Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ

IVANA DJURDJEV Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ Ὁ ἅγιος Νεκτάριος προσφέρει τό Θεοτοκάριον εἰς τήν Παναγίαν Παρθένον ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ πού ὑποβλήθηκε στό Τμῆμα Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ

IVANA DJURDJEV Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ πού ὑποβλήθηκε στό Τμῆμα Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

Στό σύζυγό μου πρεσβύτερο Ἐμμανουήλ καί στά παιδιά μου Θεοφανῶ, Θεοφάνη καί Εὐαγγελία

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Γιά τή σπουδαία ἁγιοπατερική μορφή του ἁγίου Νεκταρίου ἔχουν γραφτεῖ πολλά καί ἀξιόλογα. Ἀπό τά κείμενα αὐτά ξεχωρίζουν οἱ μαρτυρίες ἀνθρώπων πού τόν γνώρισαν προσωπικά καί συναναστράφηκαν μαζί του εἴτε ὡς μαθητές του στή Ριζάρειο Ἐκκλησιαστική Σχολή τῶν Ἀθηνῶν εἴτε ὡς πνευματικά του τέκνα ἀπό τήν Ἑλλάδα καί τήν Αἴγυπτο. Ὡστόσο γιά τόν ἅγιο μίλησαν καί ἁπλοί ἄνθρωποι πού τόν συνάντησαν κάποτε στή ζωή τους καί δέχθηκαν ἀπό αὐτόν πλούσια τά δῶρα τῆς ἔμπρακτης ἀγάπης τοῦ ταπεινοῦ καί ἀνεξίκακου ἱεράρχη. Ἕναν αἰώνα σχεδόν μετά τήν εἰς Κύριον ἐκδημία τοῦ ἁγίου Νεκταρίου ἡ μορφή του εἶναι ἔντονα παροῦσα μέσα στήν Ἐκκλησία τόσο διά τῶν θαυμαστῶν σημείων πού συνεχίζει μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ νά ἐπιτελεῖ ἀνάμεσα στούς πιστούς ὅσο καί διά τῶν περισπούδαστων συγγραμμάτων του. Ἡ συντάκτρια τῆς παρούσας μελέτης γνώρισα τόν ἅγιο μέσα ἀπό τίς πολλές εὐεργεσίες του στή ζωή μου. Ὁ ἅγιος τοῦ 20οῦ αἰώνα μοῦ εἶναι γνωστός ἤδη ἀπό τήν παιδική μου ἡλικία στή Σερβία, καθώς καί ἐκεῖ διαδόθηκε ἡ φήμη τοῦ ἁγίου μέσα ἀπό τά μεταφρασμένα στή σερβική γλώσσα συγγράμματά του καί τιμᾶται πολύ ἀπό τούς χριστιανούς. Ὁ μακαριστός καί ἤδη ἅγιος Ἰουστίνος Πόποβιτς συνέταξε τό συναξάρι τοῦ ἁγίου Νεκταρίου καί συνετέλεσε στή διάδοση τῆς τιμῆς του στή Σερβία. Ἡ ἀγάπη τοῦ ἁγίου ἔφερε ἐμένα καί τήν οἰκογένειά μου τό Φεβρουάριο τοῦ 2010 στά Χανιά, ὅπου φιλοξενηθήκαμε ἀρχικά στό ἵδρυμα τοῦ ἁγίου Νεκταρίου. Στόν ἱερό ναό τοῦ ἁγίου Νεκταρίου στά Χανιά, πού εἶναι ὁ πρῶτος ναός παγκοσμίως πού χτίστηκε πρός τιμήν τοῦ ἁγίου, ὁ σύζυγός μου εἶχε τήν εὐλογία νά χειροτονηθεῖ διάκονος καί νά ὑπηρετήσει ἐκεῖ κατά τή διάρκεια τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Ἀκόμα καί μετά τήν ὁριστική ἐγκατάστασή μας στό Φρέ Χανίων θεωροῦμε μεγάλη εὐλογία νά πηγαίνουμε στό ναό τοῦ ἁγίου καί νά προσκυνοῦμε τά ἱερά του λείψανα, πού ἔφτασαν στά Χανιά χάρη στίς ἐνέργειες τοῦ μακαριστοῦ γέροντα Ἀμφιλοχίου Μακρῆ. Ἡ ἀνάθεση τοῦ συγκεκριμένου θέματος μεταπτυχιακῆς ἐργασίας ὀφείλεται στόν Πρωτοπρεσβύτερο Ὁμότιμο Καθηγητή τοῦ ΑΠΘ π. Θεόδωρο Ζήση, τόν ὁποῖο εὐχαριστῶ μέσα ἀπό τήν καρδιά μου γιά ὅλα ὅσα μοῦ πρόσφερε ὄχι μόνο ὡς ὑπεύθυνος καθηγητής ἀλλά καί ὡς ἀληθινός πατέρας. Εὐχαριστῶ ἐπίσης θερμότατα τίς λέκτορες τοῦ Τμήματος Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας κυρίες Σουλτάνα Λάμπρου καί Ἄννα Καραμανίδου, πού μέ βοήθησαν κατά τή διάρκεια τῶν μεταπτυχιακῶν μου σπουδῶν μεταξύ τῶν ἐτῶν 2006-2010. Ὀφείλω ὅμως εὐγνωμοσύνη καί στό ὑπόλοιπο διδακτικό καί ἐρευνητικό προσωπικό τοῦ Τμήματος Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας, πού ἀνέθρεψαν θεολογικά τό σύζυγό μου καί μένα τήν ἴδια. Εὐχαριστίες ὅμως 4

Πρόλογος ὀφείλω καί στό διοικητικό προσωπικό, χωρίς τή βοήθεια τοῦ ὁποίου θά ἦταν ἀδύνατη ἡ ἐπίλυση διαφόρων τυπικῶν θεμάτων. Μέ εὐγνωμοσύνη μνημονεύω τόν ἀγαπητό φίλο, ἀδελφό καί ἀνάδοχο τῆς τρίτης μου κόρης Χρῆστο Ραϊλάκη Βρανᾶ, ἀναγνώστη καί θεολόγο, ὁ ὁποῖος μέ βοήθησε στή συγγραφή τῆς μεταπτυχιακῆς μου ἐργασίας, ἐνῶ ἔκανε καί τίς ἀπαραίτητες φιλολογικές διορθώσεις. Εὐχαριστῶ ἐπίσης τή φίλη Κ. Κελεσίδου γιά τήν τεχνική ὑποστήριξη κατά τή δακτυλογράφηση καί ἐκτύπωση τῆς ἐργασίας, καθώς καί τό θεολόγο Κωνσταντῖνο Κυρμιζῆ γιά τήν ποικίλη βοήθεια πού μοῦ πρόσφερε κατά τή σύνταξη τῆς ἐργασίας, ἀφοῦ καί ὁ ἴδιος ἀσχολήθηκε πολύ καί μελέτησε σέ βάθος τή ζωή καί τή διδασκαλία τοῦ ἁγίου Νεκταρίου κατά τή διάρκεια τῶν μεταπτυχιακῶν του σπουδῶν στή Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης. Τέλος, εὐχαριστῶ τόν ἀγαπητό ἐν Χριστῷ ἀδελφό καί ἀνάδοχο τῆς πρώτης μου κόρης μουσικό Χάρη Πορφυρίδη, ὁ ὁποῖος φρόντισε γιά τή φωτοτύπηση τῆς ἐργασίας καί τήν κατάθεσή της στή Γραμματεία τοῦ Τμήματος Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας. 11 Ὀκτωβρίου 2010 Μνήμη Ἁγίου Νεκταρίου Πατριάρχου Κων/πόλεως ( 397) Ivana Djurdjev 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ 1. Ἡ Παναγία... 18 2. Ἡ Ἐλισάβετ... 32 3. Ἡ Σαμαρείτισσα... 33 4. Ἡ ἀλείψασα τό μύρο... 35 5. Ἡ Μαρία Μαγδαληνή καί οἱ μυροφόρες... 37 6. Ἄλλες γυναῖκες... 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ 1. Ἡ γυναίκα ὡς σύζυγος καί μητέρα... 46 2. Ἡ γυναίκα ὡς μοναχή... 62 3. Ἡ γυναίκα ὡς ἡγουμένη... 69 4. Ὁ ρόλος τῆς ὑποδιακόνισσας... 75 5. Ἁγίες γυναῖκες τῆς Ἐκκλησίας... 87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΑΙ Η Ι ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟ 1. Ἵδρυση τῆς μονῆς Ἁγίας Τριάδος στήν Αἴγινα... 95 2. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ὡς πνευματικός πατέρας τῶν μοναζουσῶν... 102 3. Κλίση καί κλήση στό μοναχικό βίο... 115 4. Πνευματικά καθήκοντα τῶν μοναζουσῶν... 136 5. Σχέσεις τῶν μοναζουσῶν μεταξύ τους καί μέ τόν πνευματικό πατέρα... 160 6. Σχέσεις τῶν μοναζουσῶν μέ τόν κόσμο... 166 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 177 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 182 6

Περιεχόμενα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Προσφώνησις ἁγίου Νεκταρίου πρός τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον... 196 2. Περί ἀγωγῆς τῶν παίδων... 198 3. Περί προσευχῆς... 200 4. Ἐπιστολή ἡγουμένης Ξένης πρός Μητροπολίτην Ἀθηνῶν Θεόκλητον... 202 5. Ἐπιστολή πρός μοναχήν Αἰκατερίναν (Περί ὑγείας)... 204 6. Ἐπιστολή πρός μοναχήν Κασσιανήν (Περί πειρασμῶν)... 206 7. Ἐπιστολή πρός ἡγουμένην Ξένην (Περί ἀλλαγῆς ὀνόματος)... 207 8. Ἐπιστολή πρός ἡγουμένην Ξένην (Περί παρθενίας)... 210 9. Ἐπιστολή πρός ἡγουμένην Ξένην (Ὄνειρο ἁγίου Νεκταρίου)... 211 10. Ἐπιστολή πρός τάς μοναζούσας τῆς Ἁγίας Τριάδος (Περί γνησίας ἀγάπης)... 212 11. Ἐπιστολή πρός ἡγουμένην Ξένην (Περί ὑπερηφανείας)... 215 12. Ἡ ιαθήκη τοῦ ἁγίου Νεκταρίου... 216 7

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΘ ΕΕΘΣΠΑ ΘΗΕ Ἀριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ἐπιστημονική Ἐπετηρίς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, Ἀθῆναι 1926 κ.ἑξ. Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαιδεία, ἔκδ. Μαρτίνου, τόμ. 1-12, Ἀθῆναι 1962-1968. PG Patrologia Graeca, ed. J. P. Migne, Paris 1857-1912. Πρακτικά: Ἡ θέσις τῆς γυναικός Ἡ θέσις τῆς γυναικός ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ καί τά περί χειροτονίας τῶν γυναικῶν, Πρακτικά ιορθοδόξου Θεολογικοῦ Συνεδρίου, Ρόδος 30 Ὀ- κτωβρίου - 7 Νοεμβρίου 1988, ἐπιμ. Ἀρχιμ. Γενναδίου Λυμούρη, Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, ἐκδ. Τέριος, Κατερίνη 1994. Πρακτικά: Ὁ Γυναικεῖος μοναχισμός καί ὁ ἅγιος Νεκτάριος Πρακτικά: Ἅγιος Νεκτάριος. Ἁγιότης καί ἀσκητικός βίος Ὁ Γυναικεῖος μοναχισμός καί ὁ ἅγιος Νεκτάριος, Πρακτικά ιορθοδόξου Μοναστικοῦ Συνεδρίου ἐπί τῇ ἑκατονπεντηκονταετηρίδι (1846-1996) ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου, Αἴγινα 9-11 Σεπτεμβρίου 1996, Ἱερά Μητρόπολις Ὕδρας, Σπετσῶν, Αἰγίνης, Ἑρμιονίδος καί Τροιζηνίας, Ἱερά Μονή Ἁγ. Τριάδος (Ἁγ. Νεκταρίου) Αἰγίνης, ἐπιμ. Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ἀθῆναι 1998. Ἅγιος Νεκτάριος. Ἁγιότης καί ἀσκητικός βίος ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ Ἀλεξανδρείας, Πρακτικά Συμποσίου πού συγκλήθηκε στό Κάϊρο κατά τήν 15ην καί 16ην Ἰανουαρίου 1999, Ἐκκλησιαστικός Φάρος 71 (1999) 37-168. Πρακτικά: Ἅγιος Νεκτάριος Ἅγιος Νεκτάριος ὁ πνευματικός, ὁ μοναστικός, ὁ ἐκκλησιαστικός ἡγέτης, Πρακτικά ιορθοδόξου Θεολογικοῦ Ἐπιστημονικοῦ Συνεδρίου ἐπί τῇ ἑκατονπεντηκονταετηρίδι (1846-1996) ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, Αἴγινα 21-23 Ὀκτωβρίου 1996, Ἱερά Μητρόπολις Ὕδρας, Σπετσῶν, Αἰγίνης, Ἑρμιονίδος καί Τροιζηνίας, Ἱερά Μονή 8

