Συγκρούσεις Βυζαντινοσελτζουκικές,

Περίληψη : Λίγο πριν τα μέσα του 11ου αι. ένας νέος και πολύ επικίνδυνος αντίπαλος εμφανίζεται στο ανατολικό σύνορο του βυζαντινού κράτους, οι Σελτζούκοι Τούρκοι. Ο εχθρός αυτός θα αποδειχθεί μοιραίος για τις εδαφικές κτήσεις της αυτοκρατορίας στη Μικρά Ασία, όπου μετά το 1073 θα προχωρήσει στην οργάνωση κρατικών μορφωμάτων και θα συνεχίσει να απειλεί το Βυζάντιο. Χρονολόγηση 1045-1073 Γεωγραφικός Εντοπισμός Μικρά Ασία 1. Ιστορικό πλαίσιο. Το βυζαντινό κράτος τον 11ο αι. Ο 11ος αι. αποτελεί μία εποχή καθοριστικής σημασίας για τις τύχες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μέχρι και το πρώτο τέταρτο του αιώνος αυτού κυριαρχεί η ισχυρή προσωπικότητα του αυτοκράτορος Βασιλείου Β Βουλγαροκτόνου (976-1025), επί της εποχής του οποίου το κράτος έφθασε στο απόγειο της ακμής του. Το 1018, μετά από μακροχρόνιο και αιματηρό πόλεμο, υποτάχθηκαν οι Βούλγαροι και τα βόρεια σύνορα του κράτους έφθασαν πάλι έως τον Δούναβη, σταθεροποιήθηκαν οι βυζαντινές κτήσεις στη Νότια Ιταλία, ενώ στον Καύκασο τα αρμενικά και ιβηρικά εδάφη είτε προσαρτώνται, είτε μετατρέπονται σε προτεκτοράτα. Την ίδια εποχή φθάνει στο τέλος της η μεγάλη περίοδος των αραβοβυζαντινών συγκρούσεων, καθώς οι Άραβες πλέον έχουν παρακμάσει ως στρατιωτική δύναμη, ύστερα από τις επιτυχημένες εκστρατείες του Νικηφόρου Β Φωκά, του Ιωάννη Α Τσιμισκή και του Βασιλείου Β. Συνέπεια αυτών των στρατιωτικών επιτυχιών ήταν η επέκταση του ανατολικού συνόρου και η σταθεροποίησή του στην περιοχή της Μεσοποταμίας. Το κύρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας βρίσκεται στο απόγειό του, ενώ η πνευματική ακτινοβολία του Βυζαντίου, ύστερα και από τον εκχριστιανισμό των Ρως, ήταν τεράστια. Κατά το β τέταρτο του 11ου αι. το Βυζάντιο ζει με την ψευδαίσθηση της παρατεταμένης ειρήνης και της διαρκούς ηρεμίας. Πράγματι, μετά το 1025 και έως τα μέσα του αιώνος κανένα οργανωμένο κράτος δεν θα απειλήσει σοβαρά τα σύνορα της αυτοκρατορίας. Τα προβλήματα που κατά καιρούς παρουσιάζονταν οφείλονταν κατά κύριο λόγο στις επιδρομές ατάκτων ή, στις σοβαρότερες περιπτώσεις, νομαδικών φύλων (όπως οι Πετσενέγκοι) και σε επαναστατικά κινήματα τα οποία δεν φαίνεται να αποτελούν σημαντικούς παράγοντες αστάθειας. Η Κωνσταντινούπολη κατορθώνει κάθε φορά να αποκαταστήσει την τάξη και να διατηρήσει ανέπαφα τα εδάφη της χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Η εικόνα αυτή, όμως, επρόκειτο να αλλάξει δραματικά περί τα μέσα του αιώνος. Πέρα από το ότι είχε δημιουργήσει ένα επικίνδυνο αίσθημα εφησυχασμού, η προσωρινή έλλειψη κάποιας ορατής απειλής στα σύνορα επέτρεψε να εκδηλωθούν στο εσωτερικό του κράτους κοινωνικές συγκρούσεις τις οποίες για ένα διάστημα η δυναμική προσωπικότητα του Βουλγαροκτόνου είχε αποτρέψει. Δύο είναι οι κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες που συγκρούονται, οι γραφειοκράτες της κεντρικής διοίκησης και η αριστοκρατία της πρωτεύουσας από τη μία και η μικρασιατική στρατιωτική αριστοκρατία από την άλλη. Μετά το 1025 (και έως το 1057), η άνοδος στον θρόνο αυτοκρατόρων προερχομένων από την πρώτη ομάδα επέφερε την εγκατάλειψη του στρατού, που αποτελούσε το έρεισμα των αντιπάλων τους. Το σύστημα των θεμάτων σταδιακά παρήκμασε, ενώ ταυτόχρονα εμφανίζονται μεγάλα οικονομικά προβλήματα, που κορυφώνονται με την υποτίμηση του βυζαντινού χρυσού νομίσματος. Συνέπεια αυτής της πολιτικής αναστάτωσης ήταν η υποτίμηση των αναταραχών στα σύνορα του κράτους και η σχεδόν παντελής αδιαφορία για τις διαρκώς κλιμακούμενες επιδρομές που τρομοκρατούν τους κατοίκους της παραμεθορίου. Οι επιδρομείς σύντομα θα αποτελέσουν πολύ σοβαρή απειλή για το Βυζάντιο, η οποία σταδιακά θα κάμψει την αντίσταση των αυτοκρατορικών δυνάμεων και θα οδηγήσει τελικά στην απώλεια σχεδόν του συνόλου των βυζαντινών επαρχιών της Μικράς Ασίας. 2. Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 1/13

Την ίδια εποχή που το Βυζαντινό κράτος παρουσιάζεται να ανακτά την παλαιά του αίγλη και δόξα και να εξουδετερώνει σχεδόν όλους τους εξωτερικούς κινδύνους που απειλούσαν την εδαφική του ακεραιότητα, ένας νέος και πιο επικίνδυνος αντίπαλος εμφανίζεται στο ανατολικό σύνορο. Ο εχθρός αυτός θα αποδειχθεί με το πέρασμα του χρόνου μοιραίος, όχι μόνο για τις εδαφικές κτήσεις της αυτοκρατορίας αλλά ακόμη και για την ίδια της την υπόσταση. Πρόκειται για τους Σελτζούκους Τούρκους. 1 Οι Σελτζούκοι ανήκαν στο τουρκικό φύλο των Ουγούζων ή Ούζων γνωστών και ως Τουρκομάνων. Η ονομασία τους προήλθε από το όνομα του αρχηγού τους Selcuk. Οι Σελτζούκοι για των οποίων την προέλευση γνωρίζουν ελάχιστα οι Βυζαντινοί και Άραβες συγγραφείς, ήταν νομάδες που άρχισαν κατά τον 10ο αιώνα με διαδοχικές μετακινήσεις να προχωρούν αργά από την Ανατολική Ασία προς την Κεντρική, πέρα από τη λίμνη Αράλη. 2 Από τον 11ο έως τον 13ο αιώνα το φύλο αυτό κυριαρχεί σε μεγάλες εκτάσεις της Κεντρικής Ασίας κι ακόμη δυτικότερα. Ο αρχηγός Selcuk, γιος του Dokak, της φυλής Kinik είναι ελάχιστα γνωστός και είναι αμφίβολο αν ήταν μουσουλμάνος. Οι απόγονοί του ασπάστηκαν το Μωαμεθανισμό, αλλά διατήρησαν παράλληλα πολλά στοιχεία από τις παλαιότερες δοξασίες τους. 3 Οι Βυζαντινοί ωστόσο, φαίνεται να μην ανησυχούν ιδιαίτερα για τις μετακινήσεις αυτής της νέας εθνότητας στα ανατολικά τους σύνορα, όμως από την άλλη δείχνουν ότι δεν τις αγνοούν κιόλας. 4 Επωφελούμενοι από τις έριδες των λοιπών λαών της Κεντρικής Ασίας οι Τούρκοι εγκαταστάθηκαν στην Τρανσοξιανή (Τρανζοξιάνα) και κατόπιν στην Μπουχάρα (Boukhara), ανατολικά του ποταμού Ώξου (σήμερα Amou-Darya). Κατά την εγκατάστασή τους εκεί ήρθαν σε σύγκρουση με τους Γαζνεβίδες, τους οποίους νίκησαν και έδιωξαν από την κοιλάδα του Χορασάν (1035-1040) στα σύνορα του ισλαμικού κόσμου. Κατόπιν το σπουδαιότερο τμήμα των Σελτζούκων κινήθηκε δυτικότερα με αρχηγούς τον Toghrulbeg (Τογρούλ) και τον Caghribeg, εγγονούς του Σελτζούκ. Ο Τογρούλ (1038-1063), ή Ταγγρολίπηξ όπως αναφέρεται από τους Βυζαντινούς 5, μετά από σειρά κατακτήσεων κατέστησε το αλωθέν Ισπαχάν (1051) πρωτεύουσα του κράτους του 6, ολοκληρώνοντας την κατάκτηση Περσίας- Μεσοποταμίας ως το 1055. Ο Τογρούλ μέσα στο πλαίσιο της διασφάλισης και διατήρησης της ακεραιότητας των κατακτήσεων του, τάχθηκε υπέρ της σουννιτικής ορθοδοξίας και διαδήλωσε εμπράκτως την πίστη του στον χαλίφη της Βαγδάτης, όταν ανταποκρινόμενος σε αίτημα του τελευταίου έσπευσε στη Βαγδάτη (1055) για να του προσφέρει βοήθεια. Η ανταπόδοση του χαλίφη ήταν διπλή. Πάντρεψε την κόρη του με τον Τογρούλ και του έδωσε τον τίτλο του σουλτάνου, νομιμοποιώντας με αυτόν τον τρόπο την εξουσία του γαμβρού του. 7 Το αδύναμο και άνευ συνοχής αραβικό κράτος αντικατεστάθη από μια νέα δύναμη, της οποίας ο ηγέτης φιλοδοξούσε να ανακαινίσει την ισλαμική παράδοση και ταυτόχρονα να υπερασπιστεί την ενότητα του μουσουλμανικού κόσμου. Ωστόσο η προέλαση των Τούρκων προς την Μ. Ασία έφερε την τελευταία μεγάλη εθνολογική αλλοίωση στη Μέση Ανατολή. 