος. Από την άλλη, οι συμμετέχοντες υποστήριξαν ότι οι εκπαιδευτικοί που ενδιαφέρονται για τη διδασκαλία του μαθήματος της Φ.Α. είναι πιο πιθανό να προσπαθήσουν περισσότερο να αντιμετωπίσουν πιθανά εμπόδια. Η ηλικία και το φύλο του εκπαιδευτικού Εννέα συμμετέχοντες υποστήριξαν ότι το φύλο από μόνο του δεν καθορίζει την ικανότητα του εκπαιδευτικού να διδάξει Φ.Α. Αντιθέτως, ο παράγοντας ηλικία θεωρήθηκε ως ένα πιθανό εμπόδιο στην προσπάθεια του εκπαιδευτικού να διδάξει ποιοτική Φ.Α. Παρόλο που εννέα συμμετέχοντες υποστήριξαν πως η ηλικία τους δεν αποτελούσε εμπόδιο στη διδασκαλία του μαθήματος, εντούτοις ανέφεραν ότι στο μέλλον θα μπορούσε να αποτελέσει, αφού θα έχουν μειωμένες αντοχές και φυσική δύναμη για να αντιμετωπίσουν τις απαιτητικές συνθήκες του περιβάλλοντος της Φ.Α., όπως είναι ο θόρυβος, ο ζεστός καιρός και η διατήρηση της πειθαρχίας. 588

Εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με το μαθητή Τα εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με το μαθητή περιλαμβάνουν εμπόδια ή δυσκολίες που προκύπτουν από τη συμπεριφορά των μαθητών ή κάποια ιδιαίτερα φυσικά τους χαρακτηριστικά. Οι συμμετέχοντες δεν θεώρησαν αυτή την κατηγορία εμποδίων ανησυχητική, αφού όπως ανέφεραν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα εμπόδια αυτά χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές και στρατηγικές. Εφτά συμμετέχοντες ανέφεραν ότι το γεγονός πως κάποιοι μαθητές δεν ενδιαφέρονται να συμμετέχουν σε δραστηριότητες Φ.Α. και προβαίνουν σε ανεπιθύμητες συμπεριφορές δεν επηρεάζει σοβαρά τη διδασκαλία τους, αφού αυτοί οι μαθητές είναι λίγοι και μπορεί να αντιμετωπιστεί εύκολα η συμπεριφορά τους αυτή. Επίσης, οκτώ συμμετέχοντες υποστήριξαν ότι τα φυσικά χαρακτηριστικά κάποιων μαθητών, όπως το υπερβολικό βάρος, δεν αποτελούν εμπόδιο για αυτούς, αλλά κίνητρο για να τους εντάξουν και αυτούς στο μάθημα. Συμπεράσματα και Εισηγήσεις Μέσα από την έρευνα αυτή αναγνωρίστηκαν, κατηγοριοποιήθηκαν και αναλύθηκαν τα σημαντικότερα εμπόδια που επηρεάζουν την προσπάθεια των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης να διδάξουν ποιοτικά μαθήματα Φ.Α. Τα κυριότερα εμπόδια που καταγράφηκαν είναι είτε θεσμικά είτε σχετίζονται άμεσα με τον ίδιο τον εκπαιδευτικό, ενώ τα εμπόδια που σχετίζονται άμεσα με το μαθητή δεν φαίνεται να ανησυχούν τους εκπαιδευτικούς. Μια προσεκτική εξέταση των εμποδίων υπογραμμίζει εκ νέου την πολυπλοκότητα και τη δυσκολία της διδασκαλίας ποιοτικών μαθημάτων Φ.Α. στο δημοτικό σχολείο (Jenkinson and Benson, 2010; Kirk, 2005). Προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν ένα μόνο εμπόδιο κάθε φορά, οι προσπάθειες των εκπαιδευτικών δεν επέφεραν κάποια σημαντική βελτίωση, αφού άλλα εμπόδια εμπόδιζαν τη διδασκαλία τους. Έτσι, οι συμμετέχοντες εισηγήθηκαν τρόπους με τους οποίους μπορεί να αντιμετωπιστούν αρκετά εμπόδια. Οι εισηγήσεις τους αφορούν αλλαγές που μπορούν να υλοποιηθούν από το ίδιο το σχολείο ή αλλαγές που μπορούν να πραγματοποιηθούν από τις εκπαιδευτικές αρχές. Μια πρακτική εισήγηση, η οποία θα μπορούσε να αντιμετωπίσει αρκετά εμπόδια, είναι η δημιουργία μίας συντονιστικής ομάδας Φ.Α., η οποία θα είναι υπεύθυνη για όλα τα θέματα που αφορούν τη Φ.Α. του κάθε σχολείου. Εκπαιδευτικοί που έχουν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για τη διδασκαλία της Φ.Α. και ταυτόχρονα ενδιαφέρονται για τη διδασκαλία του μαθήματος, θα μπορούσαν να οριστούν υπεύθυνοι για τη διδασκαλία και αξιολόγηση των μαθημάτων Φ.