ΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ TΟΜΕΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Εργαστήριο Μορφολογίας-Ρυθµολογίας ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ & ΣΥΝΟΛΩΝ Εισαγωγή Η κάθε αστική ή αγροτική τοποθεσία µε έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα και ιστορία, µαρτυρεί πολιτισµό και κατ επέκταση, έχει µνηµειακή αξία. Το ενδιαφέρον µας για την µελέτη και τεκµηρίωσή της, δεν πρέπει να περιορίζεται µόνο στην υψηλή αρχιτεκτονική (δηµόσια, θρησκευτικά, κ.λ.π.) αλλά και στα πιο απλά κτίρια διότι αποτελούν ενιαίο τµήµα του πολεοδοµικού ιστού και πολλές φορές εµπεριέχουν δάνεια αρχιτεκτονικών µορφών και κατασκευαστικές λύσεις συνδυασµένα µε σοφία. Επόµενο είναι λοιπόν ο πολεοδοµικός (συνδετικός) ιστός των παραπάνω να είναι αναπόσπαστο µέρος κάθε ιστορικού συνόλου, να έχει και αυτός ιδιαίτερη σηµασία και το ιστορικό σύνολο να αντιµετωπίζεται ενιαία. Για αυτούς τους λόγους, το σύνολο του ιστορικού αστικού περιβάλλοντος (εντός του οποίου υπάρχουν και τα µεµονωµένα µνηµεία) αποκτά αξία και γίνεται αντικείµενο καταγραφής και ανάλυσης. Η διεύρυνση του αντικειµένου της µορφολογικής ανάλυσης-µελέτης από το µεµονωµένο µνηµείο στο ιστορικό σύνολο (δηλαδή από την αρχιτεκτονική στην πολεοδοµική κλίµακα), µε απώτερο σκοπό την προστασία ανάδειξη, υπήρξε µια αργή διαδικασία και µόνο το 1964 στο Χάρτη της Βενετίας, γίνεται µια πρώτη αναφορά. Το 1975 η διακήρυξη του Άµστερνταµ, θέτει το θέµα στη σωστή του βάση και οµιλεί πλέον για «ολοκληρωµένη» προστασία θεωρώντας αδιάσπαστη την ενότητα µνηµείο-περιβάλλον. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Ένα ιστορικό σύνολο εκτός του κτιριακού αποθέµατός του, περιλαµβάνει µια πλειάδα φυσικών και κατασκευασµένων στοιχείων που συνθέτουν τις διαφορετικές µορφές των χώρων του οι οποίες και αποτελούν το αντικείµενο έρευνας και ανάλυσης του µαθήµατος. Η µεθοδικότητα στον τρόπο προσέγγισης και καταγραφής των µορφολογικών χαρακτηριστικών που παρουσιάζουν τα ιστορικά σύνολα, καθίσταται αναγκαία λόγω της πολυπλοκότητας και της πολυµορφικότητάς τους. Η µορφολογική ανάλυση (στα πλαίσια του µαθήµατος µας), περιλαµβάνει τρεις (3) κύριες ενότητες που αναφέρονται στα διαφορετικά επίπεδα προσέγγισης του ιστορικού συνόλου. Εξετάζει τα γενικά χαρακτηριστικά του οικισµού µέσα στον οποίο εντάσσεται το ιστορικό σύνολο, το ίδιο το ιστορικό σύνολο από πλευράς τυπολογικής οργάνωσης και τέλος αναλύει µια µονάδα αστικής συγκρότησης (οικοδοµική νησίδα) και τα στοιχεία που την απαρτίζουν.
Συγκεκριµένα οι ενότητες είναι: 1.ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ - ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Αντικείµενο µελέτης: το σύνολο του οικισµού (πόλη της Ξάνθης) 2.ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ Αντικείµενο µελέτης: ιστορικό σύνολο (Παλιά πόλη) 3.ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΟΙΚΟ ΟΜΙΚΗΣ ΝΗΣΙ ΑΣ & ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ Αντικείµενο µελέτης: η επιλεγµένη από την κάθε οµάδα οικοδοµική νησίδα και τα κτίσµατα που περιλαµβάνει 1. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ - γενικά χαρακτηριστικά Στην ενότητα αυτή µελετάται ο οικισµός στο σύνολό του όσον αφορά τα ιστορικά, κοινωνικά και οικονοµικά χαρακτηριστικά του. Επίσης, γίνεται µια πρώτη προσπάθεια αναγνώρισης της δοµικής του συγκρότησης. Τα αντικείµενα που ερευνώνται και αναλύονται είναι τα εξής: 1.1 Θέση του οικισµού - Γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά και σχέση µε την ευρύτερη περιοχή Αναγνώριση του χαρακτήρα του οικισµού βάσει της γεωγραφικής του θέσης (ορεινός, πεδινός, παραθαλάσσιος) και έρευνα των φυσικών χαρακτηριστικών που επηρεάζουν τη δοµική συγκρότηση και τη µορφολογική έκφραση του συνόλου (υψόµετρο, ανάγλυφο εδάφους, κλίσεις, ποιότητα υπεδάφους, φυσικά όρια όπως ποτάµια, χαράδρες κ.α.). Αναγνώριση της θέσης του οικισµού στην ιεραρχία του οικιστικού δικτύου οικισµών της ευρύτερης περιοχής. 1.2 Ιστορικό υπόβαθρο Σκοπεύει στην παρακολούθηση της διαχρονικής εξέλιξης του οικισµού. Τρία είναι τα βασικά πεδία έρευνας: η µελέτη των ιστορικών πηγών και βιβλιογραφίας, η καταγραφή µαρτυριών και η επιτόπια παρατήρηση των σωζόµενων τµηµάτων του ιστορικού συνόλου. Η ανάλυση αυτή στοχεύει : - στον εντοπισµό ιστορικών περιόδων ανάπτυξης και παρακµής, - στη χρονολόγηση των διαδοχικών επεκτάσεων του οικισµού, - την επισήµανση ιστορικών µεµονωµένων στοιχείων του αστικού χώρου που επηρέασαν τη δοµή και την εξέλιξή του, - οριοθέτηση των ιστορικών πυρήνων του οικισµού - τον εντοπισµό χρονικών στιγµών ορόσηµων που επηρέασαν τη διαδικασία µετασχηµατισµού του οικισµού (πυρκαγιά, σεισµός κ.α.) 1.3 ηµογραφικά και κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι ένα δυναµικό χαρακτηριστικό που βρίσκεται σε άµεση εξάρτηση µε την παραγωγή του κτισµένου χώρου και γι` αυτόν τον λόγο είναι αντικείµενο ανάλυσης. Η καταγραφή των δηµογραφικών, κοινωνικών και οικονοµικών δεδοµένων της περιοχής µπορούν να µας δώσουν στοιχεία για τη συγκρότηση της δοµής του κτισµένου χώρου και τον τρόπο ανάπτυξής του.
