Ερευνητική εργασία (Project) Β Λυκείου ΘΕΜΑ: ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

1 Ο ΓΕΛ ΦΙΛΙΠΠΙΑΔΑΣ Ερευνητική εργασία (Project) Β Λυκείου ΘΕΜΑ: ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Α Τετράμηνο Σεπτέμβριος 2013- Ιανουαριος 2014 Φιλιππιαδα

ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΟΜΑΔΑ 1: Αναγνώστου Χρήστος Διαμάντης Κων/νος Γεωργάνος Χρήστος Γιώτης Ιωάννης ΟΜΑΔΑ 2 : Αθανασίου Δημήτριος Αναστασιαδης Κων/νος Γεωργίου Βασίλειος Γιαννακός Ιωάννης ΟΜΑΔΑ 3: Βέτσος Ευάγγελος Γεώργιος Κων/νος Γιώτης Παναγιώτης Τσοκακτσή Μαρία ΟΜΑΔΑ 4: Κεφάλα Βασιλική Μαρούτσιου Δέσποινα Σκανδαλιάρη Κυριακή Τσιόγκα Ελένη ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΛΩΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στα πλαίσια του μαθήματος της ερευνητικής εργασίας της Β Λυκείου με θέμα «Ορθοδοξία και οικολογία» δώσαμε ένα ερευνητικό πεδίο για την κάθε ομάδα σχετικά με το θέμα. Στη συνέχεια έγινε επεξεργασία του ερωτηματολογίου που ανέδειξε κάποιεςς πλευρές του οικολογικού προβλήματος και την τοποθέτηση της ορθοδοξίας απέναντι σ αυτό. Η έρευνα έδειξε την καθοριστική σχέση ανθρωπολογίας και κοσμολογίας και ότι η πορεία και το μέλλον του πλανήτη μας εξαρτάται από τις δραστηριότητες του ανθρώπου μες σ αυτόν.

Οικολογία και οικολογικές οργανώσεις Τι είναι η οικολογία; Η οικολογία αποτελεί κλάδο των φυσικών επιστημών. Είναι η μελέτη της διάδοσης των πληθυσμών των ζώντων οργανισμών και το πως επηρεάζονται από το περιβάλλον Αντικείμενα της οικολογίας είναι: 1. η διατήρηση της βιοποικιλότητας 2. η αντιμετώπιση των οικολογικών προβλημάτων παρέχοντας επιστημονικές μεθοδολογίες και μετρήσεις. Οικολογικές οργανώσεις 1. Αρκτούρος Είναι μια Ελληνική μη Κυβερνητική και μη κερδοσκοπική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1992 για την προστασία της άγριας φύσης και του φυσικού περιβάλλοντος. Σκοπός: Η προστασία της άγριας φύσης με έμφαση στα μεγάλα θηλαστικά, τη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών και η παροχή ειδικής τεχνογνωσίας για τις επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον.

2. Greenpeace Τι είναι η Greenpeace; Είναι μια ανεξάρτητη, μη κερδοσκοπική περιβαλλοντική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1971. Σκοποί της οργάνωσης Α) Η δημιουργία ενός πράσινου και ειρηνικού κόσμου. Green(πράσινο) και peace(ειρήνη). Β)Αγωνίζεται για νερό και τροφή χωρίς τοξικές ουσίες και μεταλλαγμένα. Γ)Για κλίμα που ευνοεί την ανάπτυξη της ζωής αντί να την καταστρέφει. Δ)Για θάλασσες και δάση πλούσια σε ζωή. Ε)Για έναν ειρηνικό κόσμο χωρίς τον πυρηνικό εφιάλτη. Οι μεγαλύτερες επιτυχίες της οργάνωσης: 1. Οι ΗΠΑ σταματούν τις πυρηνικές δοκιμές στην Αλάσκα. 2. Απαγορεύεται διεθνώς η καύση αποβλήτων στη θάλασσα. 3. Απαγορεύεται οριστικά η πόντιση ραδιενεργών και βιομηχανικών αποβλήτων στη θάλασσα. 4. Απαγορεύονται τα αφρόδιχτα, ένα από τα πιο καταστροφικά αλιευτικά εργαλεία. 5. Υπογράφεται το Πρωτόκολλο του Κιότο που θέτει διεθνή όρια στις εκπομπές των αερίων το θερμοκηπίου για την αποφυγή των κλιματικών αλλαγών.