3. Οι πρώτες βυζαντινοσελτζουκικές συγκρούσεις 1045-1054 Ύστερα από την κατάκτηση της Περσίας- Μεσοποταμίας, ο Τογρούλ συγκέντρωσε γύρω του και άλλα τουρκικά και ουννικά φύλα, και έτσι δημιούργησε ένα πολύ ισχυρό στρατό, ο οποίος κινήθηκε πλέον απροκάλυπτα εναντίον των βυζαντινών κτήσεων. Οι Σελτζούκοι κινήθηκαν στην Περσίδα, Ιβηρία, Βαασπαρακανία με μεγάλες δυνάμεις και καταστροφικές διαθέσεις. Η πρώτη επίθεση εναντίον του βυζαντινού στρατού γίνεται το 1045/46 αιφνιδιαστικά για την κατάληψη της Βαασπαρακανίας. Ο αιφνιδιασμός ήταν επιτυχής. Ο βυζαντινός στρατηγός της περιοχής Στέφανος Λειχούδης ηττάται κατά κράτος και συλλαμβάνεται αιχμάλωτος. 8 Μετά από αυτή την ήττα άνοιξε ο δρόμος στους επιδρομείς να καταλάβουν ολοένα και περισσότερα μέρη. Πόλεις- κλειδιά σε σπουδαίες οδικές αρτηρίες, που είχαν εξελιχθεί σε πλούσια εμπορικά κέντρα πέφτουν στα χέρια των επιδρομέων. Η κατάσταση εξελίχθηκε ως εξής: Μετά την ήττα του Λειχούδη, δύο χρόνια αργότερα οι Σελτζούκοι επιχείρησαν και πάλι νέα μεγάλη εκστρατεία στην περιοχή της Βαασπαρακανίας. Κατά την διάρκειά της όμως, οι επιδρομείς υπέστησαν συντριπτική ήττα από τις συνασπισμένες δυνάμεις του στρατηγού της επαρχίας Ααρών και του τοπικού άρχοντα Ανίου και Ιβηρίας, Κατακαλών Κεκαυμένου. Μάλιστα σ αυτή τη μάχη σκοτώθηκε και ο ίδιος ο αρχηγός των Σελτζούκων Ασάν. 9 Ωστόσο, αυτή η ήττα αντί να καταπτοήσει τις επελάσεις των Σελτζούκων, αύξησε τη συχνότητά τους με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να φτάσουν μέχρι τη Θεοδοσιούπολη, αφού πρώτα κατέλαβαν το Άρτζε (1048), γειτονικό στην αρχαία Θεοδοσιούπολη, βορειότερα το φρούριο Παϊπέρτ κοντά στον ποταμό Άκαμψι, ή το Πεκρί στη βορειοανατολική άκρη της λίμνης Βαν- τα τελευταία φρούρια έπεσαν το 1054. 10 Σημαντικό επεισόδιο αυτής της τελευταίας σελτζουκικής επιδρομής (1054) ήταν η διάρκειας τριάντα ημερών πολιορκία της πόλης Μαντζικέρτ «ανενδότως» από τον Τογρούλ και η απόκρουσή της από τον πολυμήχανο στρατηγό, Βασίλειο Αποκάπη. 11 Η αποτυχία κατάληψης της πόλης από τους Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 2/13

πολιορκητές έκανε σαφές ότι το αμυντικό σύστημα της αυτοκρατορίας λειτουργούσε ακόμη ικανοποιητικά εφόσον αντιμετώπιζε τακτικές στρατιωτικές δυνάμεις αποτελεσματικά. Ταυτόχρονα μαζί με τη βυζαντινή στρατιωτική μηχανή άρχισε να λειτουργεί, ενδεχομένως αποτελεσματικότερα, η περίφημη βυζαντινή διπλωματία. Έτσι η βυζαντινή κυβέρνηση στο ενδιάμεσο των δύο εκστρατειών (1049-1054) διάστημα δεν φείσθηκε διπλωματικών συνεννοήσεων, οι οποίες ωστόσο είχαν περιορισμένη απόδοση. Οι τουρκικές αξιώσεις όπως τις μεταφέρει ο Σκυλίτζης θεωρήθηκαν απαράδεκτες. 12 Ο σουλτάνος φέρεται να αποδοκιμάζει τις ληστρικές επιδρομές των ομοεθνών του, ισχυριζόμενος «ότι τινες των επί της ληστείας ουδ αυτώ γινωσκόμενοι την έφοδον δίκην αγρίων λύκων πεποίηνται». 13 Όμως ενδεικτικό της διαμορφούμενης πλέον σχέσης Βυζαντίου και Σελτζούκων είναι ότι στο μουσουλμανικό τέμενος της Κωνσταντινούπολης δεν μνημονεύεται πια ο φατιμίδης σιίτης χαλίφης της Αιγύπτου, αλλά ο σουνίτης Τούρκος σουλτάνος. Παρόλη όμως την στρατιωτική και διπλωματική κινητικότητα και από τις δύο πλευρές, οι επιδρομές συνεχίσθηκαν και εντάθηκαν από τακτικό στρατό αλλά και από άτακτους νομάδες, οι οποίοι έφταναν μέχρι τη Φρυγία και απειλούσαν την Αντιόχεια. Το αξιοσημείωτο όμως είναι ότι και ο ίδιος ο σουλτάνος αντιμετώπιζε την ίδια περίοδο εσωτερικά προβλήματα από τους συγγενείς του. Συγκεκριμένα οι ανιψιοί του Κουτλουμούς και Μελέχ, ήρθαν σε αντίθεση με τον Τογρούλ λεηλατώντας μάλιστα σελτζουκικά εμπορικά κέντρα όπως το Κάρσε (1054), την ώρα που διεξάγονταν διαπραγματεύσεις με τον βυζαντινό αυτοκράτορα να τους δεχτεί ως συμμάχους. 14 4. Οι σελτζουκικές επιδρομές στη Μικρά Ασία (1055-1067) Εντούτοις, οι εσωτερικές διενέξεις ανάμεσα στους Σελτζούκους δεν άλλαξαν σημαντικά την υπάρχουσα κατάσταση. Μάλιστα η σύγχυση ενετάθη, όταν επαναστάτησε ο Ισαάκιος Α Κομνηνός (1057-1059) και απέσυρε μεγάλο μέρος του θεματικού στρατού, οπότε κατέστη πλέον αδύνατο να καλυφθούν οι ανατολικές επαρχίες στρατιωτικά. Έτσι την τύχη του Άρτζε και Κάρσε ακολούθησε η Μελιτηνή (1057), η Σεβάστεια (1059), το Άνιο (1064), η Καισάρεια (1067), πλούσια εμπορικά κέντρα στα σταυροδρόμια καραβανιών με ανθηρή, πολυάριθμη εμπορική τάξη, που καταδικάστηκε έτσι σε μαρασμό. 15 Η άλωση όλων αυτών των πόλεων αποδεικνύει ότι η αυτοκρατορία είχε πια αρχίσει να εξασθενεί, την ίδια στιγμή που οι τουρκικές επιθέσεις γίνονταν σε ολοένα και μεγαλύτερη κλίμακα. Την δραματική κατάσταση των περιοχών αυτών τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο, περιγράφουν με τα μελανώτερα χρώματα οι Βυζαντινοί και προ πάντων οι ανατολικοί συγγραφείς. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι όταν ο Ευστάθιος Βοΐλας ξαναγύρισε στα κτήματά του στην Καππαδοκία μεταξύ 1050-1053, τα βρήκε παντελώς ερημωμένα και το αρδευτικό σύστημα κατεστραμμένο. 16 Ο Μιχαήλ Ατταλειάτης με τη σειρά του αναφέρεται στην ακμή και την καταστροφή του Ανίου, πρωτεύουσας της Μεγάλης Αρμενίας, η οποία ήταν για το Βυζάντιο «χαράκωμα μέγιστον και αποτροπή των εκείθεν εισβάλλειν μελλόντων βαρβάρων εις την Ιβηρικήν» 17. Η ανικανότητα του τοπικού ηγεμόνα Παγκρατίου έβαλε σε κίνδυνο την πόλη, ώσπου την κυρίευσαν οι Τούρκοι υπό τον νέο σουλτάνο Άλπ Αρσλάν (18/8/1064). Η άλωση της πλούσιας πολιτείας προκάλεσε αίσθηση σ όλη την Ανατολή. 18 Η κατάληψη του Ανίου προκάλεσε όπως ήταν αναμενόμενο σύγχυση και στις δύο πλευρές, Βυζαντινούς και Αρμένιους. Το αποτέλεσμα ήταν ορισμένοι τοπικοί αρχηγοί να συμπράξουν με την ηγεσία των Σελτζούκων, ενώ άλλοι να αντιταχθούν στην πολιτική τους. Ο νέος Σελτζούκος σουλτάνος Άλπ Αρσλάν (1063-1072), ανιψιός και διάδοχος του Toghrulbeg (Τογρούλ), έθεσε ως πρωταρχικό στόχο της πολιτικής του την υποταγή ολόκληρου του μουσουλμανικού κόσμου και γι αυτό έστρεψε την προσοχή του στα αραβικά εμιράτα και στο κράτος των Φατιμιδών της Αιγύπτου. Την ίδια στιγμή από την πλευρά του Βυζαντίου ολόκληρο το μικρασιατικό σύνορο από τον Άραξι στην Βαασπαρακανία μέχρι την Αντιόχεια στη Συρία, υφίσταται την πίεση των Σελτζούκων επιδρομέων, οι οποίοι το 1067 και 1068 λεηλατούν την Έδεσσα, την Καισάρεια, τη Νεοκαισάρεια, τη Δολίχη (Τελούχ). Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι μέσα σ ένα διάστημα λιγότερο των είκοσι χρόνων, η ακτίνα δράσης των επιδρομέων επεκτάθηκε από την περιοχή της Μεσοποταμίας μέχρι την ανατολική Μικρά Ασία. 5. Η διείσδυση των Σελτζούκων στα βυζαντινά εδάφη (1068-1073) Η αντίδραση από την πλευρά της Κωνσταντινούπολης ήρθε μάλλον αργά όταν πλέον η κατάσταση ήταν σχεδόν μη αναστρέψιμη. Βασικό σημείο αδυναμίας ήταν η αξιοθρήνητη κατάσταση του βυζαντινού στρατού. Αγύμναστοι, άοπλοι κακοπαθιασμένοι στρατιώτες, χωρίς ιππικό, χωρίς εξασφαλισμένο ανεφοδιασμό. Αυτό το στράτευμα, το οποίο επιπροσθέτως ήταν και ετερογενές-αποτελούμενο από Μακεδόνες, Βούλγαρους, Καππαδόκες, Ούζους, Φράγκους, Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 3/13

Βαράγγους και άλλους- ανέλαβε να συγκροτήσει και να το καταστήσει και πάλι ετοιμοπόλεμο, ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ Διογένης (1068-1071). Η πολιτική του βυζαντινού αυτού ηγεμόνα ήταν να αποκαταστήσει τα σύνορα της αυτοκρατορίας με τα όπλα. Ωστόσο η κατάσταση δεν ήταν πλέον η ίδια όπως στην εποχή του Ηρακλείου, όπου το κράτος είχε εσωτερικές αντοχές για να αντεπεξέλθει στις τότε αραβικές επιδρομές. Τώρα η αυτοκρατορία είχε φτάσει πια στο απόγειο της δύναμής της και η εσωτερική παρακμή των τελευταίων χρόνων είχε επηρεάσει σοβαρά τα θεμέλια που την στήριζαν. Αφήνοντας πίσω του τα σοβαρά αυτά εσωτερικά προβλήματα ο αυτοκράτορας ξεκίνησε τις εκστρατείες του εναντίον των Σελτζούκων. Η πρώτη εκστρατεία του Ρωμανού (Μάρτιος 1068-Ιανουάριος 1069) επιχειρήθηκε όπως μαρτυρεί ο Ατταλειάτης, 19 παρά την άθλια κατάσταση του στρατεύματος. Οι δυνάμεις στρατοπέδευσαν στη Βιθυνία και στη Φρυγία και μόνο τον Οκτώβριο μετακινήθηκαν προς τη Συρία, όπου απελευθέρωσαν την Ιεράπολη. Από κει, περνώντας από τις κλεισούρες του Ταύρου, ο Ρωμανός εισέδυσε στην Κιλικία και στην Καππαδοκία για να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο. Αλλά στο μεταξύ οι Τούρκοι είχαν λεηλατήσει το Αμόριον. 20 Την εποχή αυτή ο Ψελλός είχε παραμείνει στην πρωτεύουσα και, σ όλο το διάστημα της εκστρατείας, άσκησε μια αληθινή δολιοφθορά εναντίον του αυτοκράτορα. 21 Η δεύτερη εκστρατεία του Ρωμανού στη Μικρά Ασία, έγινε την άνοιξη του 1069. Σ αυτήν ο βασιλιάς είχε την πρόνοια να πάρει μαζί του έναν από τους πολιτικούς του αντιπάλους, τον Μιχαήλ Ψελλό, με το πρόσχημα να τον συμβουλεύει κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων, ουσιαστικά όμως για να μην μηχανορραφεί εναντίον του κατά την απουσία του. Τα βυζαντινά στρατεύματα, μέσω του Δορυλαίου, έφτασαν στην Καισάρεια και στη Λάρισα της Καππαδοκίας κι από κει διέτρεξαν πολλές φορές την περιοχή ως τον Ευφράτη και την Μελιτηνή. Σκοπός του αυτοκράτορα ήταν να μειώσει την τουρκική πίεση, κυρίως γύρω από τα μεγάλα κέντρα. Αλλά στο μεταξύ οι Τούρκοι κατέλαβαν το Ικόνιον. 22 Τα αποτελέσματα και των δύο εκστρατειών ήταν πενιχρά και ο αυτοκράτορας δεν μπόρεσε ούτε τον Ψελλό να ελέγξει, αφού αμέσως μετά την επιστροφή του στην πρωτεύουσα ο τελευταίος συνέχισε με αμείωτο ζήλο να δολοπλοκεί εναντίον του βυζαντινού ηγεμόνα. 23 Αλλά και από στρατηγικής απόψεως αυτή η επιχείρηση δεν ήταν άρτια. Αποδείχτηκε ότι δεν ήταν δυνατόν να μετακινηθεί ένα μεγάλο και βαρυφορτωμένο στράτευμα από τον Ευφράτη στην περιοχή της λίμνης Βαν. Είναι μια δύσκολη περιοχή και ήταν δύσκολο να βρεθεί τροφή. Είχε ληφθεί η απόφαση ότι ο στρατός έπρεπε να χωριστεί στα δύο. Ένα μέρος ηττήθηκε από τους Τούρκους, το άλλο δεν έφτασε ποτέ στο Χλιάτ. Το καλύτερο που είχε να κάνει ο αυτοκράτορας ήταν να απεμπλέξει τα στρατεύματά του από τους αρμένικους λόφους στους πρόποδες των βουνών και να τα οδηγήσει πίσω στη συγκριτικά ασφαλέστερη Σεβάστεια. Οι Τούρκοι όμως στο μεταξύ είχαν κόψει δρόμο μέσα από το Ικόνιο, το οποίο ήδη λεηλάτησαν. Μια προσπάθεια των Βυζαντινών να τους ανακόψουν καθώς επέστρεφαν μέσω της Κιλικίας απέτυχε. Διαπιστώνοντας τις δυσκολίες αυτές αλλά και τα πενιχρά αποτελέσματα των δύο εκστρατειών του, ο Ρωμανός καταβεβλημένος ψυχικά, αποφάσισε να μην δοκιμάσει νέα επιχείρηση κατά το έτος 1070. Ανέθεσε λοιπόν τη διοίκηση του στρατού στο Μανουήλ Κομνηνό, ο οποίος αν και κατάφερε να αναδιοργανώσει τα στρατεύματα και να επιβάλλει πειθαρχία, δεν μπόρεσε επίσης να νικήσει τους Τούρκους αλλά ηττήθηκε στη Σεβάστεια και συνελήφθη. Ο βυζαντινός στρατηγός απελευθερώθηκε λίγο καιρό αργότερα, αλλά το γεγονός αυτό φανέρωνε για ακόμη μια φορά ότι η Μικρά Ασία είχε πάψει πλέον να είναι υπό τον απόλυτο έλεγχο του αυτοκρατορικού στρατού. Ήταν λοιπόν ζήτημα χρόνου να επέλθει ένα σοβαρό κτύπημα που θα αποκάλυπτε το μέγεθος της κατάρρευσης που είχε συντελεστεί σ όλους τους τομείς. Το κτύπημα αυτό δεν άργησε να έλθει στην σπουδαιότερη μάχη που δόθηκε στο πλαίσιο των Βυζαντινο-Σελτζουκικών συγκρούσεων, στην μάχη του Μαντζικέρτ (1071) όπου ο βυζαντινός στρατός ηττήθηκε κατά κράτος και το σπουδαιότερο «ο περιώνυμος βασιλεύς Ρωμαίων αιχμάλωτος γίνεται». 24 1. Για τον μικρασιατικό χώρο και τις εθνότητες που κυριαρχούν αυτή την εποχή, βλ. Ramsey W., The historical Geography of Asia Minor (London Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 4/13

1890), Birot P. - Dresch J., La Méditerranée et le Moyen Orient 2. Les Balkans, l'asie Mineure, le Moyen Orient (Paris 1956) 125-192 και Vryonis S., The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century (Berkeley 1971). 2. Ι. Ε. Καραγιαννόπουλου, Ιστορία Βυζαντινού Κράτους, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1988, τομ. Β,σελ. 521. 3. Αικ. Α. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1997, τομ. Β 2 (867-1081), σελ. 236. 4. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973) σελ. 459. 5. Οι βυζαντινές πηγές Σκυλίτζης και Βρυέννιος σχολιάζουν επίσης το αξίωμα και το όνομα του Ταγγρολίπηκος των Τούρκων, αναφέροντας μεταξύ άλλων και τα εξής «Ταγγρολίπηξ υπό πάντων βασιλεύς ανηγορεύετο της Περσίδος αυτοί κύριοι της Περσίδος γεγόνασι, σουλτάνον τον Ταγγρολίπηκα ονομάσαντες, όπερ σημαίνει παρ αυτοίς βασιλεύς βασιλέων και παντοκράτωρ», Νικηφόρου Βρυέννιου, Ύλη Ιστορίας, εκδ.p. Gautier, Nicephore Bryennios, Histoire, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, (C.F.H.B) Series Bruxellensis, (Bruxelles 1975 βιβλίο 1, 9. 6. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973) σελ. 444, «υπαντιάζει κατά το λεγόμενο Ασπαχάν και γενωμένης μάχης φοβερωτάτης έπεσον μεν εξ αμφωτέρων πολλοί», και του Νικηφόρου Βρυέννιου, Ύλη Ιστορίας, εκδ.p. Gautier, Nicephore Bryennios, Histoire, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, (C.F.H.B) Series Bruxellensis, Bruxelles 1975, σελ. 99. «κατά το λεγόμενον Ασπαχάν και γενομένης μάχης καρτερωτάτης έπεσον με εξ εκατέρων πολλοί». 7. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973) σελ. 445. Νικηφόρου Βρυέννιου, ο.π, σελ.95. «Οι Τούρκοι καθελόντες Πέρσας και Σαρακηνούς αυτοί κύριοι της Περσίδος εγένοντο, τον Ταγγρολίπηκα σουλτάνον ονομάσαντες, τουτέστι παντοκράτορα και βασιλέα βασιλέων. ος πάσας τας αρχάς τους εγχωρίους αφελόμενος εις Τούρκους μετήνεγκε και την Περσίδα πάσα προς αυτούς διένειμεν». 8. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973) σελ. 446. Μιχαήλ Ατταλειάτου, Ιστορία, εκδ. Ι. Βekker, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, (C.S.H.B) Bonnae 1853, σελ. 44. 9. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973) σελ. 448. Ι.Ε. Καραγιαννόπουλου, ο.π, σελ. 522. 10. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973) σελ. 449-450. Ι.Ε. Καραγιαννόπουλου, ο.π, σελ. 523-524.Ιωάννου Ζωναρά, Επιτομή Ιστοριών, εκδ. Μ. Pinder-Th. Buttner-Wobst, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, τομ. Ι-ΙΙΙ, Βonnae 1841-1897, τομ. ΙΙΙ, σελ. 637. 11. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973) σελ. 462. «πόλις δε το Μανζικίερτε εν τη ομαλή μεν κειμένη, τείχεσι δε τρισί στεφανουμένη και ύδασι πολλοίς ένδον κατάρρυτος πηγιμαίοις ταύτην ο σουλτάνος επιχείρει πολιορκείν ανενδότως, ποκίλλαις ελεπόλεσι χρώμενος και παντοίοις είδεσι μηχανημάτων.» 12. Ο πρεσβευτής του σουλτάνου έγινε δεκτός από τον αυτοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη όπου: «πολλά τε μεγαλαυχήσας και φρυαξάμενος και τελευταίον υπόφορον θέσθαι σπεύσας την Ρωμαίων τω εαυτού σουλτάνω, επεί μη εύρε τον βασιλέα επικλινή, άπρακτος υπεχώρησε προς τον πέμψαντα.» Ιω Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973) σελ. 454. 13. Μιχαήλ Ατταλειάτου, ο.π, σελ. 46. Για τις διπλωματικές επαφές επίσης Cl. Cahen, La diplomatie orientale de Byzance face a la pousse seldjukide, Byzantion 35 (1965), σελ. 10-15. 14. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin - New York 1973) σελ. 474. 15. Μιχαήλ Ατταλειάτου, ο.π, σελ. 78. «Τη των Τούρκων επιδρομή και κατισχύσει η ευδαίμων χώρα της Ιβηρίας παντελώς κατηρείπωτο, μεταλάμβανον δε του δεινού και όσαι ταύτη παρέκειντο, Μεσοποταμία τε και Χαλδία, Μελιτινή και Κολώνεια και τα τω Ευφράτη συγκείμενα ποταμώ» 16. Spyros Vryonis Jr., The will of a provincial Magnate Eustathios Boilas (1059), Dumbarton Oaks Papers, Cambridge Mass. 1941 κ. εξ, τομ. 11 (1957), σελ. 263-277. Paul Lemerle, Cinq études sur le XI e siècle byzantin, Παρίσι 1977, σελ. 13-63. Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 5/13

17. Μιχαήλ Ατταλειάτου, ο.π, σελ. 80. 18. Μιχαήλ Ατταλειάτου, ο.π, σελ. 79-82. M. Canard, La campagne arménienne du sultan Seldgukide Alp Arslan et la prise d Ani en 1064, in L expansion arabe-islamique et ses répercussions, in his Variorum reprints, London 1974, αρ. VI, σελ. 239-259. 19. Μ. Ατταλειάτου, ο.π, σελ. 103. 20. Ιω. Σκυλίτζη, ο.π, σελ. 124 125. Μ. Ατταλειάτου, ο.π, σελ. 103 104. Ιω. Ζωναρά, ο.π, σελ. 688. 21. G. Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τομ. 1 3, Αθήνα 1993, τομ.2,σελ. 234. 22. Μ. Ατταλειάτου, ο.π, σελ. 122 123. Ιω. Σκυλίτζη, ο.π, σελ. 133 134. Ιω. Ζωναρά, ο.π, σελ. 692. 23. Μ. Ψελλού, ο.π, σελ. 391. 24. Μ. Ατταλειάτου, ο.π, σελ. 165. Συν. Σκυλίτζη, ο.π, σελ. 205-206, 212-215. Νικ. Βρυέννιου, ο.π, σελ. 118. Ιω. Ζωναρά, Επιτομή Ιστοριών, εκδ. M. Pinder-Th. Buttner-Wobst, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (C.S.H.B), Bonn 1841-1897, τομ. Ι-ΙΙΙ, τομ. ΙΙΙ, σελ. 702-703. Βιβλιογραφία : Canard M., "La campagne arménienne du sultan Saljuqide Alp Arslan et la prise d Ani en 1064", Revue des Etudes Armeniennes, 2, 1965, 239-259 Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973 Χριστοφιλοπούλου Α., Βυζαντινή Ιστορία 2.2, Θεσσαλονίκη 1997 Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1853 Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης, Ε. (επιμ.), Η Συνέχεια της Χρονογραφίας του Ιωάννου Σκυλίτζη, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968 Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner-Wobst, T. (ed.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 1-3, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1841-1897 Canard M., "Byzantium and the Muslim World to the Middle of the Eleventh Century", The Cambridge Medieval History, 4:1, Cambridge 1966, 696-735 Haldon J.F., The Byzantine Wars, Stroud 2001 Ramsay W.Μ., The Historical Geography of Asia Minor, 2, London Amsterdam 1962 Cahen C., "La première pénétration turque en Asie Mineure (seconde moitié du XIe siècle)", Byzantion, 18, 1946-1948, 5-67 Lemerle P., Cinq études sur le XIe siècle byzantin, Paris 1977 Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 6/13

Jus graecoromanum, 1, Ζέπος, Ι. Ζέπος, Π. (eds), Νεαραί και Χρυσόβουλλα των μετά τον Ιουστινιανόν Βυζαντινών Αυτοκρατόρων, Αθήνα 1931 Kaegi W.E., "The Contribution of Archery to the Turkish Conquest of Anatolia", Speculum, 39, 1964, 96-108 Angold M., Η βυζαντινή αυτοκρατορία από το 1025 έως το 1204. Μια πολιτική ιστορία, Αθήνα 1997, Καργιαννιώτη, Ε. (μτφρ.) Cheynet J.-C., "La résistance aux Turcs en Asie Mineure entre Mantzikert et la Première Croisade", Ευψυχία. Mélanges offerts à Hélène Ahrweiler 1, Paris 1998, Byzantina Sorbonensia 16, 131-147 Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Gautier, P. (ed.), Nicéphore Bryennios, Histoire, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, Bruxelles 1975 Vryonis S., The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, Berkeley Los Angeles London 1971 Καραγιαννόπουλος Ι.Ε., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους 2, Θεσσαλονίκη 1993 Cheynet J.