Παράρτημα 6.5.7 - Ανατολικό Τμήμα Υδροβιολογική
Σελίδα 2 από 71 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 13 2.1 Παρόχθια ενδιαιτήματα και Υδρο-μορφολογία 13 2.2 Ποιότητα νερού: Φυσικοχημικές Παράμετροι 14 2.3 Ιζήματα 16 2.4 Φυτοβένθος (Διάτομα) 16 2.5 Μακροασπόνδυλα 17 2.6 Ιχθυοπανίδα 18 3 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 20 3.1 Ποτάμια Υδρο-μορφολογία, Φυσικοχημικά και Οικολογικά Δεδομένα ανά Σημείο Δειγματοληψίας (εργασίες πεδίου: Ιούλιος - Αύγουστος 2012, Οκτώβριος 2012, Απρίλιος 2013) (φωτογραφίες από τις εργασίες πεδίου) 20 3.2 Συνοπτικά συμπεράσματα υδρόβιας οικολογίας 52 3.2.1 Βενθικά μακροασπόνδυλα 52 3.2.2 Παρόχθια ενδιαιτήματα 55 3.2.3 Ιχθυοπανίδα 55 3.2.4 Διάτομα 63 4 ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 66 5 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ 71
Σελίδα 3 από 71 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1-1 Σημεία δειγματοληψίας κοντά στα σημεία διασταύρωσης των ποταμών με τον αγωγό TAP (Ελλάδα: τμήμα από Κομοτηνή έως Θεσσαλονίκη). 4 Πίνακας 1-2 Βασικές πληροφορίες των σημαντικότερων ποταμών και ρεμάτων που διασταυρώνονται με τον αγωγό TAP στο Ανατολικό Τμήμα Κήποι - Θεσσαλονίκη12 Πίνακας 2-1 Διαβάθμιση του Δείκτη Αξιολόγησης της Παρόχθιας Βλάστησης (QBR) 14 Πίνακας 2-2 Κατηγορίες του Ελληνικού Συστήματος Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α.) μακροασπόνδυλης πανίδας γλυκού νερού 17 Πίνακας 2-3 Προκαταρκτικός ιχθυολογικός δείκτης: ταξινόμησης της βιολογικής ακεραιότητας (αριθμητικά όρια τιμών) 19 Πίνακας 3-1 Βιολογική κατάσταση των σταθμών δειγματοληψίας 53 Πίνακας 3-2 Αποτελέσματα του Δείκτη Αξιολόγησης της Παρόχθιας Βλάστησης (QBR) στα σημεία διέλευσης του αγωγού TAP 55 Πίνακας 3-3 Δεδομένα βιβλιογραφίας για τη γηγενή ιχθυοπανίδα των γλυκών υδάτων στις τέσσερις περιοχές συλλογής 57 Πίνακας 3-5 60 Πίνακας 3-6 Προκαταρκτική εφαρμογή προσδιορισμού Δείκτη Ψαριών γλυκού νερού 62 Πίνακας 4-1 Συνοπτικά δεδομένα αρκετών φυσικοχημικών παραμέτρων στην περιοχή των σημείων διέλευσης 66 Πίνακας 4-2 Συνοπτικά δεδομένα των οικολογικών δεικτών ποιότητας νερού στην περιοχή των σημείων διέλευσης σύμφωνα με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά (2000/60 ΕΕ) 67 ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 1-1 Σημεία δειγματοληψίας στις διασταυρώσεις με ποταμούς (Χ.Θ. 0-87) 7 Σχήμα 1-2 Σημεία δειγματοληψίας στις διασταυρώσεις με ποταμούς (Χ.Θ. 87-359 11 Σχήμα 3-1 Αποτελέσματα της ταξινόμησης της ποιότητας του νερού με βάση τα μικροασπόνδυλα γλυκού νερού στα σημεία διασταύρωσης του αγωγού με τα υδάτινα σώματα 54 Σχήμα 3-2 Αποτελέσματα της ταξινόμησης της ποιότητας του νερού με βάση τα μικροασπόνδυλα γλυκού νερού στα σημεία διασταύρωσης του αγωγού με τα υδάτινα σώματα 54 Σχήμα 3-3 Συχνότητα των ειδών διατομών ανά αριθμό σταθμών όπου βρέθηκε το κάθε είδος μόνο του 63 Σχήμα 3-4 Αφθονία ειδών (α) και ποικιλότητα (β) (Χ.Θ. 0-87) 64 Σχήμα 3-5 Αφθονία ειδών (α) και ποικιλότητα (β) (Χ.Θ. 87-359) 64 Σχήμα 3-6 Αφθονία κυρίαρχων ειδών διατόμων (Χ.Θ. 87-359) 65 Σχήμα 3-7 Υπολογισμός Δείκτη IPS 65
Σελίδα 4 από 71 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έκθεση αυτή παραθέτει μία εκτίμηση των κύριων επιφανειακών υδάτινων σωμάτων μόνιμης (συνεχούς) ροής με τα οποία διασταυρώνεται ο Διαδριατικός Αγωγός (Trans Adriatic Pipeline, TAP), στο τμήμα του από τα Ελληνοτουρκικά σύνορα έως τη Θεσσαλονίκη. Με εξαίρεση τους ποταμούς Έβρο, Φιλιούρη, Νέστο και Στρυμόνα, τα περισσότερα από τα ποτάμια είναι σχετικά μικρά αναφορικά με την παροχή ή το μήκος τους και τα περισσότερα από αυτά μερικές φορές εμφανίζονται ακόμα και χωρίς ροή, ως αποτέλεσμα της υπερεκμετάλλευσης για την κάλυψη αρδευτικών αναγκών, ή κατά τις περιόδους ιδιαίτερα άνυδρων καλοκαιριών. Εντούτοις, κάποια από τα ποτάμια αυτά εμφανίζουν ενδιαφέρον διατήρησης καθώς φιλοξενούν σπάνια παρόχθια ενδιαιτήματα και / ή ιχθυοπανίδα γλυκού νερού. Τα περισσότερα από αυτά παραμένουν σχετικά ανεξερεύνητα και συνεπώς η συγκεκριμένη έκθεση παραθέτει πρωτογενείς πληροφορίες αναφορικά με την οικολογία και τα χαρακτηριστικά του τοπίου. Επιπρόσθετα, η έκθεση αυτή παραθέτει τυποποιημένες πληροφορίες σχετικά με την οικολογική κατάσταση των ποταμών, όπως απαιτείται από την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά (2000/60 ΕΕ). Ο προτεινόμενος αγωγός TAP διασχίζει τα παρακάτω ποτάμια και ρέματα με μόνιμη ή περιοδική ροή (σε παρένθεση δίδονται οι θέσεις που ειδικότερα εξετάστηκαν): Πίνακας 1-1 Σημείο Σημεία δειγματοληψίας κοντά στα σημεία διασταύρωσης των ποταμών με τον αγωγό TAP (Ελλάδα: τμήμα από Κομοτηνή έως Θεσσαλονίκη). Συντεταγμένες σημείου δειγματοληψίας (κοντά στα σημεία Ποταμός διασταύρωσης) (από ανατολή προς δύση) Ημερομηνίες δειγματοληψίας EVROS 12 Έβρος X: 948041 Y: 4549696 10 Οκτωβρίου 2012 PAR_EVROS Προβατώνας X: 947854 Y: 4549718 10 Οκτωβρίου 2012 FYT_1 Φυτέματα X: 937400 Y: 4544718 10 Οκτωβρίου 2012 APOKRIMNO Ειρήνη X: 912998 Y: 4537627 Ιούλιος - Οκτώβριος 2012 Απρίλιος 2013 9 Οκτωβρίου 2012
Σελίδα 5 από 71 Σημείο Ποταμός (από ανατολή προς δύση) FILIOURIS Φιλιούρης X: 885101 Y: 4552710 CH1 AS1 XK1 KO1 N1 Χιονόρεμα (Βοσβόζης) Ασπροπόταμος Ξηροπόταμος (Κομψάτος) Κοσυνθος (Ξάνθης) Νέστος TA1 Τάφρος Αγγίτη - A1 Αγγίτης - TB1 Τάφρος Μπελίτσα (Κρουσοβίτης) S1 Στρυμόνας - G1 Γαλλικός Συντεταγμένες σημείου δειγματοληψίας (κοντά στα σημεία διασταύρωσης) Ημερομηνίες δειγματοληψίας 9 Οκτωβρίου 2012 X: 614636.83 Y: 4550333.10 2 Αυγούστου 2012 X: 609963.52 Y: 4552524.52 2 Αυγούστου 2012 X: 601708.26 Y: 4550573.39 2 Αυγούστου 2012 X: 579759.51 Y: 4549690.49 1 Αυγούστου 2012 X: 563515.43 Y: 4545537.57 2 Αυγούστου 2012 - X: 400828.62 Y: 4511746.21 X: 614636.34 Y: 4550331.61 30 Απριλίου 2013 X: 609963.52 Y: 4552524.52 30 Απριλίου 2013 X: 601708.26 Y: 4550573.39 30 Απριλίου 2013 X: 579759.51 Y: 4549690.49 30 Απριλίου 2013 X: 563491.63 Y: 4545513.77 30 Απριλίου 2013 X: 506180.70 Y: 4542381.60 30 Απριλίου 2013 X: 502729.48 Y: 4543104.48 30 Απριλίου 2013 X: 452124.53 Y: 4547450.46 30 Απριλίου 2013 X: 446190.80 Y: 4543164.42 30 Απριλίου 2013 X: 400828.62 Y: 4511746.21 31 Ιουλίου 2012 30 Απριλίου 2013 Πηγή: Έρευνες πεδίου (Ιούλιος/ Αύγουστος και Οκτώβριος 2012 και Απρίλιος 2013) Ο Έβρος είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας. Είναι το φυσικό σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και πηγάζει από τις γειτονικές Βουλγαρία και Τουρκία. Θεωρείται ως μολυσμένο ποτάμι από αστικές και βιομηχανικές σημειακές πηγές ρύπανσης, όσο κι από αγροτικές μη σημειακές πηγές ρύπανσης. Παρόλο που ο αγωγός διασταυρώνεται λίγα χιλιόμετρα μακριά από τις εκβολές του, το υπόστρωμα δεν είναι τόσο καλό όσο αναμενόταν λόγω του βραχώδες λόφου στην Ελληνική όχθη.