Α. σε όλες τις τάξεις του σχολείου, την αγορά εξοπλισμού Φ.Α., τη βελτίωση και συντήρηση των εγκαταστάσεων Φ.Α. και τη διοργάνωση δραστηριοτήτων Φ.Α. πέραν του αναλυτικού προγράμματος. Επιπρόσθετα, οι συμμετέχοντες έχοντας υπόψη τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχουν οι ανεπαρκείς εγκαστάσεις και ο εξοπλισμός για το μάθημα της Φ.Α., εισηγήθηκαν τη χρηματοδότηση εκ μέρους των εκπαιδευτικών αρχών, για βελτίωση της ποιότητας των εξωτερικών εγκαταστάσεων, ώστε να γίνουν κατάλληλες και ασφαλείς και την ανέγερση στεγασμένων αιθουσών πολλαπλής χρήσης, όπου είναι δυνατό, ώστε το μάθημα της Φ.Α. να μην εξαρτάται άμεσα από τις καιρικές συνθήκες. Ακόμη, εισηγήθηκαν την αγορά κατάλληλης ποσότητας εξοπλισμού που θα αυξήσει τον ακαδημαϊκό χρόνο ενασχόλησης των μαθητών στα μαθήματα. 589

Επιπλέον, οι συμμετέχοντες εισηγήθηκαν στις εκπαιδευτικές αρχές να αυξήσουν τις ευκαιρίες συνεχούς επιμόρφωσης σχετικά με το αντικείμενο της Φ.Α. και να αναθεωρήσουν το περιεχόμενό τους, ώστε να προετοιμάζουν κατάλληλα τους εκπαιδευτικούς για να αποκτούν την απαραίτητη αυτοπεποίθηση και να παραδίδουν ποιοτικά μαθήματα Φ.Α. Οι πρακτικές εμπειρίες θεωρήθηκαν σαν ένα πολύ σημαντικό μέρος της επιμόρφωσης, αφού δίνουν την ευκαιρία στους συμμετέχοντες να εφαρμόσουν τη θεωρία στην πράξη και να κατανοήσουν καλύτερα το πως μια μέθοδος ή ένα μοντέλο εφαρμόζονται. Μια άλλη εισήγηση αφορούσε την αναθεώρηση του προγράμματος σπουδών των δασκάλων δημοτικής εκπαίδευσης, αφού κρίθηκε πως δεν προετοιμάζει επαρκώς τους εκπαιδευτικούς. Οι συμμετέχοντες ισχυρίστηκαν ότι η αύξηση των μαθημάτων σχετικών με τη διδασκαλία της Φ.Α., καθώς και οι πρακτικές εμπειρίες θα δώσουν την ευκαιρία στους φοιτητές να αποκτήσουν αρκετές εμπειρίες πριν να ενταχθούν στα σχολεία. Ακόμη, οι συμμετέχοντες εισηγήθηκαν την αύξηση του διδακτικού χρόνου του μαθήματος της Φ.Α. από 40 σε 60 λεπτά, υποστηρίζοντας ότι ο χρόνος των 40 λεπτών δεν ήταν αρκετός για τη διδασκαλία ενός ποιοτικού μαθήματος Φ.Α., από τη στιγμή που πολύτιμος χρόνος χανόταν για αλλαγή ρούχων και για μεταφορά και τοποθέτηση του εξοπλισμού. Επιπρόσθετα, εισηγήθηκαν τη μείωση του αριθμού των μαθητών, ώστε να γίνει ίσος ή μικρότερος των 20 ανά τάξη, έτσι ώστε να δίνεται περισσότερη προσοχή στον κάθε μαθητή ξεχωριστά. Ακόμη μια εισήγηση αφορούσε την αναμόρφωση του υπάρχοντος αναλυτικού προγράμματος Φ.Α. καθώς και την ανάπτυξη νέου και καινοτόμου εκπαιδευτικού υλικού. Οι συμμετέχοντες ζήτησαν την ανάπτυξη νέων εκπαιδευτικών εγχειριδίων, τα οποία θα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ενοτήτων Φ.Α. και την αναμόρφωση του τρέχοντος αναλυτικού προγράμματος Φ.Α., ώστε να περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τους εκπαιδευτικούς για να σχεδιάζουν, να διδάσκουν και να αξιολογούν ποιοτικά μαθήματα Φ.Α. Τέλος, οι συμμετέχοντες εισηγήθηκαν την ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού συστήματος ελέγχου και αξιολόγησης των εκπαιδευτικών, το οποίο θα καθιστά τους εκπαιδευτικούς υπεύθυνους για τη διεξαγωγή ποιοτικών μαθημάτων Φ.Α. Για να οδηγήσουν οι πιο πάνω εισηγήσεις στην επιθυμητή αλλαγή, πρέπει να εφαρμοστούν όλες μαζί και όχι η μία απομονωμένη από την άλλη. Για να φτάσουμε στο επιθυμητό επίπεδο ποιοτικής Φ.Α. απαιτείται μία σύνθετη και μακρόχρονη διαδικασία. Όταν, όμως, όλες οι εισηγήσεις υλοποιηθούν, τότε η ποιότητα των προγραμμάτων Φ.Α. στα σχολεία της Κύπρου θα αυξηθεί και η ευχή να κάνουμε κάθε μαθητή να υιοθετήσει τη Φ.