ΡΥΠΑΝΣΗ «Εγώ ερρύπανα τον αέρα, τη γη και τα νερά», ομολογεί ο άνθρωπος σε έναν ύμνο της ορθόδοξης εκκλησίας τη γιορτή των Θεοφανείων. Ορισμός: Η βαθμιαία ρύπανση και υποβάθμιση του περιβάλλοντος, που προέρχεται από τη δραστηριότητα του ανθρώπου και κυρίως από τη βιομηχανική ανάπτυξη της εποχής μας. Τυποι ρύπανσης Αστική ρύπανση Βιομηχανική ρύπανση Αγροτική ρύπανση Ενεργειακη ρύπανση Ακουστική ρύπανση

Τα αίτια της ρυπανσης 1. Η τεράστια τεχνολογική πρόοδος είχε σαν συνέπεια την υπερβολική εκμετάλλευση της φύσης. 2. Η μόλυνση της ατμόσφαιρας με τις αναθυμιάσεις από τις βιομηχανίες, τα εργοστάσια, τα καυσαέρια. 3. Η θάλασσα ρυπαίνεται από λύματα, απορρίμματα και απόβλητα. 4. Η καταστροφή του εδάφους και υπεδάφους από τις χημικές ουσίες και τις πυρηνικές δοκιμές. Μόλυνση του νερού και του αέρα και οι επιπτώσεις του Τα απόβλητα των εργοστασίων μολύνουν καθημερινά τις θάλασσες και τα ποτάμια ολόκληρου του κόσμου. Χιλιάδες ψάρια πεθαίνουν και μολύνονται από τα μολυσμένα νερά με αποτέλεσμα να τα τρώμε και να μολυνόμαστε και οι ίδιοι Ο αέρας μολύνεται από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων και των εργοστασίων με αποτέλεσμα τη μόλυνση των φυτών που έχει σαν συνέπεια την μείωση της παραγωγής οξυγόνου από αυτά.

Ρύπανση του νερού Με τον όρο ρύπανση του νερού εννοούμε την οποιαδήποτε ανεπιθύμητη αλλαγή στα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του νερού των θαλασσών, λιμνών ή ποταμών. Πως δημιουργείται αυτή η ρύπανση; Η ρύπανση αυτή δημιουργείται με την απελευθέρωση σε λίμνες, ποτάμια και θάλασσες ουσιών οι οποίες είτε διαλύονται, είτε κατακάθονται στον πυθμένα. Σοβαρότερη υπήρξε η χημική ρύπανση του νερού από βιομηχανικά απόβλητα, αστικά λύματα και γεωργικές απορροές.

Μορφές ρύπανσης 1. Αγροτική ρύπανση 2. Βιομηχανική ρύπανση 3. Ρύπανση από πετρελαιοειδή 4. Όξινη βροχή: Το φαινόμενο της όξινης βροχής παρουσιάζεται όταν το νερό της βροχής έχει πολύ αυξημένες όξινες ιδιότητες λόγω οξέων τα οποία βρίσκονται στην ατμόσφαιρα. Τα οξέα αυτά (θειικό και νιτρικό οξύ) είναι δυνατόν να μεταφερθούν από τους ανέμους σε μεγάλες αποστάσεις και να πέσουν στη Γη υπό τη μορφή όξινης βροχής. Επιπτώσεις όξινης βροχής: Στις Σκανδιναβικές χώρες ολόκληρες λίμνες έχουν νεκρωθεί από την όξινη βροχή. Ακόμα η όξινη βροχή προκαλεί σοβαρά προβλήματα στους φυτικούς οργανισμούς, στις καλλιέργειες αλλά και στους ζωικούς οργανισμούς.

Ορθόδοξη θεολογική κατανόηση του περιβαλλοντικού ζητήματος Ορθόδοξη λειτουργία και φυσικό περιβάλλον Η ορθόδοξη λειτουργική οπτική αντιλαμβάνεται τη δημιουργία ως θείο δώρο και ταυτόχρονα καθορίζει ότι η ανθρώπινη στάση έναντι του θείου αυτού δώρου οφείλει να είναι υπεύθυνη και σωστή χρήση του κτιστού κόσμου Προτείνει λοιπόν η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία μια κοσμοάποψη. Υποστηρίζει ότι ο κόσμος εμφορείται από το Θεό και ότι ο Θεός δραστηριοποιείται στον κόσμο μας. Γι αυτό και το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει κατά την τελευταία δεκαπενταετία εγκαινιάσει και οργανώσει ορισμένα διεθνή και διεπιστημονικά συμπόσια. Στο Αιγαίο Πέλαγος το 1995, τη Μαύρη θάλασσα το 1997,στον Δούναβη ποταμό 1999,στην Αδριατική θάλασσα το 2002 και πρόσφατα στον Αρκτικό

