ΤΕΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΝΟΣΟ Όνομα φοιτήτριας: Ασλανίδου Μελίνα Επιβλέπουσα καθηγήτρια: κ. Καρρά Θεοδώρα Αρ. μητρώου: 448 ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ 2014
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το θέμα της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι η πρόληψη των στεφανιαίων νοσημάτων κυρίως μέσω της διατροφής και της άσκησης. H εργασία περιλαμβάνει δυο μέρη : το γενικό και το ειδικό μέρος. Στο γενικό μέρος περιλαμβάνεται η εισαγωγή με την περιγραφή του προβλήματος, η ιστορική αναδρομή της εξέλιξης της ποιότητας ζωής, το εννοιολογικό και θεωρητικό πλαίσιο με τους ορισμούς και οι παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα ζωής. Στο ειδικό μέρος διεξήχθη έρευνα που είχε ως σκοπό την κατανόηση των παραμέτρων που επηρεάζουν την ικανότητα των ατόμων να διατηρούν ή και να προάγουν την ποιότητα ζωής τους. Ως ερευνητικό εργαλείο χρησιμοποιήθηκε ένα ερωτηματολόγιο που είχε ως στόχο να δείξει τις καθημερινές ατομικές και διατροφικές συνήθειες τόσο των υγιών όσο και των πασχόντων από στεφανιαία νόσο. Επίσης αξιολογήθηκαν και άλλες παράμετροι που καθορίζουν την ποιότητα ζωής όπως η άσκηση, η οικογενειακή κατάσταση, η ικανοποίηση από την εργασία, οι κοινωνικές σχέσεις κ.τ.λ. Η αξιολόγηση της ποιότητας ζωής, εκτός από σημαντική παράμετρος σε ατομικό επίπεδο, έμμεσα μπορεί να συμβάλει στην αξιολόγηση του βιοτικού επιπέδου του γενικού πληθυσμού και να συνεισφέρει στη δημιουργία στρατηγικής στην παροχή υπηρεσιών υγείας. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την κ. Καρρά Θεοδώρα για την πολύτιμη βοήθεια της σε αυτήν την εργασία.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το μοντέλο της μεσογειακής διατροφής κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος τα τελευταία χρόνια αφού μεγάλος αριθμός μελετών αποδεικνύουν ότι το πλήθος των περιοχών της Μεσογείου παρουσιάζουν σπανιότερα στεφανιαία νόσο σε σχέση με εκείνους που ζουν στη Βόρεια Ευρώπη και στην Αμερική. Η σύγχρονη διαιτολογία θεωρεί σήμερα τη μεσογειακή διατροφή ως τον ιδανικό τρόπο ζωής ο οποίος προσφέρει μακροζωία και καλή υγεία. Εκτός από την μεσογειακή διατροφή, η άσκηση θα πρέπει να είναι καλός φίλος όλων. Και αυτό θα πρέπει να γίνει τρόπος ζωής και όχι μια προσωρινή κατάσταση. Διεξήχθη λοιπόν, μια έρευνα για να γίνει η επιβεβαίωση των παραπάνω. Σκοπός: Η διερεύνηση των παραγόντων κινδύνου εμφάνισης της στεφανιαίας νόσου αλλά και η ποιότητα ζωής πασχόντων από στεφανιαία νόσο. Υλικό και μέθοδος: Στην μελέτη εντάχθηκαν υγιής άτομα ποικίλων ηλικιών, από φοιτητές μέχρι συνταξιούχους από κατοίκους της Καβάλας. Εκτός από υγιή άτομα εντάχθηκαν και ασθενείς με στεφανιαία νόσο. Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε από ασθενείς του γενικού νοσοκομείου Καβάλας και συγκεκριμένα από την καρδιολογική κλινική της. Συμπεράσματα: Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν πως οι διαιτητικές συνήθειες που πλησιάζουν το μεσογειακό πρότυπο διατροφής φαίνεται να έχουν θετική επίδραση στη καρδιά. Όπως επίσης, και η ένταξη άσκησης στην καθημερινότητα. Θετική επίδραση έχει και η ομαλή σχέση του ανθρώπου με τον περίγυρό του κ. α.
Περιεχόμενα ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ... 2 1.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ... 3 1.3 Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ... 3 1.4 «ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ»... 4 1.5 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 7 1.6 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΚΑΙ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ... 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2... 9 2.1 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ... 10 2.2 ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΘΗΡΩΣΚΛΗΡΥΝΣΗΣ... 12 2.3 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ... 13 2.4 ΙΣΧΑΙΜΙΑ ΤΟΥ ΜΥΟΚΑΡΔΙΟΥ... 23 2.5 ΈΜΦΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΥΟΚΑΡΔΙΟΥ... 23 2.5.1 ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ ΣΤΟ ΟΞΥ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΥΟΚΑΡΔΙΟΥ... 24 2.6 ΑΝΕΥΡΥΣΜΑ ΑΟΡΤΗΣ... 24 2.7 ΣΤΗΘΑΓΧΗ... 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3... 26 3.1.1 ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ... 27 3.1.2 ΘΡΕΠΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ... 27 3.1.3 ΥΓΙΕΙΝΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ... 34 3.1.4 ΟΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΤΗΡΙΟΣΚΛΗΡΩΣΗ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ (ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΘΕΡΜΙΔΕΣ ΚΑΙ ΠΤΩΧΗ ΣΕ ΛΙΠΗ)... 35 3.1.5 ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΣΕ ΘΕΡΜΙΔΕΣ... 37 3.1.6 ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΚΑΙ Η ΚΑΡΔΙΑ... 39 3.1.7 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΞΗΡΩΝ ΚΑΡΠΩΝ ΚΑΙ Η ΚΑΡΔΙΑ... 40 3.1.8 ΦΡΟΥΤΑ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΑ... 41 3.1.9 ΤΟ ΣΚΟΡΔΟ ΚΑΙ Η ΚΑΡΔΙΑ... 42 3.1.10 Η ΣΟΚΟΛΑΤΑ, ΤΟ ΤΣΑΙ ΚΑΙ Η ΚΑΡΔΙΑ... 43 3.1.11 ΚΑΦΕΙΝΗ... 44
3.1.12 ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑ... 46 3.2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΑΣΚΗΣΗΣ... 47 3.2.2ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ... 49 3.2.3 ΤΡΟΠΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ... 53 Β.ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 55 1.1 Πληθυσμός της μελέτης... 55 1.2 Διερευνούμενοι παράγοντες... 55 Αναφορές... 87 Βιβλιογραφία... 88 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ... 90 Λίστα εικόνων Εικόνα 1 Στένωση αρτηρίας... 9 Εικόνα 2 Στεφανιαίες αρτηρίες.... 10 Εικόνα 3 Μορφές άσκησης.... 54 Λίστα πινάκων Πίνακας 1 Τιμές χοληστερόλης:... 16 Πίνακας 2 Τιμές καλής χοληστερόλης:... 17 Πίνακας 3 Τιμές τριγλυκεριδίων:... 17 Πίνακας 4 Ημερήσια πρόσληψη και αποβολή νερού.... 31 Πίνακας 5 Θερμιδικές ανάγκες σε άνδρες και γυναίκες.... 38
ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένας στους δύο ανθρώπους σήμερα πεθαίνει από στεφανιαία νόσο. Παρόλο τις ουσιαστικές εξελίξεις στη διάγνωση αλλά και στη θεραπευτική προσέγγιση των στεφανιαίων νοσημάτων, η ιατρική επιστήμη δεν μπορεί να δώσει μια ριζική θεραπεία σε αυτά. Χαρακτηριστικό της εκτάσεως του προβλήματος αποτελεί το γεγονός ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά πως το 2020 τα προβλήματα καρδιαγγειακής φύσεως θα αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου σε ολόκληρο το πλανήτη. Έτσι αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι η μοναδική και καλύτερη θεραπεία για τα νοσήματα αυτά είναι η πρόληψη η οποία πρέπει να ξεκινά από την παιδική ηλικία. Ο άνθρωπος πρέπει να γνωρίζει από μικρός τις αιτίες που ευθύνονται για τα καρδιαγγειακά νοσήματα προκειμένου να προφυλαχθεί από αυτά αποκτώντας ένα σωστό τρόπο ζωής. 1
