1
Περιεχόμενα 1.Εισαγωγή.σελ.3 2. α) Τι είναι ρατσισμός.σελ.4 β) Αιτίες του ρατσισμού σελ.6 γ) Συνέπειες του ρατσισμού....σελ.6 3.Ρατσιστικές θεωρίες Ρατσιστικές ομάδες α) Ναζισμός. σελ.7 β) Αμερική: Κον-Κλουξ-Καν....σελ.8 γ) Νότιος Αφρική: Άπαρχαϊντ....σελ.9 4. Αντιρατσιστικά κινήματα-προσωπικότητες α) Μάρτιν Λούθερ Κινγκ σελ.10 β) Ρόζα Παρκς σελ.12 γ) Νέλσον Μαντέλα..σελ.13 δ) Αντιρατσιστικές Οργανώσεις: 1) Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες..σελ.15 2) Διεθνής Αμνηστεία σελ.16 5. Ελληνική Κοινωνία και ρατσισμός α) Συμπεράσματα έρευνας. σελ.18 β) Αποτελέσματα της έρευνας..σελ.20 γ) Καταγραφή επεισοδίων ρατσιστικής βίας.σελ.29 δ) Προτάσεις αντιμετώπισης του ρατσισμού.σελ.32 ε) Καθημερινές στερεοτυπικές εκφράσεις σελ.33 στ) Δράσεις στα πλαίσια του PROJECT...σελ.34 2
1.Εισαγωγή Είμαστε το τέταρτο τμήμα της Β Λυκείου και φέτος στα πλαίσια του μαθήματος της ερευνητικής εργασίας ασχοληθήκαμε με το επιζήμιο φαινόμενο του φυλετικού και κοινωνικού ρατσισμού. Στο πρώτο τετράμηνο προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε το θεωρητικό πλαίσιο της διαχρονικής αυτής παθογένειας και να απαντήσουμε σε ερωτήματα όπως τι είναι ρατσισμός και ποια είναι τα αίτια και οι συνέπειες του. Στη συνέχεια, ερευνήσαμε διαφορές ρατσιστικές, αλλά και αντιρατσιστικές θεωρίες και προσωπικότητες και μελετήσαμε τη δράση αντιρατσιστικών κινημάτων. Έπειτα, στο δεύτερο τετράμηνο, επικεντρωθήκαμε στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία και εξετάσαμε της διαστάσεις που έχει σε αυτή. Αρχικά πραγματοποιήσαμε μια έρευνα με σχετικό ερωτηματολόγιο σε συνομήλικούς μας από το οποίο καταλήξαμε σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Είχαμε την ευκαιρία, επίσης, να καταγράψουμε περιστατικά ρατσιστικής βίας, τα οποία βρήκαμε μέσα από αντιρατσιστικές οργανώσεις. 3
2.Τι είναι ο ρατσισμός -Ήρθε ο καιρός να αναρωτηθούμε τι είναι τελικά ο ρατσισμός ; Γιατί πρέπει να υφίσταται ; Ποιούς ανθρώπους βασανίζει και ποιοί τελικά είναι ρατσιστές ; Υπάρχει ρατσισμός σήμερα ; Πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί ; -Γενικά η λέξη ρατσισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις πράξεις μιας ομάδας ανθρώπων εναντίον μίας άλλης ομάδας.οι ρατσιστές απορρίπτουν τη διαφορετικότητα.ο ρατσισμός παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου στη ζωή,στην εργασία,στην εκπαίδευση,στην οικονομία και σε όλες τις πτυχές της προσωπικής και κοινωνικής ζωής του. Ετυμολογικά προέρχεται από την ιταλική λέξη ''razza'' που σημαίνει το σύνολο των ανθρώπων που ανήκουν στην ίδια φυλή ή έχουν την ίδια καταγωγή. -Ο ρατσισμός είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που οικοδομείται τόσο από στερεότυπα, όσο και από προκαταλήψεις.ορίζεται ως η προκατάληψη έναντι μιας φυλετικής, εθνικής, κοινωνικής, θρησκευτικής κ.τ.λ ομάδας και εκδηλώνεται με τη δυσμενή διάκριση, την περιθωριοποίηση και τον κοινωνικό αποκλεισμό αυτής της ομάδας.ο αποκλεισμός παίρνει θεσμική μορφή όταν βασίζεται σε ειδικούς νόμους και μηχανισμούς που θεσπίζει το κράτος (π.χ. Το Απαρχάιντ στη Νότιο Αφρική), ενώ η ρατσιστική συμπεριφορά, είτε σε επίπεδο ατόμων είτε σε επίπεδο θεσμών, εμπεριέχει βία, φυσική ή συμβολική. 4
