ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ «ΠΜΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΜΟΝΙΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΟΧΙΚΩΝ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΡΟΔΟΥ» ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗΣ Γ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α.Μ.: 424Μ/2009027 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ 1. Επόπτης: Εμμανουήλ Κόνσολας (Επίκουρος Καθηγητής) 2. Μέλος: Δημητρίου Αναστασία (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια) 3. Μέλος : Νικόλαος Ανδρεαδάκης (Επίκουρος Καθηγητής) ΡΟΔΟΣ 2011 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 12 1 ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1.1 Διάκριση των όρων φωτιά - πυρκαγιά 14 1.2 Κατάταξη πυρκαγιών σύμφωνα με τη φύση του καυσίμου 15 1.3 Διάκριση πυρκαγιών από άποψη μεγέθους και έντασης 17 1.4 Διάκριση πυρκαγιών από Πυροσβεστική Σκοπιά 18 1.4.1 Ορισμός αστικής και δασικής πυρκαγιάς με πυροσβεστικά 19 κριτήρια 1.5 Σημεία διαφοροποίησης δασικών και αστικών πυρκαγιών 21 1.5.1 Χωρική διαφοροποίηση 21 1.5.2 Διαφοροποίηση στο είδος, τη σύσταση και ποιότητα καύσιμων 21 υλικών 1.5.3 Επικινδυνότητα και μέσα ατομικής προστασίας 22 1.5.4 Δυναμικότητα στην εξέλιξη του φαινομένου της πυρκαγιάς 22 1.5.5 Αριθμός και συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων 23 1.6 Είδη δασικών πυρκαγιών 24 1.6.1 Πυρκαγιές εδάφους ή υπόγειες 24 1.6.2 Πυρκαγιές επιφανείας ή έρπουσες 25 1.6.3 Πυρκαγιές κόμης ή επικόρυφες 25 1.7 Παράγοντες που επιδρούν στην έναρξη και επέκταση των 26 δασικών πυρκαγιών 1.7.1 Χαρακτηριστικά καύσιμης ύλης 27 1.7.2 Τοπογραφία 27 1.7.3 Μετεωρολογικές συνθήκες 28 1.8 Διάκριση μεταξύ των όρων διοικητική μέριμνα και διοικητική 28 υποστήριξη 1.8.1 Διοικητική Μέριμνα 29 1.8.2 Η σημασία της διοικητικής μέριμνας για το Πυροσβεστικό Σώμα 30 2 ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΟ ΣΩΜΑ 2.1 Παράγοντες διαμόρφωσης του Πυροσβεστικού Σώματος στην 32 Ελλάδα 2.2 Ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη του Πυροσβεστικού Σώματος 34 2.2.1 Η πυρόσβεση και η πυροπροστασία στην Ελλάδα μέχρι το 1930 35 2.2.2 Ίδρυση Πυροσβεστικού Σώματος. Περίοδος 1930-1945 39 2.2.3 Το Πυροσβεστικό Σώμα από το 1945-1980 40 2.2.4 Το Πυροσβεστικό Σώμα την περίοδο 1980-2010 42 2.3 Αποστολή και αρμοδιότητες του σύγχρονου Πυροσβεστικού Σώματος 43 3 ΔΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ 3.1 Δασική Νομοθεσία 48 3.1.1 Άρθρο 24 του Ελληνικού Συντάγματος 48 2

3.1.2 Δασικός Κώδικας 49 3.1.3 Νόμος 998/1979 50 3.1.4 Νόμος 1845/1989 52 3.1.5 Νόμος 2612/1998 53 3.1.6 Νόμος 3208/2003 56 3.2 Πυρκαγιές στη ζώνη μίξης δασών - οικισμών 56 3.3 Το φαινόμενο «Δασικές Πυρκαγιές» 58 3.3.1 Παράγοντες πρόκλησης δασικών πυρκαγιών 58 3.3.2 Συνέπειες των δασικών πυρκαγιών 59 3.4 Οι δασικές πυρκαγιές στο χρόνο (ιστορική αναδρομή) 60 3.4.1 Επισκόπηση Δασικών πυρκαγιών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο 64 3.4.2 Δασοκάλυψη στην Ελλάδα 66 3.5 