LIFE+ Περιβαλλοντική Πολιτική και Διακυβέρνηση Τίτλος Προγράμματος: Quarry Resource Efficiency Demonstration Project Ακρωνύμιο: QuaResE (LIFE 11 ENV/CY/859 ) Η ΑΠΟΔΟΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΟΡΩΝ ΣΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΥΒΛΟΠΟΙΙΑΣ ΚΑΙ ΤΣΙΜΕΝΤΟΠΟΙΙΑΣ 1
Έως σήμερα έχουν ολοκληρωθεί οι ακόλουθες δράσεις: Προπαρασκευαστικές Δράσεις: Δράση Α.1 (01/06/12-20/10/12): Καταμερισμός Εργασιών Κατά τη δράση αυτή ετοιμάστηκε ακριβές χρονοδιάγραμμα για την υλοποίηση του έργου και πραγματοποιήθηκε διανομή των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα, και συστάθηκαν οι Επιτροπές Παρακολούθησης και Διαχείρισης. Δράση Α.2 (02/10/12-02/11/12): Διαβούλευση με Αρμόδιους Φορείς Σε αυτή τη δράση πραγματοποιήθηκε διαβούλευση με φορείς των εμπλεκόμενων βιομηχανιών, φορείς περιβαλλοντικών οργανώσεων, μη κυβερνητικών οργανώσεων, επιστημονικών οργανώσεων και Αρμόδιων Αρχών. Δράσεις Εφαρμογής: Δράση Β.1 (02/07/12-31/07/13): Συλλογή Δεδομένων και Προσδιορισμός των Σημερινών Συνθηκών (συνέχεια) Δράση Β.2 (01/02/13-01/08/13): Προετοιμασία των Σεναρίων Εφαρμογής (συνέχεια)
Υφιστάμενη Κατάσταση σε διεθνές, Ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο για τη Λατομική Βιομηχανία: Εξορυκτικές μέθοδοι σε διεθνές, Ευρωπαϊκό και Τοπικό επίπεδο περιλαμβάνουν την εξόρυξη με μηχανικά μέσα και με εκρήξεις Οι ιδιότητες της λάσπης (απόβλητο) λατομείων και η χρησιμότητά της μπορεί να επηρεαστεί από: Το τύπο των λατομικών υλικών Την ποιότητα των λατομικών υλικών Τη μεθοδολογία εξόρυξης Τις περιβαλλοντικές παραμέτρους To 2012 η παγκόσμια παραγωγή υλικών λατομείου ανήλθε περίπου στα 240 εκ. τόνους επηρεάζοντας περίπου 1.265 δισεκ. m2 γης (Stone Update, 2012) Τα απόβλητα διαχείρισης των λατομικών υλικών για την περίοδο 2003-2009 ανήλθαν περίπου στο 40-45% της συνολικής παραγωγής προϊόντος. Από αυτά το 40% περίπου ανακυκλώνεται από άλλους χρήστες ωστόσο η λάσπη λατομείων συχνά απλά αποθηκεύεται/απορρίπτεται σε τέλματα εντός των λατομείων (Natural Stone Council, 2009).
Πηγή: EEA, 2012 from Kuchling, 2007
Υφιστάμενη Κατάσταση σε διεθνές, Ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο για τη Λατομική Βιομηχανία: Τα συνολικά απόβλητα από λατομεία και ορυχεία στο επίπεδο της ΕΕ των 28 χωρών το 2010 ανήλθαν περίπου σε 672 εκ. τόνους ενώ στην Κύπρο το 2010 παράχθηκαν 371,784 τόνοι (Eurostat, 2013). Στην Κύπρο λειτουργούν 159 λατομεία (άλλα 50 έχουν κλείσει), 2 ορυχεία (άλλα 32 έχουν κλείσει) και υφίστανται δύο άδειες λατόμευσης για την Τσιμεντοποιία. Tα απόβλητα που παράγονται από τις λατομικές δραστηριότητες ανέρχονται περίπου στα 59,3 εκ. m3 τα οποία απορρίπτονται εντός των χώρων των λατομείων καλύπτοντας μια έκταση περίπου της τάξεως των 2,3 εκ. m2 (ENVECO A.Δ. I.A.CO Ltd, 2011). Στο Ηνωμένο Βασίλειο οι εκπομπές CO2 από την λατομική βιομηχανία συμβάλουν περίπου στο 1% των συνολικών εκπομπών (UK Mineral Forum, 2009). Στην Κύπρο η συμβολή της λατομικής βιομηχανίας στις συνολικές εκπομπές CO2 είναι αμελητέα.
