Περιγραφή του θέματος

Περιγραφή του θέματος Το τμήμα του λιμενικού μετώπου που μελετάμε έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με παρόμοιους χώρους ελληνικών πόλεων (Πάτρα, Θεσσαλονίκη, Βόλος κα): είναι νοηματικά και χωρικά αφιλόξενο για τους κατοίκους με προβληματική ποιότητα δομημένου περιβάλλοντος. Η έννοια του δημόσιου χώρου δίπλα στο νερό δεν αναφέρεται μόνο στο χώρο της πόλης, αλλά και στις σχέσεις που τον προσδιορίζουν και αναπτύσσονται μέσα σε αυτόν, όπως σχέσεις εμπειριών, κατασκευασμένων εικόνων, περιβάλλοντος και καθημερινότητας. Όπως οι περισσότεροι εναπομείναντες χώροι λιμενικών εγκαταστάσεων μέσα στις σύγχρονες πόλεις ο χώρος μελέτης είναι δυσλειτουργικός, τόσο ως οικοδομικό όσο και ως πολεοδομικό σύνολο. Αυτό είναι το προϊόν της καθημερινής σύγκρουσης του ιδιωτικού και του δημόσιου συμφέροντος σε μια πόλη που επεκτείνεται και αναπροσαρμόζεται. Τι καθορίζει τον παράλιο χώρο; Ποιος θεωρείται επιτυχημένος δημόσιος χώρος δίπλα στο νερό; Χαρακτηρίζονται ορισμένοι χώροι του αστικού μετώπου ως δημόσιοι χωρίς να είναι; Πως οφείλει ένας χώρος την συγκρότηση του στην παρακείμενη ύπαρξη του υγρού στοιχείου; Ως πρακτική εφαρμογή των αναζητήσεων αυτών χρησιμοποιείται η περιοχή που καθορίζει το Europan 10 για το θαλάσσιο μέτωπο της Κοπεγχάγης. Το μάθημα πέρα από την αναγνώριση των πραγματικών ορίων του δημόσιου-ιδιωτικού και πόληςνερού θα εξερευνήσει πως μέσω συνθετικών προτάσεων στην κλίμακα του αστικού σχεδιασμού μπορεί ένας ξεχασμένος λιμενικός χώρος να γίνει όχι μόνο βιώσιμος αλλά και χωρικά πιο ελκυστικός. Συνδέσεις μαθήματος: www.europan-europe.com http://astikos2.wordpress.com/ 1

Δομή του μαθήματος Οι φοιτητές καλούνται να καταστρώσουν το δικό τους σενάριο στη σύνθεση «αστικών επεισοδίων» και τη δική τους σχεδιαστική στρατηγική που θα ακολουθήσουν, βάση των δυναμικών χαρακτηριστικών που θα ταυτοποιήσουν στη πρώτη φάση του μαθήματος. Στη συνέχεια, αναμένεται να ερευνηθούν τρόποι με τους οποίους τα επεισόδια μπορούν να ενταχθούν στη δομή και τη λειτουργία του συνόλου, να σηματοδοτήσουν δράσεις, να μεταφέρουν συγκεκριμένο νόημα ή συμβολισμό και να δομήσουν την αισθητική συγκρότηση της ευρύτερης περιοχής. Έμφαση θα δοθεί στο σημασιολογικό ντύσιμο των κενών κοινόχρηστων χώρων της λεπτής ζώνης της προβλήτας, που ενώ προέκυψαν ως παράπλευρη εξέλιξη κατά τις φάσεις ανάπτυξης του λιμανιού, καλούνται τώρα να μετατρέψουν την ενσώματη εμπειρία (μαζί με τον προτεινόμενο υλικό δημόσιο χώρο και τις δραστηριότητες του) σε ένα σύστημα απόδοσης ταυτότητας, αναγνωρισιμότητας και αναγνωστικότητας της περιοχής. Παράλληλα θα επιχειρηθεί η εξοικείωση των συμμετεχόντων του μαθήματος με τη διαδικασία εμπλουτισμού της υλικότητας του δημόσιου 1 χώρου της πόλης: στοιχεία πρωτοτυπίας, ενότητας των αντιληπτικών δεδομένων, ποικιλίας, ικανότητας δημιουργίας έντονων μνημονικών εικόνων, ο βαθμός συμβολισμού, πολυπλοκότητας, οικειοποίησης είναι μόνο μερικά από τα εργαλεία συνθετικής προσέγγισης