-C., "Mantzikert: Un désastre militaire?", Byzantion, 50, 1980, 410-438 Cahen C., "La campagne de Mantzikert d'après les sources musulmanes", Byzantion, 9, 1934, 613-642 Janssens E., "La bataille de Manzikert (1071) selon Michel Attaliatès", Annuaire de l Institut de Philologie, 20, 1973, 291-304 Cahen C., "La diplomatie orientale de Byzance face à la poussée seldjukide", 35, 1965, 10-15 Birot P., Dresch J., La Méditerranée et le Moyen-Orient 2. Les Balkans, l'asie Mineure, le Moyen Orient, Paris 1956 Vryonis S., "The Will of a Provincial Magnate, Eustathius Boilas", Dumbarton Oaks Papers, 11, 1957, 263-277 Blaum P. A., "Diplomacy gone to seed: a history of Byzantine foreign relations, A.D. 1047-57", The International Journal of Kurdish Studies, 19, 2005 Δικτυογραφία : Diplomacy gone to seed: a history of Byzantine foreign relations, A.D. 1047-57 International Journal of Kurdish Studies Find Articles at BNET.com http://findarticles.com/p/articles/mi_m0sbl/is_18/ai_n13826854 Πηγές Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973) σελ. 445, 63 447, 9, 474, 85 475, 12, 462, 43 464, 10 Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Bütner Wobst Th. (επιμ.), Ioannis Zonarae Epitomae Historiarum 3 (Bonn 1897) σελ. 637, 12 641, 3. Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 7/13

Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης Εύ. (επιμ.), Η Συνέχεια τῆς Χρονογραφίας τοῦ Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου τοῦ Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968) σελ. 112, 17 113, 13, 120, 17 121, 8, 150, 6 151, 13. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853) σελ. 79, 14 82, 22. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Gautier P. (επιμ.), Nicéphore Bryennios, Histoire (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, Bruxelles 1975) σελ. 101, 1 103, 8. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, Reinsch D. R. Kambylis A. (επιμ.), Annae Comnenae Alexias (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40, Berlin New York 2001) σελ. 493, 94 15. Παραθέματα Ο ιστορικός Ιωάννης Σκυλίτζης περιγράφει την πρώτη σύγκρουση μεταξύ Βυζαντινών και Σελτζούκων: ἀναρρηθεὶς δὲ πέμψας καθαιρεῖ τὴν ἐν τῇ γεφύρᾳ τοῦ Ἀράξιδος φυλακήν, καὶ ἄνετον δίδωσι τῷ βουλομένῳ τῶν Τούρκων τὴν ἐς τὴν Περσίδα πορείαν. ἀπολυθέντες δὲ οὗτοι εἰσέδραμον παμπληθεί, πλὴν τῶν ὅσοι τῆς ἑαυτῶν ἀντεποιοῦντο πατρίδος, καὶ καθελόντες Πέρσας καὶ Σαρακηνοὺς αὐτοὶ κύριοι τῆς Περσίδος ἐγένοντο, τὸν Ταγγρολίπηκα σουλτάνον ὀνομάσαντες, τουτέστι παντοκράτορα καὶ βασιλέα βασιλέων ὃς πάσας τὰς ἀρχὰς τοὺς ἐγχωρίους ἀφελόμενος εἰς Τούρκους μετήνεγκε καὶ τὴν Περσίδα πᾶσαν πρὸς αὐτοὺς διένειμεν, ἐς τὸ παντελὲς κατασπάσας καὶ ταπεινώσας τοὺς ἐγχωρίους. Ὡς δὲ καλῶς ἔχειν ἐδόκει τούτῳ τὰ πράγματα, πρότερον μὲν τοῖς ὁμόροις δυνάσταις ἤρξατο πολεμεῖν, καὶ πρὸς μὲν τὸν Πισσασίριον τὸν Βαβυλῶνος ἄρχοντα αὐτὸς δι ἑαυτοῦ παρετάξατο καὶ διαφόροις μάχαις τοῦτον ἡττήσας καὶ ἀνελὼν κύριος καὶ τῆς Βαβυλωνίων χώρας ἐγένετο, πρὸς δὲ Καρβέσην τὸν τῶν Ἀράβων ἀρχηγὸν Κουτλουμοὺς ἐκπέμπει, υἱὸν ὄντα τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ οἰκείου πατρός, χεῖρα βαρεῖαν δοὺς αὐτῷ ὃς ἀπελθὼν καὶ τοῖς Ἄραψι συμβαλὼν ἡττήθη καὶ αἴσχιστα ἔφυγεν. ὑποστρέφων δὲ ἀπὸ τῆς τροπῆς καὶ μέλλων διοδεύειν ἀπὸ τῆς Μηδίας ἤτοι τοῦ Βαασπρακᾶν (ἦρχε δὲ τότε τῆς τοιαύτης χώρας ἐκ βασιλέως πεμφθεὶς Στέφανος πατρίκιος ὁ Κωνσταντίνου τοῦ παραδυναστεύοντος τῷ βασιλεῖ τῆς Λειχουδίας υἱός) στέλλει πρεσβευτὰς πρὸς αὐτόν, ἀξιῶν συγχωρηθῆναι διελθεῖν ἀκωλύτως, ὑπισχνούμενος μεθ ὅρκων φρικωδεστάτων ἄψαυστον καὶ ἀσινῆ διατηρῆσαι τὴν χώραν. ὁ δὲ τοὺς πρέσβεις δεξάμενος καὶ τὴν παράκλησιν δειλίαν εἶναι ὑποτοπάσας, τὸν ἐγχώριον ἀθροίσας στρατὸν ὡς εἰς πόλεμον ὑπαντιάζει τοῖς Τούρκοις. ὁ δὲ Κουτλουμοὺς περιαλγὴς μὲν ἐπὶ τοῖς πραττομένοις ἐγένετο (ἦν γὰρ ὁ κατ αὐτὸν λαὸς ἅπας, ὡς ἐκ τροπῆς ἐπανήκων, πεζὸς καὶ ἄνοπλος), ὅμως δὲ καὶ ἄκων ἠναγκάσθη ἀντιπαρατάξασθαι. καὶ συμβολῆς γενομένης τρέπονται οἱ περὶ τὸν Στέφανον, ἁλίσκεται δὲ καὶ αὐτὸς αἰχμάλωτος σὺν ἄλλοις πολλοῖς. καὶ τοῦτον μὲν διερχόμενος κατὰ τὸ Ταβρέζιον ἀπεμπολεῖ τῷ τοπάρχῃ τῆς χώρας, αὐτὸς δὲ πρὸς τὸν σουλτάνον ἐπανελθὼν καὶ περὶ τῆς τροπῆς ἀπολογούμενος μετετίθει τὰς αἰτίας εἰς ἄλλους καὶ ἐπηγγέλλετο, εἰ αὖθις δύναμιν λαβὼν ἐκστρατεύσει κατὰ τοῦ Καρβέσου, ῥᾷον αὐτῷ παραστήσει τὴν Ἀραβίαν. ὡς ἐν παρόδῳ δὲ ἀφηγεῖτο καὶ περὶ τοῦ Βαασπρακᾶν, ὡς εἴη μὲν χώρα πάμφορος, κατέχεται δὲ ὑπὸ γυναικῶν, τοὺς πεπολεμηκότας πρὸς αὐτὸν στρατιώτας ὑπαινιττόμενος. ἀλλ ἐκεῖνον μὲν ὁ σουλτάνος κατασχεῖν ἐμελέτα διὰ τὸ αἶσχος μηνίσας τῆς ἥττης καὶ ἀποκτεῖναι, πρὸς δὲ Ρωμαίους ὅπλα κινῆσαι ἀπεδειλία, δεδιὼς καὶ φρίττων ἐκ μόνης τῆς φήμης τὰ τῶν προηγησαμένων τριῶν βασιλέων ἀνδραγαθήματα, Νικηφόρου, Ἰωάννου καὶ Βασιλείου, καὶ ὑποπτεύων τὴν αὐτὴν ἀρετὴν ἔτι καὶ δύναμιν προσεῖναι Ρωμαίοις. ὅμως ἀμφίρροπος ἦν καὶ διχογνώμων, καὶ ἐμελέτα τὸ ποιητέον. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973) σελ. 445, 63 447, 9. Περιγραφή της άλωσης του Άρτζε και της μάχης του Καπετρού (1049) από τον μεταγενέστερο ιστορικό Ιωάννη Ζωναρά: καὶ ὁ μὲν σουλτὰν τῇ πολιορκίᾳ τοῦ Πασὰρ προσησχόλητο στέλλει δὲ κατὰ Μηδίας Ἀσὰν σὺν ἀξιομάχῳ δυνάμει. ὁ δὲ προσβαλὼν τῇ χώρᾳ καὶ συμμίξας Ρωμαίοις, πίπτει μὲν αὐτός, ἡττᾶται δὲ τὸ σὺν αὐτῷ στρατιωτικὸν καὶ βραχίστων ἄτερ τὸ ἅπαν ἀπόλλυται. ὃ μαθὼν ὁ σουλτὰν ἠθύμησε μέν, ἐπαναλαβεῖν δ αὖθις ἔσπευδε τὸ δυστύχημα καὶ Ἀλὶμ Ἀβραμίῳ ἑτεροθαλεῖ ἑαυτοῦ ἀδελφῷ στρατιὰν ἐγχειρίσας εἰς ἑκατὸν ἀριθμουμένην χιλιοστύας κατὰ Ρωμαίων ἐξέπεμψεν. ὁ δὲ τοῦ Βαασπαρκᾶν στρατηγὸς τῷ βασιλεῖ περὶ τούτων διὰ γραμμάτων δεδήλωκε, συμμαχίαν αἰτῶν. καὶ ὃς τῷ Λιπαρίτῃ Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 8/13

δυνάστῃ μοίρας τῶν Ἰβήρων τυγχάνοντι ἐπέστειλε συνελθεῖν τοῖς Ρωμαίοις καὶ ἐπαρῆξαι κατὰ τῶν Τούρκων. τῶν Τούρκων δὲ ἐπιστάντων ἤδη, οἱ Ρωμαῖοι πολεμῆσαι σφίσιν οὐκ ἔκριναν, εἰ μὴ ἑνωθεῖεν κατὰ τὴν βασιλικὴν ἐντολὴν καὶ τοῖς Ἴβηρσιν. ἀτρεμούντων δὲ τῶν στρατιωτῶν, μὴ δυνάμενος αὐτοῖς ὁ Ἀλὶμ συμβαλεῖν εἰς ὀχύρωμά τι προσκαθήμενος ἔπεισι τῷ Ἄρτζε (κωμόπολις δ ἦν τοῦτο, πληθὺς δ ἐνῴκει αὐτῷ, ἵν οὕτως εἴποιμι, καὶ ἀριθμὸν ὑπερβαίνουσα, ἔμποροι δ ἦσαν οἱ ἄνθρωποι, καὶ πλοῦτος ἦν αὐτοῖς περιττός). ὡς γοῦν ἀτείχιστον τὴν κωμόπολιν ἐξ ἐφόδου ἑλεῖν αὐτὴν οἱ βάρβαροι ἤλπιζον, ἀλλ ἔγνωσαν παραβουκολούμενοι ταῖς ἐλπίσιν, ἐπείπερ ταύτῃ προσέβαλον. ταῖς γὰρ διόδοις ὕλας ἐπαγαγόντες οἱ ταύτης κάτοικοι καὶ ταύταις αὐτὰς ἀποφράξαντες, ἐκ τῶν δωμάτων ἔβαλλον τοὺς ἐναντίους καὶ ἀνῄρουν πολλούς, καὶ τοῦτο ἐφ ἡμέραις ἐγίνετο ἕξ. ὡς δ ἔγνω ὁ τῶν Τούρκων στρατηγὸς ὁ Ἀλὶμ ἐρρωμενέστατα τοὺς Ἀρτζηνοὺς ἀντεχομένους καὶ πολιορκίᾳ ῥᾷστα μὴ ἁλωτούς, πυρὶ τῶν ἀνδρῶν περιγενέσθαι διέγνωκεν αὐτίκα τοίνυν ἀνῆπτο