Κόκκινο: Ενεργά Λατομεία Κίτρινο: Κλειστά λατομεία Μαύρο: Περιοχές Ορυχείων πηγή: ENVECO A.Δ. I.A.CO Ltd, 2011 Μπλε: Λατομεία Τσιμεντοποιίας
Προκαταρκτική Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από τη Λατομική Βιομηχανία: Περιβαλλοντικ ή Παράμετρος Μέγεθος Επίπτωσης Μικρή Μέτρια Θόρυβος και Δονήσεις Ατμόσφαιρα Μακροχρόνια Δυνατότητα Αντιμετώπισης Αντιμετωπίσι μη Μη Αντιμετωπίσι μη Μερικώς Αντιμετωπίσι μη Αισθητική Υδάτινοι Πόροι Βραχυχρόνια Τοπογραφία Βιολογικό Περιβάλλον Σημαντική Διάρκεια Επίπτωσης
Υφιστάμενη Κατάσταση σε διεθνές, Ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο για την Τουβλοποιία: Η διαδικασία κατασκευής τούβλων σε γενικές γραμμές είναι η ακόλουθη: Επεξεργασία πρώτων υλών (π.χ. θραύση και ανάμιξη) Καλούπωμα (γέμισμα καλουπιού, συμπίεση, κόψιμο) Αφύγρανση Ψήσιμο Βασική πρώτη ύλη για την κατασκευή τούβλων είναι η άργιλος. Στη Κύπρο οι πιο συνηθισμένες πρώτες ύλες είναι η ερυθρά και η γκρίζα άργιλος (προέρχεται από τοπικά λατομεία πλησίον των μονάδων παραγωγής) και το νερό. Στην Κύπρο η κατανάλωση αργίλου για τούβλα και κεραμίδια το 2008 ανήλθε περίπου σε 490.000 τόνους ενώ το 2012 σε 120.000 τόνους (Υπηρεσία Μεταλλείων, 2013). Το 1997 μόνο στην Κίνα παράχθηκαν περίπου 487 δις τούβλα, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο παρήγαγε περίπου 4 δις τούβλα (Zhang, 1997). Το 2004 οι ΗΠΑ παρήγαγαν περίπου 9 δις τούβλα (B.I.A, 2004). Στην Κύπρο η παραγωγή τούβλων και κεραμιδιών το 2008 ανήλθε περίπου σε 101 εκ. τεμάχια ενώ το 2012 περίπου σε 25 εκ. τεμάχια (Υπηρεσία Μεταλλείων, 2013).
Υφιστάμενη Κατάσταση σε διεθνές, Ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο για την Τουβλοποιία: Σύμφωνα με μια μελέτη του 2009 η κατανάλωση ενέργειας για την κατασκευή ενός τούβλου εκτιμήθηκε ότι ανέρχεται περίπου στα 1,3kWh (στο παρελθόν 4kWh), (BIA, 2009). Στην Κίνα ο μέσος όρος εκπομπών CO2 για κάθε τόνο προϊόντος εκτιμήθηκε σε 36.76 kg, ενώ στην Ινδία σε 277.22 kg (Visvanathan et al., 2003). Στην Ευρώπη οι εκπομπές κυμαίνονται από 94.2 kg CO2 ανά τόνο τούβλων (Weinerberger, 2011), έως 302.13 kg ανά τόνο τούβλων (Heidleberg 2011). Στην Κύπρο το 2005 οι συνολικές εκπομπές CO2 από την Τουβλοποιία ανήλθαν στο 1,6% (125,713 τόνοι) του συνόλου των εκπομπών για τη χώρα, ενώ το 2011 στο 0,6% ( 45,674 τόνοι).
