Η ενδο-οικογενειακή βία ως έμφυλη βία. Πωλίνα Καστράνη Συμβουλευτική ψυχολόγος Διδάκτωρ Α.Π.Θ.

Η ενδο-οικογενειακή βία ως έμφυλη βία Πωλίνα Καστράνη Συμβουλευτική ψυχολόγος Διδάκτωρ Α.Π.Θ.

Η ενδο-οικογενειακή βία Ορισμός: «Κάθε σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βία που ασκείται σε βάρος του θύματος από τον τωρινό ή πρώην σύζυγο ή από το σύντροφο ή άλλα μέλη της οικογένειας» Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Χαρακτηριστικά της ενδο-οικογενειακής βίας: Διαπράττεται από ανθρώπους εντός του διαπροσωπικού κύκλου των γυναικών Αποτελεί μέσο επίτευξης της απόκτησης και διατήρησης της άσκησης ελέγχου Αποτελεί ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο

Τα δεδομένα της ενδο-οικογενειακής Ελλάδα: βίας Ο αριθμός των καταγγελιών ενδο-οικογενειακής βίας στην Ελλάδα είναι μικρός Στην έρευνα του ΚΕΘΙ (2003) σε δείγμα 1200 γυναικών το 56% λαμβάνει την εμπειρία λεκτικής/ψυχολογικής βίας, το 3,6% της σωματικής και το 3,5% της σεξουαλικής βίας. Αμερική: Η ενδο-οικογενειακή βία καταλαμβάνει το 20% των βίαιων εγκλημάτων κατά των γυναικών (Rennison & Rand, 2003) Κάθε χρόνο υπολογίζεται πως 2 με 3 εκατομμύρια γυναίκες δέχονται επίθεση από το σύντροφό τους. Συνολικά 21-34% των γυναικών κακοποιείται κάποια στιγμή στην ενήλικη ζωή τους (Peacock, 1998). 30% των γυναικών θυμάτων ανθρωποκτονίας σκοτώνονται από το σύντροφό τους (U.S. Department of Justice, 2000).

Παράγοντες κινδύνου εκδήλωσης βίαιης συμπεριφοράς Ατομικοί παράγοντες Ιστορικό βίας στην οικογένεια Αξίες και πιστεύω Διαταραχές προσωπικότητας, κατάθλιψη, υψηλά επίπεδα άγχους Κατάχρηση αλκοόλ και άλλων εξαρτητικών ουσιών Διαπροσωπικοί παράγοντες Προσπάθεια ανάληψης ελέγχου στη σχέση Ελλιπείς δεξιότητες επικοινωνίας Κοινωνικοί παράγοντες Ρόλοι και ταυτότητες φύλου Η κουλτούρα της βίας (Hamby & Koss, 2003)

Το πλαισιακό-αναπτυξιακό μοντέλο των White και Kowalski Προτείνει μία απεικόνιση του τρόπου με τον οποίο οι ατομικοί και οι διαπροσωπικοί παράγοντες συνυφαίνονται με τους κοινωνικούς με αποτέλεσμα την εκδήλωση της βίας. Βασικές αρχές του μοντέλου: Οι πατριαρχικές κοινωνίες δίνουν μεγαλύτερη δύναμη στους άνδρες, από τους οποίους αναμένεται να αναλάβουν τις κυρίαρχες θέσεις της κοινωνικής ζωής, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειας και των διαπροσωπικών σχέσεων. Η πατριαρχία δρώντας στο κοινωνικοπολιτισμικό-ιστορικό επίπεδο επηρεάζει τις δυναμικές ισχύος όλων των διαπροσωπικών σχέσεων. Δημιουργείται, λοιπόν, ένα περιβάλλον στο οποίο τα παιδιά μαθαίνουν αυτές τις προσδοκίες και τους κανόνες Τα ατομικά περιστατικά βίας κατανοούνται εντός των έμφυλων κοινωνικών και πολιτισμικών πλαισίων White & Frabutt, 2006. White & Kowalski, 1998

