1 1.1 Τα χαρακτηριστικά των οργανισμών (σελ.18-20) 1. Το κείμενο περιέχει απόσπασμα από το βιβλίο «Διακοπές στο δάσος» του Νικολάϊ Ντουμπώφ. «Ο Σιεμιόν στεκόταν και κοίταζε προς το μέρος του δάσους. Φορούσε το ψάθινο καπέλο του και έσφιγγε στο στήθος του τη δερμάτινη τσάντα. Τα δέντρα απλώνονταν μπροστά του, όπως τότε που τα κοίταζε με κείνα τα καταραμένα γυαλιά και δεν καταλάβαινε πως όλα απλώνονταν μπροστά του γιατί έβλεπε μέσα από τα δάκρυά του που είχαν πλημμυρίσει τα μάτια του. Δεν έβλεπε καλά. «Χάθηκα! Χάθηκα για τα καλά!» Κι αν φέρουν το σκύλο, τότε Έβλεπε καθαρά το σκύλο να τρέχει τραβώντας τον αστυνόμο κι έπειτα να χυμάει επάνω του δείχνοντας τα δόντια του» α) Ποιες από τις παραπάνω υπογραμμισμένες λέξεις αναφέρονται σε ζωντανούς οργανισμούς; Σιεμιόν, δέντρα, σκύλο, αστυνόμο. β) Με ποιο κριτήριο κάνατε την επιλογή των ζωντανών οργανισμών; Εμφανίζουν τα χαρακτηριστικά της ζωής. Δηλ. τρέφονται, αναπνέουν, απεκκρίνουν, αναπαράγονται, αναπτύσσονται, εμφανίζουν ερεθιστικότητα, «κινούνται» γ) Σε τι αναφέρονται οι υπογραμμισμένες λέξεις που δεν επιλέξατε ως ζωντανούς οργανισμούς; Άβια αντικείμενα: γυαλιά. Νεκροί Νεκρά τμήματα οργανισμών: ψάθινο καπέλο, δερμάτινη τσάντα 2. Έχουν την ίδια σημασία οι λέξεις κίνηση και μετακίνηση; Μετακινούμε σημαίνει μετατοπίζομαι περπατώντας, κολυμπώντας, έρποντας, πετώντας. 3. Τι είναι: αναπνοή, απέκκριση, αναπαραγωγή, ανάπτυξη, ερεθιστικότητα.; Αναπνοή: Είναι η εξασφάλιση ενέργειας με τη διάσπαση της τροφής. Ο οργανισμός συνήθως χρειάζεται οξυγόνο. Απέκκριση: Είναι η απομάκρυνση των άχρηστων ουσιών από τον οργανισμό. Αναπαραγωγή: Είναι η δημιουργία απογόνων με σκοπό τη συνέχιση και τη διατήρηση της ζωής επάνω στη Γη. Ανάπτυξη: Είναι η αύξηση της μάζας και του όγκου. Ερεθιστικότητα: Είναι η αντίδραση σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος. 4. Στις παρακάτω εικόνες παρατηρούμε ένα αυτοκίνητο, ένα βιβλίο, ένα μωρό που πίνει γάλα στον ύπνο του, ένα ψάρι έξω από το νερό, μία γάτα που μας κοιτάει, και μία πλαστική κούκλα... α) Να συμπληρώσετε τον πίνακα. Άβια αντικείμενα Νεκροί οργανισμοί Ζωντανοί οργανισμοί
2 1.2 Κύτταρο: Η μονάδα της ζωής (σελ. 21 23) 1. Τι ονομάζουμε κύτταρο; Κύτταρο είναι η μονάδα της ζωής. Δηλ. η μικρότερη μονάδα που μπορεί να τρέφεται, να αναπνέει, να αναπαράγεται, να απεκκρίνει, να αναπτύσσεται, να παρουσιάζει ερεθιστικότητα, να εμφανίζει τα χαρακτηριστικά της ζωής. 2. Ποιοι από τους παρακάτω οργανισμούς είναι μονοκύτταροι και ποιοι πολυκύτταροι; Δικαιολογήστε την απάντησή σας. Πολυκύτταροι οργανισμοί είναι η μέλισσα και το σαλιγκάρι, διότι αποτελούνται από πολλά κύτταρα. Μονοκύτταρος οργανισμός είναι η αμοιβάδα, που αποτελείται από ένα μόνο κύτταρο. Είναι ορατή μόνο με μικροσκόπιο. 3. Ποιο από τα παρακάτω κύτταρα είναι ευκαρυωτικό; Δικαιολογήστε την απάντησή σας. Ευκαρυωτικό είναι το πρώτο κύτταρο γιατί έχει πυρήνα. 4. Σημειώστε στο διπλανό σχήμα τα μέρη του οπτικού μικροσκοπίου. Προσοφθάλμιος φακός Λαβή ή βραχίονας Κοχλίας Πηγή φωτός Αντικειμενικοί φακοί Τράπεζα Πίεστρα 5. Α. Να αναγνωρίσετε τα οργανίδια - δομές που σημειώνονται στο παρακάτω σχήμα: Β. Το παραπάνω κύτταρο είναι ζωικό ή φυτικό; Δικαιολογήστε την απάντησή σας. Είναι φυτικό γιατί έχει κυτταρικό τοίχωμα, χλωροπλάστη, χυμοτόπιο.
3 6. Να αντιστοιχίσετε τα οργανίδια δομές της στήλης I με το ρόλο τους στη στήλη II. Στήλη I Στήλη ΙΙ Α. πλασματική μεμβράνη 1. Ξεχωρίζει το κύτταρο από το περιβάλλον του και ελέγχει την Β. κυτταρικό τοίχωμα είσοδο και έξοδο ουσιών από αυτό. Γ. πυρήνας 2. Εκεί γίνεται η φωτοσύνθεση. Περιέχει χλωροφύλλη. Δ. μιτοχόνδριο 3. Αποθηκεύει νερό, άλατα και άλλες ουσίες Ε. χλωροπλάστης 4.Έχει τις πληροφορίες που ρυθμίζουν τη δομή και τις λειτουργίες Ζ. χυμοτόπιο του κυττάρου. Περιέχει το γενετικό υλικό, δηλ. DNA 5. Προσφέρει στήριξη στο κύτταρο. Αποτελείται από κυτταρίνη. 6. Εξασφαλίζει ενέργεια για τις ανάγκες του κυττάρου, μέσω της κυτταρικής αναπνοής. Α 1, Β 5, Γ 4, Δ 6, Ε 2, Ζ - 3 1.3 Η οργάνωση των πολυκύτταρων οργανισμών (σελ. 25 28) 1. Να αναγνωρίσετε τα παρακάτω ανθρώπινα κύτταρα. Α. Μεταφέρει οξυγόνο στους ιστούς και απομακρύνει το διοξείδιο του άνθρακα Β. Συμμετέχει στην αναπαραγωγή Γ. Καλύπτει μεγάλες επιφάνειες του σώματος Δ. Μεταφέρει μηνύματα από και προς διάφορα μέρη του σώματος Ε. Συμμετέχει στην κίνηση Α:ερυθρό αιμοσφαίριο, Β:σπερματοζωάριο, Γ:επιθηλιακό κύτταρο, Δ:νευρικό κύτταρο, Ε:μυϊκό κύτταρο. 2. Κάντε την αντιστοίχηση μεταξύ των εννοιών και των ορισμών. Α. Κύτταρο Β. Ιστός Γ. Όργανο Δ. Σύστημα οργάνων Ε. Πολυκύτταρος οργανισμός 1. Αποτελείται από κύτταρα με παρόμοια μορφή και λειτουργία που συνεργάζονται. 2. Αποτελείται από ιστούς που συνεργάζονται για την εκτέλεση μιας συγκεκριμένης λειτουργίας. 3. Είναι η μονάδα της ζωής. 4. Αποτελείται από διάφορα συστήματα οργάνων που συνεργάζονται αρμονικά 5. Αποτελείται από όργανα που συνεργάζονται για την εκτέλεση μιας συγκεκριμένης λειτουργίας. Α 3, Β 1, Γ 2, Δ 5, Ε - 4 3. Ποια από τις παραπάνω βαθμίδες οργάνωσης λείπει από τα φυτά; Τα φυτά δεν έχουν συστήματα οργάνων Εικ. 1.13 ΦΥΤΟ 4. Γιατί τα κύτταρα ενός πολυκύτταρου οργανισμού δεν μπορούν να ζήσουν ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα κύτταρα; Δεν μπορεί να ζήσει ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα λόγω της εξειδίκευσής του. Αντίθετα το μοναδικό κύτταρο των μονοκύτταρων οργανισμών επιτελεί όλες τις απαραίτητες για την επιβίωσή του λειτουργίες. 5. Τι ονομάζουμε βιόσφαιρα; Βιόσφαιρα είναι οι περιοχές που οι συνθήκες επιτρέπουν την ύπαρξη ζωής. Περιλαμβάνει την υδρόσφαιρα, και τμήματα της ατμόσφαιρας και της λιθόσφαιρας. 6. Τι ονομάζουμε είδος; Είδος είναι μια ομάδα οργανισμών που έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά και αναπαράγονται μεταξύ τους δίνοντας γόνιμούς απογόνους.