Η συγκέντρωση στοιχείων για το µορφωτικό επίπεδο, το φύλο και τις ηλικίες των κατοίκων, τις επαγγελµατικές και παραγωγικές τους δραστηριότητες µπορεί να γίνει µε στοιχεία της εθνικής στατιστικής υπηρεσίας και επιτόπια ερευνά (ερωτηµατολόγια). Έτσι, αναγνωρίζεται ο παραγωγικός χαρακτήρας του οικισµού (αγροτικός, αστικός, µεικτός), το πληθυσµιακό του µέγεθος, η κοινωνική διαστρωµάτωση, η καταγωγή και άλλα επιµέρους χαρακτηριστικά της ταυτότητας των κατοίκων. Η ερεύνα αυτή αφορά το σύνολο του οικισµού και εστιάζει στα χαρακτηριστικά του ιστορικού συνόλου. εν αφορά µόνο την υφιστάµενη κατάσταση, αλλά πρέπει να δίνει και τις χρονικές µεταβολές των διαφόρων µεγεθών που εξετάζονται. 1.4 Βασικά δοµικά χαρακτηριστικά του οικισµού Επιχειρείται µια πρώτη αναγνώριση της αστικής συγκρότησης του οικισµού. Τα υπό εξέταση στοιχεία είναι τα εξής: -Κυκλοφορία Επισήµανση του βασικού οδικού δικτύου (αστικές αρτηρίες) του οικισµού και ο τρόπος κυκλοφοριακής σύνδεσης των επιµέρους περιοχών - συνοικιών. -Γενική µορφή ανάπτυξης Οριοθέτηση του αρχικού πυρήνα του οικισµού και των συνοικιών του. Αναγνώριση του τρόπου ανάπτυξης του οικισµού (Ακτινωτή ή γραµµική ανάπτυξη) -Χρήσεις γης Αναγνώριση και καταγραφή του χαρακτήρα της κάθε περιοχής βάσει των κυρίαρχων χρήσεων. Περιοχή κατοικίας, αγορά, περιοχή χονδρεµπορίου, αναψυχή, βιοτεχνικές συγκεντρώσεις κ.α. Επισήµανση των ασυµβίβαστων χρήσεων και συσχέτιση µε κατανοµή των χρήσεων σε προηγούµενες ιστορικές περιόδους ειδικά στο υπό µελέτη ιστορικό σύνολο και άλλους ιστορικούς πυρήνες που επηρέασαν την εξέλιξη του σύγχρονου αστικού ιστού. Η µελέτη της διαχρονικής εξέλιξης των χαρακτηριστικών αυτών του οικισµού (πόλη της Ξάνθης) στοχεύουν στην κατανόηση του τρόπου που συγκροτήθηκε το σύνολο του ευρύτερου δοµηµένου χώρου και στην ουσία αποτελούν το υλικό για την αναγνώριση της πολεοδοµικής του εξέλιξης. Ζητούµενα: 1. Η γραπτή ανάπτυξη των γενικών χαρακτηριστικών της πόλης της Ξάνθης κατά τον τρόπο που αναλύονται παραπάνω 2. Καταγραφή των δεδοµένων στο χάρτη της πόλης της Ξάνθης όπου: - επισηµαίνεται και οριοθετείται το ιστορικό σύνολο, το εµπορικό και διοικητικό κέντρο και η σχέση µεταξύ τους - χαράσσονται οι βασικοί οδικοί άξονες και ο τρόπος σύνδεσης του ιστορικού συνόλου µε την υπόλοιπη πόλη - καταγράφονται άλλες σηµαντικές συγκεντρώσεις χρήσεων -εκτός της κατοικίας- µέσα στον αστικό ιστό όπως αναψυχή, λιανικό εµπόριο, χονδρεµπόριο, βιοτεχνικές συγκεντρώσεις, αθλητισµός κ.α. - καταγράφονται οποία αλλά στοιχεία θεωρούνται χρήσιµα από την µελετητική οµάδα για τον προσδιορισµό της σχέσης του ιστορικού
συνόλου µε την υπόλοιπη πόλη που είναι βασικό ζητούµενο της όλης ανάλυσης 3. Συµπεράσµατα για τη φυσιογνωµία της πόλης, για την εξέλιξή της και την θέση του ιστορικού συνόλου στην ευρύτερη χωρική συγκρότηση της πόλης. 2.ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ Αυτή η ενότητα εστιάζει την ανάλυση στην περιοχή του ιστορικού συνόλου (Παλιά πόλη) και εξετάζει την τυπολογική του οργάνωση. Ο αστικός χώρος συγκροτείται από στοιχεία και συστήµατα µε σχέσεις πολύπλοκες και αλληλοεξαρτώµενες. Γίνεται προσπάθεια ανάλυσης της πολυπλοκότητας αυτής µε τη σχηµατοποίηση δοµικών συστατικών που περιγράφουν τη φυσιογνωµία του χώρου: Τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον χώρο είναι: Α. Οι διαδροµές Β. Τα κελύφη Γ. Οι ελεύθεροι χώροι. Τα σηµεία αναφοράς (τοπόσηµα). 2.Α Οι διαδροµές Κάθε δρόµος είναι ένα από τα θεµελιώδη στοιχεία που συγκροτούν τη δοµή του οικισµού. Εξυπηρετεί τις µετακινήσεις και τις µεταφορές. Τα χαρακτηριστικά του όπως η γεωµετρία, το εύρος, η κλίση, το υλικό επίστρωσης και το είδος κυκλοφορίας που εξυπηρετεί, έχουν ιδιαίτερη σηµασία ώστε να ιεραρχηθεί µέσα στο οδικό σύστηµα στο οποίο ανήκει. Στη διαµόρφωση του όλου συστήµατος διαδροµών σηµαντικό ρόλο διαδραµατίζουν η γεωµορφολογία εδάφους, η χωροθέτηση αρχικού πυρήνα οικισµού, πιθανά φυσικά ή τεχνητά όρια (τείχη, ποτάµια, λίµνες, θαλάσσια µέτωπα) και άλλα σηµαντικά στοιχεία κτισµένου χώρου (π.