Α. ως τρόπο ζωής θα πραγματοποιηθεί. Η σχολική Φ.Α. έχει την προοπτική να συνεισφέρει πάρα πολλά στα παιδιά, όμως αυτό δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αυτόματα. Για να γίνει κάτι τέτοιο, αυτό που χρειάζεται είναι κοινή προσπάθεια και υπευθυνότητα από όλους. Αναπόφευκτα η αλλαγή είναι δύσκολη για όλους τους εμπλεκόμενους παράγοντες. Όμως, εαν αυτή η αλλαγή είναι για να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής των παιδιών, τότε αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε ακόμα πιο σκληρά για να αντιμετωπίσουμε όλα τα εμπόδια. 590

Αναφορές Bailey, R. (2006) Physical Education and Sport in Schools: A Review of Benefits and Outcomes, Journal of School Health, 76(8): 397-401. Bailey, R., Armour, K., Kirk, D., Jess, M., Pickup, I. and Sandford, R. (2009) The educational benefits claimed for physical education and school sport: an academic review, Research Papers in Education, 24(1): 1-27. Faucette, N., McKenzie, T. and Patterson, P. (1990) Descriptive analysis of nonspecialist elementary physical education teachers' curricular choices and class organization, Journal of Teaching in Physical Education, 9(4): 284-293. Flintoff, A. (2008) Targetting Mr Average: participation, gender equity and school sport partnerships, Sport, Education and Society, 13(4): 393-411. Ηardman, K. (2008) Physical Education in schools: A global perspective, Kinesiology, 40(1): 5-28. Hardman, K., and Marshall, J. (2005) Physical Education in Schools in European Context: Charter Principles, Promises and Implementation Realities. In: Green, K. and Hardman, K. eds. Physical Education: Essential Issues. London: Sage Publications: 39-64. Jenkinson, K., and Benson, A. (2010) Barriers to Providing Physical Education and Physical Activity in Victorian State Secondary Schools, Australian Journal of Teacher Education, 35(8): 1-17. Karagiorgi, Y., and Symeou, L. (2006) Teacher professional development in Cyprus: reflections on current trends and challenges in policy and practices, Journal of inservice education, 32(1): 47-61. Kirk, D. (2005) Physical education, youth sport and lifelong participation: the importance of early learning experiences, European Physical Education Review, 11(3): 239-255. Morgan, P., and Hansen, V. (2008) Classroom Teachers Perceptions of the Impact of Barriers to Teaching Physical Education on the Quality of Physical Education Programs, Research Quarterly for Exercise and Sport, 79(4): 506-516. National Association for Sport and Physical Education (NASPE) (2001) Physical Education is Critical to a Complete Education [Position Paper]. Patton, M. (2002) Qualitative Research & Evaluation Methods. 3 rd ed. London: Sage Publications. Sloan, S. (2010) The continuing development of primary sector physical education: Working together to raise quality of provision, European Physical Education Review, 16(3): 267-281. Tsangaridou, N., and Yiallourides, G. (2008) Physical Education and Education through sport in Cyprus. In: Klein, G., and Hardman, K. eds. Physical Education and Sport Education in European Union. Paris: Editions Revue EP.S: 69-83. Williams, A. (2000) Preface. In: Williams, A. ed. Primary school physical education: research into practice. London: RoutledgeFalmer: ix-x. 591

World Health Organisation (WHO) (1998) Sports and children: Consensus statement on organised sports for children, Bulletin of the World Health Organisation, 76(5): 445-447. 592