Πρακτικά: Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος ὁ Θαυματουργός Συντομογραφίες Ἁγ. Τριάδος (Ἁγ. Νεκταρίου) Αἰγίνης, ἐπιμ. Ἀ- χιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ἀθῆναι 2000. Πρακτικά ΚΒ Θεολογικοῦ Συνεδρίου μέ θέμα «Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος ὁ Θαυματουργός», Θεσσαλονίκη 15-16 Νοεμβρίου 2001, ἐπιμ. Χριστοφόρου Κοντάκη, Ἱερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2002. 9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἔζησε σέ μία ἐποχή κατά τήν ὁποία εἶχαν ἤδη εἰσβάλει στήν Ἑλλάδα οἱ κατακτήσεις τῆς ἐπιστήμης καί οἱ θεωρίες τῶν ὑλιστῶν τῆς Εὐρώπης. Οἱ μεγάλες ἀνακαλύψεις τῆς φυσικῆς, τῆς ἀστρονομίας, τῆς βιολογίας, ἡ ἀνάπυξη τῶν μαθηματικῶν καί τῆς τεχνολογίας εἶχαν γεννήσει στόν ἄνθρωπο ἕνα αἴσθημα ἀλαζονίας, ὥστε νά διακηρύσσει ὅτι τά φῶτα τῆς ἐπιστήμης διέλυσαν τό σκοτάδι τῶν θρησκευτικῶν προκαταλήψεων. Μέσα σ αὐτό τό κλίμα τῆς ἐπιστημονικῆς σοφίας καί δύναμης τοῦ ἀνθρώπου ὁ Θεός δέν εἶχε καμία θέση 1. Ὡστόσο σέ ὅλες τίς ἐποχές, ἀκόμα καί στίς πιό ἄθεες, ὁ Θεός δέν ἀφήνει τό λαό του στήν ἀμάθεια καί στήν πλάνη, ἀλλά ἀναδεικνύει ἐκλεκτούς ἀνθρώπους του, πού ἀφιερώνουν τή ζωή τους γιά νά ἐπανευαγγελίσουν τόν κόσμο καί νά δοξαστεῖ τό ἅγιο ὄνομα τοῦ Κυρίου. Ἕνας ἀπό τούς ἐκλεκτούς τοῦ Θεοῦ, πού ἐμφανίστηκε στά μέσα τοῦ 19ου αἰώνα στήν τουρκοκρατούμενη Σηλυβρία τῆς Θράκης, εἶναι ὁ Ἀναστάσιος Κεφαλᾶς, ὁ μετέπειτα διωγμένος καί συκοφαντημένος μητροπολίτης Πενταπόλεως ἅγιος Νεκτάριος. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος, ἀποδεχόμενος τή μοναχική του κλίση καί κλήση ἀπό τό Θεό, ἐκάρη μοναχός τό 1876 στή Νέα Μονή Χίου σέ ἡλικία 30 ἐτῶν. Παρά τό γεγονός ὅτι ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ τόν ἀνέβασε στό ὑψηλό ἀξίωμα τῆς ἀρχιερωσύνης, ὁ ἴδιος παρέμεινε σέ ὅλη του τή ζωή ἕνας ταπεινός μοναχός. Ἀπό ὅποια θέση καί ἄν διακόνησε τήν Ἐκκλησία, πάντοτε ζοῦσε ἀναπνέοντας τό γνήσιο ἀσκητικό ἀέρα τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ προσευχή καί ἡ ἄσκηση ἦταν τά καθημερινά πνευματικά καθήκοντα τοῦ ἁγίου στή Χίο, ὅπου ἐργαζόταν ὡς δάσκαλος, στήν Αἴγυπτο, ὅπου ὑπηρετοῦσε ὡς γραμματέας καί πατριαρχικός ἐπίτροπος Καΐρου, στήν Εὔβοια καί στή Φθιώτιδα, ὅπου διακονοῦσε ὡς ἱεροκήρυκας, καί στήν Ἀθήνα, ὅπου ἐργαζόταν ὡς διευθυντής τῆς Ριζαρείου. Ἐπίσης γνώρισε καί συνδέθηκε πνευματικά μέ πολλούς ἁγιορεῖτες πατέρες, ὅπως τό γέροντα ανιήλ Κατουνακιώτη, μέ τόν ὁποῖο καί ἀλληλογραφοῦσε. Εἶναι γνωστή ἡ προσφορά τοῦ ἁγίου Νεκταρίου στήν ἐκκλησιαστική παιδεία, χάρη στήν ὁποία τό 1997 ἀνακηρύχθηκε προστάτης τῶν ἐκκλησιαστικῶν σχολείων καί σχολῶν τῆς Ἑλλάδας 2. Εἶναι ἀξιοθαύμαστο τό γεγονός ὅτι ὁ ἅ- 1. ΕΛΗ ΗΜΟΥ, Γενική εἰσαγωγή, σ. 23. 2. Βλ. ΒΑΚΑΡΟΥ, «Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος προστάτης», σσ. 47-51. 10

Εἰσαγωγή γιος ἄφησε ἕνα τεράστιο συγγραφικό ἔργο παρά τίς ἄπειρες μέριμνες πού κατά καιρούς εἶχε ὡς ἀρχιερέας στό Κάιρο, ὡς περιοδεύων ἱεροκήρυκας σέ ἐπαρχίες τῆς Ἑλλάδας, ὡς διευθυντής τῆς Ριζαρείου στήν Ἀθήνα, ἀργότερα ὡς γέροντας τῶν μοναζουσῶν τῆς Ἁγίας Τριάδος στήν Αἴγινα καί γενικά ὡς ἀκούραστος ἐργάτης τοῦ Εὐαγγελίου καί ποιμένας τῶν χριστιανῶν. Ἄν προσθέσουμε σ αὐτά καί τίς θλίψεις ἀπό τίς διαρκεῖς συκοφαντίες καί τίς τακτικές ἀσθένειες, κατάλαβαίνουμε ὅτι ἡ πλούσια συγγραφική παραγωγή τοῦ ἁγίου ἦταν πραγματικά ἆθλος 3. Γράφει ἡ καθηγήτρια Βαρβάρα Γιαννακοπούλου γιά τά συγγράμματα τοῦ ἁγίου: «Ὁ ἀμερόληπτος μελετητής αὐτῶν διαπιστώνει τήν ἀρτία, θεολογική συγκρότησί του, τήν νηφάλια ἔρευνα τῶν δεδομένων τῆς ἐπιστήμης καί τήν εὐρύτητα τῶν ἐπιστημονικῶν γνώσεών του, τήν κατά Χριστόν φιλοσοφία ὑπό τό φῶς τῆς θείας Ἀποκαλύψεως, τήν εὐκρίνεια καί καθαρότητα τῶν ἐννοιῶν, τό βάθος καί τήν λεπτότητα τῶν στοχασμῶν, ὡς πρός τήν μορφή τήν ἀρίστη χρῆσι τοῦ λόγου καί καλλιέπεια, ὡς πρός τό ὕφος δέ τήν ἱεροπρέπεια, τήν εὐγένεια τῆς χάριτος καί τήν ἁπλότητα τῆς χριστιανικῆς σοφίας. Ἀληθῶς στά συγγράμματά του διαφαίνεται ἡ ὡραιότητα τῆς θείας Εἰκόνος, πού διέσωσε ὁ ἱερός συγγραφεύς, διαγράφεται ἡ ἁγιότητά του καί μαρτυρεῖται ἡ κοινωνία τοῦ Θεοῦ, ὡς οὐσία τῆς Θεολογίας» 4. Ξεχωριστή θέση ἀνάμεσα στα ἔργα τοῦ ἁγίου Νεκταρίου ἔχουν οἱ ἐπιστολές του πρός τίς μοναχές τῆς Ἁγίας Τριάδος στήν Αἴγινα, γιατί περιέχουν πλούσια ἠθική διδασκαλία ἀλλά καί γιατί καθρεφτίζουν ὅλη τήν ὀμορφιά τῆς ἁγίας ψυχῆς τοῦ συντάκτη τους. Ἀξίζει νά παραθέσουμε τή γνώμη τοῦ μακαριστοῦ ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν Χριστοδούλου γιά τίς ἐπιστολές αὐτές: «Ὁ ἅγιος Νεκτάριος εἰς τάς περιφήμους πρός Ξένην μοναχήν Ἐπιστολάς του, ἀποτυπώνει τήν ὀρθόδοξον περί μοναχισμοῦ διδασκαλίαν καί πρακτικήν καί παραλλήλως χαράσσει γραμμάς πλεύσεως πρός κατάκτησιν τοῦ ὑψηλοῦ τῆς ἐν Χριστῷ ἀφιερώσεως ἐφετοῦ, ἀναγορευόμενος μύστης καί ὑποφήτης τῆς γνησίας ἐν Κυρίῳ μοναχικῆς ζωῆς, τῆς ἀπηλλαγμένης ἐφαμάρτων ἀκροτήτων καί ἐπιπολαίων συλλήψεων, καί ἱσταμένης ἐπί τῆς κρηπίδος τῆς ἁγιοπατερικῆς παραδόσεως. ιό καί ὁ τῆς ἐν Αἰγίνῃ ἱερᾶς Μονῆς του Παρθενών, τοῦ ὁποίου ἐκεῖνος ὑπῆρξεν ἱ- δρυτής καί ποδηγέτης, ἀνεδείχθη, κατά τά πρῶτα ἰδίως ἔτη τοῦ λήγοντος αἰῶνος, 3. Γιά τό πλούσιο συγγραφικό ἔργο τοῦ ἁγίου Νεκταρίου βλ. ΜΑΤΘΑΙΑΚΗ, Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος, σσ. 98-101, 236-241. ΕΛΗ ΗΜΟΥ, Γενική εἰσαγωγή, σσ. 8-14. ΗΜΗΤΡΑΚΟ- ΠΟΥΛΟΥ, Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος, σσ. 286-289. ΦΟΥΣΚΑ, «Ὁ γραπτός λόγος τοῦ ἁγίου Νεκταρίου», σσ. 190-195. ΚΡΙΚΩΝΗ, «Τό συγγραφικόν ἔργον», σσ. 109-132. 4. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, «Ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως», σσ. 144-145. 11