Σελίδα 6 από 71 Το σημείο διασταύρωσης του καναλιού Προβατώνα βρίσκεται πολύ κοντά στο κύριο στέλεχος του Έβρου Ποταμού. Ο Προβατώνας είναι ένα μικρό κανάλι. Πηγάζει από μικρούς λόφους στο νότιοανατολικό τμήμα του δάσους Δαδιάς και ρέει κατά μήκος της κοιλάδας με νότιο-ανατολική κατεύθυνση. Παράλληλα με τη χρήση αντλιοστασίου, χρησιμοποιείται κυρίως ως κανάλι αποστράγγισης για τα γύρω καλλιεργήσιμα αγροκτήματα. Απειλείται από νιτρορύπανση και σε λιγότερο βαθμό από οργανική ρύπανση από τα χωριά Προβατώνας και Θυμαριά. Το υπόστρωμα στο σημείο διασταύρωσης με τον Προβατώνα δεν είναι ιλύς, όπως αναμενόταν, αλλά είναι μερικώς βραχώδες, για αυτό και υπάρχουν σημάδια φθοράς της κοίτης του. Το Ρέμα Φυτέματα πηγάζει από το νότιο τμήμα του δάσους Δαδιάς ως πεδινό, αλλά στην πορεία του καταλήγει ως κανάλι αποστράγγισης. Κατά την καλοκαιρινή περίοδο νερό υπάρχει μόνο στο χαμηλότερο τμήμα του λόγω των εγκαταστάσεων ροής (φράγματα, αναχώματα) και στο υπόλοιπο τμήμα υπάρχει περιοδική ροή. Το σημείο διασταύρωσης του αγωγού βρίσκεται στο περιοδικό τμήμα του ρέματος, κάτω από την Εγνατία Οδό. Αυτό το τμήμα είναι συνήθως στεγνό κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, είτε λόγω των πρόσφατων εργασιών ενίσχυσηςσταθεροποίησης της όχθης και κοίτης του ποταμού (συρματοκιβώτια), είτε φυσικών αιτιών. Το ρέμα Ειρήνη είναι ένα μικρό πεδινό ρέμα στα βόρεια της Αλεξανδρούπολης. Η χωματερή της Αλεξανδρούπολης βρίσκεται ανάντη της όχθης του ποταμού. Ο ποταμός Φιλιούρης είναι ένας ποταμός μεσαίου μεγέθους. Παρόλο που ο αγωγός διασταυρώνεται με πολλούς παραπόταμους, μόνο ένας από αυτούς έχει μόνιμη ροή. Απειλείται από νιτρορύπανση.
Σελίδα 7 από 71 Σχήμα 1-1 Σημεία δειγματοληψίας στις διασταυρώσεις με ποταμούς (Χ.Θ. 0-87) Πηγή: EXERGIA (2012) Το ρέμα Χιονόρεμα εντοπίζεται δυτικά της Κομοτηνής και εκβάλει στην λίμνη Ισμαρίδα. Πηγάζει στο όρος Παπίκιο. Στην περιοχή των Συμβόλων, μέρος της παροχής του ρέματος Χιονόρεμα συλλέγεται και χρησιμοποιείται για την ύδρευση της Κομοτηνής. Το σημείο διασταύρωσης του ποταμού Ασπροποτάμου με τον αγωγό TAP εντοπίζεται δυτικά της Κομοτηνής. Ο Ασπροπόταμος εκβάλει στην λίμνη Βιστωνίδα. Έχει πραγματοποιηθεί εκβάθυνση της κοίτης με συνέπεια τη εγκαθίδρυση τεχνητής υδραυλική επικοινωνία με το αρτεσιανό υπόγειο υδροφόρο σύστημα της περιοχής, με αποτέλεσμα τον εμπλουτισμό της ροής του ποταμού από την εκροή του υπόγειου νερού και την διείσδυση υφάλμυρου νερού από την λίμνη Βιστωνίδα στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Κατά το παρελθόν έχουν λάβει χώρα έργα διευθέτησης μήκους περίπου 3,4km. Σε όλο το μήκος της διευθετημένης κοίτης του υπάρχουν αναχώματα πλάτους 5m. Τέλος, το ρέμα Ασπροποτάμου μεταφέρει υπολείμματα λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, ενώ λύματα από κτηνοτροφικές μονάδες της περιοχής,καταλήγουν στον Ξηροπόταμο (Κομψάτος), που πηγάζει στην οροσειρά της Ροδόπης και εκβάλει επίσης στην λίμνη Βιστωνίδα. Πραγματοποιούνται λήψεις αμμοχάλικου και ιλύος (240.000 m 3 /έτος) από την κοίτη. Τα αντιπλημμυρικά αναχώματα του Ξηροποτάμου και η αρχική διάνοιξη της κεντρικής του κοίτης στο πεδινό τμήμα του, μήκους 8 km, πραγματοποιήθηκαν τη δεκαετία του 1950. Η κεντρική κοίτη ευθυγραμμίστηκε, ενώ έγινε η διαπλάτυνση της και κατασκευάστηκαν αναχώματα πλάτους 5 m. Καθώς δεν έχουν γίνει έργα συντήρησης, έχουν δημιουργηθεί νησίδες και μαίανδροι και έχει επιχωθεί η κοίτη στις εκβολές. Ο Ξηροπόταμος καθ όλο το μήκος του στην
Σελίδα 8 από 71 πεδινή περιοχή οριοθετείται από αναχώματα, με συνέπεια να μη δέχεται καμία συμβολή χειμάρρου ή τάφρου. Σήμερα, ο Ξηροπόταμος μεταφέρει τα υπολείμματα των αγροχημικών που χρησιμοποιούνται στην πεδινή περιοχή της Ξάνθης, ενώ συχνά γίνεται στην κοίτη του διάθεση κτηνοτροφικών λυμάτων ή αστικών υγρών αποβλήτων από ορεινούς οικισμούς. Παράλληλα, παρατηρείται ανεξέλεγκτη απόρριψη απορριμμάτων στην κοίτη. Το μοναδικό συλλογικό αρδευτικό δίκτυο της περιοχής στον Ίασμο έχει ως πηγή υδροδότησης τον Ξηροπόταμο. Ο ποταμός Κόσυνθος (Ξάνθης) πηγάζει στην οροσειρά της Ροδόπης, διασχίζει την πόλη της Ξάνθης και εκβάλει στην λίμνη Βιστωνίδα. Ο ποταμός Ξάνθης έχει εκτραπεί με έργα που ολοκληρώθηκαν το 1958 κατά τα οποία ευθυγραμμίστηκε και εγκιβωτίστηκε η κοίτη του ποταμού και κατασκευάστηκαν αναχώματα. Παλιότερα, η κύρια κοίτη του κατευθυνόταν νοτιοανατολικά και κατέληγε στη θάλασσα μέσω της λιμνοθάλασσας Λάφρης. Συνέπεια των έργων αυτών είναι η αύξηση της ταχύτητας ροής του ποταμού και συνεπώς του μεταφερόμενου ιζήματος, με αποτέλεσμα την αύξηση του ρυθμού απόθεσης των φερτών υλικών στη λίμνη Βιστωνίδα. Για τη συγκράτηση των φερτών υλικών έχουν κατασκευαστεί μικρές τσιμεντένιες αναβαθμίδες - φράγματα ανάντη κατά μήκος του ποταμού Κόσυνθου, τα οποία στην πλειονότητά τους καταστράφηκαν ή γέμισαν και δεν καθαρίστηκαν. Στον ποταμό Κόσυνθο σήμερα καταλήγουν τα λύματα των οικισμών και των κτηνοτροφικών μονάδων, αλλά και τα λιπάσματα και φυτοφάρμακα των καλλιεργήσιμων περιοχών και σε περιόδους πλημμύρας τα απορρίμματα ανεξέλεγκτων χωματερών. Το σημείο διασταύρωσης του ποταμού Νέστου εντοπίζεται βορειοανατολικά της Χρυσούπολης. Η λεκάνη του ποταμού Νέστου αποτελεί μια διακρατική λεκάνη, με συνέπεια η παροχή του ποταμού να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις διαχειριστικές πρακτικές της Βουλγαρίας. Κατά μήκος του ποταμού εντοπίζονται πολλά φράγματα, τα πιο σημαντικά από τα οποία είναι το φράγμα της Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας και Θράκης Τοξοτών (αρδευτικό) και τα φράγματα της ΔΕΗ Τέμενος (υπό κατασκευή, υδροηλεκτρικό και αρδευτικό), Πλατανόβρυση (υδροηλεκτρικό) και Θησαυρός (υδροηλεκτρικό) στο ελληνικό έδαφος, καθώς και το φράγμα Dospat (υδροηλεκτρικό) στην Βουλγαρία. Το νερό του ποταμού Νέστου στην Ελλάδα χρησιμοποιείται τόσο για την κάλυψη αρδευτικών και υδρευτικών αναγκών, όσο και για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ στην Βουλγαρία χρησιμοποιείται τόσο για αρδευτικές και υδρευτικές ανάγκες, όσο και για την κάλυψη αναγκών ιχθυοκαλλιεργειών, στον τουρισμό και για την διάθεση αποβλήτων και σε μικρό βαθμό για την παραγωγή ενέργειας. Ο ποταμός Νέστος πολλές φορές αποτελεί τον τελικό αποδέκτη υγρών αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων. Τις αρχές της δεκαετίας του '50 η
Σελίδα 9 από 71 κοίτη του ποταμού Νέστο ευθυγραμμίστηκε και εγκιβωτίστηκε, ενώ κατασκευάστηκαν και αναχώματα με σκοπό την αποτροπή πλημμυρικών φαινομένων. Συνέπεια των έργων αυτών ήταν η παύση της λειτουργίας πολλών δευτερευόντων κλάδων του ποταμού και η αύξηση της ταχύτητας ροής του ποταμού και συνεπώς του μεταφερόμενου ιζήματος, με αποτέλεσμα την αύξηση του ρυθμού απόθεσης των φερτών υλικών στην θάλασσα και την ανατροπή της λειτουργίας του δελταϊκού συστήματος, το οποίο περιλαμβάνεται στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 και προστατεύεται από την συνθήκη Ramsar. Η Τάφρος Αγγίτη είναι ένα αρδευτικό κανάλι το οποίο εντοπίζεται κατάντη της συμβολής της Τάφρου Αγ. Βαρβάρας με την Τάφρο Δοξάτο, κατάντη του αρδευτικού φράγματος Τρίγωνο Μαυρολέυκης και μεταξύ των χωριών Μαυρολεύκη και Συμβολή, βορειοδυτικά του Δοξάτο. Η Τάφρος Αγίας Βαρβάρας τροφοδοτείται από τις ομώνυμες πηγές στην πόλη της Δράμας, οι οποίες εκφορτίζουν μέρος του Φαλακρού όρους. Επεξεργασμένα και μη απόβλητα και φυτοφάρμακα και λιπάσματα από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις αποστραγγίζονται στο ποτάμι και αποτελούν τις σημαντικότερες ρυπαντικές πιέσεις. Ο ποταμός Αγγίτης εντοπίζεται στην πεδιάδα της Δράμας, αποτελεί παραπόταμο του Στρυμόνα και πηγάζει στο Φαλακρό όρος, όπου βρίσκονται οι ομώνυμες καρστικές πηγές και σπηλιές. Το σημείο διασταύρωσης του ποταμού με τον αγωγό εντοπίζεται κοντά στο χωριό Συμβολή, νοτιοδυτικά της Δράμας. Ανάντη συναντώνται τα φράγματα Τσαλίκι, Τσαλίκι Νο2, Φωτολίβος και Άγιος Κωνσταντίνος και Ελένη. Οι απολήψεις νερού από το ποτάμι έχουν ως στόχο κυρίως την κάλυψη αρδευτικών αναγκών (περισσότερο από 90%). Κατά μήκος του ποταμού έχουν κατασκευαστεί αντιπλημμυρικά έργα (αναχώματα). Οι σημαντικότερες ρυπαντικές πιέσεις αποτελούν τα αστικά λύματα και τα λιπάσματα. Το σημείο διασταύρωσης με την Τάφρο Μπελίτσα εντοπίζεται μεταξύ των χωριών Μητρούσι και Κάτω Μητρούσι, δυτικά των Σερρών. Πρόκειται για ένα αρδευτικό κανάλι του ποταμού Κρουσοβίτη, παραποτάμου του ποταμού Στρυμόνα. Αστικά λύματα από τον Δήμο Σερρών, λιπάσματα και φυτοφάρμακα που στραγγίζονται από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, λύματα κτηνοτροφικών και μικρών βιομηχανικών μονάδων και απορρίμματα από χωματερές καταλήγουν στην τάφρο κατά την περίοδο πλημμυρικών φαινομένων και αποτελούν τις βασικότερες ρυπαντικές πιέσεις. Ανάντη εντοπίζονται τα φράγματα Κρουσοβίτης και Καθαράδα (Υπουργείο Γεωργίας).