4 7. Οι σκύλοι στην παρακάτω εικόνα ανήκουν στο ίδιο είδος; Δικαιολογήστε την απάντησή σας. Ανήκουν στο ίδιο είδος γιατί αναπαράγονται και δίνουν γόνιμους απογόνους. Ανήκουν απλώς σε διαφορετικές ράτσες. Δεν ανήκουν στο ίδιο είδος: Αετός και Αλεπού. Αετός και Χελιδόνι. Άλογο και Γαϊδούρι. 8. Θα αισθανόσασταν προσβεβλημένοι αν σας αποκαλούσαν Homo sapiens; Σημαίνει άνθρωπος ο σοφός και είναι το είδος στο οποίο ανήκουμε. 9. Να ονομάσετε τα βασίλεια στα οποία χωρίσαμε τους οργανισμούς. Δώστε παραδείγματα. Ζώα: μπαρμπούνι, γεωσκώληκας, βάτραχος, μύδι, αράχνη, πρόβατο, οχιά, αστερίας Φυτά: πεύκο, φτέρη, βρύα, λειχήνες, τουλίπα, τριανταφυλλιά, παπαρούνα, πλάτανος Μύκητες: μανιτάρια, μούχλες Πρώτιστα: αμοιβάδα, ευγλήνη, παραμήκιο Μονήρη: βακτήρια Στήριξη και κίνηση (σελ. 98-99) 1. Θυμηθείτε τις διαφορές ζωικών φυτικών κυττάρων. Τα ζωικά κύτταρα δεν έχουν κυτταρικό τοίχωμα, χλωροπλάστες, χυμοτόπια. 2. Να αναφέρετε παραδείγματα ζωικών οργανισμών που δεν μετακινούνται. Δεν μετακινούνται τα κοράλλια, οι σπόγγοι, η ύδρα. 3. Γιατί μετακινούνται οι ζωικοί οργανισμοί; Μετακινούνται για να βρουν τροφή, να αποφύγουν τους εχθρούς τους, να αναπαραχθούν. 4. Να αναφέρετε δύο διαφορές μεταξύ φυτικών και ζωικών οργανισμών: Τρόπος εξασφάλισης τροφής φυτά Τα φυτά παράγουν την τροφή τους. Φωτοσυνθέτουν ζώα Τρέφονται με άλλους οργανισμούς Δυνατότητα μετακίνησης Δεν μετακινούνται Τα περισσότερα μετακινούνται 5. Ποιοι μονοκύτταροι οργανισμοί έχουν κυτταρικό τοίχωμα; Κυτταρικό τοίχωμα έχουν τα βακτήρια και οι μύκητες. 6. Τι είναι τα ψευδοπόδια; Τα ψευδοπόδια είναι προσωρινές προεκβολές του κυτταροπλάσματος. 7. Ποιες δομές επιτρέπουν την μετακίνηση των μονοκύτταρων οργανισμών; Μετακινούνται με ψευδοπόδια (η αμοιβάδα), με βλεφαρίδες (το παραμήκιο), με μαστίγιο (η ευγλήνη) 8. Ποιες δομές, ιστοί, όργανα στηρίζουν τα φυτά; -Το κυτταρικό τοίχωμα (δομή του φυτικού κυττάρου). -Το ξύλωμα (αγωγός ιστός) -Βλαστός, ρίζα (όργανα)
5 5.4 Το μυοσκελετικά σύστημα του ανθρώπου (σελ. 103 107) 1. Ποια συστήματα οργάνων συνεργάζονται για να κινηθεί ο άνθρωπος; - Μυϊκό σύστημα. - Σκελετός (ερειστικό σύστημα) - Αναπνευστικό σύστημα. (προμηθεύει οξυγόνο) - Πεπτικό σύστημα. (προμηθεύει θρεπτικές ουσίες) - Κυκλοφορικό σύστημα. (μεταφέρει θρεπτικές ουσίες και οξυγόνο στους ιστούς) - Νευρικό σύστημα. (έχει ρόλο συντονιστή) 2. Ποιος είναι ο ρόλος του σκελετού του ανθρώπου; - Βοηθά στην κίνηση. - Στηρίζει και δίνει σχήμα στο σώμα. - Προστατεύει ευαίσθητα όργανα (π.χ. εγκέφαλο, καρδιά, νωτιαίο μυελό) - Είναι αποθήκη ασβεστίου. - Στον ερυθρό μυελό των οστών παράγονται κύτταρα του αίματος (ερυθρά αιμοσφαίρια, λευκά αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια) 3. Να γνωρίζετε τα οστά του ανθρώπινου σκελετού (σελ. 104) 4. Τι είναι οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι; Ποιος είναι ο ρόλος τους; Είναι ελαστικοί χόνδρινοι δίσκοι, οι οποίοι βρίσκονται ανάμεσα στους σπονδύλους. Απορροφούν τους κραδασμούς, ώστε να μη τραυματίζεται η σπονδυλική στήλη. 5. Ονομάστε τα 4 κυρτώματα της σπονδυλικής στήλης. Αυχενικό, θωρακικό, οσφυϊκό, ιερό. 6. Τι είναι ο σπονδυλικός σωλήνας; Ποιος είναι ο ρόλος του; Είναι ένας σωλήνας που σχηματίζουν οι σπόνδυλοι καθώς τοποθετούνται ο ένας πάνω στο άλλο. Προστατεύει τον νωτιαίο μυελό (όργανο του νευρικού συστήματος) 7. Ποιος είναι ο ρόλος της σπονδυλικής στήλης; Προστατεύει το νωτιαίο μυελό, συγκρατεί το βάρος του σώματος, δίνει ευλυγισία. 8. Από τι αποτελούνται τα οστά (ουσίες, κύτταρα); Αποτελείται από Κύτταρα, τα οστεοκύτταρα. Άλατα (ασβεστίου και φωσφόρου), που τα κάνουν σκληρά. Ουσίες, που τους προσδίνουν ελαστικότητα. 9. Τι είναι το περιόστεο; Ποιος είναι ο ρόλος του; Είναι μια μεμβράνη, η οποία καλύπτει εξωτερικά τα οστά. Βοηθά την ανάπτυξη των οστών σε πάχος και επουλώνει τα κατάγματα. 10. Πού βρίσκεται ο ερυθρός μυελός των οστών; Ποιος είναι ο ρόλος του; Βρίσκεται σε κοιλότητες στο εσωτερικό των οστών. Παράγει κύτταρα του αίματος (ερυθρά αιμοσφαίρια, λευκά αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια) 11. Ποια είδη οστών υπάρχουν, με κριτήριο την μορφή τους; Μακρά: μηριαίο, βραχιόνιο, κνήμη. Βραχέα: επιγονατίδα, σπόνδυλος, οστά καρπού. Πλατιά: μετωπιαίο, βρεγματικό, ανώνυμο 12. Τι ονομάζουμε αρθρώσεις; Περιοχές σύνδεσης δύο τουλάχιστον οστών. 13. Ποια είδη αρθρώσεων διακρίνουμε στον ανθρώπινο σκελετό; Τις διαρθρώσεις και τις συναρθρώσεις.