Εἰσαγωγή πρότυπον Κοινόβιον, ἐξαγγέλλον πανταχοῦ τόν ἔπαινον τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς» 5. έν εἶναι σκόπιμο νά παρουσιάσουμε στήν ἐργασία αὐτή τή ζωή καί τά συγγράμματα τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, ἀφοῦ πολλά βιβλία, ἐπιστημονικά καί μή, ἔχουν γραφτεῖ γιά τό πρόσωπο καί τό ἔργο του. Μάλιστα μετά τήν ἐπίσημη συγκαταρίθμηση τοῦ μητροπολίτη Πενταπόλεως στίς δέλτους τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας πραγματοποιήθηκαν καί συνέδρια πρός τιμήν του, ὅπου ἐξαίρετοι ἐπιστήμονες ἀνέλυσαν ὅλες τίς πτυχές τοῦ βίου καί τῆς προσφορᾶς του. Γι αὐτό θά περιοριστοῦμε στά λόγια τοῦ ἀρχιμανδρίτη Ἰωακείμ, μαθητῆ καί βιογράφου τοῦ ἁγίου, ὁ ὁποῖος γράφει: «Ὁ ἅγιος Νεκτάριος οὔτε εἰς ἐρήμους ἐπορεύθη, οὔτε ἀσκητικούς μεγάλους ἀγῶνας διεξήγαγεν ἀλλ ἐντός τοῦ κόσμου, ἐν τῇ τύρβῃ καί ταῖς περιπετείαις τοῦ παρόντος βίου ζήσας, ἀνήχθη εἰς τοιοῦτον ἐπίφθονον σημεῖον ἁγιότητος, ὡς οἱ μεγάλοι φωστῆρες καί ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν. έν ἀνῆλθεν εἰς στύλους οὐδ ἀπεχώρησεν εἰς ἡσυχαστήρια, οὐδ ἀ- πεδύθη εἰς ἀθλοφόρους δοκιμασίας καί μαρτυρικούς διωγμούς καί τραγικάς βασάνους, ὡς οἱ μεγάλοι ἐκεῖνοι ἀγωνισταί τῆς ἁγίας ἡμῶν θρησκείας, ἀλλά δυνάμεθα εἰπεῖν, ὅτι σύμπας ὁ βίος αὐτοῦ οὐδέν ἕτερον ἦτον, εἰμή συνεχής δοξολογία πρός τόν Θεόν, καί ἄοκνος φροντίς καί ἐνδελεχής μέριμνα πῶς νά ὠφελήσῃ ἠθικῶς καί θρησκευτικῶς τήν πάσχουσαν κοινωνίαν. Ἔζη ἐν τῷ κόσμῳ, ἀλλ οὐκ ἦν, ὡς λέγει ὁ Σωτήρ, ἐκ τοῦ κόσμου. Περιεπάτει ἐν τῇ γῇ, ἀλλ εἶχε τό σεμνόν πολίτευμα ἐν οὐρανοῖς. Ἐφαίνετο ἄνθρωπος, ἀλλ ἐβίου ἀγγελικῶς. Ἔφερε σάρκα ἀλλ ἔζη ὡς ἀκριβής τηρητής καί φύλαξ τῆς παρθενίας. Συνανεστρέφετο μετά διαφόρων προσώπων, ἀλλ ὡμίλει ὡς πνευματικός καί ξένος τοῦ παρόντος κόσμου. Ἡ ὑψηλή ἰδεολογία τόν συνήρπαζε καί τό συναίσθημα μιᾶς ἠθικῆς ὑπεροχῆς τόν διεθέρμαινεν, εἰς τό νά εὑρίσκεται εἰς περιβάλλον νοητόν γαλήνης καί μακαριότητος εἰρηνοποιός ὁσιότης ἐμπνευσμένη ἀπό τήν εὐαγγελικήν ἀρετήν, καί ὀνειροπολοῦσα τήν ἀνέσπερον βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» 6. Ἡ παρούσα ἐργασία μέ τίτλο «Ἡ θέση τῆς γυναίκας στήν Ἐκκλησία κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο» χωρίζεται σέ τρία κεφάλαια. Στό Α κεφάλαιο, πού ἔχει τίτλο «Ἡ γυναίκα μέσα στά Εὐαγγέλια κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο», ἀσχολούμαστε μέ τήν παρουσία τῆς γυναίκας μέσα στά τέσσερα Εὐαγγέλια. Ὁ ἅγιος στή διδασκαλία του χρησιμοποιοῦσε πολύ συχνά ἁγιογραφικά χωρία, ἀλλά δέν ἔκανε συστηματική ἑρμηνεία τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Ἀπό τή μελέτη τῶν συγγραμμάτων του δέ μπορέσαμε νά συλλέξουμε ἀρκετά στοιχεῖα γιά τή γυναίκα στήν προχριστιανική ἐποχή, γι αὐτό περιοριστήκαμε στήν ἐποχή τῆς Καινῆς ιαθή- 5. Πρακτικά: Ὁ Γυναικεῖος μοναχισμός καί ὁ ἅγιος Νεκτάριος, σσ. 38-39. 6. ΣΠΕΤΣΙΕΡΗ, Βιογραφική σκιαγραφία, σσ. 60-61. 12

Εἰσαγωγή κης. Ἡ Εὐαγγελική Ἱστορία δέν εἶναι ἑρμηνεία τῶν Εὐαγγελίων, ἀλλά χρονολογική καταγραφή τῶν εὐαγγελικῶν περικοπῶν μέ κάποια ἀπαραίτητα γραμματολογικά καί ἑρμηνευτικά σχόλια ἀπό τόν ἅγιο Νεκτάριο. Εἶναι πάντως ἡ μοναδική σχεδόν πηγή ἀπό τήν ὁποία ἀντλοῦμε πληροφορίες γιά τή θέση καί τό ρόλο τῆς γυναίκας στήν ἐποχή τοῦ Χριστοῦ. Ἡ πρώτη γυναικεία μορφή πού προβάλλει στό Α κεφάλαιο τῆς ἐργασίας εἶναι ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος καί Ἀειπάρθενος Μαρία. Ἡ ἁγιότητα, ἡ σεμνότητα, ἡ διακριτικότητα, ἡ παρρησία καί κυρίως ἡ ἁγία ὑπακοή τῆς Παναγίας μητέρας τοῦ Κυρίου εἶναι ἀρετές φανερές σέ ὅλες τίς εὐαγγελικές περικοπές στίς ὁποῖες συμμετέχει ἐνεργά στή ζωή τοῦ Χριστοῦ στόν εὐαγγελισμό, στή συνάντηση μέ τήν Ἐλισάβετ, στή γέννηση τοῦ θείου βρέφους, στήν προσκύνηση τῶν ποιμένων καί τῶν μάγων, στή συνάντηση μέ τό Συμεών καί τήν προφήτιδα Ἄννα, στήν ἔξοδο στήν Αἴγυπτο, στό Ναό τῶν Ἱεροσολύμων, στό γάμο τῆς Κανᾶ, στή σταύρωση καί στήν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Οἱ πιστοί τιμοῦν καί ἀγαποῦν τήν Παναγία ὅπως τῆς ἀξίζει, ἐπειδή δέχτηκε νά ὑπηρετήσει τό σχέδιο τῆς θείας οἰκονομίας γιά τή σωτηρία τοῦ κόσμου, ἀλλά ποτέ δέ φτάνουν στή Μαριολατρεία. Ὑπῆρχαν ὅμως καί πολλοί χριστιανοί -μόνο στό ὄνομα καί ὄχι στήν πίστη- οἱ ὁποῖοι ἀρνοῦνταν ἄλλοι τήν ἀειπαρθενία τῆς Παναγίας καί ἄλλοι τήν ἐπωνυμία «Θεοτόκος». Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ὑπερασπίστηκε τίς ἰδιότητες αὐτές τῆς Παναγίας, καθώς καί τήν τιμή τῶν εἰκόνων της στό σύντομο ἔργο του Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, τό ὁποῖο ἀναλύουμε. Τήν ἀγάπη καί τήν τιμή του πρός τήν Κυρία Θεοτόκο ἐξέφρασε ὁ ἅγιος καί μέ τούς χιλιάδες στίχους τῶν ὠδῶν καί ὕμνων πού ἀφιέρωσε στό σεπτό πρόσωπό της. Στή συνέχεια τοῦ Α κεφαλαίου ἀσχολούμαστε μέ ἄλλες γυναικεῖες μορφές τῶν Εὐαγγελίων καί συγκεκριμένα μέ τή μητέρα τοῦ Προδρόμου καί Βαπτιστοῦ Ἰωάννου Ἐλισάβετ, τή Σαμαρείτισσα, τίς γυναῖκες πού ἄλειψαν μέ μύρο τά πόδια τοῦ Χριστοῦ, τή Μαρία Μαγδαληνή καί τίς μυροφόρες, τήν ἁγία προφήτιδα Ἄννα, τήν αἱμορροοῦσα, τή Συροφοίνισσα, τή μοιχαλίδα, τή συγκύπτουσα, τίς ἀδελφές τοῦ Λαζάρου Μάρθα καί Μαρία, τή φτωχή χήρα τοῦ γαζοφυλακίου καί, τέλος, τίς δέκα παρθένους τῆς γνωστῆς παραβολῆς. Στό κεφάλαιο αὐτό δέν κάνουμε αὐστηρή ἑρμηνεία τῶν εὐαγγελικῶν περικοπῶν, ἀλλά μέ βάση τήν Εὐαγγελική Ἱστορία τοῦ ἁγίου Νεκταρίου παρουσιάζουμε τό πρόσωπο καί τή μορφή κάθε μιᾶς ἀπό τίς γυναῖκες αὐτές, καθώς καί τό ρόλο τους στό ἀπολυτρωτικό ἔργο τοῦ Χριστοῦ. Ἀπό τήν περιγραφή τῶν διαφόρων γεγονότων γίνεται φανερό ὅτι ὁ Χριστός δέν ὑποτιμοῦσε τή γυναίκα, ἀλλά ἀντίθετα δίδασκε μέ τά λόγια καί τίς πράξεις του τήν ἰσοτιμία ἀντρῶν καί γυναικῶν. 13

Εἰσαγωγή Στό Β κεφάλαιο, πού ἔχει τίτλο «Ὁ ρόλος τῆς γυναίκας στήν Ἐκκλησία κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο», μπαίνουμε στό κύριο θέμα τῆς ἐργασίας. Ἡ πρώτη ἑνότητα ἀναφέρεται στό ρόλο τῆς γυναίκας ὡς συζύγου καί μητέρας. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος τιμοῦσε καί ὑπερασπιζόταν τό θεσμό τοῦ γάμου, ἐνῶ μάλιστα ὁ ἴδιος εὐλόγησε πολλούς γάμους χριστιανῶν σέ Αἴγυπτο καί Ἑλλάδα. Στά κηρύγματα καί στά συγγράμματά του δίδασκε γιά τήν ἱερότητα καί τό ἀδιάλυτο τοῦ γάμου, καθώς καί γιά τά ἀμοιβαῖα καθήκοντα τῶν συζύγων, ἡ τήρηση τῶν ὁποίων συμβάλλει στή διατήρηση τοῦ σεμνῆς συζυγίας. Συχνά τόνιζε τή σημασία τοῦ ρόλου τῆς γυναίκας, τήν ὁποία ὁ Θεός δημιούργησε ὡς σύντροφο τοῦ ἄντρα. Γι αὐτό ἡ γυναίκα ὀφείλει «ἵνα φοβῆται», δηλαδή νά σέβεται καί νά ἀγαπᾶ τόν ἄ- ντρα της. Καθώς ὁ ἅγιος πίστευε ὅτι ἡ γυναίκα εἶναι ὁ συνεκτικός δεσμός τῶν κοινωνιῶν, θεωροῦσε ἀναγκαία τή διανοητική καί θρησκευτική μόρφωση τῶν κοριτσιῶν, ὥστε ἀπό μικρή ἡλικία νά διδαχθοῦν τή σπουδαιότητα τῆς ἀποστολῆς τους καί τούς τρόπους μέ τούς ὁποίους θά πετύχουν στήν ἀποστολή αὐτή. Ἡ μέλλουσα σύζυγος καί μητέρα πρέπει νά ἔχει ἀγαθότητα, σοφία, σύνεση, ἀνδρεία, ὑπακοή, σωφροσύνη καί ἄλλες ἀρετές, ἐνῶ ἐπίσης ὀφείλει νά ἀποφεύγει τά συνηθισμένα γυναικεῖα ἐλαττώματα, ὅπως εἶναι ἡ φιλοκοσμία καί ἡ ματαιοδοξία. Ἡ χριστιανή μητέρα ὀφείλει νά ὁδηγεῖ τά παιδιά της στό Θεό ἤδη ἀπό τή βρεφική ἡλικία, ὅπως οἱ γυναῖκες πού ὁδηγοῦσαν τά παιδιά τους στό Χριστό γιά νά τά εὐλογήσει. Ἡ ἐπίδραση τῆς μητέρας στήν ψυχή τοῦ παιδιοῦ εἶναι πολύ μεγάλη, γι αὐτό οἱ γυναῖκες πρέπει νά ἔχουν τά κατάλληλα ἠθικά προσόντα ἀλλά καί τίς πρακτικές γνώσεις, ὥστε νά ἀναθρέψουν καλούς καί χριστιανούς πολίτες, προσφέροντας ἔτσι τά μέγιστα στήν Ἐκκλησία καί στήν κοινωνία. Λαμπρά παραδείγματα χριστιανῶν μητέρων εἶναι ἡ Ἐμμέλεια, ἡ Νόννα καί ἡ Ἀνθοῦσα, οἱ ὁποῖες ὄχι μόνο ἁγίασαν οἱ ἴδιες, ἀλλά καί χάρισαν στόν κόσμο τούς μεγάλους φωστῆρες τῆς Ἐκκλησίας μας Μέγα Βασίλειο, Γρηγόριο Θεολόγο καί Ἰωάννη Χρυσόστομο. Ὁ γάμος καί ἡ μητρότητα δέν εἶναι οἱ μόνοι τρόποι προσφορᾶς τῆς γυναίκας μέσα στόν κόσμο. Ἡ ἀφιερωμένη στό Χριστό ζωή εἶναι ἀνώτερη ἀπό τό γάμο, καθώς ἀποτελεῖ μίμηση τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ, ἐνῶ ἐπίσης δίνει στή γυναίκα πολλές εὐκαιρίες ἀγαπητικῆς προσφορᾶς. Οἱ πρῶτες μοναχικές τάξεις ἐμφανίστηκαν μέ τή μορφή τῶν χηρῶν καί τῶν παρθένων μέσα στήν ἀποστολική Ἐκκλησία, ὀργανωμένα ὅμως γυναικεῖα κοινόβια ἐμφανίζονται ἀπό τόν 4ο αἰώνα καί μετά. Ἡ ἀφιερωμένη στό Νυμφίο Χριστό μοναχή ἀπομακρύνεται ἀπό τόν κόσμο ὄχι ἐπειδή θέλει νά ἀποφύγει τά βάρη τῆς ἔγγαμης ζωῆς, ἀλλά ἐπειδή ἐπιθυμεῖ νά λατρεύει ἀδιάλειπτα τόν Κύριο, νά ἀσκεῖται αὐστηρά γιά τόν προ- 14