Χωρο-χρονικά δεδομένα 67 3.5.1 Δασοκάλυψη και εκτίμηση επικινδυνότητας περιοχής ευθύνης 69 Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Ρόδου 3.5.2 Επικίνδυνες δασικές περιοχές στον τομέα της Ρόδου 73 4 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1 Προβληματική της έρευνας 74 4.2 Σημαντικότητα και πρωτοτυπία της έρευνας 76 4.3 Σκοπός και στόχοι της έρευνας 76 4.4 Διερευνητικά ερωτήματα 77 4.5 Ερευνητική στρατηγική 77 4.6 Η δοκιμαστική χορήγηση του ερωτηματολογίου 79 4.7 Οργάνωση και παρουσίαση Ερωτηματολογίου 80 4.8 Πληθυσμός αναφοράς και δείγμα της έρευνας 81 4.9 Περιγραφή του τελικού δείγματος 84 4.10 Διαδικασία χορήγησης των ερωτηματολογίων 87 5 ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 5.1 Εισαγωγή 90 5.1.1 Προετοιμασία και οργάνωση της Π.Υ. Ρόδου για την 91 αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών 5.1.2 Στρατηγική δασοπυρόσβεσης και ανάλυση περιεχομένου του 103 όρου 5.1.3 Κατανομή απαντήσεων που αναφέρονται στο σχεδιασμό 104 δασοπυρόσβεσης και στη συνεργασία της Π.Υ. Ρόδου με άλλους φορείς 5.1.4 Κατανομή των απαντήσεων ως προς την οργάνωση του 113 συντονισμού των δυνάμεων πυρόσβεσης και των φορέων γενικότερα 5.1.5 Κατανομή των απαντήσεων ως προς τα πιθανά προβλήματα και 119 δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο πυροσβέστης στη δασοπυρόσβεση 5.1.6 Κατανομή των απαντήσεων ως προς τις δράσεις που μπορούν να 128 συμβάλλουν στη βελτίωση του σχεδιασμού δασοπυρόσβεσης 5.1.7 Συμμετοχή των πυροσβεστών σε δασικές πυρκαγιές 135 5.1.8 Αναγνώριση του όρου Διαχείριση κρίσεων, λέξεις οι φράσεις 136 3

που χρησιμοποιούν οι πυροσβέστες για να περιγράψουν τον όρο «Διαχείριση Κρίσεων» και πρόθεση εμβάθυνσης περί Διαχείρισης κρίσεων 5.1.9 Βαθμός συμφωνίας ως προς την οργάνωση του συστήματος 137 δασοπυρόσβεσης 5.1.10 Φυσική κατάσταση πυροσβεστών 138 5.1.11 Προτάσεις των πυροσβεστών του δείγματος για τη βελτίωση της 139 δασοπυρόσβεσης 5.2 Μελέτη, ανάλυση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων 139 5.2.1 Ανάλυση των αποτελεσμάτων αναφορικά με τη προετοιμασία 140 και οργάνωση της Π.Υ Ρόδου. 5.2.2 Ανάλυση των αποτελεσμάτων αναφορικά με τη στρατηγική δασοπυρόσβεσης στην Ελλάδα. 145 5.2.3 Ανάλυση αποτελεσμάτων σχετικά με το σχεδιασμό 147 δασοπυρόσβεσης και τη συνεργασία της Π.Υ. Ρόδου με άλλους φορείς 5.2.4 Ανάλυση αποτελεσμάτων αναφορικά με την οργάνωση του 150 συντονισμού των εμπλεκόμενων δυνάμεων 5.2.5 Ανάλυση αποτελεσμάτων αναφορικά με πιθανά προβλήματα 152 που αντιμετώπισαν οι πυροσβέστες κατά την κατάσβεση δασικής πυρκαγιάς. 5.2.6 Ανάλυση αποτελεσμάτων σχετικά με προτεινόμενες δράσεις για 154 τη βελτίωση του σχεδιασμού δασοπυρόσβεσης 5.2.7 Ανάλυση αποτελεσμάτων σχετικά με τον όρο Διαχείριση 156 Κρίσεων 5.2.8 Ανάλυση αποτελεσμάτων ως προς τη φυσική κατάσταση και τις 158 προτάσεις για τη βελτίωση του σχεδιασμού δασοπυρόσβεσης. 5.3 Συμπεράσματα 159 5.4 Προτάσεις 161 Παραρτήματα Βιβλιογραφία 4