1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ Παρόλο που δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς τον ορισμό, οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι η έννοια της ποιότητας ζωής είναι πολυδιάστατη και περικλείει την συνολική ικανοποίηση που νιώθει ένα άτομο από τη ζωή του και μια υποκειμενική αίσθηση ευεξίας και απόλαυσης, που μετριέται συχνά ως σωματική, ψυχολογική και κοινωνική. Η ποιότητα ζωής σχετίζεται, λοιπόν, άμεσα με την ικανοποίηση που αντλεί ένα άτομο από αντικειμενικά καθορισμένους παράγοντες της ζωής του. Με αυτή την έννοια, ζω μια ποιοτική ζωή σημαίνει ζω μια ζωή μέσα στη οποία νιώθω καλά, μια ζωή που έχει νόημα και που την απολαμβάνω. Συνεπώς, ποιότητα ζωής είναι ο βαθμός απόλαυσης και πραγμάτωσης που αποκομίζουν οι άνθρωποι από την ζωή τους, στα πλαίσια των οικονομικών, πολιτισμικών και άλλων συνθηκών της. Είναι επίσης, ο βαθμός στον οποίο ένα άτομο απολαμβάνει τις σημαντικές δυνατότητες της ζωής του. Αυτές οι δυνατότητες είναι το αποτέλεσμα των ευκαιριών αλλά και των περιορισμών που έχει ένα άτομο στη ζωή του και αντανακλούν την αλληλεπίδραση προσωπικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Η απόλαυση αυτή αφορά τρεις τομείς της ζωής: το είναι (το οποίο χωρίζεται σε βιολογικό, ψυχολογικό και πνευματικό), το πού ανήκει κανείς (δηλαδή τις προσωπικές και κοινωνικές διασυνδέσεις με το περιβάλλον) και το πού θέλει να φτάσει (δηλαδή την κατάκτηση προσωπικών στόχων και επιθυμιών). Η ποιότητα ζωής εξαρτάται από τη σχετική σημασία ή το νόημα που προσδίδεται σε καθέναν από αυτούς τους τρεις τομείς και από το βαθμό απόλαυσης του ατόμου από αυτούς, σε αυτόν τον ορισμό φαίνεται η υποκειμενικότητα της ποιότητας ζωής ως βίωμα. 2
1.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η ποιότητα ζωής έχει απασχολήσει από αρχαιοτάτους χρόνους τους έλληνες φιλόσοφους. Ο Αριστοτέλης στο σύγγραμμά του Ηθικά Νικομάχεια απέδιδε τους όρους ποιότητα ζωής (ευ ζην ) και ευημερία (ευ πράττειν ) με τη λέξη ευδαιμονία, δηλαδή το τέλειο και αυτάρκες αγαθό που αποτελεί τον τελικό σκοπό των πράξεων του ανθρώπου. Το ενδιαφέρον για την μέτρηση της ποιότητας ζωής στο χώρο της υγείας άρχισε τη δεκαετία του 1930, με την εμφάνιση κάποιων ταξινομήσεων ή εργαλείων μέτρησης για τη λειτουργικότητα των ασθενών όπως η ταξινόμηση New York Heart Association (NYHA) για την κατάταξη των καρδιολογικών ασθενών. Το 1991, η παγκόσμια οργάνωση υγείας ήλθε με μία πιο ξεκάθαρη και σαφή πλέον αναφορά στην ποιότητα ζωής: «όλοι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν το δυναμικό υγείας, για να μπορέσουν να ζήσουν ζωή που να τους ικανοποιεί κοινωνικά, οικονομικά και ψυχικά. 1.3 Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Η ποιότητα ζωής σε σχέση με την υγεία, μπορεί να περιλαμβάνει θέματα όπως η υγεία γενικά, τα σωματικά συμπτώματα, η συναισθηματική, γνωστική, κοινωνική και σεξουαλική λειτουργικότητα, καθώς και έννοιες υπαρξιακού περιεχομένου. Η σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής μπορεί να οριστεί ως η λειτουργικότητα στη φυσική, συναισθηματική και κοινωνική διάσταση της ζωής σε συνδυασμό της ευεξίας. Στους πάσχοντες από κάποιο νόσημα και πιο συγκεκριμένα από στεφανιαία νόσο αφού είναι το θέμα της παρούσας εργασίας, όπως είναι αναμενόμενο, ποιότητα ζωής επηρεάζεται από το βασικό νοσολογικό υπόστρωμα, από πιθανές καταστάσεις μειωμένης λειτουργικότητας ή καταστάσεις εξάρτησης από βοηθήματα υποστήριξης καθώς και από πιθανές παρενέργειες της φαρμακευτικής τους αγωγής. Σημαντικό ρόλο παίζουν και οι προσδοκίες των ατόμων για βελτίωση της υγείας τους, οι κοινωνικές ευκαιρίες για τη βελτίωση της λειτουργικότητας τους. 3
1.4 «ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ» Τα «εργαλεία μέτρησης» της ποιότητας ζωής σχεδιάστηκαν με στόχο την ανίχνευση διαφορετικού τομέα το καθένα. Κάποια αφορούν τη γενική κατάσταση της υγείας και της ποιότητας ζωής, χωρίς να αναφέρονται σε συγκεκριμένα νοσήματα. Άλλα εργαλεία μέτρησης εστιάζουν στους ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα ζωής, όπως η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η οικογένεια, η κοινωνική στήριξη. Άλλα αφορούν τις ανάγκες, τις επιθυμίες, τις προτιμήσεις, τις προσδοκίες του ατόμου, την ψυχική του υγεία. Πολλά σχεδιάστηκαν για κοινή χρήση, άλλα για μια μόνο έρευνα. Παρακάτω θα δούμε μερικά όργανα μέτρησης της ποιότητας ζωής που έχουν χρησιμοποιηθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Ο Δείκτης Λειτουργικότητας Karnofsky ( Karnofsky Performance Index, KPI) επικεντρώνεται στον προσδιορισμό της σωματικής λειτουργίας. Η ποιότητα ζωής θεωρείται ανάλογη της ποσοστιαίας βαθμολογίας. Αποφέρει μια πολύ αδρή εκτίμηση της ποιότητας ζωής. Ο Δείκτης Λειτουργικότητας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ( WHO) αποτελείται από πέντε βαθμίδες σωματικής λειτουργίας και ικανότητας, χωρίς να αποφέρει καμία εκτίμηση για την ψυχο - κοινωνική διάσταση της ποιότητας ζωής. Ο Δείκτης Katz των Δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής ( Katz Index of Activities of Daily Living ) δημιουργήθηκε αρχικά για την εκτίμηση της λειτουργικής κατάστασης ηλικιωμένων σε κλειστά ιδρύματα περίθαλψης και βαθμολογεί την εξάρτηση σε συγκεκριμένα θέματα καθημερινής φροντίδας. Οι έξι ερωτήσεις έχουν καλή εγκυρότητα και αξιοπιστία αλλά δεν είναι ιδιαίτερα κατάλληλος να χρησιμοποιηθεί για την μέτρηση της ποιότητας ζωής. Ο Δείκτης Spitzer για την ποιότητα ζωής ( Spitzer Quality of Life) σχεδιάστηκε για την μέτρηση της ποιότητας ζωής των καρκινοπαθών, αλλά εφαρμόστηκε και σε άλλες ομάδες ασθενών. Εκτιμά πέντε τομείς ( δραστηριότητα, καθημερινή ζωή, αντίληψη της υγείας, κοινωνική υποστήριξη και άποψη για τη ζωή). Παρουσιάζει καλή διάκριση μεταξύ διαφορετικών ομάδων αρρώστων και επιπέδων αρρώστιας και συμπληρώνεται ταχύτατα. 4