Εἰσαγωγή σωπικό της ἁγιασμό καί νά προσεύχεται ἀπερίσπαστα γιά τή σωτηρία τοῦ κόσμου. Ἡ παρθενία, ἡ ἀποταγή, ἡ εἰρήνη, ἡ σεμνότητα, ἡ φρόνηση, ἡ ἠθική ἀνδρεία, ἡ σωφροσύνη καί ἄλλες ἀρετές τῆς παρθένου εἶναι ἀτομικές, ἀλλά ἀκτινοβολοῦν σέ ὅλη τήν κοινωνία. Ξεχωριστή θέση μέσα στό κοινόβιο ἔχει ἡ ἡγουμένη, πού εἶναι ἡ πνευματική μητέρα τῶν μοναζουσῶν καί τό πρόσωπο πού ἔχει στήν εὐθύνη της τίς ψυχές τῶν ἀσκουμένων καί τή διοίκηση τῆς μονῆς. Λόγῳ τῆς ὑ- ψηλῆς ἀποστολῆς της ἡ ἡγουμένη πρέπει νά ἔχει ἐξαιρετικά ἠθικά προσόντα καί νά ζεῖ ὄχι γιά τόν ἑαυτό της ἀλλά γιά τίς ἀδελφές. Ἐξαιρετικά χαρίσματα ὅ- μως πρέπει νά ἔχει καί ἡ ὑποδιακόνισσα, δηλαδή ἡ νεωκόρος τοῦ ναοῦ, ἡ ὁποία ἔχει σημαντικές ἁρμοδιότητες στή λειτουργική ζωή τῆς μονῆς. Στό κεφάλαιο αὐτό ἐξετάζουμε ἱστορικά τό θεσμό τῶν διακονισσῶν ἀπό τήν ἐποχή τῆς Καινῆς ιαθήκης, γιά νά καταλάβουμε τό νόημα τῆς χειροθεσίας ὑποδιακόνισσας πού ἔ- κανε ὁ ἅγιος Νεκτάριος στή μονή τῆς Ἁγίας Τριάδος στήν Αἴγινα. Στήν τελευταία ἑνότητα τοῦ κεφαλαίου αὐτοῦ ἀναφερόμαστε σέ κάποιες ἁγίες γυναικεῖες μορφές, οἱ ὁποῖες εἴτε ὡς σύζυγοι καί μητέρες εἴτε ὡς μοναχές κόσμησαν τό ἀγλαόκαρπο δέντρο τῆς Ἐκκλησίας καί διαιώνισαν τήν πατρογονική κληρονομιά. Ἐδῶ ἀναφέρουμε τή Θεοτόκο, τίς μητέρες τῶν τριῶν μεγάλων Ἱεραρχῶν τῆς Ἐκκλησίας μας, τή μητέρα τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου Ἑλένη, τίς αὐτοκράτειρες Πουλχερία, Εἰρήνη Ἀθηναία καί Θεοδώρα, τίς παρθενομάρτυρες Παρασκευή, Κυριακή, Θεοδοσία καί Εὐφημία, τίς Αἰγινίτισσες ὁσίες Ἀθανασία, Θεοδώρα καί Θεοπίστη. Οἱ ἁγίες αὐτές γυναῖκες, ὅπως ὅλοι οἱ ἅγιοι, μεσιτεύουν στό Θεό γιά τούς ἀνθρώπους πού τίς ἐπικαλοῦνται μέ πίστη, ἐνῶ ἡ Παναγία μητέρα τοῦ Κυρίου εἶναι ἡ προστάτρια καί μητέρα ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Τό Γ καί τελευταῖο κεφάλαιο τῆς ἐργασίας ἔχει τίτλο «Ἡ προσφορά καί ἡ διδασκαλία τοῦ ἁγίου Νεκταρίου γιά τό γυναικεῖο μοναχισμό». Ἄν καί ὑπάρχει μία ἐξαιρετική, κατά τή γνώμη μας, ἐργασία μέ θέμα «Ὁ μοναχισμός κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο» τοῦ θεολόγου Κωνσταντίνου Κυρμιζῆ, ὡστόσο θεωρήσαμε ἀναγκαῖο νά συντάξουμε καί ἐμεῖς ἕνα κεφάλαιο μέ τά βασικά σημεῖα τῆς διδασκαλίας καί τῆς προσφορᾶς τοῦ ἁγίου στό γυναικεῖο μοναχισμό. Ἡ ἔκθεση δέν εἶναι ἀναλυτική καί ἐξαντλητική, ἀλλά περιορίζεται στά θέματα ἐκεῖνα πού εἶναι ἀπαραίτητα γιά νά ἔχουμε ὁλοκληρωμένη εἰκόνα γιά τή θέση τῆς γυναίκας μέσα στήν Ἐκκλησία. Στήν πρώτη ἑνότητα τοῦ κεφαλαίου αὐτοῦ κάνουμε μία σύντομη ἱστορική ἀναδρομή στήν ἵδρυση τῆς ἱερᾶς μονῆς Ἁγίας Τριάδος στήν Αἴγινα ἀπό τόν ἅγιο Νεκτάριο. Στή συνέχεια παρουσιάζουμε τά στοιχεῖα τῆς ζωῆς τοῦ ἁγίου πού τόν ἀνέδειξαν πνευματικό πατέρα τῶν μοναζουσῶν τῆς Αἴγινας καί ἀναμορφωτή τοῦ γυναικείου μοναχισμοῦ στήν Ἑλλάδα στίς ἀρχές τοῦ 15

Εἰσαγωγή 20οῦ αἰώνα. Ἀκολουθώντας πιστά τήν ἀσκητική διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὁ ἅγιος Νεκτάριος δίδαξε γιά τίς ἀσφαλεῖς προϋποθέσεις εἰσόδου μιᾶς γυναίκας στή μοναχική πολιτεία καί γιά τά καθήκοντα τῶν ἀσκουμένων. Καθώς ὅμως γνώριζε πολύ καλά τή γυναικεία φυσιολογία καί ψυχολογία, ἔδινε τίς κατάλληλες συμβουλές ἄσκησης πού ἀνταποκρίνονταν στίς ἀνάγκες τῆς γυναικείας φύσης. Ἡ νηστεία, ἡ προσευχή, ἡ ἐργασία καί γενικά ἡ ἄσκηση τῶν γυναικῶν στά μοναστήρια διαφέρουν ἀπό τά ἀντίστοιχα καθήκοντα τῶν ἀντρῶν λόγῳ τῶν σωματικῶν καί ψυχικῶν διαφορῶν πού ὑπάρχουν ἀνάμεσα στά δύο φύλα. Οἱ δύο τελευταῖες ἑνότητες τοῦ κεφαλαίου ἀναφέρονται στίς σχέσεις τῶν μοναζουσῶν μεταξύ τους, μέ τόν πνευματικό τους πατέρα, μέ τούς συγγενεῖς καί φίλους καί μέ τόν κόσμο γενικότερα. Καί ἐδῶ δέν ἐξαντλοῦμε τή διδασκαλία τοῦ ἁγίου, ἀλλά τονίζουμε τά στοιχεῖα ἐκεῖνα πού φανερώνουν τίς ἰδιαιτερότητες τοῦ γυναικείου μοναχισμοῦ. Μετά τόν Ἐπίλογο καί τή Βιβλιογραφία παραθέτουμε ἕνα Παράρτημα, ὅ- που συμπεριλάβαμε κείμενα πού σχετίζονται μέ τά θέματα τῆς ἐργασίας, ὅπως τήν ἐξύμνηση τῆς Παναγίας ἀπό τόν ἅγιο Νεκτάριο, τό ρόλο τῆς μητέρας στήν ἀνατροφή τῶν παιδιῶν, τίς προϋποθέσεις εἰσόδου στό μοναχικό πολίτευμα, τά καθήκοντα τῶν μοναζουσῶν, ἐνῶ κλείνουμε μέ τή ιαθήκη τοῦ ἁγίου Νεκταρίου. Εἶναι ἀπαραίτητο νά ἀναφέρουμε ὅτι οἱ ὅμορφες ξυλόγλυπτες παραστάσεις πού κοσμοῦν τίς σελίδες αὐτῆς τῆς ἐργασίας εἶναι ἀπό τό τέμπλο τοῦ ἱεροῦ ναοῦ Ἁγίου Νεκταρίου στή μονή Ἁγίας Τριάδος στήν Αἴγινα καί τίς πήραμε ἀπό τό βιβλίο τοῦ Ἀχιλλέα Χαλδαιάκη, Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος καί ἡ ἀγάπη του γιά τήν ποίηση καί τήν μουσική, ἐκδ. Ἁρμός, Ἀθήνα 1998. Ἀπό τά συγγράμματα τοῦ ἁγίου Νεκταρίου ἐπιλέξαμε αὐτά πού ἔχουν ἄμεση σχέση μέ τό θέμα μας, καθώς καί κάποια ἄλλα πού περιέχουν διδασκαλία γιά τή γυναίκα. Γιά παράδειγμα ἡ Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου περι- έχει πλούσια διδασκαλία γιά τήν Παναγία, ἐνῶ τό σύγγραμμα Εὐαγγελική Ἱστορία μᾶς δίνει πολλές πληροφορίες γιά τή γυναίκα στήν Καινή ιαθήκη. Ἡ πραγματεία Ἡ ἀγωγή τῶν παίδων καί ὁ Λόγος ἐν τῷ Ἀχιλλοπουλείῳ Παρθεναγωγείῳ συγκεντρώνουν ὅλη τή διδασκαλία τοῦ ἁγίου Νεκταρίου γιά τό ρόλο τῆς γυναίκας ὡς μητέρας, ἐνῶ οἱ Κατηχητικές ἐπιστολές πρός τίς μοναχές τῆς Αἴγινας καί τό Γνῶθι σαυτόν καλύπτουν ὅλο τό φάσμα τῆς διδασκαλίας καί τῆς προσφορᾶς τοῦ ἁγίου στό γυναικεῖο μοναχισμό. Ὡστόσο ἔργα ὅπως Ὀρθόδοξος Ἱερά Κατήχησις, Χριστολογία, Ἱερῶν καί φιλοσοφικῶν λογίων θησαύρισμα καί ἄλλα μᾶς δίνουν καί αὐτά ἀρκετά στοιχεῖα γιά τή θέση τῆς γυναίκας στήν Ἐκκλησία. Ἐπειδή κατά τήν ἐπιλογή τῶν συγγραμμάτων τοῦ ἁγίου Νεκταρίου 16