Μορφές ρατσισμού -Φυλετικός ρατσισμός: Στις κοινωνικές επιστήμες σύμφωνα με τον ''κλασικό'' ορισμό του( μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα) ο ρατσισμός προϋποθέτει: α)την ύπαρξη ανθρώπων με διαφορετικά φυλετικά χαρακτηριστικά (χρώμα, κατατομή προσώπου) στους οποίους αποδίδονται κοινά πολιτσμικά και νοητικά χαρακτηριστικά. β)την πεποίθηση ότι αυτή η πολιτισμική ομάδα είναι κατώτερη γ)τον αποκλεισμό ή την εξόντωση της ομάδας με αυτά τα χαρακτηριστικά (π.χ. Η έξοντωση των Εβραίων από τους Ναζιστές) -Κοινωνικός ρατσιμός: Για τους σύγχρονους κοινωνικούς επιστήμονες ο όρος ''κοινωνικός ρατσισμός'' είναι ο πιο ενδεδειγμένος, γιατί συμπεριλαμβάνει και άλλα χαρακτηριστικά (εκτός απο το χρώμα) που αποτελούν κριτήρια αξιολόγησης του ''διαφορετικού'' (π.χ. Φύλο, ηλικία, εθνότητα, θρησκευτική ταυτότητα, σεξουαλικές προτιμήσεις, σωματικές αναπηρίες κ.ά). Τα κριτήρια αυτά κατασκευάζονται κοινωνικά και διαφοροποιούνται ανάλογα με την κοινωνία και την εποχή. 5
Αίτια ρατσιμού: οικονομικοί λόγοι έλλειψη παιδείας οικονομικά και πολιτικά προβλήματα της χώρας επιθυμία ατόμων και λαών για απόκτηση δύναμης επιρροή θρησκευτικών δοξασιών κοινωνικές ανισότητες προκαταλήψεις και στερεότυπα εθνικιστικά αίτια Συνέπειες του ρατσισμού: οικονομική εκμετάλλευση ατόμων και λαών πνευματική ανελευθερία υπονόμευση της δημοκρατικής λειτουργίας των θεσμών κοινωνική περιθωριοποίηση και κοινωνικός αποκλεισμός ατόμων και κοινωνικών ομάδων εκδήλωση βίας ανάπτυξη εθνικιστικών τάσεων 6
3.Ρατσιστικές θεωρίες Ρατσιστικές ομάδες Ναζισμός ή Εθνικοσοσιαλισμός Ιδεολογία που δημιουργήθηκε και ασκούνταν από το Ναζιστικό Κόμμα στην Γερμανία. Εφαρμόστηκε από το 1993 με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία και μέχρι το τέλος του Β Παγκοσμίου πολέμου. 7
Αμερική Κου-Κλουξ-Κλαν Με τον όρο Κου Κλουξ Κλαν (Ku Klux Klan, KKK) αναφερόμαστε κυρίως σε δύο διακριτές τρομοκρατικές οργανώσεις που έδρασαν στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και υποστήριξαν το ιδεολόγημα της υπεροχής των λευκών έναντι των άλλων φυλών, τον αντισημιτισμό, τον ρατσισμό και τηνομοφοβία, καθώς και την αυτοχθονία. Αυτές οι οργανώσεις χρησιμοποίησαν συχνά την τρομοκρατία, τη βία και πράξεις εκφοβισμού, για να καταπιέσουν τους Αφροαμερικανούς και άλλες φυλετικές ομάδες. 8
Νότιος Αφρική Απαρτχάιντ Το απαρτχάιντ (apartheid), (όρος που προέρχεται από τη γλώσσα Αφρικάανς και τα ολλανδικά και σημαίνει διάκριση), ήταν μια πολιτική των Λευκών που καθόριζε και επέβαλλε τη διάκριση των ανθρωπίνων ομάδων μέσα σε ένα κράτος βάσει φυλετικών κριτηρίων σε καθορισμένες γεωγραφικές περιοχές. Ως επίσημη κρατική πολιτική εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στη Νότιο Αφρική από το Εθνικό Κόμμα το 1948 και καταργήθηκε στις 30 Ιουνίου 1991. Ο όρος απαρτχάιντ χρησιμοποιείται πλέον για να υποδηλώσει κάθε πολιτική φυλετικού διαχωρισμού σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου. 9