Σελίδα 10 από 71 Το σημείο διασταύρωσης με τον ποταμό Στρυμόνα εντοπίζεται κοντά στο Λιβαδοχώρι, βορειοδυτικά των Σερρών. Η λεκάνη του ποταμού Στρυμόνα αποτελεί μια διακρατική λεκάνη, με συνέπεια η παροχή και η οικολογία του ποταμού να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις διαχειριστικές πρακτικές της Βουλγαρίας και της F.Y.R.O.M. Στη Βουλγαρία, κατά μήκος του Στρυμόνα υπάρχουν 56 μικροί ταμιευτήρες και τα φράγματα Studena, Pchelina και Djakovo. Στην Ελλάδα έχουν κατασκευαστεί αρκετά μικρά φράγματα που εκτός από αρδευτικούς σκοπούς προστατεύουν από την ορμή των νερών τις υπάρχουσες γέφυρες. Στον ποταμό Στρυμόνα συναντάται και η τεχνητή λίμνη Κερκίνης, η οποία δημιουργήθηκε από την κατασκευή φράγματος στην περιοχή του Λιθότοπου (1932-1936). Σκοπός του φράγματος ήταν η αvάσχεση και συγκράτηση τωv πλημμυρικώv παρoχώv τoυ Στρυμόvα, η συγκράτηση τωv φερτώv υλώv και αργότερα η άρδευση της πεδιάδας τωv Σερρώv. Το 1982 ολοκληρώθηκαν τα έργα νέου μεγαλύτερου φράγματος και επέκτασης και αvύψωσης του ανατολικού αvαχώματος για την αντικατάσταση του παλαιότερου φράγματος που είχε πληρωθεί από φερτά. Σήμερα η λίμνη αποτελεί υγρότοπο διεθνούς σημασίας. Η κοίτη του ποταμού Στρυμόνα από το χωρίο Λιθότοπος (λίμνη Κερκίνη) και για μήκος 50km περίπου μέχρι την συμβολή του με τον Αγγίτη είναι τεχνητή, με αναχώματα και αρδευτικά κανάλια. Σκοπός των έργων αυτών ήταν η προστασία των κατάντη περιοχών από πλημμύρες, καθώς η αβαθής κοίτη του ποταμού πολλές φορές δεν επαρκούσε για την διοχέτευση του νερού, με συνέπεια τη δημιουργία ελών και τελμάτων στην πεδιάδα των Σερρών. Παράλληλα, αρδευτικά κανάλια αφαιρούν τον πλεονάζοντα όγκο νερού και ταυτόχρονα εμπλουτίζουν την υπόγειο υδροφόρο. Τα νερά του ποταμού Στρυμόνα χρησιμοποιούνται για την άρδευση της πεδιάδας των Σερρών Το σημείο διασταύρωσης με τον ποταμό Γαλλικό εντοπίζεται κοντά στο χωριό Πεντάλοφος, βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης. Εξαιτίας των μεγάλων υδροληψιών από τον Γαλλικό ποταμό αλλά και από τις πολυάριθμες γεωτρήσεις, τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μόνιμη ροή μόνο κατά τους χειμερινους μήνες. Κύρια πηγή ρύπανσης του ποταμού είναι τα απόβλητα από κτηνοτροφικές - πτηνοτροφικές μονάδες και τα βιομηχανικά και αστικά λύματα.. Στον ποταμό η πλέον σχετιζόμενη υποδομή, είναι το φράγμα Μεταξοχωρίου, που βρίσκεται ανάντη του σημείου διασταύρωσης.
Σελίδα 11 από 71 Σχήμα 1-2 Σημεία δειγματοληψίας στις διασταυρώσεις με ποταμούς (Χ.Θ. 87-359 Πηγή: ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. (2013) Βασικές πληροφορίες σχετικά με τις λεκάνες απορροής των σημαντικότερων ποταμών και ρεμάτων που διασταυρώνονται με τον αγωγό TAP περιλαμβάνονται στον παρακάτω πίνακα. (Πίνακας 1-2)
Σελίδα 12 από 71 Αριθμός μεγάλων Πίνακας 1-2 Βασικές πληροφορίες των σημαντικότερων ποταμών και ρεμάτων που διασταυρώνονται με τον αγωγό TAP στο Ανατολικό Τμήμα Κήποι - Θεσσαλονίκη Ποτάμι/ Ρέμα Έκταση λεκάνης Παροχή ( Μήκος ποταμού απορροής 1 (km 2 ) km 3 /year) 2 (km) φραγμάτων (>10 m) ΦΙΛΙΟΥΡΗΣ 1486* 0.155 3 44 4 1 ΕΒΡΟΣ 53,000 3.248 5 528 15 Χιονόρεμα (Βοσβόζης) 129.6 0.101 6 29.23 - Ασπροπόταμος 32.7 0.000 7 13.86 - Ξηροπόταμος (Κομψάτος) 557.1 0.132 8 64.36 Κόσυνθος (Ξάνθης) 326.8 0.002 4 38.16 - Νέστος 2126.1 1.796 9 122.91 3 (+1 στη Βουλγαρία) Τάφρος Αγγίτη 748.4-49.48 - Αγγίτης 488.0-36.09 - Τάφρος Μπελίτσα 565.8 0.024 10 52.07 2 (Κρουσοβίτης) Στρυμόνας 1116.2 2.192 11 71.01 1 (+3 στη Βουλγαρία) Γαλλικός 921.9 0.002 4 50.81 1 Πηγή: EXERGIA & ASP (2012,2013) 1 Λεκάνη απορροής του ποταμού / ρέματος ανάντη του σημείου δειγματοληψίας 2 Μήκος ποταμού / ρέματος του κύριου κλάδου ανάντη του σημείου δειγματοληψίας (Ελληνικό τμήμα 3 Vergis St, (1994). Preliminary Data IGME, Xanthi. 4 Υπουργείο Ανάπτυξης,Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας (2006). Σχέδιο Διαχείρισης Υδατικών Πόρων ανά Υδατικό Διαμέρισμα. Ανάπτυξη σχεδίων διαχείρισης και μέτρων των υδατικών πόρων της Δ.Μακεδονίας, Κ.Μακεδονίας, Α.Μακεδονιας και Θράκης. Διαχείριση νερού αριθμ. 5 Θράκη. 5 Kanelopoulos et. al (2008). Environmental Geology, vol. 53 (7), pp 1455-1464. 6 Πεταλάς Χ., Petalas Ch., Ανάλυση υδροφόρων συστημάτων στο ετερογενές και παράκτιο πεδίο του Ν. Ροδόπης, Διδακτορική Διατριβή, 1997 7 μετρήσεις ΕΛΚΕΘΕ (Αύγουστος 2012) 8 Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού Α.Ε. - σημείο δειγματοληψιών Τρίκορφο (μετρήσεις 1996-2001) 9 Υπουργείο Ανάπτυξης - σημείο δειγματοληψίας Γαλανή (μετρήσεις 1998-1999) 10 ΕΝΜ Ε.Π.Ε.,2008. Ανάπτυξη συστημάτων και εργαλείων διαχείρισης υδατικών πόρων υδατικών διαμερισμάτων Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Υπουργείο Ανάπτυξης - σημείο δειγματοληψίας Μπελίτσα (μετρήσεις 1982-1989) 11 Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων - σημείο δειγματοληψίας γέφυρα Λυγαριά
Σελίδα 13 από 71 2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Σύμφωνα με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά, τα ακόλουθα στοιχεία αναλύθηκαν: Υδρο-μορφολογία Ποιότητα νερού Ιζήματα Υδατική Οικολογία o o o o Οικότοποι και χλωρίδα Φυτοβένθος (Διάτομα) Μακροασπάνδυλα Ψάρια 2.1 Παρόχθιοι οικότοποι και Υδρο-μορφολογία Η ποιότητα των παρόχθιων οικοτόπων και των άλλων υδρομορφολογικών χαρακτηριστικών αξιολογήθηκε με το Δείκτη Εκτίμησης Παρόχθιας Βλάστησης ν (QBR) (Munné et al., 2003). Ο δείκτης QBR αναπτύχθηκε για τα ρέματα της Μεσογείου προκειμένου να παρέχει μια γρήγορη και τυποποιημένη αξιολόγηση παρόχθιων περιβαλλόντων με τη χρήση εύκολα αναγνωρίσιμων και υπολογίσιμων στοιχείων μέσα από την οπτική εκτίμηση με αυτοψία. Ο δείκτης QBR αξιολογεί οπτικά επιτόπου το παρόχθιο περιβάλλον και απαιτεί 10 και 20 λεπτά για να ολοκληρωθεί. Ο δείκτης βασίζεται σε τέσσερα στοιχεία οπτικής αξιολόγησης των παρόχθιων οικοτόπων, τα οποία περιλαμβάνουν: την συνολική παρόχθια κάλυψη βλάστησης (total riparian cover - TRC), την δομή της βλάστησης (φυσικότητα βλάστησης) (cover structure - CS), ποιότητας κάλυψης (χλωρίδα, φυσικότητα σύνθεσης) (cover quality - CQ) και την αλλοίωση στο κανάλι (channel alterations - CA) (βλ. Chatzinikolaou et al., του 2011). Μετά την ολοκλήρωση της αξιολόγησης και την καταχώρηση των δεδομένων στο τυποποιημένο δίφυλλο πρωτόκολλο πεδίου, το άθροισμα των τεσσάρων κριτηρίων δίνει το τελικό δείκτη QBR. Οι τέσσερις μετρικές κυμαίνονται από 0 (κακή ποιότητα) έως 25 (υψηλή) η κάθε μια, και η συνολική βαθμολογία από 0 (κακή ποιότητα) έως 100 (υψηλή).