ωκεανό 2007.Η ορθόδοξη Εκκλησία την ημέρα των Θεοφανείων γιορτάζει την ανανέωση και αναγέννηση ολόκληρου του κόσμου. Σε μια εποχή που έχουμε μολύνει τον αέρα που αναπνέουμε και το νερό που πίνουμε καλούμαστε να αποκαταστήσουμε μέσα μας την αίσθηση του κόσμου ως δώρο του Θεού για την ανθρωπότητα, ο οποίος μας δίνεται για να ζήσουμε σε αρμονία μαζί του. Πρέπει να αξιοποιήσουμε τους φυσικούς πόρους με μετριοπάθεια. Για να γίνει ο άνθρωπος ευγνώμων χρήστης και όχι πλεονέκτης καταχράστης καλείται να επιστρέψει σε έναν «ευχαριστιακό»και «ασκητικό»τρόπο ζωής να ευχαριστεί δηλαδή το Θεό για το δώρο της δημιουργίας και να αποδίδει τον πρέποντα σεβασμό στη φύση. Το «ευχαριστιακό πνεύμα» μας θυμίζει ότι ο κτιστός κόσμος δεν είναι ιδιοκτησία μας αλλά δώρο του Θεού και Δημιουργού. Αυτός ο κόσμος προσφέρθηκε από το Θεό ως δώρο που πρέπει να αντιπροσφερθεί εν ευχαριστία. Με αυτό τον τρόπο ο ορθόδοξος πνευματικός δρόμος αποφεύγει το πρόβλημα της τυραννίας και καταδυνάστευσης του κόσμου. Το ασκητικό ήθος περιέχει την πρόθεση και την πειθαρχημένη προσπάθεια να προστατεύσουμε το δώρο της κτίσεως και να διατηρήσουμε τη φύση άθικτη. Τόσο η προστασία όσο και η αυτοσυγκράτηση είναι εκφράσεις αγάπης προς όλη την ανθρωπότητα και προς τον φυσικό κόσμο. Έτσι θα μπορούμε να μεριμνούμε για τα φυτά και τα ζώα,για τα δέντρα και τα ποτάμια, για τα βουνά και τις θάλασσες, για όλο το φυσικό περιβάλλον. Τότε η κτίση αφενός και η ανθρωπότητα αφετέρου θα διαλέγονται και θα συνεργάζονται η μία μετά την άλλη και δεν θα βρίσκονται πλέον σε αντιπαράθεση ή ανταγωνισμό.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ) Η Οικολογική κρίση, χωρίς υπερβολή, είναι ίσως το σοβαρότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα στις μέρες μας. Ο διαπρεπής επιστήμονας Steven Hawking προέβλεψε ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα οδηγήσει σε πλήρη αφανισμό της ανθρώπινης ζωής μέχρι το 3000 μχ και ότι ο μόνος τρόπος για να διασωθεί η ζωή είναι, κατά τη γνώμη του, η μεταφορά σε άλλους πλανήτες.

Αιτίες οικολογικού προβλήματος 1. Η αποξένωση του ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον. Η τραγωδία του ανθρώπου στην εποχή μας βρίσκεται στο ότι προσπαθεί να επιβεβαιώσει αγωνιζόμενος και αντιπαλεύοντας σε έναν κόσμο εχθρικό. 2. Φιλοσοφικές αντιλήψεις που υποστηρίζαν και υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος είναι μόνο η ψυχή ή το πνεύμα. Κατά συνέπεια δεν έχει καμία σημασία το υλικό (σώμα) και κατ επέκταση, ο φυσικός κόσμος που τον περιβάλλει. Η αποσύνδεση του ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον υπήρξε καίρια για την οικολογία. Ποια η σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό πρέπει να συγκλίνει όσο περισσότερο γίνεται μεταξύ επιστήμης και θεολογίας.μπορεί η επιστημονική και η θεολογική αλήθεια να μη συμπίπτουν, καθώς ο επιστήμονας έχει τη δική του αλήθεια, τη φυσική, της γνώσης της φύσης και ο θεολόγος την πνευματική, αυτή που πηγάζει από την πίστη. Συνήθως το σημείο τομής της συνάντησής τους είναι η ηθική. Και οι δυο συμφωνούν στο ότι κάτι είναι καλό ή κακό, επιτρεπτό ή όχι. Για την ορθοδοξία ο άνθρωπος είναι ψυχοσωματική οντότητα. Το σώμα του τον συνδέει με το φυσικό περιβάλλον παύει ν υπάρχει ο άνθρωπος. Αυτό θεμελιώνεται στο ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από το Θεό στο τέλος της Δημιουργίας και αφού είχε προηγηθεί η δημιουργία του υλικού κόσμου και όλου του ζωικού βασιλείου. Αυτό δείχνει ότι και το φυσικό περιβάλλον έχει ανάγκη τον άνθρωπο για να υπάρξει, χωρίς τον άνθρωπο ολόκληρη η κτίση καταρρέει. Ο άνθρωπος στην άσκηση της ελευθερίας του μπορεί να αντιταχθεί στο φυσικό περιβάλλον, και αυτό κάνει με την