Το Ερωτηματολόγιο McGill για τον Πόνο (McGill Pain Questionnaire) συνίσταται σε κατηγορίες που περιγράφουν το πώς ένας άρρωστος αισθάνεται τον πόνο και για αυτό αποτελεί χωρίς αμφιβολία ένα σημαντικό στοιχείο για την εκτίμηση της ποιότητας ζωής. Παρέχει υψηλή αξιοπιστία και εγκυρότητα για την μέτρηση του πόνου και χρησιμοποιείται σε διάφορες κατηγορίες ασθενών. Επισκόπηση Υγείας του Nottingham (Nottingham Health Profile) σκοπεύει στη σύντομη και περιεκτική περιγραφή των σωματικών, κοινωνικών και συναισθηματικών διαστάσεων της υγείας, μέσα από έξι διαστάσεις (ενεργητικότητα, πόνος, συναισθηματική αντίδραση, ύπνος, κοινωνική απομόνωση και φυσική κινητικότητα) και επτά πεδία επιδόσεων που επηρεάζονται από την υγεία (φροντίδα οικίας, εργασία, κοινωνική, οικιακή και σεξουαλική ζωή, ενδιαφέροντα και αναψυχή). Διαθέτει καλή αξιοπιστία, εγκυρότητα και ευαισθησία και χρησιμοποιείται ευρέως. Το Ερωτηματολόγιο Γενικής Υγείας ( General Health Questionnaire) κυκλοφορεί σε τρεις εκδόσεις. Οι 28 ερωτήσεις αφορούν την κατάθλιψη, το άγχος, την κοινωνική λειτουργία και τα σωματικά συμπτώματα. Χρησιμοποιείται τόσο σε ασθενείς όσο και σε υγιείς πληθυσμούς και επιδεικνύει καλή αξιοπιστία και εγκυρότητα. Ενδιαφέρεται κυρίως για τη σωματική και ψυχική υγεία, χωρίς να πλησιάζει ιδιαίτερα άλλες διαστάσεις της ποιότητας ζωής. Η Κλίμακα Ψυχολογικής Προσαρμογής στην αρρώστια (Psychological Adjustment to Illness Scale) οι 45 ρωτήσεις που συνθέτουν την κλίμακα αφορούν επτά κύριους τομείς της ποιότητας ζωής: φροντίδα υγείας (συμπεριφορές και προσδοκίες έναντι του ιατρού και της θεραπείας), εργασιακό περιβάλλον( ικανοποίηση και προσαρμογή), οικιακό περιβάλλον (επίδραση στα οικονομικά και στην επικοινωνία), σεξουαλικές σχέσεις (επιρροή στη συχνότητα και στην ικανοποίηση), ευρύτερες οικογενειακές σχέσεις (προβλήματα από την αρρώστια στο ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον), κοινωνικό περιβάλλον (ενδιαφέρον στις κοινωνικές δραστηριότητες) ψυχολογική κατάπτωση (άγχος, κατάθλιψη κ. α. ). Η κλίμακα παρουσιάζει καλή αξιοπιστία και εγκυρότητα. 5
Επισκόπηση της Επίδρασης της Αρρώστιας (Sickness Impact Profile) σε 136 ερωτήσεις μελετούνται η σωματική και η ψυχο κοινωνική λειτουργικότητα. Ως όργανο μέτρησης έχει υψηλή αξιοπιστία και εγκυρότητα, χρησιμοποιείται σε διάφορες κατηγορίες ασθενών. Επισκόπηση Υγείας SF-36(SF-36 Health Survery) εκφράζει γενικές καταστάσεις υγείας και οι 36 ερωτήσεις που περιλαμβάνει συνθέτουν οκτώ κλίμακες( σωματική λειτουργικότητα, σωματικός πόνος, γενική υγεία, ζωτικότητα, κοινωνική λειτουργικότητα, σωματικός ρόλος, συναισθηματικός ρόλος και ψυχική υγεία).διαθέτει πολύ καλή αξιοπιστία, εγκυρότητα, αυτοτέλεια. Έχει μεταφραστεί και τυποποιηθεί σε 60 γλώσσες και χώρες. Σύντομες παραλλαγές( SF-6D, SF-8, SF-10, SF-12, SF-20). Επισκόπηση Υγείας EQ-5D (EuroQol) μελετά τη φυσική, την κοινωνική και τη συναισθηματική-ψυχική διάσταση μέσα από πέντε τομείς (κινητικότητα, αυτοεξυπηρέτηση, εκτέλεση συνήθων δραστηριοτήτων, πόνος-δυσφορία και άγχος-κατάθλιψη), οι οποίοι διαβαθμίζονται σε τρία επίπεδα (κανένα, μερικό και σημαντικό πρόβλημα). Αποτελείται από κατανοητές ερωτήσεις, αλλά δεν παρουσιάζει υψηλή ευαισθησία και για αυτό θα πρέπει να συνοδεύεται από άλλα πιο αναλυτικά γενικά ή ειδικά όργανα. Επισκόπηση Υγείας EQ-15D μοιάζει με τη φιλοσοφία του (EQ-5D), με τη διαφορά ότι αναφέρεται σε 15 διαστάσεις της ποιότητας ζωής (κινητικότητα, όραση, ακοή, αναπνοή, ύπνος, φαγητό, ομιλία, αφόδευση, συνήθεις δραστηριότητες, νοητικές λειτουργίες, δυσφορία και συμπτώματα, κατάθλιψη, εξάντληση, ζωτικότητα και σεξουαλική δραστηριότητα). Το Ερωτηματολόγιο Macnew (heart diseases health- related quality of life questionnaire) είναι ερωτηματολόγιο ειδικό για την αξιολόγηση της ποιότητας της ζωής καρδιολογικών ασθενών. Περιλαμβάνει τρεις διαστάσεις: την ψυχολογική, τη φυσική και την κοινωνική κατάσταση των ασθενών και περιλαμβάνει 27 ερωτήσεις. Αφορά τη συχνότητα κάποιων συμπτωμάτων, συναισθημάτων, συμβάντων ή καταστάσεων που βίωσε ο ασθενής τη χρονική περίοδο των τελευταίων δύο εβδομάδων ( πριν από τη πραγματοποίηση της συνέντευξης). 6
1.5 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Διεθνή στοιχεία Η στεφανιαία νόσος είναι μια από τις κύριες αιτίες θανάτου, τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το 1997, ο Murray και συν. παρουσίασαν στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας για το έτος 1990 που δείχνουν ότι οι θάνατοι από καρδιακή νόσο, παγκοσμίως, ανέρχονται σε 14 εκατομμύρια, επί συνόλου 50 εκατομμυρίων θανάτων. Οι θάνατοι από στεφανιαία νόσο κατείχαν τη 5 η θέση ανάμεσα στις αιτίες θανάτου παγκοσμίως, μετά τις παθήσεις κατώτερου αναπνευστικού, τη διάρροια, τις περιγεννητικές συνθήκες και τη βαριά κατάθλιψη. Η πρόβλεψη για το 2020 βασίζεται σε μοντέλα που εκπονήθηκαν από ομάδες ερευνητών της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας. Με βάση τα μοντέλα αυτά, η καρδιαγγειακή νόσος το 2020, θα ευθύνεται για 25 εκατομμύρια θανάτους επί συνόλου 60 εκατομμυρίων θανάτων παγκοσμίως, ενώ η στεφανιαία νόσος θα αποτελεί πρώτη αιτία θανάτου. Πρόσφατα αποτελέσματα από μελέτη της παγκόσμιας οργάνωσης υγείας δείχνουν την ετήσια ανδρική θνησιμότητα εξαιτίας της στεφανιαίας νόσου να μεταβάλλεται από πληθυσμό σε πληθυσμό: από 500 ανά 100.000 άτομα στη Φινλανδία, σε 200 ανά 100.000 στις Η.Π.Α, σε 110 ανά 100.000 στην Βρετανία και σε 50 ανά 100.000 στο Πεκίνο. Στοιχειά από την Ελλάδα Στοιχεία της παγκόσμιας οργάνωσης υγείας για την Ελλάδα που αφορούσαν το έτος 1998, αναφέρουν ότι η στεφανιαία νόσος αποτελεί τη 2 η αιτία θανάτου, μετά τις ασθένειες του κυκλοφορικού συστήματος τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες. Πιο συγκεκριμένα, η θνησιμότητα από στεφανιαία νόσο είναι περίπου 110 θάνατοι ανά 100.000 άτομα. Σε άλλη επιδημιολογική μελέτη στα μέσα της δεκαετίας του 1990, η Trichopoulou και συν. έδειξαν ότι η μεσογειακή δίαιτα όπως αυτή προσδιορίζεται στον ελληνικό πληθυσμό, παίζει σημαντικό ρόλο στην μακροβιότητα των ελλήνων και στη μικρή επίπτωση της στεφανιαίας νόσου, συγκριτικά με άλλες χώρες. 7
1.6 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΚΑΙ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ Η ποιότητα ζωής διαμορφώνεται από τη φυσική υπόσταση και τη σωματική υγεία των ατόμων, την ψυχική τους κατάσταση, το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν, καθώς και από τις σχέσεις που αναπτύσσουν. Η υγεία αναγνωρίζεται, σύμφωνα με νεότερες θεωρίες, ως ένας μόνο από τους παράγοντες που προσδιορίζουν την ποιότητα ζωής. Μια πληθώρα από άλλους, επιμέρους παράγοντες μπορούν να προσδώσουν ποιοτικά χαρακτηριστικά στη ζωή ατόμων: Κλίμα και γεωφυσικές συνθήκες τόπου διαμονής. Οικιστικό περιβάλλον. Επίπεδο διαταραχής οικολογικής ισορροπίας. Γενικότερη κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. Σωματικές αναπηρίες ή χρόνια νοσήματα. Προσαρμοστικότητα σε νέες συνθήκες. Πολιτιστικό μόρφωμα. Εκπαίδευση και επιμόρφωση. Επίπεδο κοινωνικό οικονομικής και ανθρώπινης ανάπτυξης. Άγχος για την ασθένεια ή το θάνατο. Βαθμός εμπιστοσύνης στις κοινωνικές σχέσεις. Χαρακτηριστικά κοινωνικών σχέσεων. Επάγγελμα και περιβάλλον εργασίας. Ποιότητα διαθέσιμης ιατροφαρμακευτικής και νοσοκομειακής περίθαλψης. Διατροφικές συνήθειες και τρόπος ζωής διότι είναι καθοριστικός ο ρόλος της όπως θα δούμε στη συνέχεια 8