Εἰσαγωγή διαπιστώσαμε ὅτι πολλές μικρές μελέτες ἀποτελοῦν μέρη ἄλλων ἔργων, προτιμήσαμε τά ἔργα ἐκεῖνα πού ἔχουν συγκεντρωμένη τή διδασκαλία τοῦ ἁγίου. Γιά παράδειγμα, προτιμήσαμε νά χρησιμοποιήσουμε τή Χριστολογία ἀντί τῆς μελέτης Περί τῆς ἐν τῷ κόσμῳ ἀποκαλύψεως τοῦ Θεοῦ, καθώς ἡ δεύτερη ἀποτελεῖ μέρος τῆς πρώτης. Παρόμοια προτιμήσαμε τίς Μελέτες περί τῶν θείων μυστηρίων ἀντί τῆς μικρῆς ἔκδοσης τῆς μελέτης Περί ἐξομολογήσεως. Ἡ σύγχρονη βιβλιογραφία γιά τόν ἅγιο μητροπολίτη Πενταπόλεως εἶναι ὀγκώδης, πράγμα πού φανερώνει τήν ἀγάπη τῶν μελετητῶν καί τήν ἀναγνώριση τῆς ἀξίας καί προσφορᾶς τοῦ ἁγίου Νεκταρίου στή θεολογία καί στήν Ἐκκλησία. Ἀπό τά βιβλία πού ἔγραψαν μελετητές τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τοῦ ἁγίου ἐπιλέξαμε κάποια γνωστά καί βασικά βοηθήματα, ὅπως τοῦ πρώην μητροπολίτη Παραμυθίας Τίτου Ματθαιάκη, τοῦ Σοφοκλῆ ημητρακόπουλου καί τοῦ μοναχοῦ Θεοκλήτου ιονυσιάτη, καθώς καί ἄλλα λιγότερο γνωστά. Ἐπίσης χρησιμοποιήσαμε ὅλες σχεδόν τίς εἰσηγήσεις πού ἔκαναν διάφοροι θεολόγοι, κληρικοί, μοναχοί καί λαϊκοί, σέ συνέδρια πού διοργανώθηκαν πρός τιμήν τοῦ ἁγίου Νεκταρίου. Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι παρά τήν τεράστια βιβλιογραφία γιά τή διδασκαλία τοῦ ἁγίου, μέχρι σήμερα δέν εἶχε γραφτεῖ κάποια εἰδική μελέτη γιά τή θέση τῆς γυναίκας στήν Ἐκκλησία κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο. Αὐτό τό κενό, πιστεύουμε, τό καλύπτει ὡς πρός ἕνα βαθμό ἡ παρούσα ἐργασία. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἀποβιβάζεται εἰς Αἴγιναν - 1904-17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΕΚΤΑΡΙΟ 1. Ἡ Παναγία Ὁ ρόλος τῆς Παναγίας στήν ἱστορία τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως εἶναι ἀναμφίβολα καθοριστικός, ὡστόσο δέν τή συναντοῦμε συχνά στά ἱερά εὐαγγέλια. Καί σέ αὐτές ἀκόμα τίς περιπτώσεις πού οἱ εὐαγγελιστές ἀναφέρονται στήν Παναγία, τό κέντρο ἀναφορᾶς εἶναι πάντοτε τό πρόσωπο τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί Σωτῆρος τοῦ κόσμου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἀγαποῦσε καί τιμοῦσε ἰδιαίτερα τό πρόσωπο τῆς Θεοτόκου, γιά χάρη τῆς ὁποίας ἔγραψε καί δημοσίευσε πολλούς ὕμνους καί ὠδές. Ποτέ ὅμως δέν ἔφτασε στό βαθμό τῆς Μαριολατρείας. Ἀκολουθώντας τή γνήσια ὀρθόδοξη διδασκαλία ἀπέδιδε στήν Παναγία τήν τιμή πού τῆς ἄξιζε λόγῳ τοῦ ὅτι ἔγινε κατά σάρκα ἡ Μητέρα τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Θεοῦ. Τό γεγονός ὅτι ἡ κόρη τοῦ Ἰωακείμ καί τῆς Ἄννας θά γινόταν «τῆς εὐδοκίας Θεοῦ τό προοίμιον» ἔγινε φανερό στόν κόσμο ἤδη ἀπό τήν εἴσοδο τῆς τριετοῦς Μαρίας στά «ἅγια τῶν ἁγίων». Τήν ἡμέρα αὐτή γιορτάζει ἡ Ἐκκλησία μας, γιατί σημαίνει τήν «προκήρυξιν τῆς τῶν ἀνθρώπων σωτηρίας». Ἡ εἴσοδος τῆς ἁγνῆς κόρης στό ναό προαναγγέλλει τήν «εἴσοδον τήν μυστικήν τοῦ Λόγου τοῦ Πατρός». Σημαίνει ἐπίσης τήν κατάργηση τῆς λατρείας τῶν τύπων καί τά ἐγκαίνια τῆς «ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ» λατρείας τοῦ Θεοῦ, καθώς καί ὅτι «τά ἀρχαῖα παρῆλθε, γέγονε δέ τά πάντα καινά». Οἱ πιστοί πού συμμετέχουμε στήν πανήγυρη τῆς γιορτῆς τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου χαιρόμαστε ὁλόψυχα, «διότι εἰς τήν ἑορτήν ταύτην ὀφείλομεν τήν ἀρχήν τῆς σωτηρίας τοῦ γένους ἡμῶν, διότι τῆς περιποθήτου σωτηρίας ἐτύχομεν, διότι ἐκ τῶν δεινῶν ἐλυτρώθημεν, διότι τῷ Θεῷ διηλλάγημεν, διότι τέκνα Θεοῦ ἀνεδείχθημεν, διότι κατηργήθη τό κράτος τοῦ θανάτου καί ἡ ἰσχύς τοῦ διαβόλου συνετρίβη, διότι ἡ θύρα τοῦ Παραδείσου ἠνεώχθη, διότι ἀπολαύομεν τοῦ ἄκρου ἀγαθοῦ, διότι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπί τῆς γῆς ἐπεφοίτησε καί ἐπέλαμψε» 1. Ἀξίζει τιμή στήν παρθένο Μαρία, γιατί μέ τήν ἁγία ὑπακοή της δέχθηκε νά 1. Κατηχητική ἐπιστολή 5, σσ. 34-36. 18

Α. Ἡ γυναίκα μέσα στά Εὐαγγέλια κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο ὑπηρετήσει τό σχέδιο τῆς θείας οἰκονομίας μέ τά θαυμάσια λόγια της μπροστά στόν ἀπεσταλμένο τοῦ Θεοῦ ἀρχάγγελο Γαβριήλ: «ἰδού ἡ δούλη Κυρίου γένοιτό μοι κατά τό ρῆμά σου». Ἔχοντας ἀπόλυτη συναίσθηση τῆς ὑψηλῆς ἀποστολῆς της νά κυοφορήσει τό θεῖο βρέφος ἀναφώνησε κατά τή συνάντησή της μέ τή συγγενή της Ἐλισάβετ, ὅταν αὐτή κυοφοροῦσε τόν Ἰωάννη, τό μετέπειτα Βαπτιστή καί Πρόδρομο τοῦ Κυρίου: «Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τόν Κύριον καί ἠγαλλίασε τό πνεῦμά μου ἐπί τῷ Θεῷ τῷ σωτῆρί μου, ὅτι ἐπέβλεψεν ἐπί τήν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ. ἰδού γάρ ἀπό τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί ὅτι ἐποίησέ μοι μεγαλεῖα ὁ δυνατός καί ἅγιον τό ὄνομα αὐτοῦ, καί τό ἔλεος αὐτοῦ εἰς γενεάς γενεῶν τοῖς φοβουμένοις αὐτόν» 2. Ἡ ταπείνωση καί ἡ ὑπακοή τῆς Παναγίας εἶναι φανερά καί στόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο γέννησε τό μονογενή της. Στή Βηθλεέμ, ὅπου ἀκολούθησε τό μνηστήρα της Ἰωσήφ λόγῳ τῆς ἀπογραφῆς, ἐκεῖ χωρίς βοήθεια ἀπό κάποια γυναίκα «ἔτεκε τόν υἱόν αὐτῆς τόν πρωτότοκον, καί ἐσπαργάνωσεν αὐτόν καί ἀνέκλινεν αὐτόν ἐν τῇ φάτνῃ, διότι οὐκ ἦν αὐτοῖς τόπος ἐν τῷ καταλύματι». Παρά τήν ταπεινότητα τοῦ τόπου ἡ μητέρα τοῦ νεογέννητου δέχθηκε ἐκεῖ σπουδαίους ἐπισκέπτες. Ἦ- ταν οἱ ποιμένες, οἱ πρῶτοι πού πληροφορήθηκαν ἀπό τούς ἀγγέλους τή θαυμαστή γέννηση, γι αὐτό δόξαζαν καί ὑμνοῦσαν μέ θέρμη τό Θεό, πού τούς ἀξίωσε νά συναντήσουν τόν «τεχθέντα σωτῆρα». Ἀπό τή στιγμή ἐκείνη ἡ ἁγία μητέρα «πάντα συνετήρει τά ρήματα ταῦτα συμβάλλουσα ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῆς» 3. Ἔτσι κράτησε στήν καρδιά της καί τό γεγονός τῆς συνάντησης μέ τό Συμεών καί τήν προφήτιδα Ἄννα, ἀλλά καί τά προφητικά λόγια τοῦ θεοδόχου Συμεών: «ἰδού οὗτος κεῖται εἰς πτῶσιν καί ἀνάστασιν πολλῶν ἐν τῷ Ἰσραήλ καί εἰς σημεῖον ἀντιλεγόμενον. καί σοῦ δέ αὐτῆς τήν ψυχήν διελεύσεται ρομφαία, ὅπως ἄν ἀποκαλυφθῶσιν ἐκ πολλῶν καρδιῶν διαλογισμοί» 4. Κατά τήν ἐπίσκεψη τῶν μάγων ἡ Παναγία βρίσκεται διακριτικά κοντά στό θεῖο βρέφος καί γίνεται μάρτυρας τῆς προσκύνησης καί τῆς προσφορᾶς πολύτιμων δώρων στό θεῖο βασιλιά 5. υστυχῶς ὅμως ἡ χαρμόσυνη εἴδηση τῆς ἔλευσης τοῦ Σωτῆρος στόν κόσμο προκάλεσε τό θυμό τοῦ βασιλιᾶ Ἡρώδη, πού ἔγινε αἰτία νά σφαγιαστοῦν ὅλα τά νήπια ἀγόρια τῆς Βηθλεέμ καί τῶν περιχώρων. Ἡ μανία τοῦ ἄρχοντα προκάλεσε ἀβάστακτο πόνο σέ χιλιάδες γυναῖκες, οἱ ὁποῖες ἔκλαιγαν ἀπαρηγόρητα γιά τόν ἄδικο θάνατο τῶν παιδιῶν τους. Ὁ Θεός ὅμως 2. Λουκ. 1, 26 ἑξ. Εὐαγγελική Ἱστορία, σσ. 17-19. 3. Λουκ. 2, 1-20. Εὐαγγελική Ἱστορία, σσ. 25-27. 4. Λουκ. 2, 25-38. Εὐαγγελική Ἱστορία, σσ. 27-29. 5. Ματθ. 2, 9-11. Εὐαγγελική Ἱστορία, σσ. 29-30. 19