καταστροφή του περιβάλλοντος, αλλά με την άσκηση της ελευθερίας του μπορεί να το αγαπήσει και να το σεβαστεί. Πως συνδέεται ο άνθρωπος και το φυσικό περιβάλλον, η επιστήμη και η θεολογία; 1. Η οικολογική κρίση δε συνδέεται μόνο με την ηθική κρίση του κόσμου, ευδαιμονισμός, ατομικισμός, καταναλωτισμός κλπ, αλλά προπάντων με την αλλοίωση της ταυτότητας του ανθρώπου. Η κρίση είναι οικολογική και όχι απλώς ηθική. 2. Επιστήμη και θεολογία οφείλουν να αναδείξουν τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική οντότητα και το σώμα του ανθρώπου ως κρίκο μεταξύ αισθητών και νοητών. Η ορθόδοξη Εκκλησία καλείται να προβάλλει όσο περισσότερο μπορεί τα δυο μεγάλα οικολογικά της όπλα, τη Θεία Ευχαριστία και τον ασκητισμό. Με το πρώτο βιώνεται η αξία του υλικού κόσμου του Θεού και με το δεύτερο ανακαθαίρεται το σώμα από ότι το εμποδίζει να είναι όργανο επικοινωνίας με τους άλλους, με το φυσικό περιβάλλον και με τον ίδιο το Θεό.

Ορθόδοξη ασκητική και οικολογία Οι ασκητές επώνυμοι και ανώνυμοι στη σχέση τους με τη φύση και τα ζώα α. Αγάπησαν ειλικρινά τα υλικά στοιχεία επειδή νωρίτερα αγάπησαν με όλο τους το είναι τον ποιητή του ουρανού και της γης. β. Σεβάστηκαν την κτίση, επειδή δεν την αντιμετώπισαν ποτέ ως κτήση τους και ιδιοκτησία τους. γ. Διαφύλαξαν με περίσκεψη, ως καλοί ένοικοι και έμπιστοι διαχειριστές τον τόπο της πρόσκαιρης φιλοξενίας τους. δ. Έκαναν πράξη τα λόγια των προσευχών τους με τη στάση αγάπης τους απέναντι στον κόσμο. Πέρασαν από την Ορθοδοξία στην Ορθοπραξία και έδειχναν έμπρακτα το σεβασμό τους προς το φυσικό περιβάλλον. ε. Η Ορθόδοξη Ασκητική έχει συνεισφέρει πολλά στον οικολογικό προβληματισμό και οι μοναχοί της συμμετέχουν καθοριστικά στις διεθνείς προσπάθειες για καλυτέρευση της ποιότητας ζωής και ύπαρξης πάνω στον πλανήτη Γη. Τελικά η ορθόδοξη ασκητική προηγείται στον Αγώνα υπερ του περιβάλλοντος. Ίσως επειδή εκ πεποιθήσεως εφαρμόζει τελικά εκείνο που ο Οδυσσέας Ελύτης έχει εκφράσει «Αν δεν στηρίζεις το ένα σου πόδι έξω απ την γη ποτέ δεν θα μπορέσεις να σταθείς επάνω της».

H σχέση ανθρώπου και φύσης Η πνευματική υπόσταση του οικολογικού προβλήματος «Η γη αγλώσσως βοά στενάζουσα τι με κακοίς μιαίνετε πολλοί πάντες ανθρώποις.» Η οικολογική κρίση μπορεί να χαρακτηριστεί ως μετάσταση της ηθικής και της κοινωνικής κρίσης στη φύση από τον άνθρωπο που έβαλε ως σκοπό του αντί τη σωτηρία του την υλική σύναξη. Διότι η φύση δεν είναι ανεξάρτητη από την ιστορία και τις ενέργειες του ανθρώπου «Η φύσις δια τον άνθρωπο εγένετο. Ουχ ο άνθρωπος δια την φύσιν» (Μαρκ β 27)