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η στεφανιαία είναι μια προοδευτική νόσος που οδηγεί σε στένωση ή απόφραξη των στεφανιαίων. Οι στεφανιαίες αρτηρίες είναι υπεύθυνες για την παροχή οξυγόνου και θρεπτικών στοιχείων στο μυοκάρδιο. Καθώς το αγγείο υφίσταται στένωση ( εικόνα 1), ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα ισχαιμίας, όπως η θωρακική δυσφορία και η στηθάγχη. Όταν υπάρξει αιφνίδια απόφραξη της ροής του αίματος σε μία ή περισσότερες κύριες στεφανιαίες αρτηρίες, με αποτέλεσμα τη διακοπή της παροχής οξυγόνου και θρεπτικών ουσιών στα καρδιακά κύτταρα, λαμβάνει χώρα έμφραγμα του μυοκαρδίου. Η απόφραξη της ροής του αίματος συνήθως προκαλείται από αθηρωμάτωση και σχηματισμό θρόμβου, αλλά μπορεί επίσης να προκύψει λόγω εμβολής ή αρτηριακού σπασμού. Στη παρακάτω εικόνα βλέπουμε τις στεφανιαίες αρτηρίες. Εικόνα 1 Στένωση αρτηρίας 9
2.1 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ Η καρδιά είναι αερόβιο όργανο, το οποίο για να διατηρήσει την κανονική του λειτουργία, έχει ανάγκη από συνεχή οξυγόνο. Οι κυριότεροι παράγοντες που καθορίζουν τη μυοκαρδιακή κατανάλωση οξυγόνου είναι η καρδιακή συχνότητα, η συσταλτικότητα και η τοιχωματική τάση. Σημαντικό ρόλο, στη μυοκαρδιακή κατανάλωση οξυγόνου, παίζει και η μάζα του μυοκαρδίου, όσο μεγαλύτερη είναι, τόσο περισσότερο οξυγόνο απαιτεί. Το στεφανιαίο αγγειακό δίκτυο έχει την ικανότητα να αυτορυθμίζεται και να εξισώνει την παροχή οξυγόνου προς τις απαιτήσεις του μυοκαρδίου. Υπό φυσιολογικές συνθήκες η αντίσταση των στεφανιαίων αγγείων (εικόνα 2) καθορίζεται από τα αρτηρίδια και επηρεάζεται από νευρικούς και μεταβολικούς παράγοντες. Οι στεφανιαίες αρτηρίες νευρώνονται τόσο από το συμπαθητικό όσο και το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα. Η ενεργοποίηση των συμπαθητικών ή των παρασυμπαθητικών νευρώνων μεταβάλλει τη στεφανιαία ροή αίματος, προκαλώντας μεταβολές του αγγειακού τόνου ( αγγειοσύσπαση ή αγγειοδιαστολή). Η ικανότητα των στεφανιαίων αγγείων να μεταβάλλουν την αιματική ροή, μεταβάλλοντας τον αγγειακό τόνο, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ακεραιότητα και τη φυσιολογική λειτουργία του ενδοθηλίου τους. Εικόνα 2 Στεφανιαίες αρτηρίες. 10
Το ενδοθήλιο παράγει διάφορες ισχυρές αγγειοδιασταλτικές ουσίες, όπως είναι ο ενδοθηλιογενής παράγοντας χάλασης και η προστακυκλίνη. Από το ενδοθήλιο παράγονται αγγειοσυσπαστικοί παράγοντες, με πιο αξιοσημείωτη την ενδοθηλίνη, οι οποίοι είναι πιθανό να παίζουν ρόλο στη ρύθμιση του αγγειακού τόνου. Εκτός από την επίδραση του στον τόνο των αγγείων, το ενδοθήλιο έχει και μερικές άλλες λειτουργίες με σημαντικές επιδράσεις στην αιματική ροή και στην αιμάτωση των ιστών. Τέτοιες λειτουργίες είναι: a) Η διατήρηση μη θρομβωτικής επιφάνειας μέσω αναστολής της δραστηριότητας των αιμοπεταλίων. b) Ο έλεγχος της θρόμβωσης και της ινωδόλυσης. c) Η διαμόρφωση της φλεγμονώδους αντίδρασης των αγγείων. Οι διαταραχές αυτών των φυσιολογικών ιδιοτήτων του ενδοθηλίου ( δυσλειτουργία ενδοθηλίου) παίζουν σημαντικό ρόλο στην παθοφυσιολογία της στεφανιαίας αθηροσκλήρυνσης και θρόμβωσης. 11
2.2 ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΘΗΡΩΣΚΛΗΡΥΝΣΗΣ Τα κλινικά σύνδρομα της στεφανιαίας καρδιοπάθειας οφείλονται κατά το μέγιστο μέρος, σε αθηρωσκλήρυνση των επικαρδιακών στεφανιαίων αρτηριών. Αθηρωσκλήρυνση είναι η πάχυνση και η σκλήρυνση των μέσων και μεγαλύτερου μεγέθους αρτηριών και η στένωση του αυλού τους από αθηροσκληρυντικές πλάκες. Η υπέρταση, η υπερχοληστερολαιμία, το κάπνισμα και οι αιμοδυναμική διαταραχή, προκαλούν βλάβη του ενδοθηλίου, η οποία οδηγεί σε ελάττωση της εξαρτώμενης από το ενδοθήλιο αγγειοδιαστολής, με αποτέλεσμα τη δυσλειτουργία αυτού, που ευνοεί τη θρόμβωση. Η δυσλειτουργία του ενδοθηλίου έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση μακροφάγων και λιπιδίων στη θέση της αγγειακής βλάβης. Η απελευθέρωση ενζύμων και τοξικών ουσιών από τα μακροφάγα προκαλεί απόπτωση του ενδοθηλίου, η οποία συνεπάγεται την προσκόλληση αιμοπεταλίων στη θέση της βλάβης. Έτσι ο αυλός του αγγείου γίνεται στενότερος και η ροή του αίματος στο αγγείο ελαττώνεται, λόγω δημιουργίας αθηροσκληρυντικής πλάκας. Η κατά 70% ελάττωση της διαμέτρου του αυλού μιας στεφανιαίας αρτηρίας είναι γενικά αρκετή για να περιορίζεται η ροή αίματος όταν αυξάνονται οι απαιτήσεις (π. χ. σωματική προσπάθεια) και η κατά 90% στένωση μπορεί να περιορίζει τη ροή και στην ηρεμία. Η αδυναμία της πάσχουσας στεφανιαίας αρτηρίας να αυξάνει τη ροή αίματος κάτω από αυτές τις συνθήκες προκαλεί την κλινική εικόνα της σταθερής στηθάγχης. Η διαπίστωση της ύπαρξης αθηροσκληρυντικών αλλοιώσεων στις στεφανιαίες αρτηρίες μπορεί να γίνει με αρτηριογραφία ( στεφανιαιογραφία). Μετά από την έγχυση σκιαγραφικής ουσίας σε μια στεφανιαία αρτηρία, οι αθηροσκληρυντικές πλάκες διακρίνονται σαν στενότερες περιοχές καθώς το σκιαγραφικό υγρό μετακινείται προς την περιφέρεια της αρτηρίας. 12
2.3 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ Επιδημιολογικές μελέτες έχουν οδηγήσει στην αναγνώριση διαφόρων παραγόντων κινδύνου ανάπτυξης στεφανιαίας νόσου σε ένα άτομο. Όσο περισσότεροι τέτοιοι παράγοντες σχετίζονται με ένα άτομο, τόσο περισσότερες είναι και οι πιθανότητες να αναπτύξει τη νόσο Μη Τροποποιήσιμοι Ηλικία : Η πιθανότητα εμφάνισης στεφανιαίας νόσου αυξάνεται όσο η ηλικία του ανθρώπου. Έτσι από διάφορες μελέτες που έγιναν διαπιστώθηκε ότι στους άνδρες μεταξύ 45-65 ετών και στις γυναίκες μεταξύ 65-70 ετών αυξάνεται απότομα ο αριθμός των θανάτων από στεφανιαία νόσο. Με τα χρόνια αλλάζει η σύσταση του τοιχώματος και της αορτής (αυξάνεται μια ουσία που λέγεται κολλαγόνο) με αποτέλεσμα να ελαττώνεται η ελαστικότητα των αρτηριών, κατάσταση που οδηγεί τις αρτηρίες σε ανώμαλη και ελικοειδή πορεία. Ορισμένες αιτίες που προκαλούν καρδιαγγειακά νοσήματα βρίσκονται πιο συχνά σε άτομα μεγάλης ηλικίας από ότι σε νέα άτομα. Η αρτηριακή υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης είναι πολύ περισσότερο συχνές στις μεγάλες ηλικίες από ότι στις μικρότερες τόσο στις γυναίκες όσο και στους άνδρες ενώ αντίθετα στις μικρότερες ηλικίες είναι συχνότερο το κάπνισμα και η υπερχοληστεριναιμία. Η ύπαρξη προδιαθεσικών παραγόντων στους ηλικιωμένους είναι σε μεγαλύτερες αναλογίες στους ηλικιωμένους από ότι στους νέους και η δράση τους για περισσότερα χρόνια πάνω στα αγγεία κάνει την ηλικία έναν άλλο παράγοντα των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Είναι γεγονός ότι το χρόνο δεν μπορούμε να τον σταματήσουμε, μπορούμε όμως να αντιμετωπίσουμε τις άλλες αιτίες ώστε μαζί με την άσκηση και την σωστή διατροφή, οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας ακόμα και στα 80 και πλέον χρόνια τους να είναι ζωντανά κύτταρα της κοινωνίας. 13