Α. Ἡ γυναίκα μέσα στά Εὐαγγέλια κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο εἶχε ἀπό καιρό εἰδοποιήσει γιά τή μεγάλη αὐτή θλίψη πού θά ἔβρισκε τίς γυναῖκες τοῦ Ἰσραήλ διά στόματος τοῦ προφήτη Ἱερεμία, πού εἶπε: «φωνή ἐν Ραμᾷ ἠκούσθη θρήνου καί κλαυθμοῦ καί ὀδυρμοῦ Ραχήλ ἀποκλαιομένη οὐκ ἤθελε παύσασθαι ἐπί τοῖς υἱοῖς αὐτῆς, ὅτι οὐκ εἰσίν» 6. Ἀπό τή θλίψη αὐτή γλίτωσε ἡ Παναγία, ἀφοῦ χάρη στή θεία παρέμβαση πῆγε μαζί μέ τό μικρό Ἰησοῦ καί τόν Ἰωσήφ στήν Αἴγυπτο, μέχρι νά παύσει ὁ κίνδυνος. Καί ὅταν ἡ ἁγία οἰκογένεια μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ ἐγκαταστάθηκε στή Ναζαρέτ, ἡ Παναγία ἀφοσιώθηκε στήν ἀνατροφή τοῦ μονογενοῦς παιδιοῦ της, τό ὁποῖο «ηὔξανε καί ἐκραταιοῦτο πνεύματι πληρούμενον σοφίας, καί χάρις Θεοῦ ἦν ἐπ αὐτό» 7. Ὅταν ὁ δωδεκαετής Ἰησοῦς ἔμεινε τρεῖς ἡμέρες μόνος του στό ναό τῶν Ἱεροσολύμων, γιά νά διδάξει τούς σοφούς τούς Ἰσραήλ, ἡ μητέρα του τόν ἐπέπληξε μέ τά λόγια: «τέκνον, τί ἐποίησας ἡμῖν οὕτως; ἰδού ὁ πατήρ σου κἀγώ ὀδυνώμενοι ἐζητοῦμέν σε». Στά λόγια τῆς μητέρας του, πού ἄδικα ἀνησύχησε, ὁ Ἰησοῦς ἀπάντησε: «τί ὅτι ἐζητεῖτέ με; οὐκ ᾔδειτε ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί με;». Τά λόγια αὐτά δέν εἰπώθηκαν τυχαῖα, ἀλλά ἔχουν μεγάλη σημασία. Κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο, «ἡ μέν Θεοτόκος ἐνώπιον τοῦ συλλόγου τῶν διδασκάλων τοῦ Ἰσραήλ καί ἐν τῷ Ἱερῷ κατά θείαν ἔμπνευσιν τήν κατά νόμον ἐκ σπέρματος αυίδ καταγωγήν τοῦ Ἰησοῦ ὁμολογεῖ, ὁ δέ Ἰησοῦς τήν θείαν αὐτοῦ καταγωγήν φανεροῖ. Ταῦτα ἐγένοντο, ὅπως ἐπιγνῷ ὁ Ἰσραήλ τήν ἔλευσιν τοῦ Μεσσίου». Ὁ εὐαγγελιστής μᾶς πληροφορεῖ ὅτι μετά ἀπό αὐτό τό γεγονός ὁ Ἰησοῦς ἦταν ἀπόλυτα ὑπάκουος στή μητέρα του καί στόν Ἰωσήφ, ἐνῶ «προέκοπτε σοφίᾳ καί ἡλικίᾳ καί χάριτι παρά Θεοῦ καί ἀνθρώποις». Τίποτα ὅμως δέν ξέφευγε ἀπό τήν προσοχή τῆς Παναγίας, ἡ ὁποία «διετήρει πάντα τά ρήματα ταῦτα ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῆς» 8. Ἡ ἑπόμενη ἐμφάνιση τῆς Παναγίας στήν εὐαγγελική ἱστορία εἶναι στό γάμο τῆς Κανᾶ, ὅπου τό θάρρος καί ἡ πίστη της προκάλεσαν τό πρῶτο θαῦμα τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἑρμηνεία τοῦ ἁγίου Νεκταρίου στά λόγια τοῦ Χριστοῦ «τί ἐμοί καί σοί, γύναι;» μᾶς βοηθᾶ νά καταλάβουμε ποιά στάση ἔπρεπε νά ἔχει ἡ Παναγία ἀπέναντι στό ἔργο τοῦ Θεανθρώπου. Ἡ φράση αὐτή ἐκφράζει «ἀποδοκιμασίαν διά τήν παρέμβασιν τῆς μητρός εἰς τό Μεσσιακόν ἔργον τοῦ Ἰησοῦ μή ἁρμόζουσαν γυναικί καίπερ μητρικῷ δικαιώματι παρεμβαινούσῃ». Ὁ λόγος τῆς ἐπίπληξης ἦταν σαφής καί σοβαρός δέν εἶχε ἔρθει ἀκόμα ἡ ὥρα τῆς φανέρωσης τοῦ Χριστοῦ. Ὡστόσο ἡ Παναγία, γράφει ὁ ἅγιος ἑρμηνευτής, «εἰδυῖα τό ἀποτέλεσμα 6. Ἱερ. 38, 15. Ματθ. 2, 16-19. Εὐαγγελική Ἱστορία, σ. 31. 7. Ματθ. 2, 13-16. Λουκ. 2, 40. Εὐαγγελική Ἱστορία, σσ. 30-32. 8. Λουκ. 2, 41-52. Εὐαγγελική Ἱστορία, σσ. 33-34. 20

Α. Ἡ γυναίκα μέσα στά Εὐαγγέλια κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο τῆς αἰτήσεώς της ἐντέλλεται τοῖς διακόνοις νά πείθωνται τῷ Ἰησοῦ». Ἡ παρρησία καί ἡ ἐπιμονή τῆς ἁγίας μητέρας ἔγινε ἡ αἰτία ὥστε ὁ Χριστός νά κάνει τό πρῶτο του σημεῖο καί νά φανερώσει τή θεία δόξα στούς μαθητές του καί σέ πλῆθος ἀνθρώπων 9. Τό πρόσωπο τῆς Παναγίας καί κυρίως ἡ παρθενία καί ἡ ἰδιότητά της ὡς Θεοτόκου ἀμφισβητήθηκαν ἀπό πολλούς αἱρετικούς, πού ἐμφανίστηκαν ἤδη ἀπό τούς πρώτους αἰῶνες τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος, πού ἀγαποῦσε ἰδιαίτερα τή μητέρα τοῦ Κυρίου, ὑπερασπίστηκε μέ δύναμη τήν τιμή της στά κηρύγματα καί στά συγγράμματά του. Τό θέμα τῆς ἀειπαρθενίας τῆς Παναγίας ἀναπτύσσει ὁ ἅγιος Νεκτάριος στό πρῶτο κεφάλαιο τῆς Μελέτης περί τῆς Μητρός τοῦ Κυρίου τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας. Ἤδη ἀπό τήν ἀρχή τῆς μελέτης ὁ ἱερός πατήρ ἐκθέτει σύντομα τή διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας γιά τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου: «Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ὁμολογεῖ ὅτι ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος ἦν πρό τόκου παρθένος, καί ἐν τόκῳ παρθένος, καί μετά τόκον πάλιν παρθένος διέμεινε, φυλάξασα ἀλώβητον τήν ἑαυτῆς παρθενίαν» 10. Ἡ προφητεία τοῦ Ἠσαΐα «ἰδού ἡ παρθένος ἐν γαστρί ἕξει, καί τέξεται υἱόν, καί καλέσεις τό ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ» δηλώνει καθαρά τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου. Ἡ ἑρμηνεία αὐτή προκύπτει ἀπό τό ὅτι ἡ παρθένος, γιά τήν ὁποία μιλᾶ ὁ Ἠσαΐας, ἐπρόκειτο νά ἀναδειχθεῖ μητέρα τοῦ Θεοῦ, τόν ὁποῖο θά κυοφοροῦσε, θά γαλακτοτροφοῦσε καί θά ἀνέτρεφε κατά τή βρεφική καί παιδική του ἡλικία. Ἡ παρθένος αὐτή ἀναδείχθηκε μητέρα τοῦ Ἐμμανουήλ ὄχι μόνο γιά τό χρόνο τῆς κύησης ἀλλά γιά πάντα. Ὁ Θεός ἐπέλεξε γυναίκα παρθένο, γιατί ἤθελε τή μητέρα τοῦ Ἐμμανουήλ ἐλεύθερη ἀπό τίς ὑποχρεώσεις τοῦ γάμου. Ἀπό τήν προφητεία γίνεται φανερό ὅτι ὁ Θεός ἐπέλεξε τή συγκεκριμένη παρθένο ἀπό ὅλες τίς γενιές καί τήν προόρισε νά γίνει μητέρα τοῦ Θεοῦ. Ἑπομένως ἡ μητέρα τοῦ Ἐμμανουήλ «ὡς ἐκλελεγμένη ὑπό τοῦ Θεοῦ, μόνῳ τῷ Θεῷ ἀνῆκε καί οὐδενί ἑτέρῳ». Τό γεγονός ὅτι ἡ Παναγία βρισκόταν κάτω ἀπό τήν προστασία τοῦ Ἰωσήφ, δέ σημαίνει ὅτι αὐτός ἀποκτοῦσε δικαιώματα συζυγίας «Οὐκ ἄρα ὁ Θεός τήν μνηστήν τοῦ Ἰωσήφ ἐξελέξατο ὡς μητέρα τοῦ Ἐμμανουήλ, ἀλλά τήν προεκλελεγμένην ἤδη ἐκ πασῶν τῶν γενεῶν ἐνεπιστεύθη τῷ Ἰωσήφ πρός ἀμοιβήν τῆς αὐτοῦ ἀρετῆς διότι πάντως ὁ Ἰωσήφ ἦτο ἐκλελεγμένος μεταξύ ἁπάντων τῶν Ἰουδαίων» 11. 9. Ἰωάν. 2, 1-11. Εὐαγγελική Ἱστορία, σσ. 51-52. 10. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σ. 3. Βλ. καί Ὀρθόδοξος Ἱερά Κατήχησις, σ. 99. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, «Ἡ περί Θεοτόκου ἐνασχόλησις», σ. 39. 11. Ἡσ. 7, 14. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σσ. 3-4. Καί στήν ἐποχή τῆς Παλαιᾶς ιαθήκης ὑπῆρχαν στό λαό τοῦ Ἰσραήλ γυναῖκες παρθένες, πού ἦταν ἀφιερωμένες στό 21

Α. Ἡ γυναίκα μέσα στά Εὐαγγέλια κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο Ἐπειδή λοιπόν ἡ Παναγία προορίστηκε νά γίνει μητέρα τοῦ Ἐμμανουήλ «εἰς τό διηνεκές», ἔπρεπε νά ἀφιερωθεῖ μέ ὅλη της τήν ψυχή καί τήν καρδιά στόν ὑψηλό προορισμό της. Κάθε ἄλλη μέριμνα καί ἀπασχόληση θά τήν ἀποσποῦσαν ἀπό τήν ἁγία ἀποστολή της, πράγμα πού θά σήμαινε ὅτι δέν εἶχε συναίσθηση τοῦ ὑψίστου καθήκοντός της. Ἡ μητέρα τοῦ Ἐμμανουήλ δέν μποροῦσε νά γίνει μητέρα ἄλλων παιδιῶν γιά τέσσερις λόγους. Πρῶτο, γιατί ἡ μητρική στοργή πρός τό θεῖο τέκνο, ἡ εὐλάβεια, ἡ ἀφοσίωση καί ἡ λατρεία πρός αὐτό, δέ θά τῆς ἐπέτρεπαν νά ἀναλάβει ἄλλη ὑποχρέωση πρός ἄλλα παιδιά. εύτερο, γιατί ἡ σκέψη καί ἡ προσοχή της ἦταν ἀποκλειστικά στραμμένες πρός τό θεῖο βρέφος καί γι αὐτό δέν μποροῦσε νά ἔχει ἄλλες σκέψεις καί φροντίδες. Τρίτο, γιατί ἀγάπησε τό γιό της μέ ὅλη της τήν ψυχή καί καμία δύναμη δέν μποροῦσε νά τήν ἀποσπάσει ἀπό τήν ἀπόλυτη αὐτή ἀγάπη. Τέταρτο, γιατί ὡς μητέρα τοῦ Ἐμμανου- ήλ ἔγινε μιά γιά πάντα «ναός ἅγιος καί κατοικητήριον τοῦ Θεοῦ». Ἡ Παναγία λοιπόν δέ μποροῦσε νά γίνει μητέρα ἄλλων τέκνων, γιατί ἀφιερώθηκε στό Θεό «τά δέ ἅπαξ τῷ Θεῷ ἀφιερωθέντα καί ὑπό τοῦ Θεοῦ ἁγιασθέντα οὐ γίνονται κοινά, ἀλλ εἰς τό παντελές διαμένουσι ἱερά καί ἅγια τῷ Θεῷ καί μόνῳ αὐτῷ ἀνήκουσι» 12. Τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου διακήρυξε καί ὁ προφήτης Ἰεζεκιήλ μέ τά λόγια: «Καί ἐπέστρεψέ με κατά τήν ὁδόν τῆς πύλης τῶν ἁγίων τῆς ἐξωτέρας τῆς βλεπούσης κατά ἀνατολάς, καί αὕτη ἦν κεκλεισμένη. καί εἶπε Κύριος πρός με ἡ πύλη αὕτη κεκλεισμένη ἔσται, οὐκ ἀνοιχθήσεται, καί οὐδείς μή διέλθῃ δι αὐτῆς, ὅτι Κύριος ὁ Θεός Ἰσραήλ εἰσελεύσεται δι αὐτῆς, καί ἔσται κεκλεισμένη διότι ὁ ἡγούμενος, οὗτος καθήσεται ἐν αὐτῇ τοῦ φαγεῖν ἄρτον ἐναντίον Κυρίου». Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἑρμήνευσαν τό ὅραμα αὐτό τοῦ Ἰεζεκιήλ κάτω ἀπό τό πρίσμα τῆς θείας ἐνανθρώπησης καί διακήρυξαν ὅτι ἡ Θεοτόκος εἶναι ἡ πύλη μέσα ἀπό τήν ὁποία θά διερχόταν ὁ ἡγούμενος τοῦ Ἰσραήλ, ἐνῶ μετά τή διέλευση αὐτοῦ ἡ πύλη θά ἔμενε κλειστή γιά πάντα. Ἑπομένως δέν ἦταν μόνο ἡ Θεοτόκος προορισμένη νά γίνει καί νά μείνει μητέρα τοῦ Ἐμμανουήλ, ἀλλά προορισμένη ἀπό τή θεία βουλή ἦταν καί αὐτή ἡ ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου 13. Θεό. Τήν παρθένο δήλωνε ἡ ἑβραϊκή λέξη «ἁελμάχ» καί τίς παρθένους ἡ λέξη «ἁελμόθ». «Ἁελμάχ» (ἑβραϊκό κείμενο) ὀνομάζεται ἡ Ρεβέκκα, ἡ «παρθένος» (κείμενο τῶν Ἑβδομήκοντα) πού προορίστηκε νά γίνει σύζυγος τοῦ Ἰσαάκ (Γέν. 24, 43). «Ἁελμόθ» (ἑβραϊκό κείμενο) ὀνομάζονται οἱ «νεάνιδες» (κείμενο τῶν Ἑβδομήκοντα) πού ἀγάπησαν τό Νυμφίο μέ ὅλη τους τήν καρδιά (ᾎσμα 1, 3). Οἱ γυναῖκες αὐτές δέν ἦταν ἔγγαμες οὔτε μνηστευμένες, ἀλλά παρθένες ἀφιερωμένες στό Θεό. 12. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σσ. 4-5. 13. Ἰεζ. 44, 1-3. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σσ. 5-6. Βλ. καί Κατηχητική 22

Α. Ἡ γυναίκα μέσα στά Εὐαγγέλια κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο Στήν Παλαιά ιαθήκη ὑπάρχουν πολλές ἄλλες προτυπώσεις τῆς ἀειπαρθενίας τῆς Θεοτόκου. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἀναφέρει τήν κλίμακα τοῦ Ἰακώβ, τή φλεγομένη καί μή καιομένη βάτο, τήν πύρινη στήλη καί τή φωτεινή νεφέλη, τήν Ἐρυθρά θάλασσα, τή στάμνα μέ τό μάννα, τήν πέτρα πού ἀνέβλυζε νερό, τήν κιβωτό τῆς διαθήκης καί τή σκηνή τοῦ μαρτυρίου, τή βλαστήσασα ράβδο τοῦ Ἀαρών, τόν πόκο τοῦ Γεδεών, τή λαβίδα μέ τόν ἄνθρακα, τό Ναό τῆς Ἱερουσαλήμ, τό ἀλατόμητο ὄρος. Ἡ παρθένος λοιπόν μητέρα τοῦ Ἐμμανουήλ, πού προτυπώθηκε μέ πολλή σαφήνεια καί μέ πολλούς τρόπους ἀπό τούς προφῆτες καί τά γεγονότα τῆς ἱστορίας τοῦ Ἰσραήλ, ἦταν ἀδύνατο νά ἀποβάλει τήν παρθενία καί νά γίνει σύζυγος τοῦ Ἰωσήφ. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος γιά μιά ἀκόμα φορά διακηρύσσει: «Ἡ Παρθένος ἦν πρό τόκου Παρθένος, καί ἐν τόκῳ Παρθένος, καί μετά τόκον πάλιν Παρθένος διέμεινε. Τά ἅγια οὐδέποτε γίνονται κοινά τά ἀφιερωθέντα τῷ Θεῷ μόνῳ τῷ Θεῷ ἀνήκουσι» 14. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος δέν ἀρκεῖται στίς παλαιοδιαθηκικές μαρτυρίες, γιά νά ἀποδείξει τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου, ἀλλά χρησιμοποιεῖ καί τή μαρτυρία τῶν εὐαγγελιστῶν καί τῶν ἀποστόλων. Ὁ διάλογος ἀνάμεσα στόν ἄγγελο καί τήν Παναγία κατά τόν εὐαγγελισμό της, ὅπως τόν περιγράφει ὁ εὐαγγελιστής Λουκᾶς, ἀποδεικνύει περίτρανα τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου. Καταρχήν ἡ ἀ- πορία τῆς Μαρίας πῶς εἶναι δυνατό νά συλλάβει παιδί χωρίς ἄντρα, φανερώνει τήν πρό τόκου παρθενία της. Ἔπειτα ἡ ἀναγγελία τοῦ ἀρχαγγέλου Γαβριήλ ὅτι ἡ γυναίκα βρῆκε «χάριν παρά τῷ Θεῷ», σημαίνει ὅτι αὐτή ἐξελέγη γιά νά γίνει μητέρα τοῦ Θεοῦ. Ἄρα ἡ παρθένος, πού ἀφιερώθηκε στό Θεό καί ἐξελέγη γιά νά γίνει μητέρα τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, ἡ εὐλογημένη ἀνάμεσα στίς γυναῖκες, ὁ ἔμψυχος ναός τοῦ Σωτῆρος, δέ θά μποροῦσε νά ἐγκαταλείψει τό θεῖο παιδί της γιά νά γίνει μητέρα ἁπλῶν ἀνθρώπων. Ὅποιοι ὑποστηρίζουν κάτι τέτοιο ἀγνοοῦν «τί ἐστιν ἀγάπη τρωθείσης καρδίας ἐκ τῆς ἀγάπης τοῦ θείου, καί μάλιστα κόρης θεομήτορος» 15. Ὁ εὐαγγελιστής Ματθαῖος ἐπίσης ἱστορώντας τόν εὐαγγελισμό τῆς Θεοτόκου διακηρύσσει τήν ἀειπαρθενία της. Κάποιοι ὅμως ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ Παναγία μετά τό Χριστό γέννησε καί ἄλλα παιδιά, ἐπειδή παρεξηγοῦν τά λόγια τοῦ ἐπιστολή 5, σ. 35. 14. Βλ. Γέν. 28, 12. Ἔξ. 3, 2. 13, 21-22. 14, 21-29. 16, 33. 17, 6. Ἀριθ. 17, 23. Κριτ. 6, 37-40. Ἡσ. 6, 6. Ἰεζ. 43, 1-7. αν. 2, 34. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σσ. 6-7, 30-33. Παλαιοδιαθηκικές προτυπώσεις τῆς ἀειπαρθενίας ὑπάρχουν σέ πολλά σημεῖα τῶν ὠδῶν καί τῶν ὕμνων πού ἀφιέρωσε ὁ ἅγιος Νεκτάριος στή Θεοτόκο. Βλ. ἐνδεικτικά Θεοτοκάριον, σσ. 20, 22-25, 27-28, 32, 35-36, 39-40, 57, 77. 15. Λουκ. 1, 26-38. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σσ. 7-8. 23

Α. Ἡ γυναίκα μέσα στά Εὐαγγέλια κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο εὐαγγελιστῆ: «καί παρέλαβε τήν γυναῖκα αὐτοῦ, καί οὐκ ἐγίνωσκεν αὐτήν ἕως οὗ ἔτεκε τόν υἱόν αὐτῆς τόν πρωτότοκον». Αὐτοί ὅμως παρερμηνεύουν τό χωρίο, ἐπειδή δέ γνωρίζουν τήν πραγματική σημασία τῶν λέξεων «ἕως οὗ» καί «πρωτότοκος». Καταρχήν τό «ἕως οὗ» στήν ἁγιογραφική γλώσσα δηλώνει «τό διηνεκές» 16, ἐνῶ ὁ «πρωτότοκος», ὅταν λέγεται γιά τό Χριστό, σημαίνει «μονογενής» 17. Ἐξάλλου οἱ εὐαγγελιστές συχνά ἀναφέρουν τήν Παναγία ὡς μητέρα τοῦ Χριστοῦ καί ὄχι ὡς γυναίκα τοῦ Ἰωσήφ, γιά νά μᾶς διδάξουν ὅτι «καί μετά τό τεκεῖν τήν Παρθένον τόν Ἰησοῦν, τόν υἱόν τόν πρωτότοκον, οὐκ ἐγένετο σύζυγος τοῦ Ἰωσήφ, ἀλλ ἔμενεν Μήτηρ τοῦ Ἰησοῦ» 18. Οἱ ἀρνητές τῆς ἀειπαρθενίας τῆς Θεοτόκου χρησιμοποιοῦν ὡς ἐπιχείρημα καί τή μαρτυρία τῶν εὐαγγελιστῶν ὅτι ὁ Χριστός εἶχε ἀδέλφια 19. Τό λάθος ὅμως τῶν ἀρνητῶν βρίσκεται στήν παρερμηνεία τῆς λέξης «ἀδελφός», ἡ ὁποία στήν Ἁγία Γραφή εἶναι συνώνυμη τῆς λέξης «συγγενής». Γιά παράδειγμα ὁ Ἀβραάμ καί ὁ Λώτ ὀνομάζονται ἀδελφοί, ἐνῶ στήν πραγματικότητα ὁ Λώτ ἦταν ἀνιψιός τοῦ Ἀβραάμ 20. Ἐπίσης ἀδελφοί λέγονται ὁ Ἰακώβ καί ὁ Λάβαν, ἐνῶ ὁ Ἰακώβ ἦταν ἀνιψιός τοῦ Λάβαν 21. Μέ αὐτή λοιπόν τήν ἔννοια οἱ «ἀδελφοί» τοῦ Ἰησοῦ δέν ἦταν ἀδέλφια ἀπό τήν ἴδια μητέρα, ἀλλά ἁπλοί συγγενεῖς ἤ παιδιά 16. Ματθ. 1, 25. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σ. 9. Στό σημεῖο αὐτό ὁ ἅγιος Νεκτάριος χρησιμοποιεῖ τήν ἑρμηνεία τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου καί τοῦ ἁγίου Ἰσιδώρου. Βλ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Ὑπόμνημα εἰς τόν ἅγιον Ματθαῖον τόν εὐαγγελιστήν, Ὁμιλία Ε, PG 57, 58: «Τό, Ἕως, ἐνταῦθα εἴρηκεν, οὐχ ἵνα ὑποπτεύσῃς ὅτι μετά ταῦτα αὐτήν ἔγνω, ἀλλ ἵνα μάθῃς ὅτι πρό τῶν ὠδίνων πάντως ἀνέπαφος ἦν ἡ Παρθένος. Τίνος οὖν ἕνεκεν, φησί, τό, Ἕως, τέθεικεν; Ὅτι ἔθος τῇ Γραφῇ τοῦτο πολλάκις ποιεῖν, καί τήν ῥῆσιν ταύτην μή ἐπί διωρισμένων τιθέναι χρόνων. Καί γάρ καί ἐπί τῆς κιβωτοῦ φησιν Οὐχ ὑπέστρεψεν ὁ κόραξ ἕως οὗ ἐξηράνθη ἡ γῆ (Γέν. 8, 7) καίτοιγε οὐδέ μετά ταῦτα ὑπέστρεψε». ΙΣΙ ΩΡΟΥ ΠΗΛΟΥΣΙΩΤΟΥ, Ἐπιστολή ΙΗ, PG 78, 192B-193A: «Τό ἕως ἐν τῇ γραφῇ πολλάκις ἐπί διηνεκοῦς εὑρίσκεται ὡς τό ἕως ἄν θῶ τούς ἐχθρούς σου, ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου (Ψαλμ. 109, 1). καί τό, ἕως ἄν καταγηράσηται ἐγώ εἰμι (Ἡσ. 46, 4) καί τό, οὐκ ἀνέστρεψεν περιστερά πρός τόν Νῶε, ἕως τοῦ ξηρανθῆναι τό ὕδωρ (Γέν. 8, 7 12) ἅπερ εἰσί διηνεκῶς εἰρημένα. νοητέον δέ καί οὕτως οὐκ ἐγίνωσκεν αὐτήν πόθεν συνέλαβεν, ἕως οὗ ἔτεκε, καί εἶδε τά γενόμενα σημεῖα». 17. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σσ. 9-10. Ἐδῶ ὁ ἅγιος Νεκτάριος χρησιμοποιεῖ πολλές ἁγιογραφικές καί πατερικές μαρτυρίες. Ἀπό τήν Καινή ιαθήκη χρησιμοποιεῖ τά χωρία τοῦ ἀποστόλου Παύλου: Ρωμ. 8, 29. Κολ. 1, 15 18. Ἑβρ. 1, 5-6. 12, 23. Ἀπό τούς Πατέρες καί ἐκκλησιαστικούς συγγραφεῖς χρησιμοποιεῖ τό Μέγα Βασίλειο, τό Θεοφύλακτο καί τόν Εὐθύμιο Ζυγαβηνό. Βλ. καί Εὐαγγελική Ἱστορία, σσ. 24-25. 18. Εὐαγγελική Ἱστορία, σ. 32. Βλ. ἐνδεικτικά Ματθ. 1, 18 2, 20. Λουκ. 2, 43. 19. Βλ. Ματθ. 12, 46-49. Μάρκ. 6, 3. Ἰωάν. 2, 12. 7, 3. Βλ. καί Εὐαγγελική Ἱστορία, σσ. 221-222. 20. Βλ. Γέν. 12, 5. 13, 8. 14, 14-16. 21. Βλ. Γέν. 28, 2. 29, 1. 24