Σελίδα 14 από 71 Το ποσοστό της παρόχθιας κάλυψης και η υδρόβια βλάστηση εκτιμήθηκαν οπτικά, όπως και η σύνθεση υποστρώματος η οποία εκτιμήθηκε με χρήση της κλίμακας Wentworth (Wentworth, 1922). Η παροχή υπολογίστηκε από το πλάτος, το βάθος και την ροή η οποία μετρήθηκε με μετροταινία ή αποστασιόμετρο και το ροόμετρο Swoffer 2000, βασιζόμενοι στην μεθοδολογία που προτείνεται από τους Horne & Goldman (1983). Δεν λήφθηκαν υπόψη μακροχρόνια υδρολογικά δεδομένα. Πίνακας 2-1 Διαβάθμιση του Δείκτη Αξιολόγησης της Παρόχθιας Βλάστησης (QBR) Παρόχθιοι οικότοποι σε φυσικές συνθήκες 95 Μικρή όχληση 75-90 Μέτρια όχληση 55-70 Σημαντική τροποποίηση οικοτόπου 30-50 Ακραία υποβάθμιση 25 Πηγή: Chatzinikolaou et al. (2011) 2.2 Ποιότητα νερού: Φυσικοχημικές Παράμετροι Οι ακόλουθοι φυσικοχημικές παράμετροι υπολογίστηκαν κατά τον Ιούλιο - Αύγουστο 2012 (Χιονόρεμα, Ασπροπόταμος, Ξηροπόταμος, Κόσυνθου, Νέστου και Γαλλικού, στον Κόσυνθος, Νέστος και Γαλλικός), κατά τον Οκτώβριο 2012 (Νέστος, Προβατώνας, Φυτέματα, Ειρήνη και Φιλιούρης) και κατά τον Απρίλιο 2013 (Τάφρος Αγγίτη και Μπελίτσας και Στρυμόνας): Κορεσμός Διαλυμένου Οξυγόνου (DO%) (μόνο τον Οκτώβριο 2012) Συγκέντρωση Διαλυμένου Οξυγόνου (DO) Βιοχημικώς απαιτούμενο οξυγόνο (BOD 5 ) Θερμοκρασία Νερού (WT) ph Αγωγιμότητα (Cnd) Αλατότητα (Sl ) Ολικά διαλυμένα στερεά (TDS) Θολότητα (Trb) Συγκέντρωση Νιτρικών (-NO 3 )
Σελίδα 15 από 71 Συγκέντρωση Νιτρωδών (-NO 2 ) Συγκέντρωση Αμμωνίας (-NH 4 ) Συγκέντρωση Ορθοφωσφορικών (-PO 4 ) Οι μετρήσεις των φυσικοχημικών παραμέτρων πραγματοποιήθηκαν με το φορητό πολυπαραμετρικό όργανο HI 9828 της εταιρείας Hanna Instruments. Πριν από κάθε μέτρηση πραγματοποιήθηκε βαθμονόμηση του οργάνου, όπως απαιτείται από την διεθνή επιστημονική πρακτική. Επιπρόσθετα, δύο δείγματα νερού συλλέχθηκαν σε μπουκάλια BOD των 500ml και σφραγίστηκαν σε σκοτάδι στους 20 ο C. Το BOD 5 υπολογίστηκε ως η διαφορά της συγκέντρωσης του διαλυμένου οξυγόνου που μετρήθηκε την στιγμή της δειγματοληψίας και της συγκέντρωσης του οξυγόνου που μετρήθηκε πέντε ημέρες μετά. Δείγματα επιφανειακού νερού αποθηκεύτηκαν σε ειδικά δοχεία, στα οποία προστέθηκε 1ml χλωριούχου υδραργύρου (Hg 2 Cl 2 ) ανά 500ml δείγματος. Στη συνέχεια, τα δείγματα νερού μεταφέρθηκαν στα εργαστήρια του ΕΛΚΕΘΕ ή ανεξάρτητου εργαστηρίου αναλύσεων (Χημικά Εργαστήρια Ανδρέου) για την πραγματοποίηση των χημικών αναλύσεων. Τα δείγματα νερού φιλτραρίστηκαν με φίλτρα διαμέτρου 0,45μm, ενώ οι συγκεντρώσεις των θρεπτικών ιόντων προσδιορίστηκαν στο διαλυτό κλάσμα με τον ιοντικό αναλυτή Metrohm, τον αυτόματο αναλυτή Radiometer και το φωτόμετρο Merck Nova 400. Τον Οκτώβριο του 2012, οι μετρήσεις κορεσμού διαλυμένου οξυγόνου (DO%), συγκέντρωσης (mg/l) διαλυμένου οξυγόνου και θερμοκρασίας νερού πραγματοποιούνται με χρήση ενός οξυγονομέτρου YSI 55. Επιπλέον, δύο δείγματα νερού συλλέχθηκαν σε φιάλες 300 ml BOD και σφραγίστηκαν σε σκοτάδι και θερμοκρασία 20 C. Το BOD5 μετρήθηκε ως η διαφορά του μετρημένου διαλυμένου οξυγόνου κατά το χρόνο συλλογής και της ίδιας μέτρησης πέντε ημέρες αργότερα με χρήση ενός οξυγονομέτρου (YSI 55). Η αγωγιμότητα, τα ολικά διαλυμένα στερεά (TDS), η αλατότητα και το ph μετρήθηκαν με ένα φορητό πολύμετρο HACH (HQ30d) και τους κατάλληλους αισθητήρες (CDC401, PHC101). Η θολερότητα μετρήθηκε με ένα φορητό μετρητή θολερότητας OAKTON (T-100). Επίσης, συλλέχθηκαν δείγματα νερού σε πλαστικές φιάλες, τα οποία φιλτραρίστηκαν και αναλύθηκαν για P-PO4 (mg/l), N-NH4, N-NO2, N-NO3 (mg/l) με χρήση ενός φορητού φασματοφωτομέτρου MERCK (NOVA 60) και τα κατάλληλα τεστ KIT-cell (P: 1.14543 & 1.00673, NH4: 1.14739 & 1.14544, NO2: 1.14547 & 1.00609, NO3: 1.14556 & 1.14942).
Σελίδα 16 από 71 Η εκτίμηση της ποιότητας στις τοποθεσίες δειγματοληψίας σύμφωνα με τις φυσικοχημικές παραμέτρους βασίστηκε στα παρακάτω: Skoulikidis et al. (2006) για N-NO 3, NH 4 και P-PO 4 για ποταμούς και ρέματα υδάτινων λεκανών <1000km 2 Τα όρια τιμών που ορίζει η Οδηγία 2006/44 της ΕΕ για τα είδη κυπρίνοειδών (BOD 5, do). 2.3 Ιζήματα Κατά τις δειγματοληψίες Ιούλιου - Αύγουστου 2012 και Απριλίου 2013 ιζήματα από τις κοίτες των ποταμών και των ρεμάτων στα σημεία διασταύρωσης του αγωγού με αυτά εξετάστηκαν οπτικά. Αναλυτική ποσοτική ανάλυση των ιζημάτων πραγματοποιήθηκε από ανεξάρτητο εργαστήριο αναλύσεων (Χημικά Εργαστήρια Ανδρέου) και παρατίθενται σε ξεχωριστό τεύχος. 2.4 Φυτοβένθος (Διάτομα) Τα δείγματα διατόμων συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν σύμφωνα με το ευρωπαϊκό πρότυπο CEN 2003. Τα δείγματα στη συνέχεια συντηρούνται σε φορμαλδεΰδη συγκέντρωσης 4% και ακολουθώντας το ευρωπαϊκό πρότυπο (CEN 2004), τα δείγματα επεξεργάζονται με τη θερμή μέθοδο του υπεροξειδίου του υδρογόνου για την απόκτηση των καθαρών αιωρούμενων πυριτικών σκελετών των διατόμων. Αφού εξαλειφθεί η οργανική ύλη από το διάλυμα των διατόμων, προστίθεται αραιωμένο HCl για να απομακρυνθούν τα εναπομείναντα ανθρακικά, και να αποφευχθεί η καθυστέρηση της καθίζησης, η οποία δυσχεραίνει την παρατήρηση και καταμέτρηση των πυριτικών σκελετών. Τα οξειδωμένα δείγματα ξεπλένονται με μετάγγιση αρκετές φορές με απιονισμένο νερό και οι πλάκες σταθεροποιήθηκαν με Naphrax (σταθεροποιητής διατόμων). Κατά μέσο όρο, 400 σκελετικά τμήματα διατόμων μετρήθηκαν σε κάθε πλάκα σε τυχαίες τομές με οπτικό μικροσκόπιο με 100x αντικειμενικό φακό λαδιού. Αυτά τα δεδομένα επεξεργάστηκαν με το λογισμικό πακέτο OMNIDIA 5.3 (Lecointe et al. 1993, 1999, http://clci.club.fr/index.htm), το οποίο παρέχει τιμές για τους δείκτες ποιότητας διατόμων στο νερό ανά λίστα.