τοῦτο καὶ τοῖς οἰκήμασιν ὑπεβάλλετο. ὡς δ ἐξήφθη πανταχόθεν πυρκαϊά, τρέπονται μὲν οἱ ἐγχώριοι, οἱ δὲ βάρβαροι κρατοῦσι τῆς κωμοπόλεως καὶ πολὺν ἐν αὐτῇ χρυσὸν καὶ ἄλλον πλοῦτον εὑρήκασιν, ὅσος μὴ κατηνάλωτο τῷ πυρί. ἐντεῦθεν αὖθις κατὰ τῆς Ρωμαϊκῆς ὡρμήκασι στρατιᾶς ἤδη δὲ καὶ τοῦ Λιπαρίτου σὺν τοῖς Ἴβηρσι παραγεγονότος, συμβολὴ τῶν στρατευμάτων ἐγένετο περὶ βουλυτόν. ὁ μὲν οὖν Ἀλὶμ καὶ ὁ Χοροσάνης (ἕτερος δ οὗτος ἦν στρατηγὸς τῶν βαρβάρων) μετὰ τῶν ὑπ αὐτοὺς τραπέντες ἐνέκλιναν εἰς φυγήν, καὶ σφᾶς οἱ ἀντιτεταγμένοι Ρωμαῖοι μέχρι πόρρω νυκτῶν κατεδίωκον. ὁ δὲ Λιπαρίτης κατ ἄλλο κέρας μαχόμενος ἑάλω τοῖς ἐναντίοις. ὡς δ ἐπαύσαντο τῆς διώξεως οἱ Ρωμαῖοι, τὸν Λιπαρίτην προσέμενον, μὴ εἰδότες ὃ περὶ ἐκεῖνον συμβέβηκεν. ἐν τοσούτῳ δέ τις αὐτοῖς ἀγγέλλει τοῦ Λιπαρίτου τὴν ἅλωσιν, καὶ ὅτι λαβόντες αὐτὸν οἱ ἑλόντες ἀπίασι σὺν σπουδῇ. οἱ μὲν οὖν Ρωμαιοι ταῦτα μαθόντες ἐν ἀθυμίαις ἦσαν οἱ βάρβαροι δὲ τῷ σουλτὰν τὸν Λιπαρίτην ἐκόμισαν. ὁ μέντοι βασιλεὺς μαθὼν τοῦ Λιπαρίτου τὴν ἅλωσιν, πέμπει πρὸς τὸν σουλτάνον, ἐλευθερίας ἀξιῶσαι τὸν Λιπαρίτην ζητῶν καὶ λύτρα τούτου πέμψας πολλὰ καὶ δῶρα δὲ τῷ σουλτὰν καὶ σπονδὰς μέσον Ρωμαίων καὶ Τούρκων ζητῶν γενέσθαι. ὁ δὲ σουλτὰν τὸν μὲν Λιπαρίτην δῶρον στέλλει, τὰ δέ γε λύτρα πάντα τῷ ὑπὲρ οὗ ἐπεπόμφεισαν δέδωκε καὶ μηκέτι ὅπλα κατὰ Τούρκων ἄρασθαι παρηγγύησεν. ἐκπέπομφε δὲ κἀκεῖνος πρέσβυν πρὸς βασιλέα, ὃν ἐκάλουν σερίφην. οὗτος δ ἐστὶ παρ αὐτοῖς ὅπερ πάλαι ἦν παρ ἡμῖν ὁ λεγόμενος σύγκελλος ὡς γὰρ ὁ σύγκελλος τοῦ πατριάρχου θανόντος εἰς τὸν ἐκείνου τόπον ἀντικαθίστατο, οὕτω καὶ ὁ σερίφης τοῦ χαλιφᾶ φθαρέντος ἐκεῖνος τὸν τελευτήσαντα διεδέχετο. εἰσελθὼν οὖν εἰς τὴν μεγαλόπολιν ὁ σερίφης καὶ εἰς ὁμιλίαν τῷ κρατοῦντι ἐλθὼν καὶ ὁμιλήσας ὑπερηφάνως φόρους τε τελεῖν ἀπαιτῶν τῷ σουλτάν, ἀπεπέμφθη. ἐντεῦθεν βαρυθυμήσας ὁ σουλτὰν αὐτὸς κατὰ Ρωμαίων ἐχώρησε, καὶ ἔκτοτε προχωροῦν τὸ τῶν Τούρκων ἔθνος τῆς ἑῴας πάσης ἐκράτησε καὶ μέχρι τῆς ἀντιπόρθμου τῇ Βυζαντίδι ἠπείρου κατήντησε. Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Bütner Wobst Th. (επιμ.), Ioannis Zonarae Epitomae Historiarum 3 (Bonn 1897) σελ. 637, 12 641, 3. Σελτζουκικές επιδρομές των αρχών της δεκαετίας του 1050: Ὁ δὲ σουλτάνος ἐγκοτῶν, ὡς ἐρρέθη, Ἀβραμίῳ τῷ ἀδελφῷ καὶ διὰ παντὸς ἐπιβουλεύων τῇ τούτου ζωῇ, ἐμελέτα διηνεκῶς ἀνελεῖν αὐτόν. ὅπερ προγνοὺς ἐκεῖνος ἀπέδρα πρὸς Κουτλουμούσην τὸν ἑαυτοῦ ἀνεψιόν, καὶ ἅμα ἐκείνῳ τὸν κατὰ τοῦ σουλτάνου ἀναδέχεται πόλεμον. οἷς συμβαλὼν κατὰ τὸ λεγόμενον Πάσαρ ἐκεῖνος τρέπεται, καὶ τὸν μὲν Ἀβράμιον ἀναιρεῖ κατασχεθέντα ὁ δὲ Κουτλουμούσης φυγὼν μετὰ χιλιάδων ἓξ καὶ Μέλεχ τοῦ υἱοῦ τοῦ Ἀβραμίου διαπρεσβεύεται πρὸς βασιλέα, ἱκετεύων προσδεχθῆναι καὶ σύμμαχος καὶ φίλος γενέσθαι Ρωμαίων. καὶ ἐλθὼν πρὸς τὴν Περσαρμενίαν κατὰ τὸ λεγόμενον Κάρσε προσέμενε τὰς τῆς πρεσβείας ἀποκρίσεις. ἐν τῷ μεταξὺ δὲ πολιορκήσας τὸ Κάρσε πλὴν τῆς ἀκροπόλεως παρειλήφει τὴν πόλιν. κατόπιν δὲ τούτων διώκων ὁ σουλτάνος ἦλθε μετὰ τῶν αὐτοῦ δυνάμεων ἐν Ἰβηρίᾳ ὅπερ μαθὼν ὁ Κουτλουμούσης ἔφυγε πρὸς τὸ Σάβα καὶ τὴν εὐδαίμονα Ἀραβίαν. ὁ δὲ σουλτάνος ἐν Ἰβηρίᾳ γενόμενος ἐληΐζετο τὰ παρατυχόντα καὶ ἐπυρπόλει. διὸ καὶ κατὰ σπουδὴν ὁ βασιλεὺς τὸν Ἀκόλουθον Μιχαὴλ μεταπεμψάμενος ἐκ τῆς ἑσπέρας ἐς Ἰβηρίαν ἐκπέμπει. ὃς ἐκεῖσε γενόμενος καὶ τοὺς διεσπαρμένους ἔν τε Χαλδίᾳ καὶ Ἰβηρίᾳ Φράγγους καὶ Βαράγγους ἀγηοχώς, κωλύειν ἠπείγετο τὸν ἐνόντα τρόπον τὰς ἐκδρομὰς τοῦ σουλτάνου. ἀλλ ἐκεῖνος τὴν ὀξεῖαν ἔφοδον τούτου μαθών, καὶ ὅτι λαὸν ἀθροίσας σπεύδει τούτῳ συμπλέκεσθαι, λογισάμενος, ὅπερ ἦν εἰκός, τὸ ἑκατέρωθεν τοῦ πράγματος ἄδοξον, καὶ ὅτι νικήσας μὲν δοῦλον ἔσται βασιλέως νενικηκώς, νικηθεὶς δὲ οὐ μικρὰν αἰσχύνην ἀποίσεται, ἄρας παντὶ τῷ στρατῷ ἀνέζευξε πρὸς τὸ Ταβρέζιον. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973) σελ. 474, 85 475, 12. Η πολιορκία του Μαντζικέρτ από τους Σελτζούκους (1054), όπως περιγράφεται από τον Σκυλίτζη: Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 9/13

Ὁ δὲ σουλτάνος, ὡς εἴπομεν, βαρυθυμήσας, διὰ τὴν τῶν αὐτοῦ καταφρόνησιν πρέσβεων καὶ τὴν τῶν θελημάτων ἀστοχίαν, ἄρας μετὰ πάσης αὐτοῦ τῆς δυνάμεως ἔξεισι κατὰ τῆς ὑπηκόου Ρωμαίοις καὶ κατελθὼν ἄχρι τοῦ λεγομένου Κωμιοῦ, καὶ μηδὲν ὅ τι καὶ λόγου ἄξιον διαπράξασθαι δυνηθείς (ἔφθασαν γὰρ οἱ τῆς χώρας προασφαλίσασθαι ἑαυτούς τε καὶ τὰ αὐτοῖς ἀναγκαιότατα ἐν τοῖς φρουρίοις γέμει δὲ ἡ Ἰβηρία φρουρίων ἐρυμνωτάτων), προσωτέρω δὲ προβῆναι μὴ θαρρήσας τῷ πυθέσθαι τὰς Ρωμαϊκὰς ἐν Καισαρείᾳ δυνάμεις ἀθροίζεσθαι, ὑπέστρεψε τῷ θυμῷ φλεγμαίνων καὶ μέγα τι ζητῶν κατεργάσασθαι. γενόμενος δὲ κατὰ τὸ Βαασπρακάν, καὶ παραπλησίως κἀκεῖ τὰ πάντα τειχήρη εὑρών, ἐπέβαλε ταῖς πολιορκίαις, καὶ ἀπεπειράσατο πρότερον τοῦ λεγομένου Μανζικίερτε. πόλις δὲ τὸ Μανζικίερτε ἐν τῇ ὁμαλῇ μὲν κειμένη, τείχεσι δὲ τρισὶ στεφανουμένη καὶ ὕδασι πολλοῖς ἔνδον κατάρρυτος πηγιμαίοις τότε δὲ καὶ ἔτυχεν ἀφθόνως εἰσκομίσασα τὰ ἀναγκαῖα. ταύτην οἰηθεὶς ὁ σουλτάνος ῥᾳδίως ἐκπολιορκῆσαι τῷ ἐν ἐπιβουλεύτῳ ἱδρύσθαι τόπῳ, χάρακα πηξάμενος ἔγγιστα ἐπεχείρει πολιορκεῖν, καὶ διέμεινεν ἐπὶ τριάκοντα ἡμέρας ταύτην ἀνενδότως πολιορκῶν, ποικίλαις ἑλεπόλεσι χρώμενος καὶ παντοίοις εἴδεσι μηχανημάτων. εὐρώστως δὲ τῶν ἔνδον ἀποκρουομένων τὰς προσβολὰς ἐμπειρίᾳ καὶ συνέσει τοῦ στρατηγοῦ (ἦν δὲ Βασίλειος πατρίκιος ὁ Ἀποκάπης), ἐπείπερ ἔγνω ἀδυνάτοις ἐπιχειρῶν, ἐβουλεύσατο λῦσαι τὴν πολιορκίαν καὶ ὑποστρέψαι. ἀνέκοψε δὲ τῆς ὁρμῆς αὐτὸν Ἀλκὰν ὁ τῶν Χωρασμίων ἡγεμών, αἰτησάμενος μίαν ἔτι προσμεῖναι ἡμέραν καὶ αὐτῷ ἐπιτρέψαι τὸν κατὰ τῆς πόλεως πόλεμον. ἡσθεὶς δὲ τῷ αἰτήματι ἐπέσχε τὴν ἀναζυγήν. ἕωθεν οὖν ὁ Ἀλκὰν τὸν ἀμφ αὐτὸν ἀθροίσας ἅπαντα λαόν, καὶ θεωρὸν ἐπί τινος γεωλόφου κατὰ τὴν ἑῴαν στήσας πύλην τὸν σουλτάνον αὐτὸν καὶ τοὺς ὅσοι τῶν Τούρκων ἦσαν ἐπισημότατοι, τὰς ἑλεπόλεις λαβὼν ἄπεισιν εἰς τὴν εἰρημένην πύλην ἐκεῖσε γὰρ ἐδόκει τὰ τείχη τῆς πόλεως ταπεινότερά τε καὶ ἀσθενέστερα, καὶ ὁ τόπος ἀνάστημα ἔχων καὶ τῇ πολιορκίᾳ προσβοηθῶν, ἄνωθεν διδοὺς βάλλεσθαι τοὺς εἴσω τείχους ὑπὸ τῶν ἔξω. διελὼν οὖν δίχα τὴν δύναμιν, καὶ τὴν μὲν στήσας ἐπὶ τοῦ ἀναστήματος ἐπιμόνῳ χρῆσθαι κελεύει τοξείᾳ, αὐτὸς δὲ σκηνὰς ἐκ λύγων ἔχων πεπλεγμένας, βοείαις βύρσαις ἄνωθεν ἐσκεπασμένας καὶ τροχοὺς ἐχούσας ὑπὸ τὰς τῶν βασταζόντων κιόνων βάσεις (λέσας τὰς τοιαύτας ὀνομάζουσι μηχανάς), λαοῦ πλήσας δικέλλας φέροντος καὶ σκαπάνας καὶ ἄλλα γεωργικὰ ὄργανα, ᾤετο κατὰ μικρὸν ὑπωθεῖν τὰς σκηνὰς καὶ τοῖς τείχεσι προσαρμόσαι καὶ οὕτως ὑπορύττειν ἀνέτως καὶ ἀδεῶς τὰ θεμέλια, πιστεύσας, ὡς οὐδεὶς προκύψαι τοῦ τείχους συγχωρηθήσεται ὑπὸ τοῦ πλήθους τῶν βελῶν καὶ τοῦτον ἐφαντάζετο τὸν τρόπον παραλήψεσθαι τὴν πόλιν. ταῦτα δὲ βλέπων ἀπὸ τοῦ τείχους ὁ Ἀποκάπης τοῖς μὲν τειχοφυλακοῦσιν ἀτρεμεῖν καὶ μηδένα προκύπτειν διεγκελεύεται, μόνον δὲ λίθους χειροπληθεῖς ἔχειν ηὐτρεπισμένους καὶ τόξα καὶ ἄλλα ἑκηβόλα ὄργανα, καὶ προσμένειν τὸ ἐξ αὐτοῦ σύνθημα (ἦν δὲ τὸ «Χριστὲ βοήθει»), οὗ δοθέντος ἔργου ἔχεσθαι εἶχε δὲ παρ ἑαυτῷ καὶ δοκοὺς μεγίστας, κατὰ τὴν βάσιν ὀξεῖς. καὶ ὁ μὲν διετάττετο ὧδε, ὁ δ Ἀλκὰν τῶν ἐκτὸς Τούρκων χαλαζηδὸν ἐκπεμπόντων τὰ βέλη καὶ τοὺς εἴσω τείχους ἀνακόπτειν δοκούντων, κατ ὀλίγον ὑπωθῶν τὰς λέσας προσέρειδε τῷ τείχει. ἐπεὶ δὲ ἔφθασαν αἱ σκηναὶ προσεγγίσαι καὶ ἐδόκει ἀδύνατος αὐταῖς εἶναι ἡ εἰς τοὐπίσω ἀναστροφή, αἰφνίδιον τοῦ Ἀποκάπου τὸ σύνθημα δόντος οἵ τε ἐπὶ τῶν δοκῶν τεταγμένοι τὰς δοκοὺς ἠφίεσαν κατὰ τῶν σκηνῶν καὶ οἱ λοιποὶ τόξοις καὶ λίθοις ἔβαλλον. τότε δὴ οὖν ἡ τὸν Ἀλκὰν ἔχουσα σκηνὴ πολλαῖς περιπαρεῖσα κατὰ τὴν στέγην δοκοῖς ἀνετράπη ὑπὸ τοῦ βάρους τούτων περιτραπεῖσα ἧς περιτραπείσης οἱ ἔνδον ταύτης ἀπογυμνωθέντες ἐβάλλοντο πάντοθεν λίθοις καὶ τόξοις, μηδενὸς ἐπαμῦναι τούτοις ἰσχύοντος. καὶ οἱ μὲν ἄλλοι πάντες ἔπεσον ἐκεῖσε, ἐλήφθη δὲ ὁ Ἀλκὰν ζωγρίας, γνώριμος ἀπὸ τῆς λαμπρότητος τῶν ὅπλων ὑπάρχων δύο γάρ τινες καλοὶ κἀγαθοὶ νεανίαι προπηδήσαντες τῶν πυλῶν τῆς πόλεως καὶ τῶν τριχῶν τούτου δραξάμενοι σύροντες εἰσήγαγον εἰς τὴν πόλιν. καὶ τούτου μὲν εὐθὺς τὴν κεφαλὴν ἀποτεμὼν ὁ Βασίλειος ἀκοντίζει τοῖς Τούρκοις, ὁ δὲ σουλτάνος περιαλγήσας τῷ πάθει λύει τὴν πολιορκίαν καὶ ἀναζεύγνυσι, πλασάμενος ἀναγκαῖά τινα πράγματα κατεπείγειν αὐτὸν οἴκαδε ὑποστρέφειν, ἀπειλῶν εἰς τοὐπιὸν ἔαρ μετὰ μείζονος κατὰ τῶν Ρωμαίων ἐπιστρατεῦσαι δυνάμεως. Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn I. (επιμ.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973) σελ. 462, 43 464, 10. Σύγχρονος με τα γεγονότα Βυζαντινός ιστορικός περιγράφει την κατάσταση που επικρατούσε στη Μικρά Ασία τη δεκαετία του 1060: Προσκειμένου δὲ αὐτοῦ τοῖς τοιούτοις διηνεκῶς, τῶν δὲ στρατιωτικῶν ἠμεληκότος καὶ καταρραθυμήσαντος, τὰ τῆς ἀνατολῆς καὶ μᾶλλον τὰ ἐν τοῖς τέρμασι τῶν μερῶν τῶν ῥωμαϊκῶν ὑπὸ τῶν πολεμίων ἐφέροντό τε καὶ ἤγοντο καὶ ἐληίζοντο, καὶ διεφθείροντο ἅπαντα τῇ τε τῶν Τούρκων ἐπιδρομῇ καὶ κατισχύσει καὶ τῇ βιαίᾳ ὑποχωρήσει καὶ δειματώσει τῶν ἠμελημένων στρατιωτῶν συνεχεῖς γὰρ ὑπῆρχον ἐκδρομαὶ καὶ λεηλασίαι συχναί, ἀφανιζομένου τοῦ προστυχόντος παντός. Διὸ καὶ ἡ εὐδαίμων χώρα τῆς Ἰβηρίας ἠπείρωτο παντελῶς καὶ ἠδάφιστο, ἤδη προκατειργασμένη καὶ ἠσθενηκυῖα καὶ κατὰ μικρὸν ἐκλείπουσά τε καὶ φθίνουσα. Συμμετελάμβανον δὲ τοῦ δεινοῦ καὶ ὅσαι ταύτῃ παρέκειντο, Μεσοποταμία τε καὶ Χαλδία, πρὸς δὲ Μελιτηνὴ καὶ Κολώνεια καὶ τὰ τῷ Εὐφράτῃ συγκείμενα ποταμῷ, ἀλλὰ μὴν τό τε Ἀρμενιακὸν καὶ Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 10/13

τὸ Βαασπρακάν. Καὶ εἰ μὴ πολλάκις στρατεύμασιν, ἐνίοτε δὲ καὶ φήμαις μόναις δυνάμεων, ἀνείργοντο τὰ τῶν βαρβάρων, καί τινες ἀρχηγοὶ τούτων, Χωροσάν τις σελάριος καὶ Σαμούχ, ἀγαθῇ τινι τύχῃ τὴν ἧτταν συμβαλόντες ἐκπληρώσαντο, κἂν μέχρι Γαλατίας καὶ Ὁνωριάδος καὶ αὐτῆς Φρυγίας τὸ ἀντίπαλον περιέδραμεν. Ἐστέλλετο μὲν γὰρ στρατιωτικόν, ψιλὸν δὲ καὶ ἄοπλον καὶ γυμνόν, τῶν κρειττόνων ἀπελαυνομένων ἑκάστοτε τῆς στρατείας τοῦ πλήθους τῶν ὀψωνίων ἕνεκα καὶ τῶν μειζόνων βαθμῶν. Ἃ καὶ καταγνώσεως ἐκτὸς οὐκ ἦν, μηδενὸς γενναίου καὶ ἀξιολόγου πραττομένου διὰ τοῦτο. Συνέβαινε δὲ ἐκ τούτου τοὺς μὲν Ρωμαίους ταπεινοῦσθαι καὶ κατεπτηχέναι, τοὺς βαρβάρους δὲ φυσᾶσθαί τε καὶ ἐπαίρεσθαι καὶ μετὰ πολλῆς προσρήγνυσθαι πεποιθήσεως. Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης Εύ. (επιμ.), Η Συνέχεια τῆς Χρονογραφίας τοῦ Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου τοῦ Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968) σελ. 112, 17 113, 13. Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης περιγράφει την άλωση του Αννίου από τους Σελτζούκους (1064): Τὸ Ἀννίον πόλις ἐστὶ μεγάλη καὶ πολυάνθρωπος, καὶ πανταχόθεν τάφροις οὐ χειροποιήτοις ἀλλὰ φυσικαῖς κοιλάσι καὶ ἀδιεξοδεύτοις καὶ πέτραις ἀποτόμοις συμπεριειλημμένη, καὶ ποταμῷ βαθυδίνῃ καὶ ἀβάτῳ περιεζωσμένῃ τὸ μέρος καθ ὅπερ ἀπορρῶγες καὶ φάραγγες ἐπιλείπουσι καὶ βραχύς ἐστι τόπος ὁ τὰς ἀμφόδους ἔχων τῆς πόλεως, καὶ οὗτος μετεώροις καὶ ἰσχυροῖς κατωχύρωται τείχεσι. ταύτην ὁ τῆς ἀοιδίμου λήξεως βασιλεὺς ὁ Μονομάχος ἀξιομάχῳ πρότερον στρατιᾷ παραστήσασθαι διαγωνισάμενος οὐκ ἠδυνήθη συνθήκαις δὲ καὶ μεγίσταις ἐπαγγελίαις τὸν ἄρχοντα ταύτης καταστησάμενος εὔελπιν, συνέπεισε μεταθέσθαι πρὸς τὰ ἡμέτερα καὶ τὴν πόλιν θέσθαι Ρωμαίοις. καὶ ὁ μὲν μὴ διαψευσθεὶς τὰς ἐλπίδας ἐν εὐπαθείαις καὶ ἁβρότησι καὶ ἀντιδόσεσι κτήσεων καὶ ἀξιωμάτων μεγίστων τὸν βίον εἷλκεν ἐπέραστον ἡ δὲ πόλις, χώραν τε πολλὴν ἔχουσα καὶ πολίχνια ὑπ αὐτήν, δουκικῇ κατεκοσμήθη ἀρχῇ, πρὸς τοῖς Συριακοῖς τοῦ Τιβίου διακειμένη ὁρίοις, καὶ ἦν ἡμῖν χαράκωμα μέγιστον καὶ ἀποτροπὴ τῶν ἐκεῖθεν εἰσβάλλειν μελλόντων βαρβάρων εἰς τὴν Ἰβηρικήν. τὸ δὲ φειδωλὸν τοῦ κρατοῦντος καὶ ταύτης τοὺς Ρωμαίους ἐστέρησεν. ἐπεὶ γὰρ σιτηρέσιον καὶ ὁ ἐν ταύτῃ σατράπης ἐλάμβανε, προσελθών τις Ἀρμένιος Παγκράτιος οὕτω καλούμενος τῷ βασιλεῖ, συντίθεται τούτῳ καὶ ὑπισχνεῖται χωρίς τινος ἀπολήψεως τὴν τοιαύτην ἀρχὴν μετελθεῖν καὶ κρειττόνως συντηρῆσαι τὸ ἄστυ, καὶ ὅση τούτῳ παραπέφυκε σύγκτησις. καὶ λαμβάνει τὸν βασιλέα τῇ ὑποσχέσει συνεπινεύοντα, καὶ δοὺξ ἀποδείκνυται, καὶ καταλαμβάνει τὴν ἐν τούτοις ἡγεμονίαν. ἀναξίως δὲ τὰ πράγματα διοικῶν, καὶ μήτε τῇ ἀκροπόλει σῖτον ὡς τὸ εἰκὸς προμηθούμενος μήτε ἄλλο τι ἢ πολεμικὸν ἢ πολιτικὸν ὀρθῶς καὶ βεβαίως ἐμπορευόμενος, εἰς μεγάλους κινδύνους τὴν θαυμασίαν παρενέβαλε πόλιν. παροδεύων γὰρ ὁ σουλτάνος ἐκεῖθεν πανστρατιᾷ (τοῦτο γὰρ ἦν ὄνομα τῷ τούτων ἐξάρχοντι) παρ αὐτοῦ καὶ τοῦ ἐπαποσταλέντος βασιλικοῦ ἀνδράποδος εἰς οὐδὲν δέον κατὰ τῆς τοιαύτης ἐκπεπολέμωται πόλεως. τούτου γὰρ ἀθιγῆ τὴν ὑπὸ Ρωμαίους παρεχομένου, οὗτοι τῆς οὐραγίας καὶ τῶν ὑστερούντων τῷ κόπῳ φιλοκερδῶς ἐξαπτόμενοι πολλοὺς ἀνῄρουν καὶ τούτους ἐσκύλευον, ἕως ἡ φήμη ταχύτατα πρὸς τὸν σουλτάνον διέδραμεν. ὁ δὲ τὴν ὕβριν μὴ ἐνεγκὼν (ἀνῆπτε γὰρ τὴν ὀργὴν καὶ τὸ τῶν συνόντων αὐτῷ στρατιωτῶν πλῆθος, μὴ ἀνεχομένων τὴν παροίνιαν καταλιπεῖν ἀτιμώρητον) θυμοῦ πνέων καὶ ἰταμότητος εἰς τὸ Ἀννίον ἐπάνεισι, καὶ καταστρατοπεδεύει πρὸ τούτου, καὶ τῆς πολιορκίας μετὰ πολλῆς ἀπάρχεται τῆς παρασκευῆς. οἱ δ ἔνδον φρουρὰν ἱκανὴν μὴ ἔχοντες (περιεῖλε γὰρ καὶ ταύτην χρηματισμὸς οὐκ ἀκίνδυνος ὑποσχομένου τοῦ ἀμίσθου τουτουὶ στρατηγοῦ καὶ ταύτης χωρὶς φυλάξαι καὶ κέρδος τῷ δημοσίῳ ποιῆσαι τὰ ἐν αὐτῇ δαπανώμενα) ἀντέσχον μὲν πρὸς καιρόν, οἷα δ ἔμποροι καὶ πολεμικῶν μηχανημάτων καὶ προβλημάτων ἀπείρατοι, καὶ ἄρχοντος χηρεύοντες εὐγενοῦς, μᾶλλον δὲ τὴν ἀρχὴν ὁρῶντες διχοστατουμένην καὶ τεμνομένην τῷ τὸ μὲν βασιλικὸν ἀνδράποδον τὸ πᾶν μεθέλκειν εἰς ἑαυτό, τὸν δὲ Παγκράτειον εἰς ἑαυτὸν τὸ κράτος ἀντισφαιρίζειν, καὶ στασιάζον ὁρῶντες τὸ κρατοῦν, ἄλλως τε καὶ πληγέντες ζημίᾳ τὸ πρότερον ἐφ ᾧ δώροις ἐκμειλίξασθαι τὴν τοῦ πολεμήτορος ἀγριότητα, ταῖς συχναῖς ἀπειρηκότες προσβολαῖς καὶ κατασεισθέντες τοῖς σπαραγμοῖς τῶν τειχῶν εἰς φυγὴν ὥρμησαν, καὶ γνόντες τὴν τούτων προαίρεσιν οἱ πολέμιοι ὁμόσε ταῖς πύλαις σὺν ἀλαλαγμῷ πολλῷ καὶ βοῇ διωθήσαντο, καὶ ταύτας καὶ μέρη τοῦ τείχους ἐπιθετικῶς καταστρέψαντες αἱροῦσιν ἀνὰ κράτος τὴν πόλιν, καὶ γίνεται φόνος τῶν ἔνδον ἀμύθητος. οὔτε γὰρ ἡλικίας οὔτε φύσεως οὔθ αἱρέσεως ἔλεος ἦν, ἀλλὰ πάντες ἡβηδὸν ἀνῃροῦντο, καὶ ποταμὸς αἵματος τὴν οἰκτρὰν ταύτην καὶ δύστηνον κατεδίαινε πόλιν. περιεσώθη δὲ τοῦ κρατίστου ταύτης πολλοστημόριον, σὺν τοῖς κακίστοις ἡγεμόσιν εἰς τὴν ἀκρόπολιν ἀνιόν. τῶν δ ἐν χερσὶ γενομένων ὅσοι κατά τινα χρηστοτέραν συγκύρησιν τὸν ἐκ τοῦ σιδήρου διέφυγον ὄλεθρον, αἰχμαλωσίᾳ πικρᾷ παρεδόθησαν. ἀλλὰ καὶ οἱ τῆς ἀκροπόλεως μητ ἐπισιτισμὸν ἔχοντες, καὶ τῇ σπάνει τῶν ἀναγκαίων τρυχόμενοι, ὁμολογίαις ὕστερον ὑποσπόνδοις καὶ μόνης τῆς ζωῆς ἐχούσαις τὴν ἔφεσιν καὶ αὐτοὶ παραδεδώκασι τὸ κρησφύγετον, καὶ γέγονεν ὑπὸ πολεμίοις τοιαύτη πόλις μετὰ τῶν πολιχνίων καὶ τῶν ὑπαίθρων αὐτῶν δι ἀπληστίαν καὶ χρημάτων ἄκαιρον φυλακήν, μὴ εἰδότος τοῦ βασιλεύοντος ὅτι πολλάκις μὲν ὤνησε καὶ διαφόρως ἄφθονος χείρ, ἐν δὲ τοῖς ἀναγκαίοις διὰ Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 11/13

παντός, ὀλιγάκις δὲ κἀν μὴ τοῖς ἀναγκαίοις κατέβλαψε, καὶ ὡς αὐτὸ τὸ ὄνομα τῶν χρημάτων χρῆσιν ἅμα παρυπεμφαίνει καὶ χρησιμότητα. Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae Historia (Bonn 1853) σελ. 79, 14 82, 22. Επιδρομές των Σελτζούκων εναντίον του δουκάτου Αντιοχείας (1067): Γενόμενοι γοῦν ἓν οἵ τε Τοῦρκοι καὶ οἱ Χαλεπῖται, καὶ ὁμολογίαν δόντες ἀλλήλοις, τὴν ἐν Συρίᾳ Ἀντιόχειαν καὶ τὰ περὶ αὐτὴν κακῶς διετίθεσαν σφάττοντες, πυρπολοῦντες, ἀνδραποδίζοντες, λεηλατοῦντες, αἰχμαλωτίζοντες καὶ πᾶν, εἴ τι χείριστον, διαπραττόμενοι. Συνηθροίσθη μὲν γὰρ στράτευμα ἐπ αὐτοὺς ἀξιόλογον, Νικηφόρου ὄντος τοῦ Βοτανειάτου ἐν ταύτῃ δουκός, ἡ δὲ φειδωλία καὶ ἡ γλισχρότης ἄπρακτα πάλιν τὰ πάντα ἀπέδειξεν. Οὐ γὰρ ὁλόκληρον τὸ ὀψώνιον, ἀλλὰ μερικὸν αὐτοῖς καὶ μέτριον δοθὲν ναρκῆσαι τοὺς στρατιώτας ἐποίησε λαβόντες γὰρ τὸ δοθὲν εἰς τὰ οἰκεῖα διεσκεδάσθησαν, καὶ πάλιν ἦσαν οἱ βάρβαροι τὴν χώραν δῃούμενοι καὶ ἀδεῶς κατατρέχοντες. Νεολαίαν δέ τινα βραχεῖαν, ἄρτι τῶν οἰκημάτων οἷς ἐνετρέφοντο ἐκπεπηδηκυῖαν, μικροῖς καὶ ἐλαχίστοις ἀθροίσαντες ἀναλώμασι τῷ τῆς Ἀντιοχείας ἡγεμόνι ἐνεχείρισαν. Οἳ δρᾶσαι μέν τι προεθυμοῦντο ἀπονοίᾳ νεωτερικῆς θρασύτητος στρατηγούμενοι, ἀπειροπόλεμοι δὲ ὄντες καὶ ἄφιπποι καὶ σχεδὸν ἄοπλοι καὶ γυμνοὶ καὶ μηδὲ τὸν ἡμερήσιον ἄρτον ἔχοντες, πολλὰ παθόντες ἀνήκεστα εἰς τὴν σφῶν δυσκλεῶς ἐπανέστρεψαν γῆν, τοῦ δουκὸς Βοτανειάτου μετὰ τῶν οἰκείων ὑπασπιστῶν καί τινων ξενικῶν δυνάμεων μετρίως αὐτοὺς ἀποσοβησαι ἰσχύσαντος. Παραλυθέντος δὲ τῆς ἀρχῆς ἐκείνου τὰ τῶν βαρβάρων ἐπὶ πλέον ἐθρασύνθη, σιτοδείας πιεζούσης τὰς πόλεις καὶ τῶν ἄλλων ἐπιτηδείων ἐνδείας. Συνεχιστής Ιωάννου Σκυλίτζη, Χρονογραφία, Τσολάκης Εύ. (επιμ.), Η Συνέχεια τῆς Χρονογραφίας τοῦ Ιωάννου Σκυλίτζη (Ioannes Scylitzes Continuatus) (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου τοῦ Αίμου 105, Θεσσαλονίκη 1968) σελ. 120, 17 121, 8. Επιχειρήσεις εναντίον των Σελτζούκων επί Ρωμανού Διογένη: Μανουήλ, ὡς εἴρηται, ὁ κουροπαλάτης στρατηγὸς αὐτοκράτωρ τῶν ἑῴων ταγμάτων πρὸς τοῦ Διογένους ἀποδειχθείς, περὶ τὴν Χαλτικὴν διατρίβων ἐφυλάττετο τὰς τῶν Τούρκων ἐπιδρομάς. Ἐπεὶ δ ἀπηγγέλη αὐτῷ παρὰ τῶν σκοπῶν ὡς πλῆθος Τούρκων στρατηγὸν ἔχοντες τὸν Χρυσόσκουλον, ὃς ἐκ σουλτάνων σειρᾶς ὥρμητο, τῆς δ ἐξουσίας ἀντεποιεῖτο Περσῶν αὐτῷ προσηκούσης, ἐπίασι τὰς τοῦ Ἀρμενιακοῦ κωμοπόλεις πορθήσοντες, τὰς δυνάμεις ἀναλαβὼν ἐχώρει κατὰ τῶν Τούρκων καὶ διεσκεδασμένοις αὐτοῖς ἐντυχὼν ὡς εἰς προνομὴν ἐξιοῦσι ῥᾳδίως τούτους ἐτρέψατο. Ἔγγιστα δὲ τοῦ στρατοπέδου τῶν Τούρκων ἐν τῷ διώκειν γενόμενος καὶ λόχοις αὐτομάτοις περιπεσὼν καὶ ἐπιπολὺ ἀντισχὼν καὶ γενναίως ἀγωνισάμενος, ἐπεὶ μὴ οἷός τε ἦν καρτερεῖν ἔτι, τῆς Ρωμαίων φάλαγγος εἰς φυγὴν τραπείσης καὶ διασκεδασθείσης, ὥρμησε καὶ αὐτὸς εἰς φυγήν, κυκλωθεὶς δ ὑπὸ τῶν Τούρκων ἁλίσκεται ἅμα τοῖς δυσὶν αὐτοῦ γαμβροῖς τῷ τε Μελισσηνῷ καὶ Ταρωνίτῃ ἔπεσον δὲ καὶ τῶν λοιπῶν Ρωμαίων ὀλίγοι. Ἀπαχθεὶς οὖν πρὸς τὸν Χρυσόσκουλον, δεινὸν ᾤετο μὴ δρᾶσαί τι τοῦ γένους ἐπάξιον, καὶ μέντοι καὶ δέδρακεν ἔργον ἀξιαφήγητον. Διαγνοὺς γὰρ ὡς ἀποστάτης ἐστὶ τοῦ σουλτάνου ὁ τοῦτον νικήσας καὶ τῆς Περσῶν ἐφίεται δυναστείας, δεῖν ᾠήθη ἀπόπειραν ποιήσασθαι τούτου. Καὶ προσελθὼν αὐτῷ καταμόνας καὶ τὰ κατ αὐτὸν ἐξετάζων, ἐπείπερ ἔγνω τὸν ἄνδρα ἐν φόβῳ πολλῷ καθεστῶτα ἠπόρει γὰρ ὡς πρὸς τὸν σουλτάνον ἀξιομάχου δυνάμεως, ἠπίων ἥπτετο λόγων πρὸς αὐτὸν καὶ δὴ μαλάξας τὸ τούτου σκληρόγνωμον δραστικωτέρων ἐχρῆτο λόγων φαρμάκοις πρὸς τὴν δευτέραν ἀπόπειραν. Τὰ δὲ ἦν ὡς ἐπείπερ τῆς βασιλείας ἐρᾷ Περσῶν καὶ πρὸς τὸν κρατοῦντα ταύτην ἀδυνατεῖ παρατάξασθαι, ἅτε σπανίζων ἀξιολόγου δυνάμεως, οὐκ ἄν ποτ αὐτῷ τὰ κατὰ σκοπὸν ἀποβαίη, εἰ μὴ πρὸς τὸν βασιλέα Ρωμαίων αὐτομολήσειε κἀκεῖνον ξύμμαχον σχοίη καὶ πρὸς τὸ προκείμενον συνεργόν. Ὁ δὲ ξυμβούλῳ τε ἅμα τούτῳ καὶ ὁδηγῷ χρησάμενος ἅμ αὐτῷ ταχέως τὴν βασιλίδα κατέλαβε καὶ ὁ τοῖς ὅπλοις κρατήσας ἑάλω λόγων δεινότητι. Τοῦτο τὸ ἔργον εἰς μέγα κλέος τὸν κουροπαλάτην ἀνήγαγεν, καὶ γὰρ ἦν ὄντως ἀξιεπαίνετον. Φιλοφρόνως οὖν καὶ ἄμφω ὁ βασιλεὺς ὑπεδέξατο καὶ δωρεαῖς μεγάλαις τετίμηκεν. Νικηφόρος Βρυέννιος, Ύλη Ιστορίας, Gautier P. (επιμ.), Nicéphore Bryennios, Histoire (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 9, Bruxelles 1975) σελ. 101, 1 103, 8. Η αιχμαλωσία του Ρωμανού Διογένη στο Μαντζικέρτ (1071), όπως την περιγράφει ιστορικός της εποχής: Τὸν δὲ βασιλέα περιστοιχίσαντες οἱ πολέμιοι οὐκ εὐχείρωτον ἔσχον εὐθύς, ἀλλ ἅτε στρατιωτικῶν καὶ πολεμικῶν εἰδήμων καὶ κινδύνοις προσομιλήσας πολλοῖς καρτερῶς ἠμύνατο, καὶ πολλοὺς ἀνελὼν τέλος ἐπλήγη φασγάνῳ τὴν χεῖρα, τοῦ τε ἵππου κατακοντισθέντος ἐκ ποδὸς ἱστάμενος διεμάχετο. Καμὼν δ ὅμως πρὸς ἑσπέραν ἁλώσιμος φεῦ τοῦ πάθους καὶ αἰχμάλωτος ὁ περιώνυμος βασιλεὺς Ρωμαίων γίνεται. Καὶ τῇ μὲν νυκτὶ ἐκείνῃ ἐπ ἴσης τοῖς πολλοῖς ἐπὶ γῆς ἀτίμως καὶ Δημιουργήθηκε στις 13/1/2017 Σελίδα 12/13