Φύλο : Οι θηλυκές ορμόνες όπως συνήθως λέγονται οιστρογόνα για όσο διάστημα υπάρχουν έχουν προστατευτική δράση στις αρτηρίες και δεν επιτρέπουν την εξέλιξη της αρτηριοσκλήρωσης στον ίδιο ρυθμό που γίνεται στον άνδρα. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα έχουν μια προτίμηση στους άντρες παρά στις γυναίκες μέχρι 40-50 ετών, σε αναλογία: 8 άνδρες, 1 γυναίκα. Όμως από την ηλικία των 50 ετών η συχνότητα με την οποία εμφανίζονται τα καρδιαγγειακά νοσήματα στις γυναίκες αυξάνεται συνεχώς ώστε σε κάποια φάση εξισορροπούνται τα επεισόδια στα δυο φύλα. Η καθυστέρηση η οποία παρατηρείται για 10-15 χρόνια είναι η ευμενής επίδραση των ορμονών που έχουν οι γυναίκες. Οι ορμόνες αυτές λιγοστεύουν με τη πάροδο της ηλικίας και σταματούν με τη κλιμακτήριο των γυναικών. Οι ορμόνες αυτές βελτιώνουν την χοληστερίνη και την HDL με αποτέλεσμα να προστατεύουν τα αγγεία των γυναικών από την αρτηριοσκλήρωση. Μετά από αυτή την ηλικία παρατηρείται απότομη αύξηση καρδιαγγειακών επεισοδίων και ιδιαίτερα μετά την ηλικία των 65 ετών τα οποία μάλιστα είναι βαρύτερα και περισσότερο θανατηφόρα από ότι στους άνδρες. Έτσι λοιπόν πρέπει να πούμε ότι τα καρδιαγγειακά νοσήματα αφορούν όχι μόνο τους άνδρες αλλά και τις γυναίκες και μάλιστα εξίσου σοβαρά και ότι η μόνη διαφορά είναι η καθυστέρηση 10-15 ετών αλλά είναι πιο σοβαρά και περισσότερο θανατηφόρα. Οικογενειακό ιστορικό : Έχει διαπιστωθεί ότι άτομα που έχουν συγγενείς πρώτου βαθμού οι οποίοι έπαθαν έμφραγμα του μυοκαρδίου έχουν 2-4 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να πάθουν και αυτοί σε σχέση με άλλους ανθρώπους. Επειδή η διαπίστωση κάποιου κληρονομικού παράγοντα δεν μπορεί να ανατρέψει την υπάρχουσα κατάσταση στον άνθρωπο επιβάλλεται να γίνει ταχύτερο δυνατόν ουσιαστική και ριζική αντιμετώπιση των ανατρέψιμων προδιαθεσικών παραγόντων (κάπνισμα, υπέρταση, έλλειψη άσκησης κ. α.) Για το λόγο αυτό εάν σε κάποια οικογένεια υπάρχουν περισσότερα από δυο άτομα που εμφάνισαν στεφανιαία νόσο (έμφραγμα μυοκαρδίου, ή στηθάγχη, ή ανεύρυσμα αορτής, ή περιφερική αρτηριοπάθεια ή πέθαναν ξαφνικά) τότε οι υπόλοιποι πρέπει να 14
ερευνηθούν(άσχετα από την ηλικία που έχουν), ώστε αν έχουν κάποιους προδιαθεσικούς παράγοντες να διορθωθούν οι παράγοντες αυτοί. Ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος εάν ο αριθμός των πασχόντων είναι μεγάλος σε σχέση με το μέγεθος της οικογένειας, η ηλικία των πασχόντων είναι κάτω των 50 ετών και ο βαθμός συγγένειας με τους πάσχοντες είναι πλησιέστερος (πρώτου, δευτέρου βαθμού εξ αίματος) Η σύσταση λοιπόν είναι όσοι έχουν συγγενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα να μεριμνήσουν ακόμη περισσότερο για την προστασία της καρδίας επειδή κινδυνεύουν περισσότερο από τους άλλους. Θρομβογόνοι παράγοντες: Οποιοσδήποτε μικροτραυματισμός των αγγείων έχει ως συνέπεια τη σύσπαση του αγγείου. Ακόμη διεγείρεται ένας πολύπλοκος μηχανισμός που σκοπό έχει να σταματήσει αυτή την αιμορραγία. Ο μηχανισμός αυτός λέγεται πηκτικός μηχανισμός και στο τέλος επιδρά σε μια ουσία του αίματος η οποία λέγεται ινωδογόνο και έτσι έχουμε τη δημιουργία θρόμβου. Μόλις δημιουργηθεί ο θρόμβος, ο οργανισμός βάζει σε ενέργεια έναν άλλο μηχανισμό που σκοπό έχει να διαλύσει αυτούς τους θρόμβους και έτσι κατά κάποιο τρόπο καθαρίζει το εσωτερικό τοίχωμα των αγγείων. Ενώ η διαδικασία δημιουργίας θρόμβων γίνεται σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, η διάλυσή τους χρειάζεται πολλές ώρες. Η παραμονή του θρόμβου για πολλές ώρες πάνω στο τοίχωμα του αγγείου μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμες βλάβες, οι οποίες στην εξέλιξη τους φράζουν το αγγείο. Έχει αποδειχθεί ότι όταν το ινωδογόνο είναι αυξημένο οδηγεί σε αρτηριοσκλήρωση. Το ινωδογόνο αυξάνεται όταν υπάρχει αυξημένη χοληστερίνη, αυξημένα τριγλυκερίδια, σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, κάπνισμα, παχυσαρκία, στρες, με την αύξηση της ηλικίας και με την εμμηνόπαυση. Ελαττώνεται με την μέτρια κατανάλωση οινοπνεύματος. Επίσης είναι γνωστό ότι η άσκηση ελαττώνει τους θερμογόνους παράγοντες στο αίμα ενώ αυξάνει τη διαδικασία διάλυσης των θρόμβων που έχουν δημιουργηθεί. 15
Τροποποιήσιμοι, Αυτοτελείς Παράγοντες Κινδύνου Υπερλιπιδαιμία : Λιποπρωτεΐνη χαμηλής πυκνότητας. Η χοληστερόλη τύπου χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (LDL) είναι ο κύριος μεταφορέας χοληστερόλης στο αίμα. Η LDL μεταφέρει τη χοληστερόλη σε ολόκληρο το σώμα, όπου εναποτίθεται ή χρησιμοποιείται για την επισκευή των μεμβρανών των κυττάρων. Η LDL χοληστερόλη προωθεί τη συσσώρευση της χοληστερόλης στις αρτηρίες που τροφοδοτούν την καρδιά και τον εγκέφαλο. Σε συνδυασμό με άλλες ουσίες η LDL χοληστερίνη μπορεί να σχηματίσει χοντρές, σκληρές εναποθέσεις (πλάκες) που φράζουν τις αρτηρίες και προκαλούν τη στένωση τους (αθηροσκλήρωση) αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο εμφράγματος και εγκεφαλικού. Αυτός είναι ο λόγος που η LDL χοληστερίνη ονομάζεται συχνά «κακή» χοληστερίνη. Σε γενικές γραμμές, όσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για καρδιαγγειακές παθήσεις, τόσο πιο χαμηλός θα είναι ο στόχος για τις τιμές της LDL χοληστερόλης. Αν έχετε μόνο έναν ή κανέναν παράγοντα κινδύνου, οι οδηγίες συστήνουν τιμές της LDL χοληστερόλης λιγότερο από 160 (mg/dl). Αν έχετε δύο ή περισσότερους παράγοντες κινδύνου, όπως αν καπνίζετε σε συνδυασμό με αρτηριακή υπέρταση, ο συνιστώμενος στόχος της LDL χοληστερίνης είναι κάτω από 130 mg/dl. Αν έχετε στεφανιαία νόσο, ο συνιστώμενος στόχος είναι λιγότερο από 100 mg/dl. Χρησιμοποιείστε πρώτα αλλαγές στη διατροφή σας πριν πάρετε φάρμακα. Πίνακας 1 Τιμές χοληστερόλης: <100 επιθυμητή 100-129 σχεδόν επιθυμητή 130-159 οριακά υψηλή 160-189 υψηλή >190 πολύ υψηλή 16
Λιποπρωτεΐνη υψηλής πυκνότητας. Η λιποπρωτεΐνη υψηλής πυκνότητας είναι σαν ένας οδοκαθαριστής ή μία μορφή καθαρισμού της χοληστερόλης. Βοηθάει στη μείωση της LDL χοληστερόλης στο αίμα. Γι αυτό το λόγο η HDL χοληστερόλη ονομάζεται συχνά «καλή» χοληστερόλη. Υψηλότερες τιμές χοληστερίνης HDL σημαίνουν μικρότερο κίνδυνο αθηροσκλήρωσης. Το επίπεδο της HDL χοληστερίνη τείνει να αυξάνει με την άσκηση και την απώλεια βάρους, αλλά μπορεί να απαιτείται συστηματική άσκηση, πριν δείτε σημαντικά αποτελέσματα. Πίνακας 2 Τιμές καλής χοληστερόλης: <40 χαμηλή >60 υψηλή Τριγλυκερίδια. Τα τριγλυκερίδια είναι ένας ακόμη τύπος λιπιδίου του αίματος. Η υπερβολική ποσότητα τριγλυκεριδίων στο αίμα ονομάζεται υπερτριγλυκεριδαιμία. Αυτή η πάθηση πιστεύεται ότι ευνοεί την ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης. Πίνακας 3 Τιμές τριγλυκεριδίων: <150 φυσιολογική 150-199 οριακά υψηλή 200-499 υψηλή >500 πολύ υψηλή Αυξημένη λιποπρωτεΐνη a: δηλαδή Lp(a) (>30mg/dl). Η λιποπρωτεΐνη αυτή δυστυχώς δεν μειώνεται με διάφορα υπολιπιδαιμικά φάρμακα. Χρειάζεται αλλαγή της δίαιτας, άσκηση και ίσως βοηθούν ορισμένα φάρμακα όπως το νικοτινικό οξύ και τα οιστρογόνα, των οποίων όμως είναι πολλές και οι παρενέργειες. 17
