ΡΗΜΑΤΑ Τα ρήματα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη σε πλήθος ομάδα λέξεων μετά τα ουσιαστικά. Τα ρήματα δείχνουν πράξεις. Όπως δείχνουν και τα παρακάτω σχήματα έχουμε τις εξής περιπτώσεις. Στην πρώτη περίπτωση κάποιος ενεργεί (ρήμα) και η ενέργειά του αυτή ασκείται σε ένα άλλο πρόσωπο ή πράγμα έξω από αυτόν. π.χ. Ο Κώστας ποτίζει τα λουλούδια. Στη δεύτερη περίπτωση κάποιος ενεργεί (ρήμα) και η ενέργειά του αυτή ασκείται στον ίδιο του τον εαυτό. π.χ. Η Μαρία χτενίζεται.
Στην τρίτη περίπτωση αυτό που κάνει το πρόσωπο είναι να βρίσκεται απλώς σε μια κατάσταση. π.χ. Ο Θανάσης κοιμάται. Η γιαγιά χαίρεται. Στην τέταρτη περίπτωση το πρόσωπο ενεργεί χωρίς η ενέργειά του να κατευθύνεται προς κάποιο άλλο πρόσωπο ή αντικείμενο. π.χ. Το παιδί χαμογέλασε.
Μπορούμε δηλαδή να πούμε ότι οι λέξεις οι οποίες δείχνουν ότι κάποιος ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση λέγονται ρήματα. ΠΡΟΣΩΠΑ ΧΡΟΝΟΙ ΦΩΝΕΣ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΠΡΟΣΩΠΑ Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό του ρήματος είναι προφανές ότι ενεργεί, παθαίνει ή βρίσκεται σε μια κατάσταση ΚΑΠΟΙΟΣ δηλαδή ένα ΠΡΟΣΩΠΟ. Το ρήμα μας δείχνει από μόνο του (βλέποντας την κατάληξή του, ή το βοηθητικό ρήμα το οποίο το συνοδεύει) για ποιο πρόσωπο πρόκειται. Τα πρόσωπα είναι τρία: το πρώτο πρόσωπο (α πρόσωπο) όταν μιλάω για το τι κάνω ΕΓΩ (στον ενικό αριθμό) ή τι κάνουμε ΕΜΕΙΣ (στον πληθυντικό αριθμό). το δεύτερο πρόσωπο (β πρόσωπο) όταν μιλάω για το τι κάνεις ΕΣΥ (στον ενικό αριθμό) που βρίσκεσαι απέναντί μου και συνομιλούμε ή τι κάνετε ΕΣΕΙΣ (στον πληθυντικό αριθμό). το τρίτο πρόσωπο (γ πρόσωπο) όταν μιλάω για το τι κάνει ΑΥΤΟΣ-Η-Ο (στον ενικό αριθμό) που ΔΕΝ βρίσκεται απέναντί μου και ΔΕΝ συνομιλώ μαζί του ή τι κάνουν ΑΥΤΟΙ-ΕΣ-Α (στον πληθυντικό αριθμό).
Παραδείγματα: Ακολούθησ-α τις οδηγίες και συναρμολόγησ-α το καινούργιο παιχνίδι μου. (η κατάληξη -α δείχνει ότι πρόκειται για το πρώτο πρόσωπο). Παίζ-ουν και χαίρ-ονται. (οι καταλήξεις -ουν και -ονται δείχνουν ότι πρόκειται για το τρίτο πρόσωπο). Έχ-εις γίνει πολύ καλός στα Μαθηματικά. (η κατάληξη -εις του βοηθητικού ρήματος έχεις δείχνει ότι πρόκειται για το δεύτερο πρόσωπο). ΧΡΟΝΟΙ Τα ρήματα δείχνουν επίσης το χρόνο (πότε) γίνεται μια πράξη, ή τη σχέση της πράξης αυτής με το χρόνο και τη διάρκειά της.δηλαδή δείχνουν αν η πράξη έγινε στο παρόν, στο παρελθόν ή θα γίνει στο μέλλον, δείχνουν αν κράτησε ή αν θα κρατήσει λίγο ή πολύ, αν επαναλαμβάνεται μέσα στο χρόνο κλπ. Οι χρόνοι των ρημάτων είναι οχτώ: ο Ενεστώτας (χρόνος του παρόντος). ο Αόριστος (χρόνος του παρελθόντος). ο Παρατατικός (χρόνος του παρελθόντος).