χ. δηµόσια κτήρια, ναοί, κλπ). Ο δρόµος έχει µεγάλη σηµασιολογική άξια, διαχωρίζει το ιδιωτικό από το δηµόσιο, οριοθετεί τις ιδιοκτησίες, τις γειτονίες και τις συνοικίες, είναι χώρος κοινωνικοποίησης, κοινωνικής προβολής και λαϊκών διεκδικήσεων. Το σύστηµα των δρόµων έχει µεγάλη αντοχή στον χρόνο και είναι αποτέλεσµα µιας µακροχρόνιας διαµόρφωσης. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρούµε το φαινόµενο δραστικών επεµβάσεων µε νέες ρυµοτοµήσεις που επεµβαίνουν στην αρχική δοµή του συστήµατος επιβάλλοντας µια νέα διάταξη µε βάση την επικρατούσα πρακτική της εποχής. ιακρίνουµε 3 βασικούς τύπους διατάξεων διαδροµών: -γραµµική διάταξη (γραµµικό σύστηµα), -διάταξη σε ακανόνιστο δίκτυο (δαιδαλώδες σύστηµα), -διάταξη σε κάνναβο (ιπποδάµειο σύστηµα)
Στην πράξη πολλές φορές δεν συναντούµε µε απόλυτη σαφήνεια και καθαρότητα έναν συγκεκριµένο τύπο, ωστόσο, για µεθοδολογικούς λόγους, είναι σκόπιµο να εντοπίσουµε τη διάταξη ή τις διατάξεις που επικρατούν. Η γραµµική διάταξη (γραµµικό σύστηµα) είναι το οδικό σύστηµα οργάνωσης που στηρίζεται σε ένα γραµµικό άξονα από όπου διενεργείται όλη η ροή της κυκλοφορίας. Σε µια τέτοια διάταξη οι επιλογές στα δροµολόγια από το ένα σηµείο του οικισµού στο άλλο είναι περιορισµένες. Συνήθως σε αυτό το σύστηµα η ιεράρχηση των δρόµων είναι σαφής. Η διάταξη των δρόµων παίρνει τη µορφή δέντρου µε την κύρια οδική αρτηρία (διαµπερής) και τις κάθετες σε αυτήν δευτερεύουσες. Ανάλογα µε το µέγεθος του οικισµού αυτή η µορφή δοµής επεκτείνεται, κάθε κλάδος εξαρτάται από έναν σηµαντικότερο κλάδο που µε τη σειρά του αναφέρεται στον βασικό κορµό. Αυτή η ιεραρχηµένη λογική οδηγεί σταδιακά από τις τοπικής σηµασίας οδούς στην κύρια οδική αρτηρία που διασχίζει τον οικισµό. Η διάταξη σε ακανόνιστο δίκτυο (δαιδαλώδες σύστηµα) συνδέεται µε την οργάνωση του οικισµού σε οικοδοµικές νησίδες. Το δίκτυο αποτελείται από δηµόσιους δρόµους που περιβάλλουν συστάδες κατοικιών και οριοθετούν τις οικοδοµικές νησίδες και από δευτερεύοντα ηµιδηµόσια περάσµατα πολλές φορές αδιέξοδα που εισέρχονται στο εσωτερικό των νησίδων για να εξασφαλίσουν πρόσβαση στις ιδιοκτησίες που δεν έχουν διέξοδο στον δρόµο. Το κλειστό καµπυλοµορφο περίγραµµα των οικοδοµικών νησίδων σχηµατίζεται από συνεχή µέτωπα των κατοικιών ή µε την εναλλαγή τους µε τις υψηλές µάντρες των αυλών. Οι διασταυρώσεις των δρόµων είναι συνήθως µορφής Υ και στο τέλος κάθε δρόµου προβάλλει ένα κτίριο που ελέγχει το πέρασµα και εκτρέπει την οπτική φυγή. Το σύστηµα αυτό δεν είναι προσχεδιασµένο αλλά έχει δηµιουργηθεί βαθµηδόν in natura. Σηµαντικό ρόλο διαδραµατίζει η µορφολογία του εδάφους σε συνδυασµό µε τις ανάγκες λειτουργίας του οικισµού. Η προέλευση της οργάνωσης του αποδίδεται στη µετατροπή των µονοπατιών που περιέβαλλαν αγροτικές ιδιοκτησίες σε δρόµους του οικισµού που σιγά-σιγά δηµιουργήθηκε µε τις διαδοχικές επεκτάσεις του. Παράλληλα, µε την κατάτµηση των αρχικών ιδιοκτησιών και την ανοικοδόµηση κτισµάτων για τις ανάγκες των µελών της διευρυµένης οικογένειας, στο εσωτερικό των ιδιοκτησιών δηµιουργήθηκαν δευτερεύοντα περάσµατα σε σχετική αποµόνωση από το κύριο οδικό δίκτυο. Λόγοι ασφαλείας αλλά και φυλετικών ή θρησκευτικών διαφορών διατήρησαν το διαχωρισµό των δυο δικτύων σε δηµόσιο και ηµιδηµόσιο και εµπόδισαν την πλήρη ενοποίηση τους. Η διάταξη σε κάνναβο (ιπποδάµειο σύστηµα) είναι ένα προσχεδιασµένο ορθοκανονικό σύστηµα οργάνωσης των διαδροµών που στηρίζεται σε ευθύγραµµες διαµπερείς διατάξεις δρόµων που τέµνονται κατά το δυνατόν κάθετα µεταξύ τους οριοθετώντας την ιδιοκτησία σε τετράγωνα. Σε αυτό το σύστηµα η ιεράρχηση αποδίδεται βάσει µεγεθών, µήκους και πλάτους του εκάστοτε δρόµου. Συνήθως σε ιστορικούς οικισµούς αυτό το σύστηµα διαδροµών απαντάται σε κεντρικές περιοχές που επικρατούν εµπορικές και µεταποιητικές δραστηριότητες. Η διαδικασία σχηµατισµού αυτού του τύπου συνοδεύεται ιστορικά από αναδιανοµές γης µετά από καταστροφές και συνήθως υποδηλώνει σχεδιαστική παρέµβαση του κρατικού µηχανισµού (Θεσσαλονίκη, Κοµοτηνή κ.α.).