Υπέρταση : Άλλος ένας σπουδαίος παράγοντας κινδύνου. Θεωρούνται παθολογικές οι τιμές της συστολικής ( η καρδιά συστέλλεται και στέλνει το αίμα στις αρτηρίες) πίεσης >140mmHg (14) και οι τιμές της διαστολικής πίεσης (η καρδιά διαστέλλεται και ανοίγει για να γεμίσει αίμα) >85mmHg (8,5) Η υπέρταση συνδυάζεται με 4πλάσια πιθανότητα να εμφανίσει καρδιακή ανεπάρκεια, 3πλάσια πιθανότητα για στεφανιαία νόσο ( έμφραγμα, στηθάγχη κ. α.) και 2πλάσια πιθανότητα για περιφερική αγγειοπάθεια σε σχέση με άτομα που έχουν φυσιολογική πίεση. Η στεφανιαία καρδιοπάθεια είναι η συχνότερη αιτία θανάτου των υπερτασικών, όπως άλλωστε και του γενικού πληθυσμού. Αποτελεί τη συχνότερη και σοβαρότερη επιπλοκή της αρτηριακής αθηροσκλήρωσης, μιας φλεγμονώδους αντίδρασης του αρτηριακού τοιχώματος που πυροδοτεί η κατακράτηση και οξείδωση της LDL χοληστερόλης κάτω από το ενδοθήλιο του έσω χιτώνα της αρτηρίας. Σακχαρώδης διαβήτης : Είναι ασθένεια η οποία χαρακτηρίζεται από αύξηση της συγκέντρωσης του σακχάρου στο αίμα (υπεργλυκαιμία) και διαταραχή του μεταβολισμού της γλυκόζης, είτε ως αποτέλεσμα ελαττωμένης έκκρισης ινσουλίνης είτε λόγω ελάττωσης της ευαισθησίας των κυττάρων του σώματος στην ινσουλίνη. Ο σακχαρώδης διαβήτης έχει χρόνια πορεία και μπορεί να προκαλέσει μια σειρά σοβαρών επιπλοκών όπως καρδιαγγειακά νοσήματα. Έτσι παραμένει και σήμερα μία από τις σοβαρότερες αιτίες στεφανιαίας νόσου, καθιστώντας τον ένα μεγάλο παγκόσμιο κοινωνικό πρόβλημα. Οι διαβητικοί έχουν αυξημένο κίνδυνο για όλα τα θανατηφόρα και μη καρδιακά επεισόδια. Η ύπαρξη και άλλων επιβαρυντικών παραγόντων για στεφανιαία νόσο αυξάνει δραματικά την θνησιμότητα των καρδιαγγειακών νοσημάτων στους ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη. Είναι σημαντικό να καταπολεμούνται οι όποιοι άλλοι παράγοντες κινδύνου, γιατί έχει αποδειχθεί ότι λειτουργούν αθροιστικά, όσον αφορά την θνησιμότητα της στεφανιαίας νόσου στους πάσχοντες. 18
Κάπνισμα : Αναμφισβήτητα αποτελεί έναν βασικό παράγοντα για εμφάνιση στεφανιαίας νόσου και όχι μόνο. Οι ουσίες που εισέρχονται στον οργανισμό με το κάπνισμα αφ ενός επιδρούν άμεσα στα αγγεία, αφ ετέρου αυξάνουν τη πηκτικότητα του αίματος και μειώνουν την καλή χοληστερόλη προκαλώντας έτσι έμμεσα περαιτέρω βλάβη στην καρδιά και τα αγγεία. Πρέπει να τονίσουμε ότι έχει ιδιαίτερη σημασία ο αριθμός των τσιγάρων ημερησίως. Από το κάπνισμα του καπνού παράγονται 2.000-4.000 περίπου ουσίες με στερεά, υγρή και αέρια μορφή. Οι σπουδαιότερες είναι: 1. Η νικοτίνη 2. Το μονοξείδιο του άνθρακα Η νικοτίνη δρα σχεδόν σε όλα τα όργανα. Προκαλεί στην καρδιά ταχυκαρδία και αρρυθμίες ( δηλαδή ανωμαλία στους χτύπους της καρδιάς) οι οποίες είναι δυνατόν να προκαλέσουν το θάνατο. Στις αρτηρίες η νικοτίνη προκαλεί σπασμό ο οποίος οδηγεί σε αύξηση της αρτηριακής πίεσης και κακή κυκλοφορία στα διάφορα όργανα. Επίσης ο σπασμός των αγγείων μπορεί να προκαλέσει βλάβη στην εσωτερική στιβάδα των αγγείων, το ενδοθήλιο, και έτσι να αρχίσει την αρτηριοσκλήρωση. Εκτός όμως από τον σπασμό, το ενδοθήλιο παθαίνει βλάβη και από την ίδια την νικοτίνη. Επίσης επηρεάζει μια ουσία που παράγεται στο τοίχωμα των αγγείων που σκοπός της είναι να κρατά «καθαρά» τα αγγεία. Η ουσία λέγεται προστακυκλίνη και μειώνεται με την νικοτίνη. Αντίθετα με μια άλλη ουσία που παράγεται στα αιμοπετάλια που υπάρχουν στο αίμα και έχει σκοπό να κάνει θρόμβους, η θρομβοξάνη, αυξάνεται από την νικοτίνη των τσιγάρων. Εκτός από τα παραπάνω η νικοτίνη προκαλεί δυσλιπιδαιμίες, δηλαδή αυξάνει την χοληστερόλη, ελαττώνει την HDL αυξάνει τα τριγλυκερίδια. Οι παραπάνω ενέργειες της νικοτίνης προκαλούν στα αγγεία την αρτηριοσκλήρωση ή αθηρωμάτωση. 19
Μονοξείδιο του άνθρακα Είναι ένα αέριο που προέρχεται από την ατελή καύση του καπνού με αποτέλεσμα το 3% του εισπνεόμενου καπνού του τσιγάρου να αποτελείται από μονοξείδιο του άνθρακα. Είναι θανατηφόρο δηλητήριο. Οι άνθρωποι που καπνίζουν έχουν στο αίμα τους αυτή την ουσία σε αναλογία 5-15% (ανάλογα τον αριθμό των τσιγάρων). Όταν η ουσία φτάσει το 20% τότε ο άνθρωπος αισθάνεται ζάλη, πονοκέφαλο, ίλιγγο και σε πυκνότητα πάνω από 40% το άτομο πέφτει σε κώμα δηλαδή δεν αισθάνεται. Όταν η πυκνότητα του φτάσει το 60-75% στο αίμα τότε ο άνθρωπος πεθαίνει. Ακόμα και σε μικρές ποσότητες έχει βλαπτική δράση στο τοίχωμα των αγγείων λόγω κακής οξυγόνωσης των κυττάρων του ενδοθηλίου οπότε προκαλείται βλάβη στα ενδοθηλιακά κύτταρα με αποτέλεσμα να αναπτυχθεί στο σημείο εκείνο αρτηριοσκληρωτική πλάκα και σιγά σιγά να αποφραχθούν τα αγγεία. Στις Η. Π. Α πάνω από 170.000 θάνατοι από καρδιαγγειακά αίτια αποδίδονται στο κάπνισμα. Ένα ως δύο χρόνια μετά την διακοπή του καπνίσματος ο κίνδυνος ενός εμφράγματος μειώνεται κατά 30% στους άνδρες και 40% στις γυναίκες, ενώ 2 ως 4 χρόνια προσεγγίζει τον κίνδυνο των μη καπνιστών. Καθιστική ζωή : H καθιστική ζωή και η υψηλή σε λίπη δίαιτα αποτελούν τις ανθυγιεινότερες των συνηθειών μας. Σε συνέντευξη του Ελληνικού Κολεγίου Καρδιολογίας για την Παγκόσμια Ημέρα Καρδιάς (29 Σεπτεμβρίου), επισημάνθηκε ότι στη χώρα μας καταγράφονται 15.000 νέα κρούσματα στεφανιαίας νόσου κάθε χρόνο - και υπογραμμίστηκε ότι το ποσοστό κινδύνου μειώνεται αποφασιστικά σε όσους ασκούνται και προσέχουν τη διατροφή τους. Ακόμη και το περπάτημα μέσα στο γραφείο ή το να συνομιλεί κανείς στο τηλέφωνο όρθιος μπορούν να βοηθήσουν. 20
Παχυσαρκία: Εννοούμε την υπερβολική συγκέντρωση λίπους σε διάφορα σημεία του σώματος. Το επιπλέον βάρος επιταχύνει την εµφάνιση στεφανιαίας νόσου. Το να είστε παχύσαρκοι ή έστω υπέρβαροι σας οδηγεί γρηγορότερα στο πρώτο σας έµφραγµα του μυοκαρδίου. Η παχυσαρκία εξελίσσεται αθόρυβα σε μάστιγα, που χτυπάει ολοένα και πιο νεαρά άτοµα στο υτικό κόσµο. Πρέπει να ξέρετε ότι όσο περισσότερο βάρος «κουβαλάτε» τόσο πιο κοντά και πιο γρήγορα φτάνετε στη στεφανιαία νόσο. Η μεγάλη πλειοψηφία ατόµων που έχουν υποστεί έµφραγµα του μυοκαρδίου ανήκουν στην κατηγορία υπέρβαρων ή παχύσαρκων ατόµων, ενώ όσο αυξάνεται ο ΜΣ (25 και πάνω), τόσο πιο πολύ αυξάνουν τα περιστατικά σε µικρές ηλικίες. δείκτης μάζας σώµατος. Για να µπορέσουµε να προσδιορίσουμε ποιο είναι το υγιές βάρους του κάθε ατόµου, χρησιμοποιούμε έναν απλό δείκτη της σχέσης µεταξύ βάρους και ύψους που λέγεται είκτης Μάζας Σώµατος ( ΜΣ). Ο ΜΣ είναι ένας αριθµός που προκύπτει από το βάρος και το ύψος κάποιου και χρησιμοποιείτε ευρέως για να προσδιορίσει τη συχνότητα του ελλιπούς βάρους, του φυσιολογικού, του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας στους ενήλικες. Ο ΜΣ είναι ένας αξιόπιστος δείκτης του σωµατικού λίπους για τους περισσότερους ανθρώπους και χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει κατηγορίες βάρους που µμπορούν να οδηγήσουν σε προβλήµατα υγείας. Υπολογισμός ΔΜΣ: το βάρος προς το τετράγωνο του ύψους. Για ενήλικα άτομα 20 ετών και πάνω ισχύουν τα εξής: είκτης Μάζας Σώµατος <19 Ελλιποβαρής είκτης Μάζας Σώµατος 19 25 Φυσιολογικός είκτης Μάζας Σώµατος 25 29,5 Υπέρβαρος είκτης Μάζας Σώµατος 30 34,9 1ος Βαθµός Παχυσαρκίας είκτης Μάζας Σώµατος 35 39,5 2ος Βαθµός Παχυσαρκίας είκτης Μάζας Σώµατος > 40 Σοβαρά 3ος Βαθµός Παχυσαρκίας 21