Σελίδα 17 από 71 2.5 Μακροασπόνδυλα Προκειμένου να εκτιμηθεί η ποιότητα του νερού ως προς την μακροασπόνδυλη πανίδα γλυκού νερού, εφαρμόστηκε το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α) που αποτελεί ένα δείκτη εκτίμησης ποιότητας των ρεόντων υδάτων που δημιουργήθηκε για τα ποτάμια της Κεντρική και Βόρειας Ελλάδας (Artemidaou & Lazaridou 2005). Ο δέικτης, ακολουθώντας της Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά περιλαμβάνει 5 κατηγορίες αξιολόγησης της ποιότητας των νερών (υψηλή, καλή, μέτρια, ελλιπής και κακή) λαμβάνοντας υπόψη τη σχετική αφθονία των ζώων, και την ποικιλότητα των ποτάμιων ενδιαιτημάτων (υπόστρωμα) σύμφωνα με το πρωτόκολλο για την ποικιλότητα των ενδιαιτημάτων (Chatzinikolaou et al., 2006). Το Ε.Συ.Α έχει βαθμονομηθεί για τους τρεις μεσογειακούς τύπους για τους οποίους υπάρχει διαθέσιμη βάση Ευρωπαϊκών σταθμών αναφοράς (WFD intercalibration technical report, EC, 2007). Πίνακας 2-2 Κατηγορίες του Ελληνικού Συστήματος Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α.) μακροασπόνδυλης πανίδας γλυκού νερού Εννέα κλάσεις του Ελληνικού Συστήματος Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α.) Ποιότητα 5 Υψηλή 4,5 Υψηλή 4 Καλή 3,5 Καλή 3 Μέτρια 2,5 Μέτρια 2 Ελλιπής 1,5 Ελλιπής 1 Καλή Πηγή: Artemiadou & Lazaridou (2005) Η δειγματοληψία βενθικών ασπόνδυλων πραγματοποιήθηκε με ημι-ποσοτική τρίλεπτη σάρωση του πυθμένα (ISO 7828) σε όλα τα πιθανά ενδιαιτήματα του σταθμού δειγματοληψίας. Για τη δειγματοληψία χρησιμοποιήθηκε απόχη με πλαίσιο σε σχήμα D ή παραλληλόγραμμου και διαστάσεις 0,25 x 0,25 που στηρίζεται σε μακρύ χέρι, με άνοιγμα ματιού μεγέθους 500 μm. Εντός τριών λεπτών όλα τα ενδιαιτήματα που αναγνωρίστηκαν θα πρέπει να καλυφθούν. Τα πιθανά ενδιαιτήματα αναγνωρίζονται σύμφωνα με τον πίνακα των ενδιαιτημάτων (Chatzinikolaou et al., 2006). Τα βενθικά μακροασπόνδυλα μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο, σε διάλυμα αλκοόλης 96%, για ανάλυση και ταυτοποίηση σύμφωνα με σχετικές κλείδες.
Σελίδα 18 από 71 Τα Βενθικά δείγματα συλλέχθηκαν από όλους τους ποταμούς που αναφέρονται στον Πίνακας 1-1, εκτός από τα Φυτέματα, το Νέστο, τον Ξηροπόταμο και τον Ασπροπόταμο όπου δεν κατέστη δυνατή η συλλογή δειγμάτων. Αυτό οφείλεται είτε στην περιορισμένη έκταση είτε το απαγορευτικό βάθος του ποταμού (Νέστος) ή τη μη ύπαρξη βρεγμένων επιφανειών και την απουσία ροής στο ποτάμι η οποία είναι απαραίτητη για την εφαρμογή του πρωτοκόλλου δειγματοληψίας ασπόνδυλων (Φυτέματα, Ξηροπόταμος, Ασπροπόταμος). 2.6 Ιχθυοπανίδα Τα ψάρια χρησιμεύουν ως δείκτες ποιότητας της οικολογικής κατάστασης των ποταμών. Στην παρούσα μελέτη αυτή η μορφή αξιολόγησης βασίζεται στην αρχή του Δείκτη της Βιοτικής Ακεραιότητας (Index of Biotic Integrity, IBI). Η προσέγγιση αυτή στηρίζεται στο γεγονός ότι τα ψάρια ανταποκρίνονται σε ανθρωπογενείς αλλοιώσεις στα ενδιαιτήματα και γενικότερα στην περιβαλλοντική υποβάθμιση των υδάτινων οικοσυστημάτων και συνεπώς με μια βαθύτερη κατανόηση των γνωρισμάτων των ιχθυοκοινοτήτων είναι προβλέψιμη και υπολογίσιμη η εκτίμηση της βιοτική κατάστασης (δηλαδή το πόσο υποβαθμισμένο είναι το ποτάμι σε σχέση με τις αναμενόμενες συνθήκες αναφοράς). Σε αυτήν την εφαρμογή οικολογικής αξιολόγησης με την χρήση των ψαριών δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστούν προ-υπάρχοντες δείκτες ή ο Ευρωπαϊκός Δείκτης Ψαριών (ΕFI) λόγω των βιογεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων των μεσογειακών ποταμών και των ιδιαιτεροτήτων των ψαριών σε αυτές τις μεσογειακές λεκάνες. Ως αποτέλεσμα, επιλέγονται μετρικές από έναν εγχώριο δείκτη που έχει αναπτυχτεί ειδικά για μια οικοπεριφέρεια της Βόρειας Ελλάδας, την λεκάνη απορροής του Αλιάκμονα (βλ. Οικονόμου et al 2009). Συνεπώς η παρούσα εφαρμογή είναι ad hoc και προκαταρκτική και σε μεγάλο βαθμό βασίζεται στην κρίση των εμπειρογνωμόνων. Δυστυχώς σε κάποιες περιπτώσεις δεν είναι δυνατή η δειγματοληψία για την αξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης λόγω διαφόρων τοπικών συνθηκών (υψηλή στάθμη ή βαθιά ύδατα, εποχιακές αλλαγές, κακή πρόσβαση, δυσκολία ολοκληρωμένης δειγματοληψίας κατά μήκος του ποταμού κ.α.). Στις περιπτώσεις αυτές η εκτίμηση της ποιότητας γίνεται με βάση την σύνθεση και άλλων χαρακτηριστικών των ιχθυοκοινοτήτων. Η ερμηνεία της κλίμακας του δείκτη είναι σύμφωνα με το ακόλουθο σχήμα:
Σελίδα 19 από 71 Πίνακας 2-3 Δείκτης Ιχθύων Γλυκών Υδάτων: τυχαία αριθμητικά μέσα όρια για ταξινόμηση της βιολογικής ακεραιότητας με βάση τον προκαταρκτικό δείκτη ιχθύων (μέσος όρος τιμών) για επτά μετρήσεις Κλάσεις ποιότητας Αριθμητικά όρια του δείκτη για προκαταρκτική κατάταξη Αναφορά 4,5 5,0 Καλή 3,0 4,4 Μέτρια 2,1-2,9 Φτωχή 1,6 2,0 Κακή 1,0-1,5 Πηγή: Οικονόμου et al. (2009) Στα πλαίσια της παρούσας μελέτης καταγράφηκε η παρουσία, τα είδη και η αφθονία των ψαριών στα ρέματα και τα ποτάμια κατά την δειγματοληψία στα τέλη Ιουλίου / αρχές Αυγούστου 2012, Οκτωβρίου 2012 και αρχές Μαΐου 2013. Για την δειγματοληψία των σημείων διασταύρωσης του αγωγού TAP με τα υδάτινα σώματα χρησιμοποιείται φορητή συσκευή ηλεκτραλιείας 24 volt (τύπου Smith-Root L24). Επίσης, έγινε χρήση αποχών και οπτικών παρατηρήσεων πάνω από το νερό. Για την παρατήρηση, χρησιμοποιήθηκαν κιάλια 10Χ50 Zeiss. Η ηλεκτραλιεία εφαρμόστηκε βάσει προδιαγραφών που αναπτύχθηκαν για το Έργο ΕΘ FAME (FAME 2004). Η ηλεκτραλιεία χρησιμοποιήθηκε μόνο στις θέσεις δειγματοληψίας όπου ήταν δυνατό να εφαρμοστεί, καθώς δεν ήταν δυνατό να γίνει χρήση βάρκας. Η δειγματοληψία ψαριών ήταν στα περισσότερα σημεία επιτυχής. Όμως, στις περιπτώσεις που δεν ήταν δυνατή ή δεν ήταν ικανοποιητική έγιναν συνεντεύξεις από ντόπιους και χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από παλαιότερες δειγματοληψίες του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. στις περιοχές μελέτης. Στα σημεία δειγματοληψίας (εύρος 100 m ανάντη και κατάντη του ποταμού), τα ψάρια συλλέγονται με την χρήση του ηλεκτρισμού, μετριέται το ολικό μήκος τους (σε κλάσεις μεγεθών) και αφού προσδιοριστούν στο επίπεδο είδους το ζωντανό δείγμα αφήνεται ελεύθερο στο υδάτινο σώμα. Κάποια είδη φωτογραφήθηκαν πριν αφεθούν ελεύθερα. Πραγματοποιήθηκε μόνο μία δειγματοληψία ανά σημείο δειγματοληψίας και ανάλογα με τις συνθήκες πρόσβασης, μελετήθηκε ολόκληρο το ποτάμι, η μία κοίτη ή οι δύο κοίτες σε επιμήκη απόσταση 100 m τουλάχιστον από το σημείο δειγματοληψίας. Στον ποταμό Έβρο, έλαβε χώρα μερική δειγματοληψία μίας όχθης και σε ένα κατ εξαίρεση μήκος 500 m. Προκειμένου η δειγματοληψία να είναι αντιπροσωπευτική της περιοχής καταγράφηκε το ενδιαίτημα (μακρόφυτα, κλαδιά δένδρων, φυσικό ή τεχνητό υπόστρωμα στις εκβαθύνσεις, τις προσχώσεις και τα επιμήκη μέρη του ρέματος). Όπου η πρόσβαση δεν ήταν δυνατή σημειώνεται.