που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο αστικός σχεδιαστής. Στην πρώτη φάση διάρκειας τριών εβδομάδων επικεντρωνόμαστε στη ταυτοποίηση των ορίων διεπαφής δημόσιου/ιδιωτικού και πόλης/νερού: με αφετηρία τον πολεοδομικό χάρτη της περιοχής και το υλικό της οργανωτικής επιτροπής του διαγωνισμού ερευνούμε και σημειώνουμε τα κτιριακά αποθέματα (αλλά και τις χρήσεις τους, την ιστορικότητα ή τη σημασία τους στην οργάνωση της περιοχής κ.α.), κενούς χώρους που εγκαταλείφθηκαν χωρίς δραστηριότητα, τόπους με υποβαθμισμένη ή χωρίς καθόλου αξία, χώρους που αποφεύγονται ως «επικίνδυνοι», αδρανοποιημένες εκτάσεις μεταξύ δρόμων ή κτισμάτων και νερού, κτίρια προς διατήρηση/επανάχρηση κ.α. Αυτή η διαδικασία της λεπτομερούς χαρτογράφησης προϋποθέτει μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης και κατανόηση της αίσθησης του χώρου, της χρονικότητας και του συμβολισμού που εκφράζουν οι υφιστάμενες δομές, της ιστορικότητας ορισμένων κτισμάτων, κυρίως αυτών που σχετίζονται με την εγκαταλελειμμένη λιμενική δραστηριότητα, αλλά και τη καταγραφή στοιχείων όπως η προσβασιμότητα, η διαπερατότητα του ιστού και οι χώροι προσέγγισης του θαλάσσιου μετώπου. Σε αυτή την χαρτογράφηση καλούνται οι φοιτητές να βασιστούν αποκλειστικά στο υλικό που θα τους δοθεί καθώς και σε έρευνα μέσω διαδικτύου. Η πρώτη φάση όμως έχει και πιο συγκεκριμένο στόχο: να καταγράψει, να ερμηνεύσει και να μεταφράσει χωρικά τη σημασία που μπορεί να λάβει ο «κοινόχρηστος τόπος» στη δυναμική του δημόσιου χώρου και στην δυναμική προβολή της ταυτότητας του. Για την ευκολότερη προσέγγιση του θέματος, οι φοιτητές καλούνται να χωριστούν σε ομάδες 4-5 ατόμων και να παραδώσουν τον «ενημερωμένο χάρτη» τους βάση μιας θεματικής ενότητας που θα οριστεί στο μάθημα σε 1 ΔΗΜΟΣΙΟΣ: Α. αυτός που σχετίζεται με το κοινό ή προορίζεται γι αυτό. Β. αυτός που σχετίζεται με το Κράτος ή ανήκει σε αυτό Γ. αυτός που σχετίζεται με το δημόσιο Δ. αυτός που διεξάγεται ενώπιο του κοινού ή είναι ανοιχτός στο κοινό. ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ:Α. αυτός που σχετίζεται με ιδιώτη(σε αντιδιαστολή με το σύνολο ή το δημόσιο)β. αυτός που εργάζεται για λογαριασμό ιδιώτη Γ. αυτός που απευθύνεται σε συγκεκριμένο άτομο ή ομάδα και όχι στο κοινό. (πηγή: Λεξικό Νεοελληνικής Γλώσσας, Μπαμπινιώτης) 2

συνεργασία με τον διδάσκοντα (π.χ. τέτοιες πιθανές ενότητες μπορούν να αποτελέσουν η «ιστορικότητα», η «τυπολογία», οι «πολεοδομικοί κανόνες», η «αδράνεια χώρου», οι «χρήσεις γης και οι συσχετισμοί τους», «το τοπίο και τα φυσικά δεδομένα», τα «σημεία πρόσβασης στο νερό» κ.