Α. Ἡ γυναίκα μέσα στά Εὐαγγέλια κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο τοῦ Ἰωσήφ ἀπό τήν πρώτη του γυναίκα. Ἐάν ἡ Παναγία εἶχε καί ἄλλα δικά της παιδιά, τότε ὁ Χριστός ἀπό τό σταυρό δέ θά ὅριζε τό μαθητή του Ἰωάννη ὡς προστάτη τῆς μητέρας του 22. Ἐξάλλου τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου ἐπιβεβαιώνουν ἀνά τούς αἰῶνες οἱ Πατέρες καί οἱ ἐκκλησιαστικοί συγγραφεῖς 23, ἐνῶ ἐπίσης οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι καταδίκασαν τούς Εὐνομιανούς καί ὅσους αἱρετικούς ἀρνοῦνταν τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου, πού ἀποτελεῖ «ἑνιαῖον φρόνημα τῆς μιᾶς ἁγίας καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας» 24. Ὅσοι ἀρνοῦνται τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου ἀντιλέγουν στό Ἅγιο Πνεῦμα, πού καθοδήγησε τούς Πατέρες τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων νά ἐπικυρώσουν τό δόγμα τῆς ἀειπαρθενίας «ὡς παράδοσιν ἁγίαν καί ἀποστολικήν πάντοτε, πανταχοῦ καί ὑπό πάντων τῶν εὐσεβῶν καί ὀρθοδόξων παρεδεδεγμένην». Ἤδη ἡ Α Οἰκουμενική Σύνοδος διακήρυξε τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου στό Σύμβολο τῆς Πίστεως μέ τά λόγια «γεννηθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καί Μαρίας τῆς Παρθένου». Στή συνέχεια καί ἄλλες σύνοδοι, ὄχι μόνο Οἰκουμενικές ἀλλά καί τοπικές καί ἐπαρχιακές, ἐπανέλαβαν τό δόγμα, γιά νά μή δίνεται καμία ἀφορμή στούς αἱρετικούς νά προσβάλουν τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου. Οἱ Πατέρες τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου στόν πρῶτο κανόνα ὅρισαν: «ἕνα Χριστόν καί Υἱόν τοῦ Θεοῦ, καί σαρκωθέντα κηρύττοντες, καί τήν αὐτόν ἀσπόρως τεκοῦσαν ἄχραντον ἀειπάρθενον, κυρίως καί κατά ἀλήθειαν Θεοτόκον δοξάζοντες» 25. Οἱ μαρτυρίες τῶν Πατέρων καί τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, πού διατηροῦν ἀναλλοίωτη τήν ἀποστολική παράδοση, εἶναι ἱκανές νά πείσουν γιά τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου «πάντας τούς πιστεύοντας ἐν καθαρᾷ καρδίᾳ εἰς τάς ἀληθείας τῆς Ἐκκλησίας». Ὡστόσο ὁ ἅγιος Νεκτάριος θεωρεῖ ἀναγκαῖο νά ἀναφέρει ὅτι τό κῦρος τῆς ἀλήθειας τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων δέχονται τόσο ἡ υτική ὅσο καί ἡ Ἀγγλικανική Ἐκκλησία. Γιά νά πείσει καί τούς δύσπιστους, ἀναφέρει τίς γνῶμες δύο σπουδαίων Ἀγγλικανῶν θεολόγων, τοῦ Nelsons καί τοῦ 22. Ἰωάν. 19, 26-27: «Ἰησοῦς οὖν ἰδών τήν μητέρα καί τόν μαθητήν παρεστῶτα ὅν ἠγάπα, λέγει τῇ μητρί αὐτοῦ γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου. εἶτα λέγει τῷ μαθητῇ ἰδού ἡ μήτηρ σου. καί ἀπ ἐκείνης τῆς ὥρας ἔλαβεν ὁ μαθητής αὐτήν εἰς τά ἴδια». 23. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἀναφέρει τίς γνῶμες πολλῶν θεολόγων τῆς Ἐκκλησίας Ἀνατολῆς καί ύσης, ὅπως τῶν Ἰγνατίου τοῦ Θεοφόρου, Εἰρηναίου Λυῶνος, Ὠριγένη, Ἐπιφανίου Κύπρου, Ἱερωνύμου, ἱεροῦ Αὐγουστίνου, Τερτυλλιανοῦ, Μεγάλου Βασιλείου, ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, ιονυσίου Ἀρεοπαγίτη, Γρηγεντίου, Καισαρίου απόντε, Τίτου Βόστρων. Βλ. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σσ. 11-14. Γιά τή χρήση τῶν Πατέρων ἀπό τόν ἅγιο Νεκτάριο βλ. ΜΟΥΤΣΟΥΛΑ, «Ἡ χρῆσις τῶν πατέρων», σσ. 305-313. 24. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σ. 11. 25. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σσ. 14-15. ΡΑΛΛΗ-ΠΟΤΛΗ, Σύνταγμα, τόμ. Β, σ. 303. 25

Α. Ἡ γυναίκα μέσα στά Εὐαγγέλια κατά τόν ἅγιο Νεκτάριο Pearson, οἱ ὁποῖοι μιλοῦν γιά τήν ἀειπαρθενία τῆς Θεοτόκου μέ βάση τή διδασκαλία τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων τῆς ἀδιαίρετης Ἐκκλησίας 26. Τό δόγμα τῆς ἀειπαρθενίας τῆς Θεοτόκου ἐπιβεβαιώνουν καί οἱ ὕμνοι τῆς Ἐκκλησίας, πού χαρακτηρίζουν τή μητέρα τοῦ Χριστοῦ «θεοτόκον, θεογεννήτριαν, ἀειπάρθενον, θεομήτορα, παρθενομήτορα, ἀπειρόγαμον μητέρα, ἄγαμον νύμφην, μητροπάρθενον, φαεσφόρον, ναόν ἔμψυχον, ἀνύμφευτον νύμφην, ἁγνείας θησαύρισμα, χώραν ἀνήροτον, σκηνήν ἐπουράνιον». Αὐτά εἶναι λίγα ἀπό τά ὀνόματα τῆς Παναγίας, τά ὁποῖα στήν πραγματικότητα εἶναι πάρα πολλά. Ὁ ἅγιος Νεκτάριος συγκέντρωσε πάνω ἀπό ἑκατό τιμητικά ἐπίθετα τῆς Θεοτόκου πού ἐκφράζουν τό φρόνημα τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τούς πρώτους ἤδη αἰῶνες τοῦ Χριστιανισμοῦ «Ἐκεῖ δέ ὅπου λαλεῖ ἡ οἰκουμενική ἐκκλησία σιγησάτω πᾶσα γλῶσσα βροτεία διότι ὅταν ὁμιλῇ ἡ ἐκκλησία, ὁμιλεῖ τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ τό ἅγιον ὁ δέ τῇ ἐκκλησίᾳ ἀντιλέγων τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ ἀντιλέγει» 27. Στή μελέτη Περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἀφιερώνει ἕνα κεφάλαιο γιά νά ὑπερασπιστεῖ τήν προσωνυμία «Θεοτόκος», πού ἡ Ἐκκλησία ἀποδίδει στήν Παναγία. Ἀφορμή γιά τή συγγραφή τῆς μελέτης ἦταν ἡ ἀμφισβήτηση τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ ἀπό κάποιους κακοδόξους, πού ὑποστήριζαν ὅτι οἱ θεολόγοι τῶν τεσσάρων πρώτων αἰώνων δέ χρησιμοποιοῦσαν τόν ὅρο «Θεοτόκος», ἀλλά ὁ ὅρος αὐτός ἐμφανίστηκε μετά τήν καταδίκη τοῦ Νεστορίου 28 ἀπό τή Γ Οἰκουμενική Σύνοδο (431, Ἔφεσος). Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ἀποκρούει αὐτή τήν κακοδοξία μέ ἁγιογραφικές καί πατερικές ἀποδείξεις 29. Καταρχήν ἡ Παναγία μαρτυρεῖται ὡς Θεοτόκος τόσο ἀπό τήν Παλαιά ὅσο καί ἀπό τήν Καινή ιαθήκη, ἀφοῦ οἱ προφητεῖες καί τά εὐαγγέλια ξεκάθαρα διδάσκουν ὅτι ἡ Μαρία «ἐγέννησεν οὐκ ἄνθρωπον ψιλόν, ἀλλά Θεόν σεσαρκωμένον ἀληθῶς καί κυρίως». Τήν πίστη αὐτή τῆς Ἐκκλησίας ὁμολογοῦσαν πολλοί θεολόγοι ἀπό τούς πρώτους αἰῶνες τοῦ Χριστιανισμοῦ, χωρίς ποτέ νά κατηγορηθοῦν ὡς αἱρετικοί. Ἀκόμα καί ὁ Ὠριγένης, ἐνῶ καταδικάστηκε γιά κάποιες κακοδοξίες του, δέν κατακρίθηκε γιά τή χρήση τοῦ ὅρου «Θεοτόκος». Ὁ ἅγιος Νεκτά- 26. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σσ. 15-16. 27. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σ. 14. Βλ. Παράρτημα τῆς παρούσας ἐργασίας, σσ. 196-198, ὅπου «Προσφώνησις ἁγίου Νεκταρίου πρός τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον». 28. Ὁ Νεστόριος διέκρινε τήν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ ἀπό τή θεία φύση καί θεωροῦσε ὅτι ἡ ἀνθρώπινη φύση ἦταν ἔνδυμα τῆς θείας φύσης. Ὑποστήριζε ὅτι ἡ Παναγία γέννησε τόν ἄνθρωπο Χριστό, γι αὐτό δέν ἔπρεπε νά ὀνομάζεται «Θεοτόκος» ἀλλά «Χριστοτόκος». Ἡ Γ Οἰκουμενική Σύνοδος καταδίκασε τό Νεστόριο καί διακήρυξε ὅτι ὁμολογεῖ «τήν ἁγίαν Παρθένον Θεοτόκον διά τό τόν Θεόν λόγον σαρκωθῆναι καί ἐνανθρωπῆσαι καί ἐξ αὐτῆς τῆς συλλήψεως ἑνῶσαι ἑαυτῷ τόν ἐξ αὐτῆς ληφθέντα ναόν». Αἱ Οἰκουμενικαί Σύνοδοι, σσ. 118, 124-126. 29. Μελέτη περί τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, σ. 23. 26