Θεολογική προσέγγιση του κόσμου Η δημιουργία του κόσμου πριν από τη δημιουργία του ανθρώπου έχει την έννοια ότι ο Θεός ετοίμασε πρώτα τον τόπο και μετά τον κάτοικο. Εδημιούργησε τον βιότοπο του ανθρώπινου είδους. Ποιο ψάρι θα μπορούσε να ζήσει «ανευ θαλάσσης» και ποιο χόρτο «ανευ χοός» (Μ.Βασίλειος). Μ αυτόν τον τρόπο και η ζωή του ανθρώπου απαιτεί γη και νερό. Ο άνθρωπος με την πτώση του λάτρεψε «την κτίση παρά τον κτίσαντα» και παρέσυρε και τη φύση στη δική του αποτυχία και η κτίσις «συστενάζει και συνωδίνει»(ρώμη 22).Η αποστασία και η πτώση του ανθρώπου αποσυνθέτει και όλο το φυσικό κόσμο. Επικρατεί πλέον και στη φύση αταξία και δυσαρμονία (Αφετηρία της πνευματικής υπόστασης του οικολογικού προβλήματος ) Ορθόδοξη απάντηση για τη σχέση ανθρώπου και φύσης Ο άνθρωπος είναι μεθόριος ανάμεσα στον υλικό και τον πνευματικό κόσμο. Καλείται ο άνθρωπος να συντηρήσει, να προστατέψει από τον κίνδυνο καταστροφής, να καλλιεργήσει τον πλανήτη που του εμπιστεύθηκε ο Θεός. Δεν είναι προορισμένος ο άνθρωπος να κατεξουσιάζει της κτίσεως, σαν να είναι ο ιδιοκτήτης της δημιουργίας, αλλά να ενεργεί ως οικονόμος της και να την φροντίζει με αγάπη. Σήμερα είναι αυτό ακριβώς το πνεύμα της αγάπης που έχασε ο άνθρωπος. Η εγωπάθεια, απληστία, φιλαργυρία δημιουργούν αντιμαχόμενα άτομα που καθένα εκμεταλλευόμενο ή αδιαφορώντας για τους άλλους εκμεταλλεύεται ή καταστρέφει τη φύση. Η φύση κακοποιείται. Αυτή η αλλοτρίωση της φύσης από τον άνθρωπο εξασθενεί τη σχέση της φύσης με το Θεό. Παύει πλέον η φύση να θεωρείται ως θεϊκή δημιουργία.

Ποια είναι η ορθόδοξη στάση; Η σωστή στάση απέναντι στη φύση και τα αγαθά της είναι η έλλογη χρήση τους. Οι πατέρες της Εκκλησίας μιλάνε στα κείμενα τους για αντικαταναλωτική χρήση του κόσμου. Τόνιζαν με έμφαση ότι η πλεονεξία, απληστία και η καταναλωτική ζωή, που αποτελούν βασικές αιτίες της κοινωνικής αδικίας, μεταφέρονται και στη φύση και τα αγαθά της. Ο οικολογικός ασκητισμός είναι μια λύση που προτείνεται από την Ορθοδοξία. Θα βοηθήσει να ανακαλύψουμε τη συγγένεια και τη συναδέλφωση με την φύση. Η φύση βρίσκεται σε συνεχή σχέση με το Δημιουργό της και ο άνθρωπος είναι ο συνδυασμός της που θα διατηρήσει τη σχέση του κόσμου με το Θεό «τα Σα εκ των Σων Σοι προσφέρομεν».

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Περίληψη 2. Οικολογία και οικολογικές οργανώσεις 3. Ρύπανση- Αίτια ρύπανσης- Μορφές ρύπανσης- Ρύπανση νερού και συνέπειες 4. Ορθόδοξη θεολογική κατανόηση του περιβαλλοντολογικού ζητήματος 5. Ο άνθρωπος και το περιβάλλον. Ορθόδοξη θεολογική προσέγγιση 6. Ορθόδοξη ασκητική και οικολογία 7. Η σχέση του ανθρώπου και της φύσης. Η πνευματική υπόταση του οικολογικού προβλήματος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ηλεκτρονικός και έντυπος τύπος Διαδίκτυο Σχολική Βιβλιοθήκη «Συνάντηση με το Μυστήριο, μια σύγχρονη ανάγνωση Ορθοδοξίας» ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου Εκδόσεις «Ακρίτας» Βιβλιοθήκη «Πορφυρογέννητος» «Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια»