ΠΕΓΑ-ΑΠΕ Τ.ΕΙ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΠΕΓΑ-ΑΠΕ Τ.ΕΙ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ. ΤΑ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΟΥΣ ΣΕ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Δρ. Διονύσιος Ρουμπιέν Επίκουρος Καθηγητής Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Δυτικής Ελλάδας Αναλυτική περιγραφή μαθήματος Το μάθημα περιλαμβάνει παρουσίαση των αρχών και μεθόδων της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, μέσα από την παρουσίαση παραδειγμάτων από όλο το χρονικό φάσμα της εφαρμογής της στην Ελλάδα, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η έμφαση δίνεται στα διδάγματα που έχουν αξία και σήμερα και μπορούν να χρησιμεύσουν για την δημιουργία σύγχρονων βιοκλιματικών κτηρίων. Τα σύγχρονα παραδείγματα δείχνουν αυτή την εφαρμογή, προσαρμοσμένη στις σύγχρονες απαιτήσεις, που επηρεάζουν την τυπολογία των κτηρίων και τα υλικά κατασκευής τους. Η παρουσίαση των παραπάνω γίνεται μέσω των εξής θεματικών ενοτήτων: Θεματική ενότητα 1: Αρχαία αρχιτεκτονική. Οι πρώτες προσπάθειες για μια αρχιτεκτονική προσαρμοσμένη στις κλιματικές συνθήκες (θέματα: προσανατολισμός κυρίων χώρων, χρήση ημιυπαίθριων χώρων, υλικά). Θεματική ενότητα 2: Τα διδάγματα της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Η συνέχεια μιας παράδοσης χιλιάδων ετών 2.1. Η συνέχιση και εξέλιξη της βιοκλιματικής διαρρύθμισης (θέματα: προσανατολισμός, χώροι με υαλοπίνακες. Σύγχρονη εφαρμογή: θερμοκήπια). 2.1.1. Εξέλιξη της βιοκλιματικής διαρρύθμισης της αρχαιότητας. Η εφεύρεση ευέλικτων μορφών (θέματα: προεξοχές του κτηρίου με διαφορετικό προσανατολισμό από τον κυρίως όγκο, χρήση στεγάστρων σε σχέση με τη θέση του ηλίου, εφαρμογή ευέλικτων εσωτερικών 1

χωρισμάτων για την απομόνωση ή την ενοποίηση χώρων, με σκοπό τη θέρμανση ή τον αερισμό, παραδοσιακά και σύγχρονα παραδείγματα). 2.1.2. Οικισμοί με βιοκλιματικά χαρακτηριστικά σε περιοχές με πολύ θερμά καλοκαίρια (θέματα: ειδικός πολεοδομικός σχεδιασμός για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων κλιματικών συνθηκών σε επίπεδο οικισμού). 2.1.3. Βιοκλιματική διαρρύθμιση σε περιοχές με πολύ έντονη ηλιοφάνεια (θέματα: το μέγεθος ανοιγμάτων και το χρώμα των τοίχων ως εργαλείο βιοκλιματικού σχεδιασμού). 2.1.4. Ενδιάμεσοι χώροι μεταξύ εξωτερικού και εσωτερικού χώρου σε περιοχές με πολύ έντονη ηλιακή ακτινοβολία και ήπιους χειμώνες (θέματα: η χρήση των ημιυπαίθριων χώρων ως εργαλείο βιοκλιματικού σχεδιασμού, παραδοσιακά και σύγχρονα παραδείγματα). 2.1.5. Οι βιοκλιματικές ιδιότητες των υπόσκαφων κατασκευών (θέματα: η εκμετάλλευση των θερμοαποθηκευτικών ιδιοτήτων του εδάφους σε περιοχές όπου το κλίμα το επιτρέπει. παραδοσιακά και σύγχρονα παραδείγματα). 2.2. Βιοκλιματικά υλικά 2.1. Τοίχοι από ωμές πλίνθους. 2.2. Τοίχοι, στέγες και πατώματα γεμισμένα με χώμα, σπασμένο κεραμίδι και καλάμια. 23. Δώματα με χώμα, καλάμια, φύκια και θηραϊκή γη. 2.3. Η χρήση των φυτών για την επιρροή των κλιματικών συνθηκών Θεματική ενότητα 3: νεοκλασική αρχιτεκτονική: Η πρώτη ρήξη με τη φύση από την αρχαιότητα (θέματα: η αναίρεση των βιοκλιματικών χαρακτηριστικών στη νεοκλασική αρχιτεκτονική. Προβλήματα που δημιουργούνται στην ενεργειακή διαχείριση αυτών των κτηρίων σήμερα, καθώς αποτελούν την πλειοψηφία των διατηρητέων κτηρίων στην Ελλάδα). Θεματική ενότητα 4: Η σύγχρονη εφαρμογή των διδαγμάτων της παράδοσης στην Ελλάδα 4.1. Ο πιο διάσημος συνδυασμός σύγχρονης και παραδοσιακής βιοκλιματικής τεχνολογίας στην Ελλάδα: το στέγαστρο του μινωικού οικισμού του Ακρωτηρίου στη Σαντορίνη. 4.2. Μέθοδοι διάδοσης της γνώσης της παραδοσιακής και σύγχρονης βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και του συνδυασμού τους: η εκπαίδευση νέων ειδικών. Σεμινάριο με τον τίτλο αποκατάσταση, συντήρηση και θεραπεία βιοκλιματικών στοιχείων σε παραδοσιακά σπίτια. 2