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Σελ. Πίνακας 1: Κατηγορίες πυρκαγιών με Τεχνολογικά κριτήρια 15 Πίνακας 2: Κατηγορίες πυρκαγιών κατά πρότυπο ΕΝ 2 16 Πίνακας 3: Η Ένταση Πυρκαγιάς συναρτησιακά με τη Θερμοκρασία 17 Πίνακας 4: Ενδεικτικά σημεία διαφοροποίησης αστικών και δασικών 24 πυρκαγιών Πίνακας 5: Πίνακας Νομοθετημάτων σχετικών με την πυροπροστασία 38 και πυρόσβεση στην Ελλάδα μέχρι το 1930 Πίνακας 6: Σταθμοί ορόσημα στην εξέλιξη του Πυροσβεστικό Σώματος 43 Πίνακας 7: Συνέπειες δασικών πυρκαγιών 60 Πίνακας 8: Κατανομή πληθυσμού αναφοράς έρευνας ανά υπηρεσία 82 Πίνακας 9: Κατανομή ποσοστού συμμετοχής και αποχής ανά υπηρεσία 83 Πίνακας 10: Κατανομή των απαντήσεων των ερωτηθέντων σε κάθε μία 140 από τις δηλώσεις που αφορούν στην προετοιμασία και οργάνωση της Π.Υ. Ρόδου Πίνακας 11 Κατανομή των απαντήσεων των ερωτηθέντων σε δηλώσεις 143 που αφορούν στην θεωρητική κατάρτιση και εμπειρία των πυροσβεστών Πίνακας 12: Κατηγοριοποίηση απόψεων σχετικά με τη στρατηγική 145 δασοπυρόσβεσης που εφαρμόζει το Π.Σ. στην Ελλάδα Πίνακας 13: Κατανομή των απαντήσεων των ερωτηθέντων σε κάθε μία 147 από τις δηλώσεις που αφορούν στο σχεδιασμό δασοπυρόσβεσης και στη συνεργασία της Π.Υ. Ρόδου με άλλους φορείς Πίνακας 14: Κατανομή των απαντήσεων των ερωτηθέντων σε κάθε μία 150 από τις δηλώσεις που αφορούν στην οργάνωση του συντονισμού των πυροσβεστικών δυνάμεων Πίνακας 15: Κατανομή των απαντήσεων των ερωτηθέντων σε κάθε ένα 152 από τα πιθανά προβλήματα που αντιμετώπισαν στην κατάσβεση δασικών πυρκαγιών Πίνακας 16: Κατανομή των απαντήσεων των ερωτηθέντων σε κάθε μία 154 από τις δράσεις για τη βελτίωση του σχεδιασμού δασοπυρόσβεσης Πίνακας 17: Πλήθος κατανομής απαντήσεων ως προς τον όρο «διαχείριση 157 κρίσεων» Πίνακας 18: Πλήθος απαντήσεων σχετικά με τις προτάσεις για τη βελτίωση του σχεδιασμού δασοπυρόσβεσης 159 5

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Σελ. Γράφημα 1: Κατηγοριοποίηση εγκλημάτων εμπρησμού 18 Γράφημα 2 : Κατηγοριοποίηση πυρκαγιών από Πυροσβεστική σκοπιά (Ιδίοις πόροις) 20 Γράφημα 3 : Σχηματική απεικόνιση συστήματος δασοπυρόσβεσης 29 (Ιδίοις πόροις) Γράφημα 4 : Πεδίο δράσης Πυροσβεστικού Σώματος 46 Γράφημα 5 : Αποστολή Πυροσβεστικού Σώματος. Σχέση Πρόληψης - 47 Καταστολής Γράφημα 6 : Διαχείριση δασικών πυρκαγιών βάση νομοθεσίας 54 Γράφημα 7 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς το 84 φύλλο Γράφημα 8 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 84 σχέση σύμβασης εργασίας Γράφημα 9 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς το 85 βαθμό Γράφημα 10 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 85 ειδικότητα Γράφημα 11 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 86 έδρα όπου υπηρετούν Γράφημα 12 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τα 86 πραγματικά έτη υπηρεσίας Γράφημα 13 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 87 ηλικία τους Γράφημα 14 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τους 87 τίτλους σπουδών Γράφημα 15 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 91 επάρκεια του προσωπικού Γράφημα 16 