Για την ανάλυση του συστήµατος των διαδρόµων εκτός από τον τρόπο διάταξης τους είναι σηµαντικό να µελετήσουµε και την ιεραρχική σχέση µεταξύ τους µε γνώµονα την λειτουργία τους. Η βασική διάκριση γίνεται µεταξύ αστικών αρτηριών, συλλεκτηρίων και τοπικών οδών. Οι αστικές αρτηρίες είναι οι βασικοί άξονες που εξυπηρετούν την σύνδεση µεταξύ περιοχών του οικισµού και γι αυτό το λόγο πάσχουν στην εξυπηρέτηση παρόδιων ιδιοκτησιών. Οι συλλεκτήριες οδοί είναι δευτερεύουσες διαδροµές που συνδέονται µε το βασικό δίκτυο κυκλοφορίας και έχουν την δυνατότητα εξυπηρέτησης των εγγείων ιδιοκτησιών ενώ οι τοπικές οδοί όπως µαρτυρεί και η ονοµασία τους έχουν καθαρά τοπική σηµασία και εξυπηρετούν τις ιδιοκτησίες τις οποίες διατρέχουν. Πέραν αυτών καταγράφονται οι άτυπες διαδροµές που ολοκληρώνουν το υφιστάµενο δίκτυο (µονοπάτια και περάσµατα εντός των οικοδοµικών νησίδων) και γίνεται προσπάθεια αναγνώρισης των ιχνών του προϋφιστάµενου οδικού δικτύου. Έτσι έχουµε µια συνολική εικόνα του τρόπου κυκλοφορίας εντός του ιστορικού συνόλου για να µπορέσουµε να το ερµηνεύσουµε και να αξιολογήσουµε τον τρόπο λειτουργίας του. 2.Β. Τα κελύφη Ο τρόπος ανάπτυξης των κτιριακών όγκων είναι ένα βασικό στοιχείο της οργάνωσης του χώρου και η ανάλυση του καταδεικνύει τη µορφολογία του συνόλου στην κλίµακα της ογκοµετρικής διάταξης. Η οικοδοµική µάζα που προκύπτει από τη διάταξη των κτιρίων παρουσιάζει διαβαθµίσεις συνέχειας και ασυνέχειας. Αυτές οι διαβαθµίσεις προκύπτουν από τη χωροθέτηση των κτιρίων στο οικόπεδο και τις µεταξύ τους σχέσεις. Με βάση τον τρόπο διάταξης των κτιρίων µέσα στον αστικό ιστό διακρίνουµε 3 τύπους οργάνωσης του κτισµένου χώρου: - σηµειακή δόµηση (πανταχόθεν ελεύθερη) - γραµµική δόµηση (κατά µήκος ενός άξονα) - συνεχής δόµηση (επεκτεινόµενη σε πολλές κατευθύνσεις) Στη σηµειακή δόµηση τα κτίρια ξεχωρίζουν µεταξύ τους. ιατάσσονται ελεύθερα µέσα στο οικόπεδο (πανταχόθεν ελεύθερα) και είναι περίοπτα. Αυτόν τον τύπο οργάνωσης τον συναντούµε συνήθως σε αγροτικές ή περιαστικές περιοχές όπου δεν παρατηρούνται φαινόµενα εντατικής εκµετάλλευσης της οικοπεδικής γης. Στη γραµµική δόµηση τα κτίρια βρίσκονται σε επαφή µεταξύ τους και παρατάσσονται εν σειρά. Η συνέχεια της δόµησης εµφανίζεται προς µια κατεύθυνση του χώρου. Αυτό που κυριαρχεί στην εικόνα του χώρου είναι συνεχή οικοδοµικά µέτωπα όπου τα επιµέρους κτίρια και οι λεπτοµέρειές τους δεν γίνονται αντιληπτά µε µια πρώτη µατιά. Στη συνεχή δόµηση τα κτίρια ενώνονται µεταξύ τους από περισσότερες πλευρές. Σχηµατίζουν µια περίπου συµπαγή µάζα που διακόπτεται από τους δρόµους. Αυτός ο συνεχής όγκος είναι διάτρητος από αυλές που ωστόσο δεν διασπούν την συνέχεια του. Πέρα από την ανάλυση σε επίπεδο χωροθέτησης πρέπει να µελετήσουµε και την τρίτη διάσταση των κελυφών και την έννοια της συνέχειας και την ασυνέχειας στο skyline των οικοδοµικών µετώπων. Κατά πόσο έχουµε µια ενιαία αντιµετώπιση του ύψους ή έντονες αυξοµειώσεις του ύψους σε επίπεδο συνόλου.
Ο τύπος οργάνωσης του κτισµένου χώρου σχετίζεται µε την εξέλιξη του πολεοδοµικού ιστού. Η αρχική διάταξη τροποποιείται µε σταδιακές προσθήκες µέσα από µια αυθόρµητη διαδικασία εσωτερικής ανάπτυξης. Οι προσθήκες είναι δυνατόν να αλλοιώσουν ακόµη και να ανατρέψουν το σύστηµα των κτισµένων χωρών που υπήρχε ως αρχική διάταξη στο χώρο. Έτσι ένας αγροτικός οικισµός που αστικοποιείται σταδιακά µπορεί από τη σηµειακή δόµηση να περάσει προοδευτικά µε εσωτερικό πολλαπλασιασµό των προσθηκών σε γραµµική ή ακόµα και συνεχή δόµηση. Ένα µέγεθος που σχετίζεται άµεσα µε τα κελύφη είναι η πυκνότητα του κτισµένου χώρου. Μάλιστα συνδέεται άµεσα και µε κρίσιµα πολεοδοµικά µεγέθη όπως η πραγµατοποιούµενη κάλυψη (ποσοστό καλυµµένης προς την συνολική επιφάνεια) και ο συντελεστής δόµησης (συνολική δοµηµένη επιφάνεια / γηπεδική επιφάνεια αναφοράς). Στο πλαίσιο της ανάλυσης που πραγµατοποιούµε τα ακριβή µεγέθη της κάλυψης και της δόµησης είναι σηµαντικά και πρέπει να εξακριβωθούν µε µετρήσεις. 2.