Αναλυτική περιγραφή στόχων μαθήματος 1. Κατανόηση των αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού: η σημασία του προσανατολισμού των κυρίων χώρων, η χρήση των ημιυπαίθριων χώρων ως εργαλείο βιοκλιματικού σχεδιασμού, οι αρχές λειτουργίας των θερμοκηπίων και οι εφαρμογές τους, η χρησιμότητα των προεξοχών του κτηρίου με διαφορετικό προσανατολισμό από τον κυρίως όγκο, η χρήση των στεγάστρων σε σχέση με τη θέση του ηλίου, η εφαρμογή των ευέλικτων εσωτερικών χωρισμάτων για την απομόνωση ή την ενοποίηση χώρων, με σκοπό τη θέρμανση ή τον αερισμό, το μέγεθος των ανοιγμάτων και το χρώμα των τοίχων ως εργαλείο βιοκλιματικού σχεδιασμού, οι υπόσκαφες κατασκευές. 2. Κατανόηση του αρχών του πολεοδομικού σχεδιασμού για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων κλιματικών συνθηκών σε επίπεδο οικισμού. 3. Κατανόηση των ιδιοτήτων των βιοκλιματικών υλικών. Η χρήση τους σε τοίχους, στέγες, πατώματα και δώματα. 4. Η χρήση των φυτών για την επιρροή των κλιματικών συνθηκών 5. Το πρόβλημα της ενεργειακής διαχείρισης διατηρητέων κτηρίων χωρίς βιοκλιματικά χαρακτηριστικά (κυρίως νεοκλασικά κτήρια, καθώς αποτελούν την πλειοψηφία των διατηρητέων κτηρίων στην Ελλάδα), αλλά που έχουν περιορισμούς στις επιτρεπόμενες επεμβάσεις, λόγω του καθεστώτος προστασίας. 6. Παρουσίαση της εφαρμογής των διδαγμάτων της παράδοσης στην Ελλάδα. 7. Μέθοδοι διάδοσης της γνώσης της παραδοσιακής και σύγχρονης βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και του συνδυασμού τους: η εκπαίδευση νέων ειδικών. 3

Λέξεις κλειδιά, Βασικοί όροι μαθήματος βιοκλιματικός σχεδιασμός προσανατολισμός ημιυπαίθριος χώρος θερμοκήπιο θερμική άνεση αερισμός υπόσκαφη κατασκευή ενεργειακή διαχείριση 4

Αναλυτική περιγραφή στόχων ενοτήτων Θεματική ενότητα 1: Αρχαία αρχιτεκτονική. Οι πρώτες προσπάθειες για μια αρχιτεκτονική προσαρμοσμένη στις κλιματικές συνθήκες Στόχοι: Η κατανόηση της σημασίας του προσανατολισμού των κυρίων χώρων στις συνθήκες θερμικής άνεσης μέσα σε ένα κτήριο. Η κατανόηση του ρόλου των ημιυπαίθριων χώρων. Η κατανόηση της σημασίας των υλικών. Η κατανόηση της διαχρονικότητας των αρχαίων παραδειγμάτων και της χρησιμότητάς τους για τον σύγχρονο βιοκλιματικό σχεδιασμό. Θεματική ενότητα 2: Τα διδάγματα της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Η συνέχεια μιας παράδοσης χιλιάδων ετών Στόχοι: Η κατανόηση της σημασίας των πρόσθετων βιοκλιματικών χαρακτηριστικών που απέκτησε η παραδοσιακή αρχιτεκτονική σε σχέση με τα αρχαία παραδείγματα. Η κατανόηση της χρήσης των ημιυπαίθριων χώρων με υαλοπίνακες, της αρχής του θερμοκηπίου και της εφαρμογής της στον βιοκλιματικό σχεδιασμό. Η κατανόηση της δυνατότητας χρήσης προεξοχών στο περίγραμμα του κτηρίου, ώστε να στραφούν οι κύριοι χώροι προς τον επιθυμητό προσανατολισμό Η κατανόηση της λειτουργίας των στεγάστρων στη διαμόρφωση των συνθηκών θερμικής άνεσης. Η κατανόηση των εφαρμογών των ευέλικτων εσωτερικών χωρισμάτων στην απομόνωση ή την ενοποίηση χώρων, με σκοπό τη θέρμανση ή τον αερισμό. Η κατανόηση του ρόλου του πολεοδομικού σχεδιασμού στην αντιμετώπιση ή εκμετάλλευση συγκεκριμένων κλιματικών συνθηκών σε επίπεδο αρχιτεκτονικού συνόλου ή οικισμού. Η κατανόηση του ρόλου του μεγέθους των ανοιγμάτων και του χρώματος των τοίχων ως εργαλεία βιοκλιματικού σχεδιασμού. Η κατανόηση της λειτουργίας των υπόσκαφων κατασκευών. Η κατανόηση της χρήσης των βιοκλιματικών υλικών Η κατανόηση της χρήσης των φυτών για την επιρροή των κλιματικών συνθηκών. 5

Θεματική ενότητα 3: νεοκλασική αρχιτεκτονική: Η πρώτη ρήξη με τη φύση από την αρχαιότητα Στόχοι: Η κατανόηση του προβλήματος της ενεργειακής διαχείρισης διατηρητέων κτηρίων χωρίς βιοκλιματικά χαρακτηριστικά (κυρίως νεοκλασικά κτήρια, καθώς αποτελούν την πλειοψηφία των διατηρητέων κτηρίων στην Ελλάδα), αλλά που έχουν περιορισμούς στις επιτρεπόμενες επεμβάσεις, λόγω του καθεστώτος προστασίας. Θεματική ενότητα 4: Η σύγχρονη εφαρμογή των διδαγμάτων της παράδοσης στην Ελλάδα Στόχοι: Η κατανόηση των δυνατοτήτων της εφαρμογής των παραδειγμάτων της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής του παρελθόντος στο σύγχρονο σχεδιασμό. Η κατανόηση της σημασίας της διάδοσης της γνώσης της παραδοσιακής και σύγχρονης βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και του συνδυασμού τους μέσω της εκπαίδευσης νέων ειδικών. 6

Λέξεις κλειδιά, βασικοί όροι ανά ενότητα/ενότητα διαλέξεων Θεματική ενότητα 1: Αρχαία αρχιτεκτονική. Οι πρώτες προσπάθειες για μια αρχιτεκτονική προσαρμοσμένη στις κλιματικές συνθήκες Λέξεις κλειδιά, βασικοί όροι κλιματικές συνθήκες προσανατολισμός κυρίων χώρων θέση του ήλιου ημιυπαίθριος χώρος προσαρμογή στο μεσογειακό κλίμα ανερχόμενη υγρασία ωμή πλίνθος Θεματική ενότητα 2: Τα διδάγματα της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Η συνέχεια μιας παράδοσης χιλιάδων ετών Λέξεις κλειδιά, βασικοί όροι υαλοπίνακας θερμοκήπιο ευέλικτες μορφές προεξοχές κτηρίου θέση του ηλίου ευέλικτα εσωτερικά χωρίσματα απομόνωση χώρων ενοποίηση χώρων πολεοδομικός σχεδιασμός μέγεθος ανοιγμάτων ως εργαλείο βιοκλιματικού σχεδιασμού χρώμα τοίχων ως εργαλείο βιοκλιματικού σχεδιασμού ημιυπαίθριοι χώροι ως εργαλείο βιοκλιματικού σχεδιασμού υπόσκαφες κατασκευές θερμοαποθηκευτικές ιδιότητες εδάφους ξυλόπηκτος τοίχος θερμομόνωση πέτσωμα ψευδοπάτωμα θηραϊκή γη όμβρια ύδατα χρήση των φυτών για την επιρροή των κλιματικών συνθηκών 7

Θεματική ενότητα 3: νεοκλασική αρχιτεκτονική: Η πρώτη ρήξη με τη φύση από την αρχαιότητα Λέξεις κλειδιά, βασικοί όροι μορφοκρατία ενεργειακή διαχείριση διατηρητέων κτηρίων χωρίς βιοκλιματικά χαρακτηριστικά Θεματική ενότητα 4: Η σύγχρονη εφαρμογή των διδαγμάτων της παράδοσης στην Ελλάδα Λέξεις κλειδιά, βασικοί όροι βιοκλιματικό στέγαστρο αποκατάσταση συντήρηση 8

Βιβλιογραφία Ανδρεαδάκη - Χρονάκη Ε., Βιοκλιματική αρχιτεκτονική, παθητικά ηλιακά συστήματα, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 1985 Γεωργιάδου Έλλη, Βιοκλιματικός Σχεδιασμός Καθαρές Τεχνολογίες Δόμησης, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, 1996 Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Ερευνών (ΔΙΠΕ) & ΥΠΕΧΩΔΕ, Δν/ση Οικιστικής Πολιτικής και Κατοικίας, Οικολογική Δόμηση, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, Ιούνιος 2000 Ελληνική Κατοικία 2000, Πανελλήνιος Διαγωνισμός Οικολογικής Κατοικίας, Βραβεία Αντώνη Τρίτση, ΥΠΕΧΩΔΕ, Διεύθυνση Οικιστικής Πολιτικής & Κατοικίας (ΔΟΠΚ), 1999 ΚΑΠΕ, Πρόγραμμα Παθητικών Ηλιακών και Υβριδικών Συστημάτων, Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική Εφαρμογές στην Ελλάδα, ΚΑΠΕ: Πικέρμι, 1993 Καραβασίλη Μαργαρίτα, Κτίρια για έναν Πράσινο Κόσμο (οικολογική δόμηση-βιοκλιματική αρχιτεκτονική), Αθήνα: Ευώνυμος οικολογική Βιβλιοθήκη, π - SYSTEMS, 1999 Τσίπηρας Κώστας, Βιοκλιματικός Σχεδιασμός Κτιρίων, Αθήνα: π - SYSTEMS, 2000 Τσίπηρας Κώστας, Το Οικολογικό Σπίτι, Αθήνα: Λιβάνης, 1996 Τσίπηρας Κώστας & Τσίπηρας Θέμης, Οικολογική Αρχιτεκτονική, Αθήνα: Κέδρος, 2005 Colombo R., Landabaso A., Sevilla A., Εγχειρίδιο Σχεδιασμού, Παθητική Ηλιακή Αρχιτεκτονική για την περιοχή της Μεσογείου, Κοινό Κέντρο Ερευνών-Ευρωπαϊκή Επιτροπή & Ινστιτούτο Μηχανικής Συστημάτων και Πληροφορικής, 1994 Colombo R., Landabaso A., Sevilla A., Design Handbook: Passive Solar Architecture for Mediterranean Area, Joint Research Centre and the Directorate-General for Energy (DG-XVII), S.P.I. 94-02, European Commission, 1994 9

Goulding J.R., Lewis J.O., Steemers T.C., Ενεργειακός Σχεδιασμός, Εισαγωγή για Αρχιτέκτονες, Θεσσαλονίκη: Μαλλιάρης-Παιδεία για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 1996 Goulding J.R., Lewis J.O., Steemers T.C., Energy Conscious Design - A Primer for Architects, London: Batsford, 1992 Goulding J.R., Lewis J.O., Steemers T.C., Ενέργεια στην Αρχιτεκτονική, Το Ευρωπαϊκό Εγχειρίδιο για τα Παθητικά Ηλιακά Κτίρια, Μαλλιάρης Παιδεία για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 1996 Goulding J.R., Lewis J.O., Steemers T.C., Energy in Architecture, The European Passive Solar Handbook, Batsford for the Commission of the European Communities, 1993 Herzog Thomas, ed., Solar Energy in Architecture and Urban Planning, Prestel, 1996 10

Θεματική ενότητα 1: ΑΡΧΑΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΣΤΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Η Όλυνθος στη Μακεδονία, με τα οικοδομικά της τετράγωνα σχεδιασμένα έτσι ώστε κάθε σπίτι είχε τον καλύτερο προσανατολισμό και επωφελείτο από τη θέση του ήλιου. 11

Τρία οικοδομικά τετράγωνα στην αρχαία Όλυνθο. Κάθε σπίτι, ανεξάρτητα από τον προσανατολισμό της εισόδου προς το Βορρά ή το Νότο, είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε έχει την αυλή του στο νότιο τμήμα του οικοπέδου και κάθε κύριος χώρος κάθε σπιτιού είναι προσανατολισμένος είτε προς το Νότο είτε προς την Ανατολή. Με αυτό τον τρόπο, όλοι οι κύριοι χώροι ήταν εκτεθειμένοι στον ήλιο κατά το χειμώνα και προστατευμένοι από αυτόν κατά το καλοκαίρι. 12

Αναπαράσταση ενός οικοδομικού τετραγώνου στον αρχαίο Πειραιά. Κάθε σπίτι έχει τους κύριους χώρους του ανοιχτούς προς το Νότο μέσω ημιυπαιθρίων χώρων και στους δύο ορόφους. Οι ημιυπαίθριοι χώροι μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε ημέρες με βροχή ή με δυνατό ήλιο, αλλά με ήπιες θερμοκρασίες. 13

Αναπαράσταση ενός οικοδομικού τετραγώνου στην αρχαία Πριήνη, στη Μικρά Ασία. Κάθε σπίτι έχει τους κύριους χώρους του ανοιχτούς προς το Νότο μέσω ημιυπαιθρίων χώρων και στους δύο ορόφους. Οι ημιυπαίθριοι χώροι μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε ημέρες με βροχή ή με δυνατό ήλιο, αλλά με ήπιες θερμοκρασίες. 14

Αναπαράσταση ενός σπιτιού στην αρχαία Πριήνη, στη Μικρά Ασία. Οι κύριοι χώροι ανοίγονται προς το Νότο και την Ανατολή. Μία στοά ανοικτή προς τη Δύση επιτρέπει τη χρήση ενός ημιυπαίθριου χώρου σε ημέρες με βροχή ή με δυνατό ήλιο, αλλά με ήπιες θερμοκρασίες. Κατόψεις δύο τύπων σπιτιών στην αρχαία Πριήνη. Η πρώτη αντιστοιχεί στην αμέσως παραπάνω αναπαράσταση. 15

Η Έπαυλη της Αγαθής Τύχης στην αρχαία Όλυνθο. Αναπαράσταση σε μία φωτογραφία των ερειπίων. Η Έπαυλη της Αγαθής Τύχης στην αρχαία Όλυνθο. Η εσωτερική αυλή. Η ύπαρξη πολλών ενδιάμεσων χώρων μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού, προσαρμοσμένων στο μεσογειακό κλίμα, είναι εμφανής. 16

Η Έπαυλη της Αγαθής Τύχης στην αρχαία Όλυνθο. Τα κατώτερα μέρη των τοίχων ήταν από πέτρα, ώστε να προστατεύουν από την υγρασία τα ανώτερα μέρη, που ήταν κατασκευασμένα από ωμές πλίνθους, ένα τέλειο βιοκλιματικό υλικό. Η Έπαυλη της Αγαθής Τύχης στην αρχαία Όλυνθο. Τα ανώτερα μέρη των τοίχων, κατασκευασμένα από ωμές πλίνθους. Οι ωμές πλίνθοι ήταν καλυμμένες με ασβεστοκονίαμα, ώστε να προστατεύονται από τη βροχή. 17

Η Έπαυλη της Αγαθής Τύχης στην αρχαία Όλυνθο. Οι ξύλινες δοκοί που στήριζαν τον πρώτο όροφο. Το ξύλο, μαζί με τις ωμές πλίνθους, ήταν τα πιο βιοκλιματικά μεταξύ των κύριων οικοδομικών υλικών που ήταν διαθέσιμα κατά την αρχαιότητα. Η Έπαυλη της Αγαθής Τύχης στην αρχαία Όλυνθο. Το ξύλινο δάπεδο του πρώτου ορόφου. 18

Η Έπαυλη της Αγαθής Τύχης στην αρχαία Όλυνθο. Οι τοίχοι του πρώτου ορόφου ήταν κατασκευασμένοι εξολοκλήρου από ωμές πλίνθους. Οι κίονες που στήριζαν τη στοά που περιέβαλλε την αυλή και η οροφή της ήταν από ξύλο. Η Έπαυλη της Αγαθής Τύχης στην αρχαία Όλυνθο. Οι οροφές του άνω ορόφου ήταν από ξύλο και είχαν πήλινα κεραμίδια. 19

Θεματική ενότητα 2: ΤΑ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ: Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΜΙΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΧΙΛΙΑΔΩΝ ΕΤΩΝ 2.1. Η ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ 20

Ένα παραδοσιακό σπίτι του 18 ου στην οδό Θουκυδίδου, στην Αθήνα, που επαναλαμβάνει, μετά από χιλιάδες χρόνια, τη διαρρύθμιση των αρχαίων σπιτιών, γύρω από μία αυλή, με τους κύριους χώρους προσανατολισμένους προς το Νότο και την Ανατολή (πηγή: Έργον IV, Αποκατάσταση μνημείων. Αναβίωση ιστορικών κτιρίων στην Αττική, Αθήνα, 2004, σελ. 18-29). 21