Προκαταρκτική Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της Τουβλοποιίας: Εισροές και εκροές στην Τουβλοποιία για κάθε τόνο παραγόμενου προϊόντος (Koroneos (Koroneos 2 & Dompros, 2006) 2006)
Υφιστάμενη Κατάσταση σε διεθνές, Ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο για την Τσιμεντοποιία: Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Επιχειρηματικό Συμβούλιο για την Αειφόρο Ανάπτυξη (WBCSD, 2009) το τσιμέντο είναι το δεύτερο πιο κοινά χρησιμοποιούμενο υλικό μετά το νερό στη διαμόρφωση του δομημένου περιβάλλοντος. Επομένως περίπου 30 δις τόνοι τσιμέντου εκτιμάται ότι καταναλώθηκαν παγκοσμίως το 2006, σε σύγκριση με 2 δις τόνους το 1950. Οι βασικές πρώτες ύλες για την παραγωγή τσιμέντου είναι η άργιλος και ο ασβεστόλιθος. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Τμήματος Μεταλλείων η κατανάλωση αργίλου το 2008 για την παραγωγή τσιμέντου στην Κύπρο ανήλθε περίπου σε 635.000 τόνους ενώ το 2012 σε 375.000 τόνους. Η παραγωγή τσιμέντου σε γενικές γραμμές περιλαμβάνει τις ακόλουθες διαδικασίες : Επεξεργασία πρώτων υλών Ετοιμασία του Κλίνκερ Ετοιμασία του Τσιμέντου (ανάμιξη και άλεση υλικών)
Ασβεστολιθικό λατομείο
Υφιστάμενη Κατάσταση σε διεθνές, Ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο για την Τσιμεντοποιία: Στην Κύπρο υπάρχει μόνο μια βιομηχανία για την παραγωγή τσιμέντου. Η παραγωγή τσιμέντου στην Κύπρο το 2008 ανήλθε σε 1,9 εκ τόνους ενώ το 2012 σε 1,08 εκ τόνους.
Προκαταρκτική Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από την Τσιμεντοποιία: Παγκόσμιες εκπομπές CO2 ανά τομέα (WBCSD, 2005) Η παραγωγή τσιμέντου στην Ευρώπη αποτελεί το 10% της παγκόσμιας παραγωγής, 0,5% των παγκόσμιων εκπομπών CO2 (ΕΕ, 2013). Στην Κύπρο οι εκπομπές CO2 από την Τσιμεντοποιία το 2005 ανήλθαν στο 19,3% (1,484,585 τόνοι) του συνόλου των εκπομπών (7,681,895 τόνοι), ενώ το 2011 ανήλθαν περίπου στο 11,9% (Τμήμα Περιβάλλοντος, 2013). Οι περιβαλλοντικές παράμετροι που μπορούν να επηρεαστούν από τη λειτουργία της Τσιμεντοποιίας είναι η αέρια ρύπανση, ο θόρυβος και οι δονήσεις, το βιολογικό περιβάλλον, το έδαφος, η τοπογραφία και η αισθητική.
Υφιστάμενη Κατάσταση των εμπλεκόμενων βιομηχανιών στο Πρόγραμμα QuaResE: Τα Λατομεία Φαρμακά Plc έχουν τη δυνατότητα παραγωγής περίπου 2.200.000 τόνων υλικών το χρόνο από τα δύο λατομεία τους (Φαρμακάς και Γεννάδιος Θεολόγος). Η παραγωγή λάσπης λατομείου κατά μέσο όρο ανέρχεται περίπου στους 100 τόνους ημερησίως (ασβεστολιθική και διαβασική λάσπη). Εκπέμπονται περίπου 4 τόνοι CO2 ετησίως και περίπου 33 τόνοι σκόνης. Η χρήση αργίλου από τα Ηνωμένα Τουβλοποιία Λτδ τα τελευταία 5 χρόνια έχει μειωθεί δραστικά από 104,814 τόνους το 2008 σε 24,422 τόνους το 2012. Το 2009 τα ΗΤ είχαν εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα της τάξεως των 10,554 τόνων, ενώ το 2011 οι εκπομπές CO2 μειώθηκαν στους 5.529 τόνους. Η Τσιμεντοποιία Βασιλικού έχει την ικανότητα παραγωγής κατά μέσο όρο περίπου περίπου 1.3 εκ. τόνων τσιμέντου το χρόνο. Περίπου 1.9 εκ. τόνοι ορυκτών πρώτων υλών χρησιμοποιήθηκαν κατά τις παραγωγικές διαδικασίες το 2012 (ασβεστόλιθος, άργιλος, γύψος και άλλα). Οι συνολικές εκπομπές CO2 για το 2012 ανήλθαν περίπου σε 810.000 τόνους CO2 (μείωση σχετικά με προηγούμενα χρόνια).
Οι κύριες επιπτώσεις που προκαλούν οι εμπλεκόμενες βιομηχανίες στο περιβάλλον σχετίζονται με τις εκπομπές αέριων ρύπων και σκόνης από τις παραγωγικές τους διαδικασίες, επιπτώσεις στο έδαφος και την αισθητική από την εξόρυξη και χρήση πρώτων υλών και επιπτώσεις στις χρήσεις γης και το βιολογικό περιβάλλον από την κάλυψη εκτάσεων για την απόρριψη αποβλήτων (λατομεία). Εντοπίστηκαν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της λάσπης λατομείων, αναδεικνύοντας τη δυνατότητα χρήσης της στην κατασκευή τούβλων και τσιμέντου. Τα λατομεία στην Κύπρο παράγουν δύο κύριους τύπους λάσπης: διαβασική και ασβεστολιθική λάσπη. Τα κρίσιμα ποιοτικά χαρακτηριστικά της λάσπης είναι η περιεκτικότητα σε υγρασία, η κοκκομετρία και η περιεκτικότητα σε ανθρακικά (LOI απώλεια πύρωσης). Σύμφωνα με χημικές αναλύσεις που πραγματοποίησαν τα Λατομεία Φαρμακά τα πιο πάνω χαρακτηριστικά για τον κάθε κύριο τύπο λάσπης έχουν κατά μέσο όρο ως εξής: Διαβασική λάσπη: Περιεκτικότητα Υγρασίας= 10.30%, Κοκκομετρία= 0.029mm, Περιεκτικότητα Ανθρακικών= 7.318% Ασβεστολιθική λάσπη: Περιεκτικότητα Υγρασίας= 12.52%, Κοκκομετρία= 0.052mm, Περιεκτικότητα Ανθρακικών= 40.43 % Σημειώνεται πως σε επαληθευτικές αναλύσεις στα πλαίσια της παραγωγικής διαδικασίας της Τσιμεντοποιίας οι τιμές της περιεκτικότητας υγρασίας παρουσιάστηκαν σημαντικά αυξημένες (διαβασική: 19.56% και ασβεστολιθική: 25.7%).
Διαβασική λάσπη παραγωγή Αποξηραμένη Ασβεστολιθική λάσπη μετά την
Επομένως, σύμφωνα με τις χημικές αναλύσεις αλλά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των υφιστάμενων πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή τούβλων και τσιμέντου, η διαβασική λάσπη μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή τούβλων αντικαθιστώντας μερικώς την ερυθρά άργιλο. Επίσης και τα δύο είδη λάσπης μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην Τσιμεντοποιία αντικαθιστώντας την άργιλο και τον ασβεστόλιθο στις διάφορες παραγωγικές φάσεις. Υπάρχουν κάποιες κρίσιμες παράμετροι οι οποίες πρέπει να βελτιωθούν για την αξιοποίηση της λάσπης λατομείων στην Τουβλοποιία και την Τσιμεντοποιία με αποδοτικότερο τρόπο. Αυτές οι παράμετροι είναι: Διαθεσιμότητα λάσπης λατομείου: διαχωρισμός λάσπης από αδρανή υλικά κατά την αποθήκευση της στο λατομείο Καθαρότητα του κάθε τύπου λάσπης λατομείου: ξεχωριστή αποθήκευση διαφορετικών τύπων ασβεστολιθικής λάσπης (λάσπη από το μύλο παραγωγής άμμου και λάσπη από την έκπλυση αδρανών) Περιεκτικότητα υγρασίας: ελάττωση της υγρασίας των υπό αξιοποίηση τύπων λάσπης μέσω κατάλληλης αποθήκευσης και επεξεργασίας (ανάδευση) με σκοπό την εξάτμιση ποσοστού υγρασίας
Κατά τη διάρκεια αυτής της δράσης καθορίστηκαν σενάρια χρήση της λάσπης λατομείων για την πιλοτική κατασκευή τούβλων και τσιμέντου. Επομένως, βάση των ποιοτικών προτύπων κάθε βιομηχανίας, των ποιοτικών χαρακτηριστικών των πρώτων υλών και της λάσπης λατομείου, αλλά και περιβαλλοντικών παραμέτρων στοχεύοντας την ελαχιστοποίηση πρόκλησης αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, καθορίστηκε αριθμός σεναρίων για την κατασκευή δύο τύπων τούβλων και αριθμός σεναρίων για τη χρήση λάσπης λατομείου στην παραγωγική διαδικασία της Τσιμεντοποιίας. Εκτίμηση των εκπομπών CO2 πραγματοποιήθηκε για κάθε προτεινόμενο σενάριο εφαρμογής που καθορίστηκε κατά τη διάρκεια της δράσης αυτής. Για την εκτίμηση των εκπομπών CO2 λήφθηκαν υπόψη το ποσοστό συμμετοχής της λάσπης λατομείου στο κάθε σενάριο παραγωγής τελικού προϊόντος, η περιεκτικότητα ανθρακικών του κάθε τύπου λάσπης λατομείων, η κατανάλωση καυσίμου κατά την παραγωγική διαδικασία, η κατανάλωση καυσίμου κατά την εξόρυξη και μεταφορά πρώτων υλών και η κατανάλωση καυσίμου κατά την μεταφορά λάσπης λατομείου στους τελικούς αποδέκτες.
Βάσει των εκτιμήσεων εκπομπών CO2 για κάθε προτεινόμενο σενάριο εφαρμογής εξάγονται τα ακόλουθα συμπεράσματα: Όσο μεγαλύτερο το ποσοστό χρήση λάσπης τόσο λιγότερες εκπομπές CO2 στο σύνολο των διεργασιών παραγωγής Αναφορικά με το μέγεθος των εκπομπών που εκτιμήθηκαν σε θεωρητικό επίπεδο, εντοπίστηκε το ενδεχόμενο μείωσης των εκπομπών CO2 Η μείωση των εκπομπών οφείλεται στην μείωση κατανάλωσης καυσίμου για εξόρυξη και μεταφορά πρώτων υλών Από την παραγωγική διαδικασία εντός του εργοστασίου παραγωγής Τούβλων εκτιμάται πως υπάρχει αμελητέα αύξηση των εκπομπών με τη χρήση της λάσπης λατομείου σε σχέση με την υφιστάμενη κατάσταση. Η απόσταση μεταξύ των λατομείων και των τελικών προορισμών (βιομηχανίες) είναι σημαντική παράμετρος για τον προσδιορισμό των εκπομπών CO2 Σε γενικές γραμμές ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος από τη χρήση λάσπης λατομείων στην Τουβλοποιία και την Τσιμεντοποιία θα είναι θετικός, ωστόσο σημαντική παράμετρος προς διερεύνηση είναι το κόστος αξιοποίησης και τα πιθανά μέτρα για την προώθηση της.
*Scenario 0 αντιπροσωπεύει τις πραγματικές εκπομπές για το 2012 για την παραγωγή τούβλων στο εργοστάσιο των Ηνωμένων Τουβλοποιείων Λτδ (λαμβάνοντας υπόψη και τις εκπομπές από την εξόρυξη και μεταφορά πρώτων υλών)