Σελίδα 20 από 71 3 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Ποτάμια Υδρο-μορφολογία, Φυσικοχημικά και Οικολογικά Δεδομένα ανά Σημείο Δειγματοληψίας (εργασίες πεδίου: Ιούλιος - Αύγουστος 2012, Οκτώβριος 2012, Απρίλιος 2013) (φωτογραφίες από τις εργασίες πεδίου) ΕΒΡΟΣ Όνομα EVROS 12 Συντεταγμένες X: 695559 Y: 4538626 τοποθεσίας: Ποταμός: Έβρος Λεπτομέρειες Ημερομηνία: 10/10/2012 Ώρα: 11:30 δειγματοληψίας Λεκάνη ποταμού: Έβρος Ποιότητα υδάτων Βενθικά μακροασπόνδυλα: Χαμηλή Ιχθύες: Μέτρια Υψόμετρο: 10 m.s.l. Διάτομα: Χαμηλή Γεωλογία: Αλλούβια Παρόχθια ποιότητα QBR: 25 / 100 Μορφή Ασύμμετρη Πλάτος: 90.0 μέτρα κοιλάδας Απορροή: δ.υ. Μέγιστο βάθος: 1,5 μέτρο
Σελίδα 21 από 71 Θερμοκρασία νερού: 18,5 o C Αλατότητα: 0,58 Διαλυμένο οξυγόνο: 9,37 mg/l Κορεσμός οξυγόνου: 100,3 % BOD 5 : 9,10 mg/l ph: 8,52 Θολερότητα: 16,1 NTU Αγωγιμότητα: 1,171 ms/cm Ολικά διαλυμένα στερεά: 579,0 mg/l P-PO 4 : 0,29 mg/l N-NH 4 : 1,739 mg/l N-NO 2 : 0,080 mg/l N-NO 3 : 0,95 mg/l Ιχθυοπανίδα: Τοποθεσία με αφθονία ιχθυοπανίδας (συλλέχθηκαν 17 είδη σε μια τοποθεσία δειγματοληψίας στον ποταμό Έβρο, αμέσως κατάντη της συμβολής του με το κανάλι του Προβατώνα). Οι πληθυσμοί ιχθύων είναι πολύ πυκνοί με διαφορετικές κατηγορίες μεγέθους δείχνοντας μια υπεροχή των μικρών μεγεθών δειγμάτων (ή μονά μεγέθη για κάποια σπάνια είδη). Οι οικότοποι της κοίτης σε σημεία αργής ροής κυριαρχούνται από λιμνόφιλα είδη, κυρίως Carassius gibelio και Rutilus rutilus. Ο πληθυσμός των Rhodeus amarus είναι περιορισμένος και η αφθονία είναι μικρότερη από όσο αναμενόταν. Παρακείμενοι οικότοποι γρήγορης ροής με φυσικό υπόστρωμα κυριαρχούνται κυρίως από Chondrostoma, Squalius, Alburnus, Proterorhinus και λίγα Vimba. Τα είδη ιχθύων σε βαθύτερα νερά και τα μεγάλα είδη περιλαμβάνουν μόνο ένα μικρό αριθμό από Chondrostoma vardarense και Squalius orpheus και ένα Cyprinus carpio (όμως η μέθοδος δειγματοληψίας δεν μπορεί να φτάσει σε βαθύτερα νερά). Η παρουσία ξενικών ειδών είναι σχετικά υψηλή, τονίζεται με την κυριαρχία του Carassius gibelio, τη συχνή παρουσία Pseudorasbora parva και την μεμονωμένη παρουσία Lepomis gibosus. Είδη από το ποτάμι σίγουρα θα μεταφερθούν στο κανάλι του Προβατώνα και το σημείο της συμβολής πρέπει να θεωρηθεί καυτό σημείο οικοτόπου ιχθύων όπου πολλά είδη μπορεί να συγκεντρωθούν για τροφή και αναπαραγωγή. Εκτίμηση ιχθύων. Ο προκαταρκτικός Δείκτης Ιχθύων Γλυκών Υδάτων δείχνει ότι οι πληθυσμοί των ιχθύων επηρεάζονται αρχικά από τη σχετική σούπερ αφθονία ενός ξενικού είδους του Carassius gibelio. Η παρουσία συνολικά τριών ξενικών ειδών, τα χαμηλά νούμερα ανιχνευμένων μεταναστευτικών ιχθύων και οι περιορισμένες κατηγορίες μεγεθών ( κατηγορίες ηλικίας ) που συλλέχθηκαν, επηρεάζουν αρνητικά τις μετρήσεις. Αναφορικά με τα μεταναστευτικά είδη (αρκετά από αυτά βρίσκονται σε μεγάλη ποσότητα στο ποτάμι), Chondrostoma, Barbus, Vimba και Alburnus θεωρούνται σημαντικά ποταμόδρομα είδη. Δεν συλλέχθηκαν χέλια αλλά η παρουσία τους είναι γνωστή στους ντόπιους ψαράδες. Πολλά είδη αναπαράγονται σε αυτό το σημείο, κάποια είδη έχουν πολύ μικρούς αριθμούς
Σελίδα 22 από 71 ΜΙΧ 12 και το σπάνιο είδος Vimba melanops ήταν ασυνήθιστα αραιό στο δείγμα. Διάφορα είδη που αναμενόταν ο πληθυσμός τους να έχει περισσότερη αφθονία βρέθηκαν σε μικρές ποσότητες (π.χ. Perca fluviatilis) ή σε μικρότερες ποσότητες από ότι αναμενόταν (Cobitis strumicae, Barbus cyclolepis, Silurus glanis, Rhodeus amarus, Gobio bulgaricus). Κάποιοι μεγαλύτεροι θηρευτές δεν βρέθηκαν καθόλου (Aspius aspius) ή συλλέχθηκαν σε πολύ μικρές ποσότητες (Silurus glanis) αυτό πάλι μπορεί να είναι πρόβλημα της αποτελεσματικότητας του δείγματος. Η δειγματοληψία στην τοποθεσία ήταν πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί αποτελεσματικά με τον παρεχόμενο εξοπλισμό και τα αποτελέσματα μπορεί να διαταράσσονται από την ανεπάρκεια των δειγμάτων (αδυναμία περπατήματος σε βαθιά νερά, συνθήκες ολισθηρές και θολές). Ωστόσο έγινε μια καλή προσπάθεια δειγματοληψίας της τοποθεσίας και είναι η δεύτερη φορά που γίνεται δειγματοληψία στη συγκεκριμένη τοποθεσία τέλος καλοκαιριού - αρχές φθινοπώρου (οπότε το επίπεδο εμπιστοσύνης είναι σχετικά υψηλό συγκριτικά με τις δυσκολίες). Χρησιμοποιώντας τον προκαταρκτικό δείκτη ιχθύων η τοποθεσία εκτιμάται ως Μέτρια (ίσως μια πιο ενδελεχή εκτίμηση να υποβάθμιζε την εκτίμηση της τοποθεσίας, ώστε να ερχόταν πιο κοντά στο όριο μεταξύ μέτρια και κακή). Άλλα στοιχεία πανίδας: Υπάρχει παρουσία ιχθυοβόρων πτηνών Phalacrocorax carbo (5+), Alcedo atthis όπως και παρυδάτιων πουλιών (Garrulus glandarius, Picus viridis, Dendrocopus sp.). Αφθονία σε Pelophylax sp. (είδος βαλτοβάτραχου) Ένδειξη βίδρας (Lutra lutra). 12 Μικρά ανα χρόνο (ΜΙΧ)
Σελίδα 23 από 71 ΚΑΝΑΛΙ ΠΡΟΒΑΤΩΝΑΣ Όνομα Par_Evros Συντεταγμένες X: 695373 Y: 4538654 τοποθεσίας: Ποταμός: Προβατώνας Λεπτομέρειες Ημερομηνία: 10/10/2012 Ώρα: 13:00 δειγματοληψίας Λεκάνη Έβρος ποταμού: Ποιότητα υδάτων Βενθικά μακροασπόνδυλα: Χαμηλή Ιχθύες - Υψόμετρο 10 m.s.l. Διάτομα: Χαμηλή Γεωλογία: Πυριτικά Παρόχθια ποιότητα QBR: 10 / 100 Μορφή Ασυμμετρικά Πλάτος: 0.1 m κοιλάδας: Απορροή: 0,00 m 3 /s Μέγιστο βάθος: 0,2 m Θερμοκρασία νερού: 18,6 Αλατότητα: 0,31 Διαλυμένο οξυγόνο: 7,85 mg/l Κορεσμός οξυγόνου: 96,0 % BOD 5 : 3,500 mg/l ph: 7,67 Θολερότητα: 3,48 NTU Αγωγιμότητα: 0,636 ms/cm Ολικά διαλυμένα στερεά: 309,0 mg/l P-PO 4 : <0,05 mg/l N-NH 4 : 0,165 mg/l N-NO 2 : 0,057 mg/l N-NO 3 : <0,10 mg/l o C
Σελίδα 24 από 71 Ιχθυοπανίδα: Η ηλεκτραλιεία δεν ήταν εφικτό να πραγματοποιηθεί ακριβώς στην τοποθεσία του σημείου διασταύρωσης, επειδή το νερό ήταν πολύ λίγο και δεν υπήρχε ροή, αλλά έγινε ακριβώς ανάντη στο κανάλι του Προβατώνα. Είδη από το ποτάμι του Έβρου σίγουρα θα μεταφερθούν στο κανάλι του Προβατώνα και το σημείο της συμβολής πρέπει να θεωρηθεί καυτό σημείο οικοτόπου ιχθύων όπου πολλά είδη μπορεί να συγκεντρωθούν για τροφή και αναπαραγωγή. Για αυτό και θεωρείται τοποθεσία με αφθονία ιχθυοπανίδας (συλλέχθηκαν 17 είδη σε μια τοποθεσία δειγματοληψίας στον ποταμό Έβρο, αμέσως κατάντη της συμβολής του με το κανάλι του Προβατώνα) [Λεπτομέρειες στην τοποθεσία EΒΡΟΣ]. Άλλα στοιχεία πανίδας: Παρουσία Natrix natrix. Οπτική παρατήρηση Meles meles.
Σελίδα 25 από 71 ΦΥΤΕΥΜΑΤΑ Όνομα Fyt_1 Συντεταγμένες X: 684774 Y: 4534026 τοποθεσίας: Ποταμός: Φυτέματα Λεπτομέρειες Ημερομηνία: 10/10/2012 Time: 10:30 δειγματοληψίας Λεκάνη Φυτέματα ποταμού: Ποιότητα υδάτων Βενθικά μακροασπόνδυλα: - Ιχθύες Κακή Υψόμετρο 17 m.s.l. Παρόχθια ποιότητα Διάτομα: - Γεωλογία: Πυριτικό QBR: - Μορφή Ρηχή κοιλάδα Πλάτος: - κοιλάδας: Απορροή: 0 m 3 /s Μέγιστο βάθος: - Θερμοκρασία νερού: - o C Αλατότητα: - Διαλυμένο οξυγόνο: -mg/l Κορεσμός οξυγόνου: -% BOD5: -mg/l ph: - Θολερότητα: - NTU Αγωγιμότητα: -ms/cm Ολικά διαλυμένα στερεά: - mg/l P-PO4: -mg/l N-NH4: - mg/l N-NO2: -mg/l N-NO3: -mg/l
Σελίδα 26 από 71 Ιχθυοπανίδα: Τοποθεσία αρκετά φτωχή σε ιχθυοπανίδα (κανένα είδος δεν συλλέχθηκε τον Οκτώβριο του 2012).Υπάρχουν πληθυσμοί ιχθύων στην τοποθεσία, ανάντη του ρέματος κοντά στο χωριό Αρδάνι (δειγματοληψία από ιχθυολόγους το 2010). Εκτίμηση βασισμένη στους ιχθύς. Η τοποθεσία είναι προφανώς επηρεασμένη από τη τεχνητή αποξήρανση αφού τα νερά αντλούνται από το ρέμα για γεωργική εκμετάλλευση. Η κατά μήκος κατάντη επικοινωνία του ρέματος είναι επιπλέον διαταραγμένη, εμποδίζοντας τις κινήσεις των μεταναστευτικών ιχθύων. Η τοποθεσία εκτιμάται ως «κακή» βάσει του προκαταρκτικού δείκτη ιχθύων, όλοι οι δείκτες είναι στο μηδέν στην παρούσα υποβαθμισμένη κατάσταση. Παρόλα αυτά η τοποθεσία μπορεί να έχει περισσότερο νερό στα μέσα του καλοκαιριού και η εκτίμηση του κατά την διάρκεια εκτεταμένης ξηρασίας δεν συνιστάται.
Σελίδα 27 από 71 ΕΙΡΗΝΗ Όνομα Apokrimno Συντεταγμένες X: 660189 Y: 4527789 τοποθεσίας: Ποταμός: Ειρήνη Λεπτομέρειες Ημερομηνία: 9/10/2012 Ώρα: 16:30 δειγματοληψίας Λεκάνη Ειρήνη ποταμού: Ποιότητα υδάτων Βενθικά μακροασπόνδυλα: Χαμηλή Ιχθύες: Μέτρια Υψόμετρο 28 m.s.l. Διάτομα Μέτρια Γεωλογία: Αδιαπέρατες Παρόχθια ποιότητα QBR: 55/ 100 μολασικές αποθέσεις Μορφή Βαθιά Πλάτος: 9,6 m κοιλάδας: κοιλάδα Απορροή: 0,006 m 3 /s Μέγιστο βάθος: 0,5 m Θερμοκρασία νερού: 20,0 o C Αλατότητα: 0,59 Διαλυμένο οξυγόνο: 7,85mg/l Κορεσμός οξυγόνου: 96,0% BOD 5 : 3,83mg/l ph: 7,78 Θολερότητα: 4,82NTU Αγωγιμότητα: 1,192 ms/cm Ολικά διαλυμένα στερεά: 590,0mg/l P-PO 4 : <0,05mg/l N-NH 4 : <0,010 mg/l N-NO 2 : 0,069 mg/l N-NO 3 : <0,10mg/l
Σελίδα 28 από 71 Ιχθυοπανίδα: Ημιπεδινή πανίδα σχετικά μικρής λεκάνης απορροής σε χαμηλό υψόμετρο (28 m.) με την παρουσία ελώδων-περιθωριακών οικοτόπων (καλαμιές με Phragmites και Typha). Τοποθεσία με αφθονία ιχθυοπανίδας (συλλέχθηκαν 5 είδη στην τοποθεσία). Οι πληθυσμοί ιχθύων ήταν πυκνοί, αλλά αυτό μπορεί να είναι υπερβολικό λόγω της ξηρασίας του ανάντη και κατάντη ρέματος που ωθεί τους ιχθύς στις εναπομείναντες υγρές περιοχές. Αυτή η μικρή ποταμίσια κοινότητα ονομάζεται Squalius-Barbus αλλά η περιοχή έχει ελώδης οικοτόπους και τέλματα με λάσπη όπου διανέμουν τα λιμνόφιλα είδη. Το λιμνόφιλα Cobitis strumicae είναι σε αφθονία. Είναι άγνωστο αν προϋπήρχαν σε αυτή τη τοποθεσία άλλα λιμνόφιλα είδη, αυτό θα ήταν αναμενόμενο λόγω του υψομέτρου και των βιογεωγραφικών χαρακτηριστικών της λεκάνης απορροής. Πάντως είναι άγνωστο αν υπάρχουν φυσικά εμπόδια κατάντη του ρέματος και εμποδίζουν την κίνηση των ιχθύων. Ένας τοπικός αγρότης επεσήμανε πως υπήρχαν χέλια στην περιοχή πριν μια δεκαετία αλλά δεν συλλέχθηκε κανένα στη δειγματοληψία. Η παρουσία ξενικών ειδών είναι χαμηλή, μόνο Lepomis gibossus και Carassius gibelio παρουσιάζονται σε πολύ μικρές ποσότητες. Εκτίμηση βασισμένη στους ιχθύς. Η τοποθεσία εκτιμάται ως «μέτρια» βάσει του προκαταρκτικού δείκτη ιχθύων, οι μόνοι δείκτες που έδειξαν χαμηλή οικολογική αξιοπιστία ήταν οι δείκτες αριθμός εισηγμένων ειδών και ποσοστό εισηγμένων ειδών,απουσία μεταναστευτικών ειδών και απουσία άλλων λιμνόφιλων ή μικρών ποταμίσιων ειδών ιχθύων (π.χ. Gobio, Rhodeus, Salaria, Anguilla). Η τοποθεσία εκτιμάται δύσκολα λόγω των γνωστών χαμηλών συνθηκών αναφοράς. Οι πληθυσμοί των ιχθύων γλυκών υδάτων φαίνονται επηρεασμένοι αλλά ιδιότητες αναφορικά με τη δομή της κοινότητας των ιχθύων είναι δύσκολο να εξακριβωθούν. Σύμφωνα με τους δείκτες της ιχθυοπανίδας η τοποθεσία είναι στα κοντά στα όρια μέτρια-καλή. Άλλα στοιχεία πανίδας: Πλούσια σε Βαλκανικό Βάτραχο Pelophylax sp. (30+). Δεν βρέθηκαν ίχνη βίδρας (Lutra lutra). Ερευνήθηκε ένα πολύ μικρό τμήμα της κοίτης (200 μέτρα) και οι συνθήκες δεν ήταν ιδανικές για εντοπισμό-παρατήρηση τοποθεσίας, ιχνών ή ενδείξεων βίδρας (παχιά παραποτάμια βλάστηση, χωρίς γέφυρες, κλπ.). Επομένως, το είδος ενδέχεται να υπάρχει και να παρατηρηθεί εδώ καθώς υπάρχει άφθονη κάλυψη και τροφή. Βρέθηκαν ίχνη Vulpes vulpes, ένα άτομο.