Γ Οι ελεύθεροι χώροι Οι ελεύθεροι χώροι βρίσκονται σε άµεση εξάρτηση µε την ανάπτυξη των κελυφών. Οργάνωση τους εκφράζεται ως το αρνητικό του κτισµένου χώρου: Όσο πιο συνεχής η ανάπτυξη της κτιριακής µάζας αυξάνεται η ασυνέχεια των ελεύθερων χώρων και αντίστροφα. Από κει και πέρα ενδιαφέρον παρουσιάζει ο χαρακτήρας του ελευθέρου χώρου και οι ποιότητές του. Κατ αρχήν πρέπει να γίνει µια βασική διάκριση ανάµεσα στους ελεύθερους ιδιωτικούς χώρους που εγγράφονται µέσα στο σύστηµα των οικοπέδων και τους δηµόσιους ελεύθερους χώρους που διαχωρίζονται σε πλατειές, ανοίγµατα και περάσµατα (δρόµους). Τα ανοίγµατα είναι µια ενδιάµεση κατάσταση χώρου. Πρόκειται για διευρύνσεις που συχνά απαντώνται κατά την πορεία ενός δρόµου ή σε διασταυρώσεις που ωστόσο δεν έχουν το µέγεθος και τη συγκρότηση µιας πλατειάς. Είναι χαρακτηριστικό του δαιδαλώδους συστήµατος όπου το δίκτυο των δρόµων έχει ακανόνιστη γεωµετρία. Επίσης σηµαντικό χαρακτηριστικό είναι η ροηκότητα του ελευθέρου χώρου που εξαρτάται άµεσα από τον τύπο ανάπτυξης των κελυφών. Στη σηµειακή δόµηση ο ελεύθερος χώρος είναι ροηκός και η διαφοροποίηση ιδιωτικού και δηµόσιου συνήθως µικρή. Αυτό βέβαια εξαρτάται από την ένταση της παρουσίας των διαχωριστικών στοιχείων που βρίσκονται στα µεταξύ τους όρια. Ένας ψηλός µαντρότοιχος είναι τόσο ισχυρό στοιχείο στο χώρο που από µόνος του µπορεί να προσδιορίσει την ασυνέχεια των ελεύθερων χώρων ανεξάρτητα από το σύστηµα δόµησης που ακολουθείται. Στη γραµµική δόµηση η κτιριακή µάζα, αναπτυσσόµενη κατά µήκος των δρόµων, παρεµβάλλεται και διαχωρίζει σαφώς ιδιωτικό και δηµόσιο ελεύθερο χώρο σε δυο διακριτές ζώνες. Τέλος στη συνεχή δόµηση οι ιδιωτικές αυλές λειτουργούν ως στοιχεία διάτρησης της συνεχούς µάζας και είναι αποκοµµένες από το δηµόσιο ελεύθερο χώρο. 2. Σηµεία αναφοράς-τοπόσηµα. Ως σηµεία αναφοράς σε ένα πολεοδοµικό σύνολο, χαρακτηρίζονται τα κτίσµατα µε ιδιαίτερο συµβολισµό ή προορισµένα να εξυπηρετούν ειδικές λειτουργίες. Είναι στοιχεία του χώρου µοναδικά που δεν παρουσιάζουν έναν επαναλαµβανόµενο χαρακτήρα όπως για παράδειγµα: µνηµεία, πύργοι, εκκλησίες, χάνια, διοικητικά κτίρια, σχολεία κ.α. Η παρουσία τους είναι διακριτή και επηρεάζει
τη δοµή και την οργάνωση του αστικού ιστού. Πολλές φορές βάσει της θέσης τους οργανώνονται διαδροµές, αναπτύσσονται οι πλατειές και τα ανοίγµατα του ελευθέρου χώρου και επηρεάζεται η διάταξη των οικοδοµικών µετώπων. Η προβολή τους στο χώρο εξαρτάται από τον τρόπο που εντάσσονται στον ιστό. Έχουµε παραδείγµατα πλήρους ένταξης στην κτιριακή µάζα όπου η διάκρισή τους γίνεται µόνο αν κάποιος είναι γνώστης της περιοχής έως και περιπτώσεις πλήρους αυτονόµησης, όπου το αποµονωµένο κτίριο προβάλλει απευθείας όλα του τα χαρακτηριστικά και γίνεται σηµείο αναφοράς υποδηλώνοντας τη σηµαντικότητα του για τη λειτουργία του συνόλου. Πέραν τούτου σηµαντικό ρόλο στη διάκριση ενός κτίσµατος διαδραµατίζει η κατεύθυνση και το µέγεθος του. Όταν ακολουθεί τις κύριες κατευθύνσεις του ιστού ενσωµατώνεται στο σύνολο ενώ η απόκλιση από αυτές συµβάλει στην εξατοµικευµένη προβολή του. Αντίστοιχα όταν οι διαστάσεις ενός κτιρίου διαφοροποιούνται από την τάξη µεγέθους του κτισµένου περιβάλλοντός του η παρουσία του γίνεται πιο αισθητή. Αυτά τα δοµικά συστατικά του χώρου είναι αλληλένδετα και αλληλοεξαρτώµενα. Για παράδειγµα η κεντρικότητα ενός δρόµου σχετίζεται µε την µεγάλη πυκνότητα του δοµηµένου χώρου µε τη µορφή συνεχούς ή γραµµικής δόµησης. Επίσης η θέση των ελεύθερων χωρών στον αστικό ιστό (πλατείες, ανοίγµατα) συνήθως σχετίζεται µε τη χωροθέτηση διακεκριµένων κτιρίων σηµείων αναφοράς. Η γραφική απόδοση των δοµικών συστατικών του χώρου σε διαγραµµατικούς χάρτες βοήθα στη διεξαγωγή συµπερασµάτων για την τυπολογία του αστικού ιστού. Ζητούµενα: Συγκεκριµένα καλείσθε να αναλύσετε και να αναπτύξετε γραπτά τα εξής: -Την οργάνωση του συστήµατος διαδρόµων (είδος διάταξης), τις ιεραρχικές σχέσεις µεταξύ των δρόµων, τη γεωµετρία της χάραξης, τις διαστάσεις (µήκος, πλάτος δρόµου), τη σχέση του δικτύου µε το ανάγλυφο του εδάφους και αλλά φυσικά ή τεχνητά όρια. -Την λειτουργία των αδιέξοδων δρόµων στην οργάνωση του δικτύου, το µέγεθος και τη γεωµετρία των νησίδων σε συνάρτηση µε τη θέση τους στον οικισµό. - Την σύνδεση του οικισµού µε την πόλη, τη θέση των κυριότερων εισόδων εξόδων από και προς αυτήν. -Τον τρόπο διάταξης των κελυφών, αν είναι ελευθέρα τοποθετηµένα ή δηµιουργούν σειρές κτισµάτων κατά µήκος δρόµων ή συµπαγή οικοδοµική µάζα που αναπτύσσεται σε περισσότερες της µιας κατεύθυνσης µε τη µορφή της συνεχούς δόµησης. Εξετάζετε αν υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανά περιοχές και τις ερµηνεύετε. -Τη θέση των κτιρίων στο οικόπεδο, τη σχέση τους µε το δηµόσιο χώρο (δρόµο), τη χωροθέτηση της αυλής (ιδιωτ. ελευθ. χώρος) σε σχέση µε το κτίσµα και τον δρόµο. -Τη θέση των ελευθέρων δηµόσιων χώρων (πλατειές, ανοίγµατα) στον αστικό ιστό τη σχέση µεταξύ τους -Τη θέση των σηµείων αναφοράς στο ιστορικό σύνολο, τη διάταξη τους σε σχέση µε τα υπόλοιπα κελύφη, τη σχέση τους µε τους µεµονωµένους ελεύθερους δηµόσιους χώρους (ανοίγµατα, πλατειές)