α.) Η δεύτερη φάση που διαρκεί ως το τέλος του εξαμήνου έχει στόχο την εφαρμοσμένη διερεύνηση των θεωρητικών ζητουμένων της πρώτης φάσης και διεκδικεί να συγκροτήσει μια ιδιαίτερη σχέση μεταξύ πόλης, υγρού στοιχείου και «κοινόχρηστου τόπου». Ζητείται μια σειρά παρεμβάσεων σε συγκεκριμένες περιοχές επαφής δημόσιου /ιδιωτικού και στεριάς/νερού με βάση τα δεδομένα που καταγράφηκαν. Οι φοιτητές επιλέγουν να μελετήσουν και να επέμβουν συνθετικά στους κοινόχρηστους τόπους που αυτοί κρίνουν σημαντικούς βάση των χαρακτηριστικών που ήδη ταυτοποίησαν. Αναπόφευκτα ο σχεδιασμός κάθε τόπου επιφέρει τη μελέτη σύνδεσης του με τον παρακείμενο δημόσιο ή ιδιωτικό χώρο καθώς και με τη χωρική εμπειρία του νερού που θα τον νομιμοποιεί ως παράλιο. Πρόνοιες μετακίνησης και μεταφοράς, σύνδεσης με τους χώρους κατοίκηση ή εργασίας κ.α αποτελούν πάντα χρήσιμο απόθεμα της σχεδιαστικής στρατηγικής. Θα προτιμηθούν κλίμακες εργασίας από 1:1000 μέχρι 1:200 (σχέδια και μακέτες) αλλά και κάθε αναπαραστατικό μέσο που μπορεί να βοηθήσει την επικοινωνία της κεντρικής συνθετικής ιδέας και των επιμέρους σχεδιαστικών προθέσεων. Δε θα γίνει λεπτομερής αναζήτηση αρχιτεκτονικών μορφών, παρά μόνο υπαινιγμός της εικόνας που κάθε ομάδα θα συνθέσει για το παράλιο μέτωπο μελέτης. 3

Ημερολόγιο Μαθήματος Διαλέξεις και εισηγήσεις -είτε σχετικές με το θέμα, είτε ευρύτερου ενδιαφέροντος- θα γίνουν στις ακόλουθες μέρες: - 24 Φεβρουαρίου 2009: Εισαγωγή στην εννοιολόγιση του Αστικού Σχεδιασμού - 3 Μαρτίου 2009: (Το μάθημα αναβάλλεται) - 10 Μαρτίου 2009: Η διαδικασία της μορφογένεσης στον Αστικό Σχεδιασμό - 17 Μαρτίου 2009: Ενδιάμεση παρουσίαση πρώτης φάσης - 24 Μαρτίου 2009: Η ταυτότητα του παράλιου τόπου ως κατασκευή - 31 Μαρτίου 2009: H εμπειρική αισθητική της Water City - 1 Απριλίου 2009: σύγχρονες προσεγγίσεις αστικών μετώπων: HafenCity και Parque das Nacoas Masterplans - 7 Απριλίου 2009: σύγχρονες προσεγγίσεις αστικών μετώπων: Vuosaari και Ruoholahti Masterplans - 28 Απριλίου 2009: σύγχρονες προσεγγίσεις αστικών μετώπων: Akker Brygge και large-scale architecture στην Ευρώπη - 5 Μαΐου 2009: Πόλη και Νερό: μια σχέση προς διερεύνηση στις προτάσεις των Olabeaga, One North Masterplan και Zorrozaurre - 12 Μαΐου 2009: Κώδικες χώρου και συστήματα αντίληψης: Rebstockpark Masterplan - 19 Μαΐου 2009: Πρόθεση, νόημα και δομή στο σχεδιασμό του Ορίου: τύποι θεωριών - 26 Μαΐου 2009: Μικροδομές του αστικού παράλιου χώρου - 2 Ιουνίου 2009: Διορθώσεις ανά ομάδα - μέρα εξετάσεων: Τελική παρουσίαση 4

οργάνωση του μαθήματος και φοιτητικές ασκήσεις Εβδομάδα Θέμα Εργασία Μέρος 1 ο : Αναγνώριση και Περιγραφή #1 Ενημέρωση και αναγνώριση Ατομική προσέγγιση Ο κάθε φοιτητής καλείται να μελετήσει το υλικό που αποτυπώνει την προβληματική του ορίου στη περιοχή μελέτης #2 Τεκμηρίωση Περιγραφή της περιοχής α. Μελέτη της περιοχής και καταγραφή πληροφοριών πάνω σε φωτογραφίες, κολάζ, σκίτσα κλπ. β. Δημιουργία πολεοδομικού χάρτη ή ενημέρωση υπάρχοντος #3-#4 Ερμηνευτική Ανάλυση Ανάλυση της περιοχής α. Ιστορική β. Μορφολογική γ. Κοινωνική Συμπεράσματα - Αξιολόγηση Προβλήματα της περιοχής. Δυνατότητες της περιοχής. Παρουσίαση μέσω μακέτας. Μέρος 2 ο : Συγκρότηση αστικού σεναρίου επέμβασης #5 Περιοχή επέμβασης Με βάση τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα του πρώτου μέρους επιλέξετε το είδος και τα σημεία επέμβασης #6 Στόχοι και αρχές επέμβασης με στόχο την συνθετική άποψη. Θέστε τους στόχους της επέμβασης Αναβάθμιση αστικού χώρου Αναβάθμιση ποιότητας ζωής Βελτίωση λειτουργικότητας Βελτίωση εικόνας του αστικού τοπίου Ανάδειξη ταυτότητας και ιδιαιτερότητας περιοχής Διατήρηση αξιόλογων στοιχείων κ.α. Διαμόρφωση ιδεων επέμβασης Σύμφωνα με τους στόχους που θέσατε προτείνεται το σενάριο σας. Μέρος 3 ο : Σχεδιασμός #7-#14 Η πρόταση Διαμόρφωση τελικής προτάσης μέσω σημειακών ή γενικών επεμβάσεων στη περιοχή μελέτη. #15 Τελική παρουσίαση Η γενική αντιμετώπιση και οι βασικές επιλογές του θέματος θα παρουσιαστούν σε κλίμακες 1:1000 μέχρι 1:200. 5

Ενδεικτική βιβλιογραφία Ο Σχεδιασμός του Ορίου (Designing the Edge) Α+U, Architecture and Urbanism, MORPHOSIS Urban Projects, June 1994 Special Issue -για την κατανόηση της σχεδιαστικής (δείτε κυρίως τα παραδείγματα των Spreebogen, Paris Expo) Architectural Monographs No 23, MORPHOSIS: Conected Isolation, Academy editions 1993 Arkitektens Forlag, Kobenhavnernes Rum-Copenhagen Spaces, The Danish Architectural Press, 1996 Breen, Ann; Rigby, Dick, The New Waterfront, A Worldwide Urban Success Story, Thames and Hudson, 1996 - παρουσίαση επεμβάσεων μεγάλης κλίμακας στο όριο στεριάς/θάλασσας (από όλο τον κόσμο) της δεκαετίας του 90 Berlage Institute, Institut Francais d Architecture, Making the City by the Sea, Forum and Workshop Marseille 2001 Between sea and city: eight piers for Thessaloniki, NAi Publishers, 1997 Claude, Prelorenzo; Dehan, Philippe, La ville au bord de l eau, Editions Parentheses, 1993 Çïyle,B.S.;Pinder, D.A., Husein, M.S., Revitalizing the Waterfront: International Dimensions of Dockland Redevelopment, Belhaven Press, 1988 Dreiseitl, Herbert; Grau, Dieter; Ludwig, Karl; Waterscapes: Planning, Building and Designing with Water, Birkhauser, 2001 Edwards, Brian, London Docklands: Urban Design in an Age of Deregulation, Butterworth Architecture, 1992 Eisenman, Peter, RE: WORKING EISENMAN, Academy editions, 1993 παραδείγματα προθεσιοκρατικής προσέγγισης στον σχεδιασμό του αστικού χώρου Europan 4: european results: constructing the town upon the town Europa 6: in between cities, result book from Finland-Estonia-Sweden προσεγγίσεις σκανδιναβικού μοντέλου στην δόμηση του ορίου Gosling, David; Maitland, Barry, Concepts of Urban Design, Academy editions, London/St. Martin s Press, 1984 Himmelblau, Coop, Die Faszination der Stadt/ The Power Of The City, Verlag Jurgen Hausser 1992 (δείτε το παράδειγμα του Skyline) Ibelings, Hans, 20 th Century Urban Design in the Netherlands, NAi Publishers, Rotterdam, 1999 Dutch urbanism/ Ολλανδικός πραγματισμός και ακτογραμμή Koolhas, Rem, Projectes urbans (1985-1990)= Urban projects (1985-1990), Collegi d Arquitectes de Catalunya, Barcelona, 1990 Living on the water, New York : Rizzoli, 1998 Livingston Lawrence & Blayney John, What to do about the Waterfront: a report to the citizens waterfront committee, San Francisco, September 