Στρες : Υπάρχουν 3 είδη στρες: το κοινωνικό είναι αυτό που ασκείται από το κοινωνικό περιβάλλον στον άνθρωπο π. χ η ανταγωνιστικότητα της κοινωνίας, το φυσικό αυτό που ασκείται από το περιβάλλον στον άνθρωπο π.χ. ψύχος και το ψυχικό στρες είναι αυτό που ασκείται στον ψυχικό κόσμο π. χ φόβος. Το ψυχικό στρες είναι αυτό που δρα βλαπτικά στον οργανισμό γιατί επηρεάζει το αυτόνομο νευρικό σύστημα αυξάνοντας τη δράση κυρίως του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, το οποίο παράγει κάποιες ορμόνες που είναι σε πολλαπλάσιες ποσότητες από ότι στις φυσιολογικές στιγμές του ανθρώπου και οι οποίες στις ποσότητες αυτές προκαλούν βλάβη στον οργανισμό. Όταν υπάρξει κάποια διέγερση από στρες ερεθίζεται το συμπαθητικό νευρικό σύστημα το οποίο με τις ορμόνες που παράγει προκαλεί ανεπιθύμητες ενέργειες στην καρδιά και στα αγγεία. a. Στην καρδιά, προκαλεί ταχυκαρδία και πιο γερή σύσπαση και αυτό οδηγεί σε αύξηση της αρτηριακής πίεσης. b. Στα αγγεία, προκαλεί σπασμό. Με αποτέλεσμα να αυξάνεται η αρτηριακή πίεση και να ελαττώνεται η ποσότητα αίματος που έχουν μέσα στα αγγεία άρα ελαττώνεται η αιμάτωση στα διάφορα όργανα του σώματος. Εκτός από αυτά το στρες αυξάνει τη χοληστερίνη στο αίμα επειδή οι αυξημένες κατεχολαμίνες κινητοποιούν το λίπος από τις αποθήκες που βρίσκεται και το κυκλοφορούν στο αίμα. Αυξάνεται επίσης από το στρες η διάθεση του οργανισμού να προκαλεί θρόμβους μέσα στα αγγεία και επιπλέον προκαλεί βλάβη στο ενδοθήλιο των αρτηριών. Επίσης είναι δυνατόν το στρες να προκαλέσει αρρυθμίες, ξαφνικούς θανάτους, εμφράγματα στηθάγχη σε άτομα που ήδη πάσχουν από την καρδιά τους. Το στρες σε έναν άνθρωπο είναι δυνατόν να βελτιωθεί αλλά και να απομακρυνθεί. Οι τρόποι με τους οποίους βελτιώνεται το στρες είναι η απομάκρυνση του ατόμου από το περιβάλλον που του το προκαλεί. 22
2.4 ΙΣΧΑΙΜΙΑ ΤΟΥ ΜΥΟΚΑΡΔΙΟΥ Είναι η κατάσταση ελαττωμένης αιμάτωσης, κατά την οποία η παροχή οξυγόνου στο μυοκάρδιο δεν επαρκεί για την κάλυψη των μεταβολικών του απαιτήσεων. Με αποτέλεσμα οι εκδηλώσεις στεφανιαίας νόσου. Κύρια αίτια ισχαιμίας του μυοκαρδίου είναι η αθηροσκλήρυνση, δηλαδή αλλοίωση της λειτουργίας του ενδοθηλίου και μείωση της ικανότητας του αγγείου να διαστέλλεται. Επομένως, η πρώτη διαταραχή της καρδιακής λειτουργίας είναι η ελάττωση της χάλασης (διαστολική λειτουργία) του μυοκαρδίου, η οποία ακολουθείται από ελάττωση της συστολής (συστολική λειτουργία). Ο ασθενής παρουσιάζει έντονο θωρακικό πόνο, καθώς στο ηλεκτροκαρδιογράφημα παρουσιάζονται αλλοιώσεις. Όταν η ισχαιμία είναι παροδική, η διάρκεια της δυσλειτουργίας μπορεί να είναι μικρή, ενώ μεγαλύτερης διάρκειας ισχαιμία μπορεί να προκαλέσει καταπληξία, αδράνεια ή έμφραγμα του μυοκαρδίου. Επίσης, όσο μεγαλύτερη είναι η περίοδος της ισχαιμίας, τόσο μεγαλύτερη είναι και η περιοχή της νέκρωσης του μυοκαρδίου. 2.5 ΈΜΦΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΥΟΚΑΡΔΙΟΥ Το έμφραγμα του μυοκαρδίου οφείλεται σε αιφνίδια απόφραξη ενός κλάδου των στεφανιαίων αρτηριών λόγω ρήξης ή διάβρωσης της αθηρωματικής πλάκας και δημιουργίας θρόμβου, ο οποίος αποφράσει πλήρως την υπεύθυνη στεφανιαία αρτηρία με αποτέλεσμα τη διακοπή της κυκλοφορίας του αίματος. Κατά συνέπεια τη νέκρωση μιας περιοχής του μυοκαρδίου. Χαρακτηρίζεται κυρίως από οπισθοστερνικό πόνο, μεγάλης έντασης, που αντανακλάται προς τον τράχηλο, στο αριστερό άνω άκρο ή και στα δυο άκρα. Άλλα συμπτώματα χωρίς μεγάλη ειδικότητα είναι ναυτία, εμετός, ζάλη, εφίδρωση, δύσπνοια και αδυναμία. Αίσθημα παλμών αναφέρεται κυρίως όταν ο ασθενής παρουσιάζει σαν επιπλοκή του εμφράγματος του μυοκαρδίου, κολπική μαρμαρυγή ή κοιλιακή ταχυκαρδία. 23
2.5.1 ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ ΣΤΟ ΟΞΥ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΥΟΚΑΡΔΙΟΥ Οι καρδιακές αρρυθμίες είναι οι πιο συχνές επιπλοκές που παρατηρούνται στο οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Οι αρρυθμίες με συμπτώματα απαιτούν πάντοτε θεραπεία, ενώ οι ασυμπτωματικές μπορούν να αντιμετωπιστούν συντηρητικά. Η αντιμετώπιση των αρρυθμιών πραγματοποιείται με τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής, καθώς και με άλλες μεθόδους χρόνιας αντιμετώπισης αυτών, όπως εμφύτευση τεχνητού καρδιακού βηματοδότη, η καρδιοανάταξη, ο απινιδισμός, και η εμφύτευση τεχνητού καρδιακού απινιδωτή. Η εμφύτευση τεχνητού καρδιακού βηματοδότη είναι μέθοδος εκλογής για την αντιμετώπιση καταστάσεων, όπου η αυτόχθων διέγερση της καρδιάς έχει διαταραχθεί με αποτέλεσμα την εμφάνιση βραδυαρρυθμιών, οι οποίες μπορεί να προκαλούν ζάλη, κόπωση, δύσπνοια ή λιποθυμικά επεισόδια. Ενώ η καρδιοανάταξη, ο απινιδισμός, και η εμφύτευση ακόμα τεχνητού καρδιακού απινιδωτή είναι αποτελεσματικές μέθοδοι θεραπείας των κολπικών και κοιλιακών ταχυαρρυθμιών, που προκαλούν αιμοδυναμική αστάθεια. 2.6 ΑΝΕΥΡΥΣΜΑ ΑΟΡΤΗΣ Το ανεύρυσμα είναι μια διάταση αρτηρίας. Η αορτή εκτείνεται από την καρδιά μέσω του θώρακα μέχρι την κοιλιακή χώρα. Επειδή η αορτή είναι ο κύριος προμηθευτής του αίματος σε όλο το σώμα, αν ένα ανεύρυσμα της αορτής σπάσει μπορεί να προκαλέσει θανατηφόρο αιμορραγία. Η αρτηριοσκλήρωση είναι η συνηθέστερη αιτία ανευρύσματος. Άλλες αιτίες είναι: το τραύμα, κυστική νέκρωση του μέσω χιτώνα, οι λοιμώξεις και η συγγενής αδυναμία των αγγείων. Τα περισσότερα ανευρύσματα αορτής έχουν αργή ανάπτυξη και δεν οδηγούνται σε ρήξη αλλά αν είναι μεγάλα ή ταχέως αναπτυσσόμενα, η πιθανότητα για ρήξη είναι μεγαλύτερη. Τα ανευρύσματα μπορούν να αναπτυχθούν σε οποιοδήποτε σημείο κατά μήκος της αορτής, αλλά τα περισσότερα ανευρίσκονται στην κοιλιακή χώρα και λέγονται ανευρύσματα κοιλιακής αορτής ενώ αυτά που ανευρίσκονται στο θώρακα καλούνται ανευρύσματα θωρακικής αορτής. 24