ο Συνοπτικός Μέλλοντας (χρόνος του μέλλοντος). ο Εξακολουθητικός Μέλλοντας (χρόνος του μέλλοντος). ο Παρακείμενος (χρόνος του παρόντος). ο Υπερσυντέλικος (χρόνος του παρελθόντος). ο Συντελεσμένος Μέλλοντας (χρόνος του μέλλοντος). Βλέπουμε λοιπόν ότι έχουμε δύο παροντικούς χρόνους (Ενεστώτας, Παρακείμενος) τρεις παρελθοντικούς χρόνους (Αόριστος, Παρατατικός, Υπερσυντέλικος) και τρεις μελλοντικούς χρόνους (Στιγμιαίος Μέλλοντας, Εξακολουθητικός Μέλλοντας, Συντελεσμένος Μέλλοντας). Βοηθητικά ρήματα Υπάρχουν δύο ρήματα τα οποία λέγονται βοηθητικά διότι χρησιμοποιούνται για το σχηματισμό κάποιων από τους χρόνους των ρημάτων και συγκεκριμένα του Παρακειμένου, του Υπερσυντέλικου και του Συντελεσμένου Μέλλοντα. Τα ρήματα αυτά είναι το ρήμα έχω και το ρήμα είμαι. Παραδείγματα: έχω αγοράσει, είχα κοιμηθεί, θα έχω τελειώσει, θα είμαι χαρούμενος κλπ. Παρατήρηση: τα ρήματα αυτά θα μας βοηθήσουν στην ορθογραφία όλων των ρημάτων.
ΦΩΝΕΣ Τα ρήματα έχουν δύο φωνές, την ενεργητική και την παθητική. Οι ονομασίες δείχνουν και τι διαφορετικό συμβαίνει σε κάθε φωνή. Στην ενεργητική φωνή, το πρόσωπο ενεργεί, Στην παθητική φωνή, το πρόσωπο παθαίνει ή βρίσκεται σε μια κατάσταση (δεύτερη και τρίτη περίπτωση της σελ. 10). Παραδείγματα: φορτών-ω (ενεργητική) φορτών-ομαι (παθητική) ακού-ω (ενεργητική) ακούγ-ομαι (παθητική) κοιμίζ-ω (ενεργητική) κοιμ-άμαι (παθητική) αγαπ-ώ (ενεργητική) αγαπ-ιέμαι (παθητική) Βλέπουμε ότι είναι εύκολο να διαπιστώσουμε αν το ρήμα μας είναι στην ενεργητική ή στην παθητική φωνή, αν το μεταφέρουμε στο πρώτο πρόσωπο του Ενεστώτα. Τότε αν η κατάληξη είναι -ω πρόκειται για ρήμα ενεργητικής φωνής και αν η κατάληξη είναι -ομαι, -ιέμαι -άμαι είναι ρήμα παθητικής φωνής.
ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ Οι εγκλίσεις είναι μορφές του ρήματος οι οποίες δείχνουν αν αυτό που δηλώνει το ρήμα είναι κάτι που σίγουρα συμβαίνει, συνέβη ή θα συμβεί (οριστική), αν έχουμε σκοπό να συμβεί (υποτακτική), αν απαιτούμε να συμβεί (προστακτική). ΟΡΙΣΤΙΚΗ: Η οριστική δείχνει ότι αυτό που δηλώνει το ρήμα είναι σίγουρο ότι συμβαίνει ή συνέβη ή ότι πρόκειται να συμβεί. π.χ. τρέχω, θα έχω έρθει, είχα κοιμηθεί κλπ. ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ: Η υποτακτική δείχνει ότι αυτό που δηλώνει το ρήμα εμείς σκοπεύουμε να το πραγματοποιήσουμε αλλά δεν είναι σίγουρο ότι θα συμβεί. π.χ. να διαβάσω, για να φύγω κλπ. ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ: Η προστακτική δείχνει ότι αυτό που δηλώνει το ρήμα, εμείς απαιτούμε να συμβεί, δηλαδή διατάζουμε, προστάζουμε να γίνει. π.χ. σταμάτα, έλα, φάε κλπ.
ΚΛΙΣΗ ΡΗΜΑΤΩΝ