1971 Malone, Patrick, City, Capital and Water, Routledge, 1996 Martorell, Bohigas, Mackay, Puigdomenech, The Olympic Village: Barcelona 92, Editorial Gustavo Gili, S.A., 1992 -δείτε τα παραδείγματα των Nova Icaria, Old Port Meyer, Han, City and Port, International books, 1999 Moore, Charles, Water and architecture, London, Thames and Hudson, 1994 Powell, Kenneth, City Transformed, Laurence King, London, 2000 (examples OMA Almere) Vassalo, Rosa; Tousaint, Michel, Lisbon Expo 98, Editorial Blau, 1996 6

ViA Arquitectura, Agua Water, Colegio oficial de Arquitectos de la Comunidad Valenciana, 2001 Werner, Frank, COVERING + EXPOSING The Architecture of COOP HIMMELB(L)AU, Birkhauser, 2000 Citta d Acqua, Waterfront: a new frontier for cities on water, 1997 Ενδεικτικά Άρθρα Buchanan, Peter, Quays to Design, The Architectural Review, No.: 1106, April 1989 Βurney, Jan, On the waterfront, Building Design, No.:685, 13 April 1984 Ηall, Peter, Waterfronts: a new urban frontier, Casabella, Vol.56,No.: 589, September 1992 Hatton, Brian, The development of London s Docklands, Lotus International, No.: 57, 1990 Llano, Pedro, The City Open to the Sea, Casabella, No..:668, June 1999 (δείτε το παράδειγμα του Vigo) Αστικός και πολεοδομικός σχεδιασμός Αραβαντινός Α. Πολεοδομικός σχειασμός: Για μία βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού Χώρου, εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα 1997. Γεωργούλης, Δ., Συγκριτικές Προσεγγίσεις στη Θεωρία και τη Φιλοσοφία του Αστικού Σχεδιασμού, Εκδόσεις Παπαζηση, 2006 Λάββας Γ.Π., Μαρμαράς Μ. Θέματα αστικού Σχεδιασμού, ιστορική θεώρηση, σύγχρονη πραγματικότητα, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Ε.Μ.Μ.Ε., Αθήνα, 1994 Λαζαριδης, Π., Δημόσιος και ιδιωτικός χώρος : η ολλανδική εκδοχή: Bakema-Van den Broek, Παρατηρητής, 1980 Πεπονής, Γ. (1997). Χωρογραφίες Ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήματος, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Alexander Chr., A pattern Language, Oxford University Press New York,1977. Gallion,A. Eisner,S. Urban pattern : city planning and design, N.York : Van Nostrand Reinhold, 1986 Habraken N. J. (Author), Jonathan Teicher (Editor) The Structure of the Ordinary: Form and Control in the Built Environment, The MIT Press; New Ed edition (August 28, 2000) Καρύδης, Δ., Τα Επτά Βιβλία της Πολεοδομίας, Παπασωτηρίου, 2006 Κοσμάκη-Λουκοπούλου Π., Λουκόπουλος Δ. «Εισαγωγή στην έννοια του αστικού ιστού», Αρχιτεκτονικά Θέματα, τεύχος 16/1982 Lynch Kevin, Good City Form The MIT Press; Reprint edition (February 23, 1984) Lynch Kevin, The Image of the City The MIT Press (June 15, 1960) Kostof Spiro, The City Shaped: Urban Patterns and Meanings Through History, Bulfinch; Reprint edition (May 4, 1993) Mumford Lewis, The City in History: Its Origins, Its Transformations, and Its Prospects, Harvest Books (October 23, 1968) Rossi Aldo, L Architettura della Cittá, CLUP, Milano,1978. 7