2.7 ΣΤΗΘΑΓΧΗ Η στηθάγχη περιγράφεται ως η σπλαχνική δυσφορία, που οφείλεται σε παροδική ισχαιμία του μυοκαρδίου. Η στηθάγχη είναι αποτέλεσμα της στένωσης μίας στεφανιαίας αρτηρίας που περιορίζει τη ροή αίματος στην αρτηρία αυτή και εμφανίζεται όταν αυξάνονται οι μυοκαρδιακές απαιτήσεις σε οξυγόνο, λόγω σωματικής ή συναισθηματικής υπερέντασης. Συνήθως οι ασθενείς αναφέρονται σε οπισθοστερνική δυσφορία που είναι δυνατόν να ακτινοβολεί τη ράχη, την κάτω γνάθο, στα άνω άκρα ή στο επιγάστριο. Η δυσφορία μπορεί να συνοδεύεται από δύσπνοια, εφίδρωση, ναυτία ή αίσθημα παλμών. Οι περισσότεροι ασθενείς περιγράφουν τη δυσφορία σύμφωνα με το επίπεδο της προσπάθειας που καταβάλλουν για την άνοδο μίας σκάλας ή μερικών σκαλοπατιών, ή βάδιση σε ανηφόρα. Η στηθάγχη που προκαλείται λόγω κόπωσης, κατά την προσπάθεια, συνήθως εμφανίζεται βαθμιαία, διαρκεί λιγότερο από 15 λεπτά και υποχωρεί με την ανάπαυση ή με φαρμακευτική αγωγή (νιτρογλυκερίνη). Η στηθάγχη μπορεί να χαρακτηριστεί ως σταθερή, όταν η πορεία της είναι χρόνια και μπορεί να προβλεφθεί η ένταση της προσπάθειας που θα προκαλέσει τη θωρακική δυσφορία, ενώ ασταθής, όταν μεταβάλλεται σημαντικά ως προς τη συχνότητα εμφάνισης των επεισοδίων ή όταν προκαλείται από όλο και μικρότερη προσπάθεια. Οι ασθενείς με ασταθή στηθάγχη διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφράγματος του μυοκαρδίου και θανάτου. Η εμφάνιση σταθερής στηθάγχης αναγκάζει τον άρρωστο να σταματήσει την προσπάθεια και το ενόχλημα υποχωρεί σε λίγα λεπτά (3-5 ). Όταν εμφανίζεται ασταθής στηθάγχη, ο σπασμός των στεφανιαίων αρτηριών, που είναι η πιο συνηθισμένη αιτία, παρέρχεται αυτόματα, ή με την χορήγηση νιτρωδών πάλι σε λίγα λεπτά. Σε παρατεταμένο σπασμό (πάνω από 30 λεπτά) και σε θρόμβωση επισυμβαίνει νέκρωση μυοκαρδίου. 25
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΔΙΑΤΡΟΦΗ Η διατροφή στον άνθρωπο δεν αποσκοπεί μόνο στο να τον διατηρήσει στη ζωή αλλά έχει συναισθηματική και ψυχολογική σημασία. Ακόμη ανήκει στο ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Η ψυχική σκοπιμότητα του φαγητού αποβλέπει στο να ευχαριστηθεί ο άνθρωπος ( με τη γεύση, την όραση, την οσμή κ.τ. λ. ) και δεν έχει σχέση με την πείνα αλλά με την όρεξη. Η πείνα είναι ένα αίσθημα που έχει σχέση με την υπογλυκαιμία, τις συστάσεις του στομάχου (την λιγούρα) κ.τ.λ. ενώ η όρεξη εξαρτάται από την ψυχική διάθεση και αντιστοιχεί στην ικανοποίηση του ενστίκτου. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι η πείνα και η όρεξη δεν συμπορεύονται υποχρεωτικά. Σήμερα η διατροφή θεωρείται ο μεγαλύτερος και ο πλέον αναμφισβήτητος παράγοντας του περιβάλλοντος που επιδρά στις καρδιαγγειακές παθήσεις, αλλά και σε άλλες παθήσεις. Είναι γνωστό ότι το τι τρώμε και πως το τρώμε είναι μια συνήθεια η οποία δύσκολα αλλάζει στις μεγάλες ηλικίες για το λόγο αυτό χρειάζεται να γίνουν ορισμένα πράγματα συνήθειες, κυρίως στα παιδικά χρόνια. Υπάρχει μεγάλος αριθμός από μελέτες που σχετίζουν τη διατροφή με την παχυσαρκία, την υπερλιπιδαιμία, την υπέρταση, τον σακχαρώδη διαβήτη αλλά και άλλες παθήσεις. Στο κεφάλαιο αυτό θα αναφερθούμε σε αυτό που λέγεται υγιεινή διατροφή έχει σχέση με τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Η διατροφή αυτή δεν είναι τίποτε άλλο από την Ελληνική παραδοσιακή διατροφή. 26
3.1.1 ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ Το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από διάφορα συστατικά. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να παίρνει αυτές τις ουσίες κατά κανονικά διαστήματα και σε κανονικές ποσότητες προκειμένου να μην διαταραχθούν οι αναλογίες του οργανισμού. Οι ποσότητες των ουσιών αυτών που πρέπει να προληφθούν ποικίλλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο και έχουν σχέση με την ηλικία, το φύλο, το είδος εργασίας, το ύψος και τις κλιματολογικές συνθήκες που ζει. 3.1.2 ΘΡΕΠΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ Οι θρεπτικές ουσίες τις οποίες χρησιμοποιεί ο οργανισμός για τις συνεχείς καύσεις είναι οι πρωτεΐνες, τα λίπη, οι υδατάνθρακες, το νερό, τα άλατα, οι βιταμίνες. Το νερό, οι βιταμίνες και τα άλατα δεν έχουν θερμιδικές ικανότητες αλλά είναι ιδιαίτερα απαραίτητα στη διατήρηση της ζωής. Τις θερμιδικές ανάγκες ο οργανισμός καλύπτει από τις πρωτεΐνες, τους υδατάνθρακες και τα λίπη που τρώει. Όταν λέμε θερμιδικές ανάγκες ενός οργανισμού εννοούμε το σύνολο της ενέργειας που χρειάζεται ο οργανισμός αυτός για να διατηρηθεί στη ζωή χωρίς προβλήματα. Οι πρωτεΐνες είναι οργανικές ουσίες και θεωρούνται βασικές χημικές ενώσεις στενά συνδεδεμένες με τη ζωή γιατί αποτελούν την βασική δομή των κυττάρων. Χρησιμοποιούνται στην περίοδο μετά την γέννηση του ανθρώπου και μέχρι το τέλος της ανάπτυξης του(18-20 ετών), αφ ενός για την ανάπτυξη διαφόρων οργάνων, αφ ετέρου για την αντικατάσταση των κυττάρων που συνέχεια καταστρέφονται. Οι πρωτεΐνες διακρίνονται σε φυτικές όταν προέρχονται από το φυτικό βασίλειο και σε ζωικές όταν προέρχονται από το ζωικό βασίλειο. Αποτελούνται από απλούστερες ενώσεις οι οποίες λέγονται αμινοξέα. Από τα αμινοξέα αυτά μερικά δεν μπορούν να παραχθούν στον ανθρώπινο οργανισμό αλλά είναι ιδιαίτερα απαραίτητα για την ανάπτυξη του ανθρώπου. Αυτά λέγονται Απαραίτητα Αμινοξέα, είναι 9 και βρίσκονται 27
σε αφθονία στις ζωικές πρωτεΐνες ενώ στις φυτικές πρωτεΐνες η είναι ελάχιστες η λείπουν εντελώς. Οι πρωτεΐνες του οργανισμού δε βρίσκονται σε μια στατική κατάσταση αλλά σε μια διαρκή κινητικότητα. Υδατάνθρακες(σάκχαρα) Πρόκειται για ενώσεις που το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι ότι αποτελούνται από άνθρακα, οξυγόνο και υδρογόνο και στις απλές τους μορφές είναι συνήθως γλυκές ουσίες. Για τη διατροφή του ανθρώπου χρησιμοποιούνται οι εξής υδατάνθρακες: 1 ον.μονοσακχαρίτες :είναι οι πιο απλές μορφές σακχάρων. Ανάλογα με τον αριθμό των ανθράκων διακρίνονται σε τριόζες, πεντόζες, εξόζες. Από πλευρά διατροφής σημασία έχουν μόνο οι εξόζες οι οποίες περιέχονται στα τρόφιμα. 2 ον.δισακχαρίτες και Τρισακχαρίτες : Ανάλογα με τον αριθμό μονοσακχαριτών που περιέχουν στο μόριο τους, χαρακτηρίζονται δισακχαρίτες ή τρισακχαρίτες. 3 ον.πολυσακχαρίτες : Οι πιο ενδιαφέροντες από πλευράς διατροφής είναι: Το άμυλο: Βρίσκεται σε μορφή κόκκων στα φυτικά κύτταρα και ιδιαίτερα στις πατάτες, τα όσπρια και τα δημητριακά. Γλυκογόνο: Πρόκειται για πολυσακχαρίτη ο οποίος βρίσκεται κυρίως στα ζώα από όπου και προσλαμβάνεται. Κυτταρίνη: Δε διασπάται από τον ανθρώπινο οργανισμό και είναι χωρίς θερμιδική αξία. Βρίσκεται στα κύτταρα των φυτών. Τόσο οι δισακχαρίτες και τρισακχαρίτες όσο και οι πολυσακχαρίτες(με εξαίρεση την κυτταρίνη) μετά την είσοδο τους στο στομάχι και στο έντερο, διασπώνται από διάφορα ένζυμα σε μονοσακχαρίτες οι οποίοι στην συνέχεια απορροφούνται από το έντερο και βρίσκονται στην κυκλοφορία με μορφή γλυκόζης. Από το αίμα, η γλυκόζη προσλαμβάνεται από τα κύτταρα και ή διασπάται και παράγει ενέργεια στα κύτταρα ή μετατρέπεται σε γλυκογόνο και αποθηκεύεται στο ήπαρ και τους μυς ή μετατρέπονται σε λίπος και αποθηκεύεται στις λιπαποθήκες. Αυτός είναι ο λόγος που τα σάκχαρα (γλυκά) παχαίνουν και φυσικά επειδή είναι νόστιμα αρέσουν σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ιδιαίτερα στα παιδιά. 28