Η αυλή του σπιτιού. Η μόνη διαφορά με τα αρχαία σπίτια είναι η προσθήκη των υαλοπινάκων, καθώς αυτή δεν ήταν δυνατή κατά την αρχαιότητα. Αυτή η προσθήκη μετατρέπει τον εξώστη σε ένα είδος θερμοκηπίου (πηγή: Έργον IV, Αποκατάσταση μνημείων. Αναβίωση ιστορικών κτιρίων στην Αττική, Αθήνα, 2004, σελ. 18-29). 22

Η ίδια αυλή από πάνω. Η συνύπαρξη χώρων σκεπασμένων με υπόστεγα και άλλων κλεισμένων με υαλοπίνακες, μαζί με τους εσωτερικούς χώρους, δημιουργεί τρεις τύπους χώρων, κατάλληλων για ισάριθμες διαφορετικές κλιματικές συνθήκες κατά τη διάρκεια του χρόνου. Η πολύ περιορισμένη και ευέλικτη επίπλωση επέτρεπε την εύκολη αλλαγή στη χρήση κάθε χώρου, σύμφωνα με την εποχή του χρόνου (πηγή: Έργον IV, Αποκατάσταση μνημείων. Αναβίωση ιστορικών κτιρίων στην Αττική, Αθήνα, 2004, σελ. 18-29). 23

Ο τρόπος που λειτουργούν αυτοί οι κλειστοί με υαλοπίνακες εξώστες: απαιτείται νότιος προσανατολισμός. Ο αέρας πίσω από τους υαλοπίνακες θερμαίνεται από τον ήλιο και, με τη σειρά του, θερμαίνει το εσωτερικό, που δεν εκτίθεται στον ήλιο άμεσα. Η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί ακόμη και σε τυφλό τοίχο. Σε αυτή την περίπτωση, μία οπή στο κατώτερο τμήμα επιτρέπει στον κρύο αέρα να θερμανθεί από τον ήλιο, να γίνει ελαφρύτερος και να επανεισέλθει στο σπίτι από μία άλλη οπή στο ανώτερο τμήμα. Το φαινόμενο είναι συνεχές. 24

Φωτογραφίες του ίδιου σπιτιού πριν από την αποκατάστασή του. Αυτή είναι η συνηθισμένη κατάσταση τέτοιων σπιτιών πριν από την επέμβαση. Είναι φανερό ότι η κατάστασή τους (προπαντός η καταστροφή των αρχικών επιχρισμάτων) δίνει την ευκαιρία να προστεθούν κάθε σύγχρονο υλικό που θα αυξήσει τις βιοκλιματικές τους ιδιότητες (για παράδειγμα επιπλέον μόνωση, ή χρήση διπλών υαλοπινάκων) (πηγή: Έργον IV, Αποκατάσταση μνημείων. Αναβίωση ιστορικών κτιρίων στην Αττική, Αθήνα, 2004, σελ. 18-29). 25

2.1.1. ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ: Η ΕΦΕΥΡΕΣΗ ΕΥΕΛΙΚΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ Ένας δρόμος στη Σάμο. Καθώς οι κοινωνικές συνθήκες οδήγησσαν στην κατασκευή περισσότερο εξωστρεφών σπιτιών από αυτά της αρχαιότητας, αυτό επέτρεψε την εμφάνιση εξωστών κλεισμένων με υαλοπίνακες ακόμη και στο εξωτερικό του σπιτιού. 26

Σπίτι στην Καστοριά. Όταν ο εξωτερικός χώρος το επέτρεπε, οι κύριοι χώροι τους σπιτιού στους άνω ορόφους είχαν διαφορετικό προσανατολισμό από το ισόγειο, ώστε να στρέφονται προς το Νότο ή την Ανατολή και να έχουν τις καλύτερες δυνατές συνθήκες. Τα ανώτερα παράθυρα, που προστατεύονταν από τη στέγη, δεν χρειάζονταν σκούρα, καθώς ο ήλιος ήταν ψηλά το καλοκαίρι και χαμηλά μόνο το χειμώνα, όταν ήταν ευπρόσδεκτος μέσα στο σπίτι. 27

Εξήγηση της αρχής που αναφέρθηκε στις προηγούμενες εικόνες. Το σκούρο προστατεύει τον νότιο τοίχο από τον καλοκαιρινό ήλιο, αλλά επιτρέπει στον ήλιο να εισέρχεται το χειμώνα. 28

Παραδείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που εκμεταλλεύεται τις κλιματικές συνθήκες (Μακεδονία, Θράκη, Θεσσαλία) 29

30

Οι εσωτερικοί χώροι των παραπάνω κτηρίων. Οι χώροι που δημιουργούνται με τις παραπάνω αρχές είναι φωτεινοί και καλά αεριζόμενοι. Για κάθε εποχή του χρόνου υπάρχει ένα τμήμα του σπιτιού που παρουσιάζει τις κατάλληλες συνθήκες. Κύριοι χώροι Τα εσωτερικά παράθυρα επιτρέπουν την ενοποίηση ή το διαχωρισμό των χώρων, ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες της εποχής (π.χ. το χειμώνα απομονώνεται ένας θερμαινόμενος χώρος ή το καλοκαίρι διευκολύνεται η δημιουργία ρευμάτων αέρα) 31

Δευτερεύοντες χώροι 32

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΤΗΡΙΩΝ ΠΟΥ ΕΜΠΝΕΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΥΛΙΚΑ Ξενώνες στην Ήπειρο 33