-Οποίους άλλους µηχανισµούς συσχέτισης χαρακτηρίζουν την µορφή της αστικής συγκρότησης Παράλληλα παρατίθενται διαγραµµατικοί χάρτες που τα απεικονίζουν. Συγκεκριµένα ζητούνται: -διαγραµµατικός χάρτης των διαδροµών Παρουσιάζει αποµονωµένο το δίκτυο των διαδρόµων. Προβάλλεται η γεωµετρία και το εύρος των δρόµων και η ιεραρχική τους σχέση η οποία υποδεικνύεται µε κατάλληλο χρωµατισµό. Επίσης επισηµαίνονται οι θέσεις των κύριων εισόδων προς την Παλιά Πόλη. -διαγραµµατικός χάρτης των κελυφών τοποσήµων - ελευθέρων χωρών Παρουσιάζει τη σχέση δοµηµένης και ελεύθερης επιφάνειας. Παράλληλα, µε την υλοποίηση των ορίων των οικοδοµικών νησίδων γίνεται διάκριση των δηµοσίων ελευθέρων χωρών από τους ιδιωτικούς. Οι κτιριακοί όγκοι χρωµατίζονται µε µαύρο χρώµα, οι ελεύθεροι ιδιωτικοί µε λευκό ενώ οι ελεύθεροι δηµόσιοι χώροι, που διακρίνονται σε περάσµατα, ανοίγµατα και πλατειές, χρωµατίζονται µε κίτρινο, πορτοκαλί και κόκκινο αντίστοιχα. Τα σηµεία αναφοράς διακρίνονται από τα υπόλοιπα κελύφη µε άλλο χρωµατισµό (µωβ χρώµα). 3. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΟΙΚΟ ΟΜΙΚΗΣ ΝΗΣΙ ΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ Η δοµική ανάλυση του χώρου εµβαθύνει και σε επίπεδο οικοδοµικής νησίδας η οποία αποτελεί την µονάδα της αστικής συγκρότησης. Το µεµονωµένο κτίριο µελετάται ως στοιχείο του ευρύτερου συνόλου. Η καταγραφή και ανάλυση των χαρακτηριστικών του κτίσµατος πέρα από την καθεαυτή άξια τους για τον προσδιορισµό της ταυτότητας του έχει σηµασία και για την ανάλυση της οργάνωσης της οικοδοµικής νησίδας. Έτσι η έρευνα κινείται σε δυο επίπεδα, στοιχείου και συνόλου. Μετά την αποκρυστάλλωση της ταυτότητας του κάθε κτιρίου η οποία επιτυγχάνεται µε τη σχεδιαστική αποτύπωση, τη φωτογραφική τεκµηρίωση, την συµπλήρωση της καρτέλας καταγραφής, και την σύνταξη της αρχιτεκτονικής περιγραφής του περνάµε σε µια συνολική ανάλυση της οικοδοµικής νησίδας. Αναλύουµε την τυπολογία των κτιρίων και καταρτίζουµε τυπολογικούς πίνακες. Επίσης σχολιάζουµε τον τρόπο διάταξης των κελυφών, τη σχέση τους µε το δρόµο, τις προσπελάσεις, τις θέσεις που καταλαµβάνει ο ελεύθερος χώρος στην οικοδοµική νησίδα, το µέγεθος του και την ροηκότητά του καθώς και όποια αλλά συµπεράσµατα προκύπτουν από την ανάλυση των τεσσάρων δοµικών συστατικών του χώρου σε επίπεδο νησίδας. Τέλος εστιάζουµε στο µορφολογικό χαρακτήρα των οικοδοµικών µετώπων της νησίδας. Εξετάζουµε: - Το βαθµό οµοιογένειας του συνόλου - Τις αναλογίες των όγκων και των επιµέρους στοιχείων τους (ανοίγµατα, εξώστες, σαχνισιά) - Τη συνέχεια ασυνέχεια του οικοδοµικού µετώπου
- Σχέση κενών - πλήρων στα επιµέρους κτίρια και συνολικά στη µορφολογική ενότητα - Την ένταξη των νέων κατασκευών στο οικοδοµικό µέτωπο - Την προσαρµογή των κελυφών στο ανάγλυφο, σχέσεις υψών των επιµέρους κτιρίων - Την αρµονία των υλικών και του µορφολογικού διακόσµου - Τον γενικό αισθητικό χαρακτήρα του οικοδοµικού µετώπου 3.Α ΑΝΑΛΥΣΗ-ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ Ζητούµενα: -Γραφική τεκµηρίωση-αποτύπωση των κτηρίων. Πλήρη σχέδια αποτύπωσης (κατόψεις, όψεις, τοµές) σε λεπτοµέρεια κλίµακας 1-100. Στα σχέδια καταγράφονται οι εξωτερικές διαστάσεις των κτισµάτων, η εσωτερική διάρθρωση των χώρων, η θέση του κλιµακοστασίου και της εισόδου, ο αριθµός και οι θέσεις των ανοιγµάτων και βασικά στοιχεία εξοπλισµού (π.χ. τα τζάκια). Τα δοµικά στοιχεία που τέµνονται θα είναι πλήρως µαυρισµένα. Σχεδιαστική αποτύπωση επιµέρους χαρακτηριστικών µορφολογικών στοιχείων (τύποι ανοιγµάτων, διακοσµητικά γείσα, εξώστες, σαχνισιά, χαγιάτια, θυρώµατα, καπνοδόχοι, εξωτερικές σκάλες κ.