Αντιρατσιστικά κινήματα προσωπικότητες Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ ( 1929-1968) Αμερικανός ιερέας, μεγάλος μαχητής κατά του ρατσισμού. Πήρε το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 1964. Έλεγε Έχω ένα όνειρο:<< Μια μέρα τα παιδιά μου θα ζουν σε αυτό το έθνος χωρίς να τα κρίνουν από το χρώμα του δέρματος τους, αλλά από την ποιότητα του χαρακτήρα τους>>. Δολοφονήθηκε το 1968. Ο Κίνγκ αγωνίστηκε για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων διοργανώνοντας καθιστικές διαμαρτυρίες και ειρηνικές πορείες. Το 1956 στο κίνημα του Κίνγκ πήρε την πρώτη μεγάλη του νίκη όταν το Ανώτατο δικαστήριο έκρινε αντισυνταγματικές τις φυλετικές διακρίσεις στα Μέσα μαζικής μεταφοράς. Το 1963 οργάνωσε μαζικές ειρηνικές διαδηλώσεις κατά των φυλετικών διακρίσεων, οι οποίες αντιμετωπίστηκαν με βία από την αστυνομία. Αποτέλεσμα αυτών των συρράξεων ήταν η παγκόσμια ενασχόληση των Μ.Μ.Ε με το θέμα των φυλετικών διακρίσεων στις Η.Π.Α και η σύλληψή του. Στις 28 Αυγούστου του ίδιου έτους, εκφώνησε τον περίφημο λόγο του << I have a dream >>, σε μια ειρηνική συγκέντρωση, στην Ουάσινγκτον, παρουσία 250.000 ανθρώπων όλων των φυλών. Το Δεκέμβριο του 1964, του απονεμήθηκε Νόμπελ 10
ειρήνης, ενώ ο αγώνας που έδωσε, οδήγησε στην ψήφιση του Νόμου περί πολιτικών δικαιωμάτων, ο οποίος εξουσιοδοτούσε την επιβολή της απάλειψης των φυλετικών διακρίσεων σε δημόσιους χώρους, από την κυβέρνηση των Η.Π.Α. Η ανυπακοή του νόμου αυτού θα επέφερε ποινική δίωξη στους παραβάτες. Το 1965 τάχθηκε ανοικτά του πολέμου του Βιετνάμ και του καθεστώτος της Νοτίου Αφρικής ενώ συμμάχησε με τους καταπιεζόμενους της Λατινικής Αμερικής θέλοντας να πετύχει μια ριζική αναδιάρθρωση της κοινωνίας. Στις 4 Απριλίου του 1967, εκφώνησε το λόγο << πέρα από το Βιετνάμ >> αποκαλώντας τις Η.Π.Α <<μεγαλύτερο προαγωγό βίας στον κόσμο>> και λέγοντας σε όσους θα τον αποκαλούσαν προδότη, μετά από αυτήν την ομιλία ότι θα ήταν προδοσία να μη μιλήσει. Στα τέλη του 1967, ο Κίνγκ προσπάθησε να πάρει μαζί τους ανθρώπους από όλες τις φυλές, κυρίως των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, ιδρύοντας την εκστρατεία των φτωχών. Με αυτόν τον τρόπο, η μη βίας, έδωσε τη θέση της στη μαζική ανυπακοή. Το Δεκέμβριο του 1967 ο Κίνγκ δήλωσε σε : << Πρέπει να σας ομολογήσω σήμερα, ότι, λίγο καιρό μετά την ομιλία μου στην Ουάσιγκτον ( I have a dream ) άρχισα να βλέπω ότι το όνειρο είχε μεταβληθεί σε εφιάλτη. Ήταν όταν τέσσερα όμορφα, ανυπεράσπιστα, αθώα, μαύρα κορίτσια δολοφονήθηκαν σε μια εκκλησία της Αλαμπάμα. Η προπαγάνδα εναντίον αυτού και του κινήματός τους κλιμακώθηκε, όταν ο τύπος ξεκίνησε να προειδοποιεί για την <<ένοπλη εξέγερση>> που ετοίμαζε ο Κίνγκ. Στις 3 Απριλίου του 1968 ( μια μέρα πριν την δολοφονία του) έδωσε τον τελευταίο το λόγο <<έφθασα στην κορυφή του όρους >>. Μέχρι και εκείνη την ημέρα ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ 11