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΤΗΡΙΩΝ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΖΟΥΝ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΔΙΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ Σύγχρονο σπίτι στην Αθήνα, που εφαρμόζει την παραδοσιακή μέθοδο της στροφής των κυρίων χώρων προς τον κατάλληλο προσανατολισμό, αλλά με τη χρήση σύγχρονων υλικών. 34

2.1.2. ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΜΕ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΕ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕ ΠΟΛΥ ΘΕΡΜΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΑ Χίος, Μεστά, οικισμός του 14ου αιώνα. Οι πέτρινοι θόλοι δίνουν περισσότερο χώρο στα σπίτια του στενόχωρου οικισμού, που περιβάλλεται από τείχη, ενώ ταυτόχρονα τα προστατεύουν από την ηλιακή ακτινοβολία το καλοκαίρι. Ο αέρας που κυκλοφορεί σε αυτούς τους δρόμους δροσίζει τον οικισμό τους δύσκολους καλοκαιρινούς μήνες. Ο κύριος λόγος αυτής της διάταξης των σπιτιών ήταν η προστασία από τους επιδρομείς, αλλά σήμερα το κύριο πλεονέκτημά της είναι λειτουργικό. 38

2.1.3. ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΣΕ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕ ΠΟΛΥ ΕΝΤΟΝΗ ΗΛΙΟΦΑΝΕΙΑ: ΜΙΚΡΑ ΠΑΡΑΘΥΡΑ ΚΑΙ ΑΣΠΡΙΣΜΕΝΟΙ ΤΟΙΧΟΙ ΣΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Τα μικρά παράθυρα των σπιτιών περιορίζουν την είσοδο της ηλιακής ακτινοβολίας. Οι ασπρισμένοι τοίχοι αντανακλούν τις ηλιακές ακτίνες και περιορίζουν την ποσότητα της θερμότητας που εισέρχεται στο σπίτι. Η διάταξη των οικισμών είναι παρόμοια με του προηγούμενου παραδείγματος στη Χίο, για τους ίδιους λόγους. Αστυπάλαια 39

2.1.4. ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΙ ΧΩΡΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΕ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕ ΠΟΛΥ ΕΝΤΟΝΗ ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΚΑΙ ΗΠΙΟΥΣ ΧΕΙΜΩΝΕΣ (ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ) Αντίθετα με τη χρήση υαλοπινάκων στα παραδείγματα των βορειότερων περιοχών, σε θερμότερες περιοχές η αρχιτεκτονική υιοθετεί θολωτούς ημιυπαίθριους χώρους και στέγαστρα, συχνά κατασκευασμένα από καλάμια (και οι δύο επιλογές οφείλονται στη σπανιότητα του ξύλου εδώ). Μήλος. Σύγχρονο σπίτι που υιοθετεί παραδοσιακές μορφές (λόγω της νομοθεσίας που το επιβάλλει). Θολωτός ημιυπαίθριος χώρος και καλαμένιο στέγαστρο. 40

Μήλος. Άλλο ένα σύγχρονο σπίτι που υιοθετεί παραδοσιακές μορφές 41

Μήλος Πάρος. Καλαμένιο στέγαστρο 42

Νάξος. Θολωτοί ημιυπαίθριοι χώροι σε μεσαιωνικά και σύγχρονα σπίτια 43

Ύδρα. Θολωτοί ημιυπαίθριοι χώροι σε σπίτι του 18 ου αιώνα Χανιά. Θολωτός ημιυπαίθριος χώρος στο βενετσιάνικο αρσενάλι (ναύσταθμο) του 15 ου αιώνα. Η σημερινή του χρήση ως πολιτιστικού κέντρου οδήγησε στην προσθήκη υαλοπινάκων. 44

2.1.5. ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΥΠΟΣΚΑΦΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Τομή τυπικού σπιτιού του νοτίου Αιγαίου, κατά το ήμισυ υπόσκαφου. Το καλοκαίρι, το έδαφος έχει θερμοκρασία πολύ χαμηλότερη από αυτήν του περιβάλλοντος. Η επαφή του με τους τοίχους του σπιτιού βοηθά στην απομάκρυνση της θερμότητας από το κτήριο. Το χειμώνα, η επαφή του κτηρίου με το έδαφος περιορίζει τις θερμικές απώλειες προς το κρύο περιβάλλον. Η έλλειψη υγρασίας στο έδαφος αυτών των περιοχών δεν επιτρέπει την εμφάνιση προβλήματος υγρασίας στο εσωτερικό των κτηρίων. 45

Παραδείγματα από τη Μήλο. Οι παραδοσιακές κατοικίες ψαράδων (σύρματα), κατά το ήμισυ σκαμμένες στο μαλακό ηφαιστειακό βράχο επαναλαμβάνονται από σύγχρονα ενοικιαζόμενα δωμάτια που έχουν αναμιχθεί με τα παλιά κτίσματα. Οι βιοκλιματικές ιδιότητες ενισχύονται με την προσθήκη στεγάστρων πάνω από τους εξώστες. 46

2.2. ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΥΛΙΚΑ 2.2.1. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΤΟΙΧΟΙ ΑΠΟ ΩΜΕΣ ΠΛΙΝΘΟΥΣ: Η ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Τοίχοι από ωμές πλίνθους στην Άμφισσα, με εξαιρετικές βιοκλιματικές ιδιότητες. Οι ωμές πλίνθοι είναι ακόμη, μετά από χιλιάδες χρόνια, το τέλειο υλικό για τοίχους στη νότια Ελλάδα, όπου η περιορισμένη υγρασία επιτρέπει τη χρήση τους, υπό τον όρο ότι καλύπτονται από επίχρισμα, αντίθετα με τις χώρες της Μέσης Ανατολής, όπου η χρήση τους είναι ακόμη πολύ εκτεταμένη, και όπου χρησιμοποιούνται χωρίς επίχρισμα, λόγω της ανυπαρξίας υγρασίας. 48

2.2.2. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΤΟΙΧΟΙ, ΣΤΕΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΤΩΜΑΤΑ ΓΕΜΙΣΜΕΝΑ ΜΕ ΧΩΜΑ, ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΚΕΡΑΜΙΔΙ ΚΑΙ ΚΑΛΑΜΙΑ Σε πιο υγρές περιοχές, ο παραδοσιακός τοίχος έχει ξύλινο σκελετό, γεμισμένο με χώμα, σπασμένο κεραμίδι και καλάμια και καλύπτεται με ασβεστοκονίαμα. Και αυτός ο τύπος τοίχου έχει εξαιρετικές βιοκλιματικές ιδιότητες. Χρησιμοποιείτο στους άνω ορόφους, επιτρέποντας μεγαλύτερη ευρυχωρία από τους χοντρούς πέτρινους τοίχους του ισογείου. Οι τελευταίοι ήταν, εν τούτοις, αναγκαίοι, για την προστασία των ανώτερων ξύλινων σκελετών από την ανερχόμενη υγρασία, αλλά επίσης και για λόγους ασφαλείας. Αυτό το σύστημα είναι κοινό και στη βόρεια Ευρώπη, με τη διαφορά ότι το εσωτερικό των τοίχων είναι συνήθως γεμισμένο με ψημένες πλίνθους. Οι ψημένες πλίνθοι ήταν σπάνιοι στην ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, λόγω της έλλειψης των κατάλληλων υποδομών που ήταν απαραίτητες για την παραγωγή τους. Επιπλέον, οι περιοχές όπου κυριαρχεί αυτή η αρχιτεκτονική είναι κυρίως ορεινές, πράγμα που σημαίνει αφθονία πέτρας και ξύλου, αλλά όχι πηλού. Σάμος 49

50 Χανιά

Τομή παραδοσιακού πατώματος και αξονομετρικό παραδοσιακής στέγης στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα νησιά του βορείου Αιγαίου. Και στις δύο περιπτώσεις, το χώμα στο εσωτερικό της κατασκευής λειτουργεί ως θερμομόνωση. Πάτωμα: 1. Πέτσωμα 2. Δοκοί 3. Χώμα 4. Σανίδες που στηρίζουν το χώμα (ψευδοπάτωμα) 5. Οροφοπήχεις 6-7 διάφορα στρώματα ασβεστοκονιάματος. Στέγη: 1. Κεντρί. 3. Κορφιάς. 4. Αμείβων. 5. Ελκυστήρας. 8. Πέτσωμα. 9. Χώμα. 10. Κεραμίδια (πηγή: Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Μέλισσα: Αθήνα, 1990, τόμος 4, σελ. 141) 51

2.2.3. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΔΩΜΑΤΑ ΜΕ ΧΩΜΑ, ΚΑΛΑΜΙΑ, ΦΥΚΙΑ ΚΑΙ ΘΗΡΑΪΚΗ ΓΗ Σαντορίνη (επάνω) και Πάτμος (κάτω). Τα δώματα έχουν μόνωση από χώμα και φύκια και είναι επίπεδα, ώστε να συλλέγουν τα όμβρια ύδατα. 52

2.3. Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ Τα φυτά είναι εξαιρετικό εργαλείο για την επιρροή των κλιματικών συνθηκών μέσα στα κτήρια και έξω από αυτά. Αν είναι φυλλοβόλα, προστατεύουν από τον ήλιο το καλοκαίρι, αλλά αφήνουν τον ήλιο να περάσει το χειμώνα. 53

Χανιά 54

Σύρος. Συνδυασμός καλαμένιων στεγάστρων και φυτών. 55

Σκόπελος Αθήνα. Πλάκα 56

Θεματική ενότητα 3: ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: Η ΠΡΩΤΗ ΡΗΞΗ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Με την εισαγωγή του κλασικισμού στην Ελλάδα μετά το 1830, για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας, η αρχιτεκτονική μιμείτο μορφολογικά πρότυπα αυστηρής συμμετρίας, που δεν προσαρμόζονταν στο κλίμα και στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε τόπου. Εν τούτοις, υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ των σπιτιών της ανώτερης τάξης, που ακολούθησαν πλήρως τα ευρωπαϊκά μορφολογικά πρότυπα και εγκατέλειψαν τα διδάγματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, και των σπιτιών των κατώτερων τάξεων. Αυτά συνήθως έχουν μία νεοκλασική πρόσοψη, η οποία κρύβει μια διαρρύθμιση που συνεχίζει τις καλά δοκιμασμένες τυπολογικές παραδόσεις τόσων αιώνων. Αθήνα 57

Αθήνα 58

Αθήνα. Η αυστηρή μορφοκρατία μιας τέτοιας αρχιτεκτονικής με την αυστηρή συμμετρία δεν θα επέτρεπε ποτέ μία βιοκλιματική διαρρύθμιση, αφού δύο προσόψεις με εντελώς διαφορετικό προσανατολισμό έχουν ακριβώς την ίδια μορφή, αριθμό και μέγεθος ανοιγμάτων κλπ. Αθήνα. Σπίτι που κρύβει μία παραδοσιακή βιοκλιματική διαρρύθμιση πίσω από μία συμμετρική και άκαμπτη νεοκλασική πρόσοψη. 59

Αθήνα. Άλλο ένα παράδειγμα σπιτιού που κρύβει μια παραδοσιακή διαρρύθμιση πίσω από μία συμμετρική και άκαμπτη νεοκλασική πρόσοψη. 60

Αθήνα. Παράδειγμα σπιτιού που κρύβει εντελώς την παραδοσιακή και εντελώς βιοκλιματική διαρρύθμισή του πίσω από την συμμετρική και άκαμπτη πρόσοψή του. Πρόκειται για το σπίτι στην οδό Θουκυδίδου, που παρουσιάστηκε παραπάνω. 61

Αθήνα, οικία Κλεάνθη (παλιό Πανεπιστήμιο). Παράδειγμα παραδοσιακού σπιτιού, που ανακαινίσθηκε την εποχή του κλασικισμού. Η παραδοσιακή διαρρύθμιση συνυπάρχει με νεοκλασικά διακοσμητικά στοιχεία. Αθήνα. Η αυλή της οικίας Κλεάνθη. 62

Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΡΗΞΗ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ: ΛΑΪΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ Την ίδια εποχή που ο κλασικισμός σάρωνε το νέο ελληνικό κράτος και μεταμόρφωνε την αρχιτεκτονική, αγνοώντας για πρώτη φορά στην ιστορία τον κλιματικό παράγοντα, τα ταπεινότερα στρώματα του πληθυσμού, χωρίς τα οικονομικά μέσα για την οικοδόμηση νεοκλασικών σπιτιών, που περιλάμβαναν ακριβό διάκοσμο, και επίσης με πολύ επιφυλακτική διάθεση απέναντι σε αυτές τις εισαγόμενες συνήθειες, παρέμειναν προσκολλημένα στις παραδόσεις τους και επέμειναν να χτίζουν με τους παραδοσιακούς τρόπους. Αυτό δεν ήταν μόνο επιλογή, αλλά επίσης και ανάγκη, καθώς η παραδοσιακή αρχιτεκτονική ήταν πιο οικονομική και, στην περίπτωση της Αθήνας, πιο κατάλληλη για εκείνους που ήταν αναγκασμένοι να χτίσουν χωρίς οικοδομική άδεια στην περιφέρεια της πόλης. Ένα καλό παράδειγμα που επιβιώνει μέχρι σήμερα είναι τα Αναφιώτικα, ο οικισμός των οικοδόμων που ήρθαν από την Ανάφη, κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά την Ανεξαρτησία, για να χτίσουν νεοκλασικά κτήρια στην Αθήνα. Για τα δικά τους σπίτια, χτισμένα κατά τη διάρκεια της νύχτας στην βόρεια πλαγιά της Ακρόπολης, έμειναν πιστοί στις παραδόσεις του νησιού τους: ασπρισμένοι τοίχοι, επίπεδα δώματα, μικρά παράθυρα, καλαμένια στέγαστρα, φυτά που προσφέρουν σκιά. Αυτά τα σπίτια είναι μέχρι σήμερα τέλεια παραδείγματα βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής. 63

64

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΙΔΑΓΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 4.1. Ο ΠΙΟ ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΤΟ ΣΤΕΓΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΜΙΝΩΙΚΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ Το στέγαστρο του αρχαιολογικού χώρου του Ακρωτηρίου στη Σαντορίνη έχει προκαλέσει το διεθνές ενδιαφέρον και έχει ενταχθεί σε πολλούς σημαντικούς καταλόγους βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής. Ίσως είναι το μεγαλύτερο αρχαιολογικό στέγαστρο στον κόσμο, καλύπτοντας 16 στρέμματα. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι μοναδικής σημασίας σε διεθνές επίπεδο, καθώς είναι οικισμός του μινωικού πολιτισμού της Κρήτης, που χρονολογείται στον 15ο αιώνα π.χ. και, αντίθετα με την Κρήτη, περιλαμβάνει σπίτια αντί για ανάκτορα. Το στέγαστρο επιτρέπει στο φως και τον αέρα να περάσουν, αλλά με συγκεκριμένο τρόπο και από συγκεκριμένες κατευθύνσεις, ώστε να εξασφαλίσει τον φωτισμό και αερισμό του χώρου, αλλά επίσης και τον κλιματισμό του. Τις θερμότερες ώρες της ημέρας, ο στεγασμένος αρχαιολογικός χώρος έχει περίπου 7-8 βαθμούς Κελσίου κάτω από το εξωτερικό περιβάλλον. Το στέγαστρο σκεπάζεται με θηραϊκή γη, που προέρχεται από το ηφαίστειο της Σαντορίνης και αποτελεί το κύριο υλικό επικάλυψης των παραδοσιακών δωμάτων του νησιού. Θεωρείται ένα από τα τελειότερα βιοκλιματικά υλικά στον κόσμο. Το στέγαστρο, με προσδοκώμενο χρόνο ζωής 300 ετών, είναι έτσι το καλύτερο παράδειγμα συνδυασμού σύγχρονης και παραδοσιακής βιοκλιματικής τεχνολογίας στην Ελλάδα, δείχνοντας τις δυνατότητες του συνδυασμού της παράδοσης με τη σύγχρονη τεχνολογία, με στόχο την επίτευξη των βέλτιστων αποτελεσμάτων. 65

66

67

4.2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΥ ΤΟΥΣ: Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΝΕΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΜΕ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΩΝ ΣΕ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΣΠΙΤΙΑ Οργανώνεται από το 2009 από το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων και λαμβάνει χώρα στο Πήλιο, που είναι πολύ πλούσιο σε δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Οι συμμετέχοντες παίζουν ενεργό ρόλο στο πρόγραμμα αποκατάστασης. 68