α.) -Φωτογραφική τεκµηρίωση των κτηρίων. Καταγραφή της εξωτερικής µορφής των εσωτερικών χωρών καθώς και χαρακτηριστικών µορφολογικών στοιχείων τους. -Καταγραφή στοιχείων ταυτότητας κτιρίου Πέραν της αποτύπωσης υπάρχει ένα πλήθος πληροφοριών που πρέπει να συλλέξουµε για κάθε κτίριο ώστε να καταρτίσουµε την ταυτότητα του. Το εργαλείο που χρησιµοποιούµε για τη συστηµατοποίηση αυτής της εργασίας είναι οι καρτέλες καταγραφής. Πρόκειται για καρτέλες οι οποίες συµπληρώνονται από τον εκάστοτε µελετητή µε ένα πλήθος πληροφοριών που αφορούν το κτίριο κατά την επιτόπια ερευνά που διεξάγει. Αναλυτικά οι πληροφορίες που περιλαµβάνονται στις καρτέλες καταγραφής είναι οι εξής: 1. Γενικές πληροφορίες για τον ιδιοκτήτη και τη θέση το κτίσµατος (πόλη, συνοικία, οδός, αριθµός). Αυτές συνοδεύονται µε ένα απόσπασµα τοπογραφικού χάρτη όπου σηµειώνεται η θέση του κτίσµατος και χαρακτηριστικές φωτογραφίες του κτίσµατος. 2. Χρονολογία κατασκευής (αν δεν υπάρχουν στοιχεία κατ εκτίµηση) 3. Αριθµός ορόφων 4. Χρήσεις Εντοπίζονται και καταγράφονται οι σηµερινές και οι αρχικές χρήσεις σε κάθε στάθµη του κτίσµατος 5. Κατασκευαστική δοµή
Κατακόρυφα φέροντα στοιχεία: λιθοδοµή, πλινθοδοµή, οπτοπλινθοδοµή, ξυλόπικτη κατασκευή, µεταλλικά υποστύλωµα, υποστυλώµατα από οπλισµένο σκυρόδεµα Οριζόντια φέροντα στοιχεία: πλάκα από οπλισµένο σκυρόδεµα, ξύλινες δοκοί, µεταλλικές δοκοί Επιστέγαση: Ξύλινη στέγη (γεωµετρία: δίρριχτη, τρίριχτη, τετράριχτη κ.α.), µεταλλική στέγη, πλάκα από οπλισµένο σκυρόδεµα Επίσης αναφέρουµε τις αλλαγές του κατασκευαστικού συστήµατος από όροφο σε όροφο, αν υπάρχουν, και καταγράφουµε τα υλικά πλήρωσης που χρησιµοποιούνται στα επιµέρους δοµικά στοιχεία. 6. Προσθήκες αλλοιώσεις αρχικής κατασκευής Επισηµαίνουµε την ύπαρξη προσθήκης νέων όγκων καθ ύψος ή κατ επέκταση και οποία άλλη µεταγενέστερη επέµβαση στην αρχική κατασκευή (συνένωση ή διαίρεση κτισµάτων-οικοπέδων, προσθήκη εξωστών, κλείσιµο ηµιυπαίθριων χώρων, µετατροπή κλιµακοστάσιου κ.α.) 7. Παθολογία Καταγραφή των κύριων βλαβών και διερεύνηση των αιτιών (καθίζηση εδάφους, σεισµός, πυρκαγιά, ανερχόµενη υγρασία, εγκατάλειψη) 5. Κατάσταση διατήρησης κτίσµατος (καλή µέτρια κακή) Η καταγραφή αυτή θα µπορούσε να γίνει πιο αναλυτική και να εξεταστούν ξεχωριστά φέρων οργανισµός, διακοσµητικά στοιχεία όψης και εσωτερικά αρχιτεκτονικά στοιχεία. 8. Μορφολογία σχηµατική κατάταξη -παραδοσιακό, αστικό, λαϊκό, σύγχρονο-, Επισηµαίνονται οι ρυθµολογικές επιρροές του κτίσµατος, τα χαρακτηριστικά µορφολογικά στοιχεία που τις εκφράζουν (αετώµατα, σαχνισιά, χαγιάτια κ.α.) και οι αρχές οργάνωσης των όψεων. 9. Τυπολογία Τυπολογικός χαρακτηρισµός του κάθε κτιρίου όσον αφορά: Α. τη δοµή του σχήµα, διάταξη κάτοψης και λειτουργία Β. τη σύνθεση της µορφής του -Αρχιτεκτονική περιγραφή κτίσµατος Γραπτή ανάπτυξη της ανάλυσης των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν για το κτίριο από την αποτύπωση, τις καρτέλες καταγραφής και σχετική βιβλιογραφία. Περιλαµβάνει: Ιστορικά στοιχεία - χρονολόγηση - Λειτουργική περιγραφή τυπολογική ανάλυση - Μορφολογική περιγραφή - Κατασκευαστική περιγραφή - Προσθήκες αλλοιώσεις παθολογία της κατασκευής - συνολική αξιολόγηση του κτίσµατος 3.Β ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΟΙΚΟ ΟΜΙΚΗΣ ΝΗΣΙ ΑΣ
Ζητούµενα: -Σχεδιαστική αποτύπωση οικοδοµικής νησίδας Οι αποτυπώσεις των κτισµάτων χρησιµοποιούνται για τη σύνταξη σχεδίων συνολικής αποτύπωσης της κάθε οικοδοµικής νησίδας (αναπτύγµατα όψεων, συνολικές κατόψεις σε όλα τα επίπεδα, τοµές ολόκληρης της οικοδοµικής νησίδας). Για τη σύνταξη αυτών των σχεδίων χρησιµοποιούµε τα τοπογραφικά διαγράµµατα που έχουµε στη διάθεσή µας, ωστόσο τα ενηµερώνουµε για τυχόν αλλαγές που έχουν γίνει από τη χρονική στιγµή της σύνταξής τους ή ασάφειες και ανακρίβειες που είναι πιθανόν να έχουν καταγεγραµµένες. Σε όλα τα σχέδια θα υπάρχουν καταγεγραµµένες οι υψοµετρικές στάθµες του εδάφους και των επιπέδων των κτιρίων. Επιπρόσθετη σχεδιαστική τεκµηρίωση µε τρισδιάστατα σχέδια και µακέτες. Τα αναπτύγµατα των όψεων θα παραδοθούν σε κλίµακα 1-100 και τα υπόλοιπα σχέδια σε κλίµακα 1-200 ή 1-250 ώστε να χωράνε σε χαρτί µεγέθους Α3. -Συγκεντρωτικά διαγράµµατα καταγραφής Το σχέδιο αποτύπωσης της οικοδοµικής νησίδας µε τα περιγράµµατα των κτιριακών όγκων χρησιµοποιείται ως υπόβαθρο για να παρουσιάσουµε συνολικά τα αποτελέσµατα κάθε πληροφορίας που καταγράφηκε στις καρτέλες για τα κτίρια. Για παράδειγµα στο διάγραµµα χρονολόγησης των κτισµάτων