αποτελούσε τον <πιο επικίνδυνο νέγρο της χώρας> για την C.I.A και το F.B.I. Ρόζα Πάρκς (1913-2005) Η 42χρονη μοδίστρα από το Μοντκόμερι της Αλαμπάμα έπειτα από μια μέρα στη δουλειά, επιβιβάστηκε σε λεωφορείο στο κέντρο της πόλης και κάθισε στην πρώτη σειρά των θέσεων που προορίζονταν για τους μαύρους πολίτες. Σύμφωνα με το νόμο για το φυλετικό διαχωρισμό, ο οποίος ίσχυε μέχρι το 1956, οι θέσεις των μαύρων επιβατών βρίσκονταν στο πίσω μέρος του λεωφορείου και χωρίζονταν από εκείνες των λευκών με μια κενή σειρά. Όταν το λεωφορείο γέμισε και έμειναν όρθιοι τέσσερις λευκοί ο οδηγός Τζέιμς Μπλέικ, απαίτησε να αδειάσει η πρώτη σειρά του <έγχρωμου τομέα>, στην οποία καθόταν η Πάρκς και να μείνει κενή. Ενώ οι έγχρωμοι συνεπιβάτες της συμμορφώθηκαν στη διαταγή του οδηγού, η Πάρκς εναντιώθηκε και παρέμεινε στη θέση της με αποτέλεσμα εκείνος να καλέσει την αστυνομία και εκείνη να συλληφθεί. 12
Η Ρόζα Πάρκς για το συμβάν στην αυτοβιογραφία της < Ο κόσμος λέει ότι δεν παραχώρησα τη θέση μου γιατί ήμουν κουρασμένη, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Δεν ήμουν σωματικά κουρασμένη, ούτε περισσότερο κουρασμένη από όσο ήμουν συνήθως στο τέλος μιας ημέρας στη δουλειά. Όχι, η μόνη κούραση που είχα, ήταν του να υποχωρώ. Το 1956 το Ανώτατο δικαστήριο των Η.Π.Α κήρυξε αντισυνταγματικό το νόμο για τον φυλετικό διαχωρισμό. Η πράξη της Ρόζα Πάρκς οδήγησε σε μια από τις πρώτες νίκες του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα στις Η.Π.Α και εκείνη έμεινε στην ιστορία ως η μητέρα του < σύγχρονου κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων>. Το 1996 της απονεμήθηκε το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας, ενώ το 1999 τιμήθηκε με το χρυσό Μετάλλιο του Κογκρέσου για τον αγώνα της κατά του ρατσισμού. Πέθανε σε ηλικία 92 ετών το 2005 και ήταν η πρώτη γυναίκα η σορός της οποίας εξετέθη σε λαϊκό προσκύνημα στο Καπιτώλιο. Νότιος Αφρική : Νέλσον Μαντέλα Ο Νέλσον Μαντέλα γεννήθηκε στο 18 Ιουλίου το 1918 στην Τράνσκεϊ της Νότιας Αφρικής. Για 20 χρόνια τέθηκε επικεφαλής στη μεγάλη εκστρατεία κατά της ρατσιστικής πολιτικής της κυβέρνησης της Νότιας Αφρικής φυλακίστηκε για 27 χρόνια από το καθεστώς των λευκών. Αποφυλακίστηκε το Φεβρουάριο του 1990. Η απελευθέρωση του το 1990 σημάδεψε την απαρχή θεμελιακών αλλαγών στο αφρικανικό 13
κράτος, που οδήγησαν στην πτώση του ρατσιστικού καθεστώτος (απαρχάντ) Έγινε ο πρώτος πρόεδρος του Αφρικανικού λαού το 1994. Κατέκτησε το Νόμπελ Ειρήνης το 1993 το οποίο μοιράστηκε με τον (τότε) πρόεδρο Φρεντερίκ Ντε Κλέρκ, ο οποίος ξεκίνησε διαπραγματεύσεις για τη λήξη του απαρχάντ. Αποτέλεσμα η διεξαγωγή εκλογών το 1994 με τη συμμετοχή όλων των εθνοτήτων από τις οποίες εξελέγη το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο με πρόεδρο τον Νέλσον Μαντέλα. 14