Σελίδα 29 από 71 ΦΙΛΙΟΥΡΗΣ Όνομα Filiouris Συντεταγμένες X: 632873 Y: 4543795 τοποθεσίας: Ποταμός: Φιλιούρης Λεπτομέρειες Ημερομηνία: 18/6/2011 Ώρα: 16:00 δειγματοληψίας Λεκάνη Φιλιούρης ποταμού: Ποιότητα υδάτων Βενθικά μακροασπόνδυλα: Μέτρια Ιχθύες: Καλή Υψόμετρο 23 m.s.l. Διάτομα: Υψηλή Γεωλογία: Αλλούβια Παρόχθια ποιότητα QBR: 25 / 100 Μορφή Συμμετρική Πλάτος: 8 m κοιλάδας: Απορροή: 0,109 m 3 /s Μέγιστο βάθος: 0,4 m Θερμοκρασία νερού: 18,0 o C Αλατότητα: 0,28 Διαλυμένο οξυγόνο: 9,1mg/l Κορεσμός οξυγόνου: 96,0 % BOD 5 : 3,07mg/l ph: 7,69 Θολερότητα: 4,06 NTU Αγωγιμότητα: 0,578 ms/cm Ολικά διαλυμένα στερεά: 281,0 mg/l P-PO 4 : <0,05mg/l N-NH 4 : <0,010 mg/l N-NO 2 : 0,073 mg/l N-NO 3 : 4,05 mg/l
Σελίδα 30 από 71 Ιχθυοπανίδα: Τοποθεσία με πλούσια ιχθυοπανίδα (συλλέχθηκαν 6 είδη). Οι πληθυσμοί ιχθύων είναι αρκετά πυκνοί και παρουσιάζουν μια φυσιολογική κατάσταση κατηγορίας μεγεθών και χαρακτηριστικών κοινοτήτων. Τα μεγαλύτερα μεγέθη ειδών δεν συλλέχθηκαν αλλά παρατηρήθηκαν ειδικά ανάντη του ρέματος (παρατηρήθηκαν πολύ μεγάλα Squalius). Στη τοποθεσία συχνάζουν ερασιτέχνες ψαράδες την καλοκαιρινή περίοδο και είναι λογικό η ανθρώπινη θήρα (και η θήρα άλλων ειδών) να διώχνει τους ιχθύς μεγάλου μεγέθους ή να βρίσκουν προστασία σε βαθύτερες λεκάνες. Οπότε η απουσία ιχθύων μεγάλου μεγέθους δεν είναι καλό κριτήριο για την εκτίμηση της τοποθεσίας. Ωστόσο η αποξήρανση τμήματος του ποταμού μπορεί να επηρεάσει τους ιχθύς μεγάλου μεγέθους (πληθυσμοί μπορεί να παγιδευτούν στις λεκάνες και να υποστούν σοβαρές μειώσεις). Οι οικότοποι στην κοίτη κυριαρχούνται από Rhodeus meridionalis και Cobitis vardarensis, και η περιοχή είναι πλούσια σε Squalius και Gobio και μεγάλη ποσότητα από Barbus κυρίως στα ρηχά τμήματα. Συμπληρώνεται από πληθυσμούς Alburnus vistonicus, ένα είδος που ποτέ πριν δεν είχε συλλεχθεί και αναγνωριστεί στο ποταμό Φιλιούρη (παρόλο που έχει βρεθεί στον χαμηλότερο Βοσβόζη ποταμό που εκβάλλει στη λίμνη Ισμαρίδα). Ο Alburnus vistonicus εκτιμήθηκε ως Κρισίμως Κινδυνεύον στο πρόσφατο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας οπότε η ανακάλυψη του στα μεσαία τμήματα του Φιλιούρη είναι σημαντικής αξίας διατήρησης. Αυτό το είδος είναι μεταναστευτικός ιχθύς, που κινείται συνήθως ανάντη για να αναπαραχθεί σε υποστρώματα από βότσαλο-χαλίκι-κροκάλα σε ποτάμια με μέτρια ροή, και κατάντη σε πεδινές περιοχές ή περιοχές σαν λίμνη σε περιόδους εκτός αναπαραγωγής. Εκτίμηση βασισμένη στους ιχθύς. Η τοποθεσία εκτιμάται ως «καλή» βάσει του προκαταρκτικού δείκτη ιχθύων, η μόνη μέτρηση που είναι σχετικά χαμηλή είναι η «γηγενής αφθονία». Η δειγματοληψία της περιοχής είναι δύσκολη και οι ιδιότητες των κοινοτήτων των ιχθύων δεν είναι γνωστές. Σε αυτό το πεδινό οικοσύστημα αναμενόντουσαν λίγα ακόμα είδη (π.χ. Petroleuciscus, Salaria, Rutilus ). Μεταναστευτικά είδη όπως ο catadromous Eel (Anguilla anguilla) αναμενόντουσαν αλλά δεν συλλέχθηκαν ο οικότοπος ήταν ιδανικός για αυτά τα είδη. Η απουσία ξενικών ειδών αυξάνει την εκτίμηση στα όρια του καλή-υψηλή. Η τοποθεσία δεν μπορεί να θεωρηθεί ως υψηλή (αναφορά). Εδώ, η εφαρμογή των επιλεγμένων απλών μετρήσεων μπορεί απλώς να προσφέρει μία γενική εικόνα της ακεραιότητας της βιολογικής κοινότητας και σε αυτή την περίπτωση, έχουν μεγαλοποιήσει τις θετικές πλευρές του δείγματος. Σε αυτή την περίπτωση, η αδυναμία των επιλεγμένων μετρήσεων (συμπεριλαμβανομένου του προβλήματος της «επισκίασης» που αντιμετωπίζουν κάποιες παρόμοιες απλές μετρήσεις, δηλ. της απουσίας ξενικών ειδών) υποδεικνύει την ανάγκη για καλύτερη επιλογή μετρήσεων και βαθμονόμηση του προκαταρκτικού δείκτη ιχθύων.
Σελίδα 31 από 71 Άλλα στοιχεία πανίδας: Πλούσια σε Βαλκανικούς Βατράχους Pelophylax sp. (10+). Ίχνη (πατημασιές και περιττώματα) βίδρας (Lutra lutra) παρατηρήθηκαν τον Μάιο 2013. Υπάρχει αφθονία πηγών τροφής και κάλυψης για τη βίδρα.
Σελίδα 32 από 71 ΡΕΜΑ ΧΙΟΝΟΡΕΜΑ (CH1) Σημείο δειγματοληψίας: CH1 Συντεταγμένες X: 614636.83 Y: 4550333.10 Ποτάμι/Ρέμα: Χιονόρεμα Λεπτομέρειες Ημερομηνία: 2/8/2012 Ώρα: 10:00 δειγματοληψίας Λεκάνη απορροής: Ρ. Κομοτηνής Ποιότητα νερού Βενθικά μακροασπόνδυλα: Πτωχή (HES) Υψόμετρο: 26.4 μ.σ.θ. Ψάρια: Πτωχή Γεωλογία: Αλλούβια Παρόχθια ποιότητα QBR: 15 / 100 Μορφή κοιλάδας: Συμμετρική Πλάτος νερού: 4 m Παροχή: 0,09 m 3 /s Μέγιστο βάθος: 0,5 m Θερμοκρασία νερού: 25 o C Αλατότητα: 0,46 Διαλυμένο οξυγόνο: 4 mg/l Κορεσμός οξυγόνου: 48,5 % BOD 5 : 3,4 mg/l ph: 7,8 Θολότητα: 12 NTU Αγωγιμότητα: 0,926 ms/cm Ολικά διαλυμένα στερεά: 602 mg/l PO 4 : 1,85 mg/l NH 4 : 6,54 mg/l NO 2 : 0,654 mg/l NO 3 : 3,76 mg/l
Σελίδα 33 από 71 Ιχθυοπανίδα: Δειγματοληψία: Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε στο ρέμα Βοζβόζης και πραγματοποιήθηκε με οπτική παρατήρηση με την χρήση κιαλιών. Η αριστερή όχθη εξετάστηκε σε ένα μήκος 150 m και έγιναν παρατηρήσεις κάτω από τη γέφυρα ή από σημεία πάνω από την αναδυόμενη βλάστηση που κυριαρχεί στις όχθες. Λόγω της δύσκολης πρόσβασης δεν εφαρμόστηκε η μέθοδος της ηλεκτραλιείας (μερικώς μη προσβάσιμο με τα πόδια, υψηλή οργανική ρύπανση, υψηλή αγωγιμότητα, πλούσια αναδυόμενη βλάστηση). Αποτελέσματα: Καταγράφηκε μόνο ένα (1) είδος ψαριού, το αρκετά ανθεκτικό Squalius Orpheus. Δεν υπάρχει αρκετή πληροφορία για την περαιτέρω εκτίμηση των συνθηκών ή της ακεραιότητας του συστήματος. Με βάση τα αποτελέσματα παλαιότερης μελέτης του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. κατάντη του σημείου δειγματοληψίας η κοινότητα των ψαριών είναι υποβαθμισμένη, κυρίως λόγω της ρύπανσης και της υδροληψίας των επιφανειακών νερών. Άλλα στοιχεία: Η περιοχή είναι υποβαθμισμένη εξαιτίας της έντονης ρύπανσης του νερού κοντά στην πόλη της Κομοτηνής.
Σελίδα 34 από 71 ΡΕΜΑ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΣ (AS1) Σημείο δειγματοληψίας: AS1 Συντεταγμένες X: 609963.52 Y: 4552524.52 Ποτάμι/Ρέμα: Ασπροπόταμος Λεπτομέρειες Ημερομηνία: 2/8/2012 Ώρα: 11:20 δειγματοληψίας Λεκάνη απορροής: Απροποτάμου Ποιότητα νερού Βενθικά μακροασπόνδυλα: - Υψόμετρο: 27.8 μ.σ.θ. Ψάρια: Μέτρια Γεωλογία: Αλλούβια Παρόχθια ποιότητα QBR: 20 / 100 Μορφή κοιλάδας: Συμμετρική Πλάτος νερού: 1 m Παροχή: 0,00 m 3 /s Μέγιστο βάθος: 0,3 m Θερμοκρασία νερού : 27 o C Αλατότητα : 0,17 Διαλυμένο οξυγόνο: 9,4 mg/l Κορεσμός οξυγόνου: 117,9 % BOD 5 : 2 mg/l ph: 9,78 Θολότητα: 21 NTU Αγωγιμότητα: 0,353 ms/cm Ολικά διαλυμένα στερεά: 232 mg/l PO 4 : 0,16 mg/l NH 4 : 0,126 mg/l NO 2 : 0,035 mg/l NO 3 : 0,58 mg/l
Σελίδα 35 από 71 Ιχθυοπανίδα: Δειγματοληψία: Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε με την προσεκτική χρήση απόχης και με οπτική παρατήρηση. Εξετάστηκε ολόκληρο το μήκος και το πλάτος της περιοχής δειγματοληψίας σε μήκος 100 m και πιστεύουμε ότι καταγράφηκαν το 100% των ειδών ψαριού. Αποτελέσματα: Κατά την δειγματοληψία καταγράφηκαν τρία (3) είδη ψαριών, τα οποία κυριαρχούν σε αυτή τα ρηχά νερά (Squalius orpheus, Barbus cyclolepis, Cobitis strumicae). H κοινότητα ψαριών αποτελείται από λίγα ανθεκτικά είδη, ενώ κυριαρχεί το είδος Barbus cyclolepis. Το μέγεθος και η ηλικία των ψαριών είναι μικρή, με εξαίρεση του είδους Cobitis. Άλλα στοιχεία: Αντί για πλούσια ιχθυοπανίδα, τα περισσότερα αμφίβια (Pelophylax sp, Bufo sp.) είναι κοινά. Οι παρόχθιες στοές είναι πολύ διαταραγμένες με την παρόχθια βλάστηση έντονα υποβαθμισμένη. Οι υδρολογικές συνθήκες είναι αρκετά υποβαθμισμένες. Η στάθμη του νερού είναι υποβαθμισμένη λόγω ανθρωπογενών επεμβάσεων και φαινομένων υδροληψίας ανάντη.