οµαδοποιούµε χρονολογικές περιόδους ανέγερσης οι οποίες υποδεικνύονται µε διαφορετικά χρώµατα: προ του 1869, 1870-1900, 1901-1940, 1941-1976 1, 1976 έως σήµερα. Αντίστοιχα καταρτίζονται διάγραµµα αριθµού ορόφων κτισµάτων, διάγραµµα χρήσεων, διάγραµµα κατασκευαστικής δοµής, διάγραµµα κατάστασης διατήρησης, διάγραµµα µορφολογικής κατάταξης, και διάγραµµα προσθηκών-αλλοιώσεων της αρχικής κατασκευής. -Τυπολογικοί πίνακες Τυπολογία είναι η συγκριτική κατάταξη των επικρατέστερων αρχιτεκτονικών λύσεων µε κριτήρια αντικειµενικά και ορθολογικά. Οι αρχιτεκτονικοί τύποι εξετάζονται ως προς: Α. τη δοµή τους το σχήµα, τη διάταξη της κάτοψης και τη λειτουργία Β. την οργάνωση της µορφής αναλογίες και κλίµακα όγκων Γ. τα επιµέρους χαρακτηριστικά µορφολογικά στοιχεία (αρχιτεκτονικές προεξοχές, ανοίγµατα, εξώστες, σκάλες, διακοσµήσεις) Μέσα από µια πλειάδα διαφορετικών εκφράσεων που παρατηρούνται στην εσωτερική οργάνωση των χώρων όπως αντίστοιχα και στη µορφολογία των όψεων µπορούµε να διακρίνουµε βασικούς τύπους οργάνωσης. Πρόκειται για συγκεκριµένες διατάξεις που πήραν σταδιακά την οριστική µορφή τους και τυποποιήθηκαν µε τη µακροχρόνια επανάληψη, σαν είδος φυσικής επιλογής. Η τυπολογική ανάλυση και κατηγοριοποίηση γίνεται µεταξύ κτιρίων που φιλοξενούν την ίδια χρήση. Η γεωµετρία του κτιρίου, η θέση της εισόδου και του κλιµακοστάσιου, η σχέση του χώρου διηµέρευσης µε τα υπνοδωµάτια είναι τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν κάθε τύπο. Βέβαια επειδή κάθε κτίριο προσαρµόζεται στα δεδοµένα του χώρου που κατασκευάζεται σχεδόν κάθε διάταξη είναι µοναδική. Για να µπορέσουµε να διακρίνουµε τους βασικούς τύπους εξετάζουµε τα κύρια χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν παραπάνω και τη δοµική σχέση µεταξύ τους. 1 Χρονολογία που επιβλήθηκαν ειδικοί όροι και περιορισµοί δόµησης στην παλιά πόλη της Ξάνθης (ΦΕΚ 661Β, 5/5/76)
Πέραν των βασικών τύπων συναντούµε και πλήθος παραλλαγών τους από αυτές παρουσιάζονται οι συνηθέστερες και πιο χαρακτηριστικές. Αντίστοιχη λογική ακολουθείται στην τυπολογική κατάταξη της οργάνωσης των όψεων όπου κατατάσσονται σε διαφορετικές κατηγορίες οι επίπεδες διαµορφώσεις από αυτές που παρουσιάζουν προεξοχές ή εσοχές. Επίσης σηµαντικό ρόλο στην τυπολογική κατάταξη διαδραµατίζουν οι αναλογίες των όγκων, η θέση των ανοιγµάτων και της εισόδου µε κριτήριο την αξονικότητα και τη συµµετρία της σύνθεσης. Βάσει των παραπάνω καταρτίζονται τυπολογικοί πίνακες 2 όπου εξετάζονται συγκριτικά η δοµή, η οργάνωση της µορφής και τα επιµέρους χαρακτηριστικά µορφολογικά στοιχεία των κτιρίων της οικοδοµικής νησίδας. -Ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας του συνόλου (οικοδοµική νησίδα) Γραπτή ανάπτυξη των χαρακτηριστικών της οικοδοµικής νησίδας µε βάση την επεξεργασία των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν από την αποτύπωση, τα διαγράµµατα καταγραφής, τους τυπολογικούς πίνακες καθώς και από την όλη ανάλυση της δοµής του οικισµού που προηγήθηκε. Συγκεκριµένα η περιγραφή περιλαµβάνει: -Γενικά χαρακτηρίστηκα οικοδοµικής νησίδας (θέση, µέγεθος, γεωµετρία, πλήθος / πυκνότητα κελυφών), -Ανάλυση των δοµικών συστατικών του χώρου σε επίπεδο νησίδας διαδροµές, κτιριακοί όγκοι, ελεύθεροι χώροι, τοπόσηµα -. Σχολιασµός του τρόπου διάταξης των κελυφών, της σχέσης τους µε το δρόµο, της θέσης που καταλαµβάνει ο ελεύθερος χώρος στην οικοδοµική νησίδα, του µεγέθους του και της ροηκότητάς του. -Συγκριτική ανάλυση των χαρακτηριστικών των επιµέρους κελυφών -Συγκρίσεις µεγεθών, µορφών και ο βαθµός οµογένειας του συνόλου -Σύγκριση µε τον συνολικό χαρακτήρα του ιστορικού συνόλου -Συνολική αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης Ο µορφολογικός χαρακτήρας των οικοδοµικών µετώπων Ανάλυση µε βάση τα αναπτύγµατα, ξεχωριστά για κάθε δρόµο που περιβάλλει την υπό µελέτη οικοδοµική νησίδα όπως επεξηγείται παραπάνω. Γενικά συµπεράσµατα Η µελέτη ολοκληρώνεται µε τη διεξαγωγή γενικών συµπερασµάτων που απορρέουν από την ανάλυση - τεκµηρίωση κατ αρχήν για ολόκληρο το ιστορικό οικιστικό σύνολο που µελετάται και κατά δεύτερον για την οικοδοµική νησίδα στην οποία εστιάζουµε. Οι διδάσκοντες 2 Για την οργάνωση των τυπολογικών πινάκων ανατρέξτε στο: Κ. Παπαιωάννου, Το ελληνικό παραδοσιακό σπίτι, εκδ. Ε.Μ.Π., Αθήνα 2003