Αντιρατσιστικές Οργάνωσεις -Διεθνής Οργανισμοί Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες.(unhcr) Παρέχει προστασία και βοήθεια στους πρόσφυγες του κόσμου.ο οργανισμός δημιουργήθηκε από τη Γενική συνέλευση του Ο.Η.E και άρχισε να λειτουργεί το 1951 βοηθώντας αρχικά περισσοτέρους από ένα εκατομμύριο ευρωπαίους πρόσφυγες που προκάλεσε ο B Παγκόσμιος πόλεμος.στα άτομα που υπάγονται μόνο πρόσφυγες στην εντολή της Y.A δεν περιλαμβάνονται μόνο πρόσφυγες αλλά και ομάδες ανθρώπων όμως αιτούντες άσυλο επαναπατριζόμενοι πρόσφυγες ανιθαγενείς και άτομα εκτοπισμένα μέσα στις ίδιες τους τις χώρες.από την ίδρυση της έως σήμερα η Y.A έχει βοηθήσει πάνω από 50 εκατομμύρια ανθρώπους να ξαναρχίσουν επιτυχώς τη ζωή τους,κι έχει τιμηθεί δυο φορές με το Νόμπελ ειρήνης το 1954 και το 1981.Η κυριότερη αρμοδιότητα της Y.A γνωστής ωs διεθνής προστασία είναι να διασφαλίζει το σεβασμό τον θεμελιωδών δικαιωμάτων των προσφύγων (αίτηση ασύλου, και το δικαίωμα τους να μην επιστρέφουν με τη θέληση τους σε χώρα όπου έχουν λόγους να φοβούνται δίωξη.προάγει τις διεθνείς συμφωνίες των κυβερνήσεων με το διεθνές δίκαιο και παρέχει υλική βοήθεια 15
(νερό,τροφή, στέγη,ιατρική περίθαλψη σε κατατρεγμένους άμαχους). Στα πλαίσια των εποχών του project Εκπρόσωποι της Y.A ήρθαν στο σχολειό μας στης 25 Ιανουαρίου, για τα Περάσματα, βιωματικό παιχνίδι το οποίο βασίζεται στη μέθοδο της προσομοίωσης.μέσα από τη διαδικασία δραματοποίησης βιώσαμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες εγκαταλείποντας την πατρίδα τους για ένα αβέβαιο μέλλον.συνειδητοποιήσαμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σε σχέση με την ένταξη τους στη χώρα ασύλου, τις δυσκολίες παροχής πολιτικού ασύλου κ.α Διεθνής Αμνηστία Είναι ένα παγκόσμιο κίνημα περισσοτέρων από 3 εκατομμύρια υποστηρικτών μελών και ακτιβιστών που αγωνίζονται για την προστασία των διεθνών αναγνωρισμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων <<.Όραμα μας είναι ένας κόσμος όπου όλοι οι άνθρωποι θα απολαμβάνουν όλα τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται από την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Aνθρώπου και από άλλα διεθνή πρότυπα.βασικές αξίες μας η αλληλεγγύη σε παγκόσμιο επίπεδο,η αμεροληψία και η διαφάνεια,η δημοκρατία και ο αμοιβαίως σεβασμός. 16
Αγωνιζόμαστε για την καταπολέμηση των διακρίσεων που υφίστανται οι πρόσφυγες,οι μετανάστες οι μειονότητες αλλά και οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.>>οι πόροι της προέρχονται αποκλειστικά από όλους εκείνους που υποστηρίζουν τη δράση της με τη συνδρομή τους.για να διατηρεί την ανεξαρτισία και την αντικειμενικότητα της δεν δέχεται χρήματα από κυβερνήσεις η διακυβερνητικούς οργανισμούς.έχει τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ ειρήνης (1977) για τι συνεισφορά της στην εξασφάλιση της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και κατ επέκταση της ειρήνης στον κόσμο.αριθμεί περισσότερα από 2.8 εκατομμύρια μέλη,υποστηρικτές και ακτιβιστές σε όλο τον κόσμο. 17
5. Ελληνική Κοινωνία και ρατσισμός Συμπεράσματα -Τα αποτελέσματα της μικρής έρευνας που κάναμε μας δείχνουν ότι οι περισσότεροι μαθητές/τριες που ρωτήσαμε έχουν φιλικές σχέσεις με αλλοδαπούς μαθητές.οι περισσότεροι(48/64) δεν έχουν πρόβλημα να καθίσουν στο θρανίο με μαθητές "διαφορετικούς" (αλλοεθνή, αλλόθρησκο, Α.Μ.Ε.Α, υπέρβαρο, με εκκεντρική εμφάνιση) γεγονός που σημαίνει ότι αποδέχονται τον "άλλο" και δεν τον απορρίπτουν. -Στην ερώτηση αν θα τους πείραζε ο σημαιοφόρος του σχολείου να είναι άλλης εθνικότητας, εδώ οι απαντήσεις είναι μοιρασμένες 50% (32 ναι και 32 όχι).παρατηρούμε έναν προβληματισμό των μαθητών ως προς την εθνικότητα που θα πρέπει να έχει ο σημαιοφόρος. -Στην ερώτηση αν θα επιθυμούσαν να φοιτήσουν σε ένα σχολείο που το ποσοστό των αλλοδαπών μαθητών ήταν μεγαλύτερο από το ποσοστό των Ελλήνων 42/64 απαντούν ότι δεν θα το επιθυμούσαν.αυτό το ποσοστό σε συνδυασμό με τα ποσοστά των απαντήσεων σε άλλες ερωτήσεις σχετικά με αλλοδαπούς μαθητές δεν συνδέεται απαραίτητα με αρνητική στάση έναντι αυτών των μαθητών. -Στην ερώτηση για την στάση των μαθητών απέναντι σε κοινωνικές και φυλετικές ομάδες παρατηρούμε ότι οι περισσότεροι είναι θετικοί στους λευκούς, στα Α.Μ.Ε.Α και στους μαύρους, ενώ είναι επιφυλακτικοί απέναντι στους φορείς AIDS,τους τοξικομανείς, τους τσιγγάνους και τους ομοφυλόφιλους, αρνητικοί κυρίως στους τοξικομανείς, 18
τσιγγάνους και ομοφυλόφιλους. -Σε ερωτήσεις που συνδέονται με πρακτικές ρατσιστικής συμπεριφοράς ένα ποσοστό πάνω από το 50% έχει εμπλακεί είτε ως θύμα(25) είτε ως δράστης(22).ενώ οι περισσότεροι πάνω από το 50%(38) έχουν υπάρξει μάρτυρες ρατσιστικής συμπεριφοράς χωρίς όμως να εκδηλώσουν κάποια αντίδραση(παθητικά). 19
Το ερωτηματολόγιο συμπληρώ8ηκε από 64 μαθητές/τριες Λυκείου 29 αγόρια και 35 κορίτσια.από αυτούς οι 60 ήταν ελληνικής καταγωγής και οι 4 από άλλη χώρα. (Ερώτησεις 1&2) Στην ερώτηση (3): Yπήρξες ποτέ έως τώρα συμμαθητής/τρια με αλλοδαπούς μαθητές; 62 μαθητές/τριες απάντησαν ΝΑΙ ενώ 2 μαθητές/τριες απάντησαν ΟΧΙ Στην ερώτηση(4): Είχες ποτέ φιλικές σχέσεις με αλλοδαπούς μαθητές; 57 μαθητές/τριες απάντησαν ΝΑΙ ενώ 7 απάντησαν ΟΧΙ 20
Από όσους απάντησαν ότι είχαν φιλικές σχέσεις(57) οι 31 έχουν επισκεφτεί σπίτι αλλοδαπού φίλου τους ενώ οι 26 ΟΧΙ Στην ερώτηση(5): Υπάρχουν αλλοδαποί μαθητές/τριες στο τμήμα σας; Οι 51 απάντησαν ΝΑΙ και οι 13 απάντησαν ΟΧΙ 21
Στην ερώτηση (6): Με ποία από τις παρακάτω κατηγορίες μαθητών δεν θα επέλεγες να καθίσεις στο θρανίο; Οι κατηγορίες ήταν: Αλλοεθνή 3, Αλλόθρησκο 3, Α.Μ.Ε.Α 3, με εκκεντρική εμφάνιση 6 ενώ οι περισσότεροι(48) δεν έχουν πρόβλημα με καμία από τις παραπάνω κατηγορίες μαθητών 22