Μερικοί μύθοι γύρω από την ενδοοικογενειακή βία Όσοι κακοποιούν δεν είναι σε θέση να ελέγξουν το θυμό τους Οι κακοποιημένες γυναίκες μεγαλοποιούν τα συμβάντα βίας ή ψεύδονται για αυτά Οι γυναίκες προκαλούν τη βία: Η βίαιη συμπεριφορά συμβαίνει ανεξάρτητα από τις πράξεις και τα λεγόμενα της γυναίκας Οι γυναίκες που παραμένουν σε μία βίαιη σχέση είναι είτε παράφρονες είτε μαζοχίστριες Η καταχρηστική συμπεριφορά επισυμβαίνει σε ψυχικά ασθενή άτομα Η κακοποίηση αποτελεί οικογενειακή/ιδιωτική υπόθεση ΚΕΘΙ, 2003

Το χτίσιμο του αδιέξοδου Για τη DePorto (2003) το αδιέξοδο που χτίζει η βία είναι μία μακρά διαδικασία που εξελίσσεται μέσα στη σχέση. Όπως αναφέρει και η ίδια η σχέση «για πολλά θύματα στην αρχή φαίνεται και γίνεται αισθητή ως μία πραγματικά όμορφη εμπειρία-μία εμπειρία που σταδιακά αναπτύσσεται σε ένα ψυχολογικό βασανιστήριο με την αίσθηση της αδυναμίας διαφυγής». Τα στάδια που περιγράφει περιλαμβάνουν: Το ξεκίνημα μίας «ιδανικής σχέσης» με πολλή προσοχή και προσπάθεια από μέρους του συντρόφου Η εισαγωγή μίας χειριστικής διαδικασίας απομόνωσης από το κοινωνικό περιβάλλον Λεκτική βία Ψυχολογική βία (απειλές, χειριστική συμπεριφορά, εκφοβισμός) Σωματική βία

Περιθωριοποίηση και διλλήματα των γυναικών Υπό ένα φεμινιστικό πλαίσιο η ερώτηση «γιατί οι γυναίκες δε φεύγουν από μία βίαιη σχέση;» τίθεται εντός των πατριαρχικών συστημάτων λόγου και επομένως περιθωριοποιεί τις εμπειρίες των γυναικών. «Η ερώτηση αυτή θεμελιώνεται στη λάθος υπόθεση ότι η κακοποιημένη γυναίκα μένει. Δεν το κάνει. Για κάποιες γυναίκες ο χωρισμός είναι ψυχολογικός» (Hyden, 1999, σελ. 449). Επίσης, μετά το χωρισμό: Η κακοποίηση δε σταματά Η δριμύτητα της κακοποίησης τείνει να αυξάνεται Αυξάνεται η πιθανότητα ο δράστης να καταδιώκει ή/και να σκοτώσει το θύμα (DePorto, 2003) Π13

Slide 8 Π13 Η ερώτηση αυτή υπονοεί αποστασιοποίηση από το βίαιο γεγονός αλλά επίσης εγείρει μία κριτική για τα θύματα της βίας:μία γυναίκα η οποία συνεχίζει να ζει με έναν άνδρα που την κακοποιεί δεν μπορεί να είναι εντελώς φυσιολογική. Hyden, 1999 john; 21/3/2012

Μοντέλο παρέμβασης Προετοιμασία για φυγή Προτείνουμε στη γυναίκα να: Εξετάσει αν υπάρχουν όπλα στο σπίτι Να έχει εύκαιρα χρήσιμα τηλέφωνα γι αυτήν ή τα παιδιά της Να ενημερώσει κάποιους/-ες φίλους/-ες ή γείτονες/-ισσες ώστε να είναι σε ετοιμότητα αν ακούσουν κάτι Να σχεδιάσει πιθανά μέρη στα οποία θα μπορεί να φιλοξενηθεί με τα παιδιά της αν φύγει καθώς και τον τρόπο που θα μεταφερθεί σε αυτά Να έχει κάπου φυλαγμένα δικά της κλειδιά σπιτιού, αυτοκινήτου, διαβατήρια, ταυτότητες, βιβλιάρια τράπεζας, βιβλιάρια υγείας και όλα τα χρήσιμα έγγραφα σε περίπτωση που χρειαστεί να φύγει εκτάκτως από το σπίτι Σε περίπτωση που φύγει να ενημερώσει την αστυνομία και να ζητήσει απαραίτητα νομική βοήθεια Να πάρει μαζί της τα παιδιά της Οδηγός παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και λειτουργίας των υποστηρικτικών δομών της ΓΓΙ, Τοπα, 2011

Φεμινιστικά μοντέλα παρέμβασης Η φεμινιστική θεραπεία Η φεμινιστική συμβουλευτική/ψυχοθεραπεία δεν αποτελεί μια σχολή συμβουλευτικής με συγκεκριμένες τεχνικές παρά ένα τρόπο ύπαρξης μέσα στο συμβουλευτικό πλαίσιο. Είναι τόσο βαθιά πολιτική και κοινωνική όσο και ατομική και προσωπική (Chaplin, 1999). Βασικές αρχές της φεμινιστικής θεραπείας: 1. Το προσωπικό είναι κοινωνικό 2. Η επικέντρωση στις δυναμικές ισχύος 3. Η πολυπαραγοντική ανάλυση της ανισότητας 4. Η εκτίμηση στις εμπειρίες των γυναικών (Worell & Remer, 1992)

1. Το προσωπικό είναι πολιτικό Η αναγνώριση της κοινωνικής και πολιτικής βάσης της ψυχικής οδύνης, σε αντίθεση με την αιτιακή απόδοσή της σε ενδοψυχικούς, ατομικούς ή διαπροσωπικούς παράγοντες, αποτελεί το θεωρητικό και πρακτικό πυρήνα της φεμινιστικής θεραπείας Εφαρμογές της αρχής αυτής: Ο διαχωρισμός του εξωτερικού από το εσωτερικό Η αναπλαισίωση της ψυχοπαθολογίας Η κοινωνική αλλαγή Worell & Remer, 2003

2. Η επικέντρωση στις δυναμικές ισχύος Η κατάχρηση της δύναμης έχει υπάρξει, και συνεχίζει να είναι, καταστροφική για τις ζωές των γυναικών (Hill & Ballou, 1998). Η φεμινιστική θεραπεία βασικό στόχο έχει: τη μη αναπαραγωγή των ιεραρχικών σχέσεων εντός του θεραπευτικού πλαισίου Την προσπάθεια για μία όσο το δυνατόν ισότιμη σχέση, στην οποία η/ο σύμβουλος δεν υιοθετεί τη στάση της/του ειδικού, αλλά προσλαμβάνει την/τον πελάτισσα/-η ως ένα πρόσωπο της/του οποίας/-ου οι αντιλήψεις και τα συναισθήματα είναι πολύτιμες πηγές γνώσης

Ενέργειες προς μία ισότιμη σχέση Οι πελάτισσες θεωρούνται ικανές να συμμετέχουν ενεργά στο να ορίζουν τον εαυτό τους, να συνδιαμορφώσουν τη θεραπευτική σχέση και να προσανατολιστούν προς τη θεραπευτική αλλαγή που επιθυμούν (Herlihy & Corey, 2008). Διαρκής προσπάθεια για εμπιστοσύνη στη φαινομενολογική εμπειρία των πελατισσών, η μη κριτική στάση απέναντι στις επιλογές και τις εμπειρίες τους και η αποσαφήνιση/απομυθοποίηση της θεραπείας.

3. Η πολυπαραγοντική ανάλυση της ανισότητας Το φύλο δεν μπορεί να διαχωριστεί από άλλες κατηγορίες, με βάση τις οποίες τα κοινωνικά συστήματα θέτουν ιεραρχικές αξίες στην ανθρώπινη διαφορά (Hill & Ballou, 1998). Οι κοινωνικές κατηγορίες, όπως το φύλο, η φυλή, η εθνικότητα, το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ηλικία κ.λπ., γίνονται αντιληπτές, από τις φεμινίστριες θεραπεύτριες, ως «αδιαίρετες διασταυρώσεις», οι οποίες συντελούν ένα δίκτυο διαφορετικών ιεραρχιών και επιδρούν με διαφορετικό τρόπο σε κάθε πρόσωπο. Επομένως, η έμφυλη μεροληψία δεν κατανοείται ξεχωριστά από άλλες μορφές ανισότητας και οι φεμινίστριες θεραπεύτριες κατανοούν συνθετικά το ρόλο όλων των κοινωνικών ταυτοτήτων των πελατισσών τους. Εφαρμογές της αρχής αυτής: Η αναγνώριση των διαφόρων κοινωνικών τόπων Η αξιολόγηση της σημασίας τους για τις πελάτισσες Worell & Remer, 2003

4. Η εκτίμηση της εμπειρίας των γυναικών Οι εμπειρίες των γυναικών έτσι όπως προσλαμβάνονται, βιώνονται και γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας, είναι μία έγκυρη μέθοδος απόκτησης γνώσης, την οποία η φεμινιστική θεραπεία σέβεται και ενισχύει (Ballou, 1990). Ο στόχος εδώ δεν είναι να προσαρμοστούν οι γυναίκες στην ανδροκεντρική οπτική, αλλά να αναπτυχθεί η εκτίμησή, τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών, για τη γυναικεία οπτική και τα κοινωνικά ανεπτυγμένα συστήματα αξιών των γυναικών (Worell & Remer, 2003). Μέσω της αξίας, που δίνεται στη συμπεριφορά τους, από τη/το σύμβουλο, οι γυναίκες μαθαίνουν να εμπιστεύονται τις εμπειρίες τους και να δίνουν αξία στους δικούς τους ορισμούς για τη θηλυκότητα και στους δικούς τους τρόπους αντίληψης του κόσμου. Χαρακτηριστικά, λοιπόν, όπως η φροντίδα, η προσήλωση στις σχέσεις, η διαίσθηση και η ενσυναίσθηση, καθώς αποκτούν αξία, γίνονται παράλληλα και οχήματα ενδυνάμωσης των γυναικών (Worell & Remer, 2003).

Σημαντικές παράμετροι στη συμβουλευτική για την έμφυλη βία Ασφαλές περιβάλλον η ενδο-οικογενειακή βία είναι μία πράξη που καταλύει το αίσθημα ασφάλειας των γυναικών, επομένως βασικός στόχος της συμβουλευτικής είναι η ανάπτυξη και η διαρκής προσπάθεια καλλιέργειας ενός ασφαλούς περιβάλλοντος (π.χ. συνεπή όρια, άνευ όρων θετική αποδοχή, προσοχή στο άγγιγμα) Chaplin (1999): η/ο σύμβουλος δρα ως ένα συμβολικό δοχείο που εμπεριέχει και τροφοδοτεί την πελάτισσα Προσοχή στην κακοποίηση μετά το χωρισμό (DePorto, 2003) Η προσοχή στις διαγνώσεις Παρόλη την ισχυρή σύνδεση της κατάθλιψης με την κακοποίηση το ζήτημα συνήθως θεωρείται αρκετά ειδικό ώστε να συμπεριληφθεί στα περισσότερα μοντέλα κοινωνικής εξήγησης της κατάθλιψης, παρότι χωρίς τη συμπερίληψή του η εξήγηση του φαινομένου παραμένει πλημμελής (Astbury, 2006). Αναγνώριση συμπτωμάτων μετα-τραυματικού στρες Το σύμπτωμα γεγονότα» ως «φυσιολογική απάντηση σε μη φυσιολογικά Η κοινωνική και η προσωπική επίγνωση

Η σημασία της επίγνωσης Gold & Hawley (2001): Το να παραβλέπει κανείς τις μεροληψίες του/της μπορεί να οδηγήσει στην επιβολή συγκαλυμμένων μηνυμάτων σχετικά με τις κατάλληλες επιλογές για κάθε φύλο. Τύποι επίγνωσης: Η κοινωνική επίγνωση: αφορά στους κοινωνικοπολιτικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις Η αυτεπίγνωση: σχετίζεται με τις προσωπικές απόψεις και συμπεριφορές και περιλαμβάνει το συστηματικό αναστοχασμό πάνω στις προσωπικές αξίες, τα κίνητρα, τα συναισθήματα και τις εμπειρίες του ίδιου του ατόμου καθώς και τη διερεύνηση των δυναμικών της θεραπευτικής σχέσης και του γενικότερου θεραπευτικού πλαισίου. (Hanna et. al, 1998; Stevens-Smith, 1995)

Το ταξίδι του φύλου (O Neil & Carroll, 1988) Τα 5 Στάδια: 1. Αποδοχή των παραδοσιακών ταυτοτήτων και ρόλων φύλου (αποδοχή στερεοτύπων, μειωμένη επίγνωση σχετικά με το πόσο περιοριστικοί μπορούν να είναι οι ρόλοι φύλου) 2. Αμφιθυμία για τους ρόλους φύλου (μη ικανοποίηση από τους παραδοσιακούς ρόλους φύλου, αβεβαιότητα σχετικά με τον τρόπο που οι ρόλοι φύλου σχετίζονται με το σεξισμό) 3. Θυμός (εμπειρία αρνητικών συναισθημάτων και έκφρασή τους) 4. Δράση (υιοθέτηση αλλαγών έτσι ώστε οι ρόλοι φύλου να είναι λιγότερο περιοριστικοί) 5. Αποδοχή και σύνθεση των ρόλων φύλου (αυτεπίγνωση και ικανοποίηση από τη βίωση του εαυτού και του κόσμου με λιγότερο περιοριστικούς τρόπους, κατανόηση του ταξιδιού του φύλου άλλων ανθρώπων, βίωση ελευθερίας σχετικά με τους ρόλους φύλου στις προσωπικές και τις επαγγελματικές σχέσεις

Βιβλιογραφία Ballou, M. B. (1990). Approaching a feminist-principled paradigm in the construction of personality theory. In L. S. Brown & M. P. P. Root (Eds.), Diversity and complexity in feminist therapy (pp. 23-40). Binghamton, NY: Harrington Park Press. Chaplin, J. (1999). Feminist counselling in action (2nd ed.). London: Sage. DePorto, D. (2003). Battered women and separation abuse: A treatment based on knowing. In M. Kopala & M.A. Keitel (Eds.), Handbook of counseling women (pp. 279-306). Thousand Oaks: Sage. Gold, J. M., & Hawley, M. D. (2001). A study of the gender role orientations of beginning counselors. Journal of humanistic counseling, education and development, 40, 200-207. Hamby, S.L. & Koss, M.P. (2003). Violence against women: Risk factors, consequences and prevalence. In J.M. Liebschutz, S. M. Frayne & G.N. Saxe (Eds.), Violence against women: A physicians guide to identification and management (pp. 3-38). American College of Physicians. Hanna, C. A., Hanna, F. J., Giordano, F. G., & Tollerud, T. (1998). Meeting the needs of women in counseling: Implications of a review of the literature. Journal of Humanistic Education and Development, 36(3), 160-171. Herlihy, B., & Corey, G. (2008) Feminist therapy. In G. Corey, Theories of Counseling and Psychotherapy (8th ed.) (pp.338-381). Hill, M., & Ballou, M. (1998). Making therapy feminist: A practice survey. Women and Therapy, 21(2), 1-16. Hyden, M. (1999). The world of the fearful: Battered women s narratives of leaving abusive husbands. Feminism & Psychology, 9 (4), 449-469. O Neil, J. M., & Carroll, M. R. (1988). A gender role workshop focused on sexism, gender role conflict and the gender role journey. Journal of counseling and development, 67, 193-197.

Βιβλιογραφία Peackock, P. (1998). Marital rape. In R. K. Bergen (Ed.), Issues in intimate violence (pp. 225-235). Thousand Oaks, CA: Sage. Stevens-Smith, P. (1995). Gender issues in counselor education: Current status and challenges. Counselor education and supervision, 34(4), 283-294. Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Σχέδιο συμπερασμάτων του Συμβουλίου σχετικά με την Επισκόπηση της εφαρμογής από τα κράτη-μάλη και τα όργανα της ΕΕ του προγράμματος δράσης του Πεκίνου, 14074/02 SOC 499 JAI 248, Στο ΚΕΘΙ, 2003 Τατά Αρσέλ, Λ., Ζορμπά, Ε., Σούλη, Ι., Τόπα, Μ. (2011). Βία κατά των γυναικών: Οδηγός παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και λειτουργίας των υποστηρικτικών δομών. Αθήνα: ΓΓΙ & ΕΣΠΑ Worell, J., & Remer, P. (2003) Feminist perspectives in therapy: Empowering diverse women (2nd ed.). New Jersey: Wiley. White, J. W., Donat, P. L. N., & Bondurant, B. (2001). A developmental examination of violence against girls and women. In Unger, R. K. (Ed.), Handbook of the psychology of women and gender. (pp. 343-357). New York: Wiley. White, J. W., & Frabutt, J. M. (2006). Violence against girls an women: An integrative developmental perspective. In J. Worell & C. D. Goodheart (Eds.), Handbook of girls and women s psychological health (pp. 85-93). New York: Oxford University Press. White, J. W., & Kowalski, R. M. (1998). Male violence against women: An integrative perspective. In R. G. Geen & E. Donnerstein (Eds.), Human aggression: Theory, research, and implications for social policy (pp. 203-228). New York: Academic Press.