6 14. Ποιες αρθρώσεις ονομάζονται διαρθρώσεις; Τις αρθρώσεις που επιτρέπουν κινήσεις στα αρθρούμενα οστά. 15. Ποιες αρθρώσεις ονομάζονται συναρθρώσεις; Τις αρθρώσεις που δεν επιτρέπουν καμία κίνηση ή επιτρέπουν πολύ περιορισμένες κινήσεις. 16. Σημειώστε ένα (+) στην κατάλληλη θέση: Αρθρώσεις Συναρθρώσεις διαρθρώσεις Γόνατου + Μεταξύ σπονδύλων + Μεταξύ των ανώνυμων οστών + Κάτω γνάθου + 17. Με τι είδους αρθρώσεις συνδέονται τα οστά της κεφαλής; Με συναρθρώσεις. Με εξαίρεση την κάτω γνάθο. 18. Από ποια μέρη αποτελείται μια διάρθρωση; 1. οστό 2. αρθρικός χόνδρος 3. σύνδεσμος 4. αρθρικός θύλακας 5. αρθρικό υγρό (μεταξύ των αρθρικών χόνδρων) 19. Ποιος είναι ο ρόλος του αρθρικού υγρού; Δρα σαν «λιπαντικό» που διευκολύνει τις κινήσεις των αρθρούμενων οστών. 20. Ποια είδη μυών διακρίνουμε στο μυϊκό σύστημα του ανθρώπου; Σκελετικούς, λείους, καρδιακό. 21. Ποιοι μύες λειτουργούν με τη θέλησή μας και ποιοι χωρίς τη θέλησή μας; Με τη θέλησή μας λειτουργούν οι σκελετικοί. Χωρίς τη θέλησή μας οι λείοι και ο καρδιακός. 22.Σε ποια όργανα υπάρχουν λείοι μύες; Στα τοιχώματα του στομάχου, των εντέρων, στα αιμοφόρα αγγεία κ.λ.π. 23. Συμπληρώστε τα κενά: Για τη διατήρηση της καλής κατάστασης του μυοσκελετικού συστήματος απαραίτητη είναι η ισορροπημένη... και η σωματική.. 24. Ποια συστατικά της τροφής εξασφαλίζουν γερό σκελετό; Ασβέστιο και βιταμίνη D. 25. Ποια τρόφιμα εξασφαλίζουν γερό σκελετό; Γάλα, γαλακτοκομικά προϊόντα, αυγά. 26. Γιατί οι δραστηριότητες στον ήλιο (παιχνίδι, περπάτημα) μας βοηθούν να αποκτήσουμε γερό σκελετό; Ο ήλιος μετατρέπει την προβιταμίνη D σε βιταμίνη D. Την προβιταμίνη D την παράγει ο οργανισμός μας. Οι δραστηριότητες είναι ουσιαστικά σωματική άσκηση που βοηθά στη διατήρηση της καλής κατάστασης του μυοσκελετικού μας συστήματος. Οι μύες αποκτούν αντοχή και λειτουργούν καλύτερα. 27. Ονομάστε τις βλάβες του σκελετού. (βλάβες από τραυματισμούς) Κάταγμα, διάστρεμμα, εξάρθρωση. 28.Τι είναι το κάταγμα, διάστρεμμα, εξάρθρωση; Κάταγμα είναι το σπάσιμο των οστών. Διάστρεμμα είναι η κάκωση των ιστών μιας άρθρωσης (σύνδεσμο, θύλακα) χωρίς την απομάκρυνση των αρθρούμενων οστών. Εξάρθρωση είναι η απομάκρυνση των αρθρούμενων οστών.
7 29. Ποια είναι η πιο σοβαρή κάκωση μιας άρθρωσης; Η εξάρθρωση. (30. Ποιες μόνιμες παραμορφώσεις της σπονδυλικής στήλης γνωρίζετε; Σκολίωση: Κάμψη της σπονδυλικής στήλης στα πλάγια. Κύφωση: Αύξηση του θωρακικού κυρτώματος. Λόρδωση: Αύξηση του οσφυϊκού κυρτώματος. )