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 92 επάρκεια του μηχανολογικού εξοπλισμού Γράφημα 17 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 92 επάρκεια του ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού Γράφημα 18 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 93 καταλληλότητα του ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού Γράφημα 19 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς 93 χρήση νέων τεχνολογιών (Η/Υ, GPS κ.λπ.) Γράφημα 20 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 94 σπουδαιότητα έγκαιρης και ταχείας ενημέρωσης του 199 Γράφημα 21 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 94 σημαντικότητα της φυσικής κατάστασης των πυροσβεστών Γράφημα 22 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 95 θετική συμβολή της οργάνωσης και ορθολογικής διαχείρισης ανθρώπινων πόρων Γράφημα 23 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 95 μη συζήτηση για τον τρόπο αντιμετώπισης δασικής πυρκαγιάς Γράφημα 24 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη θετική συμβολή της γνώσης του οδικού δασικού δικτύου 96 6

στη δασοπυρόσβεση Γράφημα 25 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 96 διοικητική μέριμνα Γράφημα 26 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 97 διαδικασία κινητοποίησης διαχείριση των δυνάμεων κατά την έναρξη δασικής πυρκαγιάς Γράφημα 27 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 97 συμβολή των ενισχύσεων σε δυνάμεις πυρόσβεσης Γράφημα 28 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 98 επίδραση της άγνοιας του χώρου στην αποτελεσματικότητα του πυροσβέστη Γράφημα 29 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 98 επίλυση του προβλήματος δασοπυρόσβεσης με αύξηση σε προσωπικό και οχήματα Γράφημα 30 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 99 σημασία και επίδραση της θεωρητικής κατάρτισης στην αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών Γράφημα 31 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 99 σημαντικότητα μεταξύ εμπειρίας και θεωρίας στην αντιμετώπιση δασικής πυρκαγιάς Γράφημα 32 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 100 συμβολή της εμπειρίας στην βελτίωση του τρόπου αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών από τον πυροσβέστη Γράφημα 33 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 100 συμβολή της εμπειρίας στην αναγνώριση κινδύνων από δασικές πυρκαγιές Γράφημα 34 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 101 μείωση των δασικών πυρκαγιών μακροπρόθεσμα μέσα από την ενημέρωση κοινωνικών φορέων Γράφημα 35 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 101 συμβολή ερευνών στη βελτίωση του συστήματος δασοπυρόσβεσης Γράφημα 36 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 102 γνώση αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών δώδεκα χρόνια μετά την ανάληψη της δασοπυρόσβεσης από το Π.Σ. Γράφημα 37 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 102 αύξηση των δασικών πυρκαγιών τα επόμενα χρόνια Γράφημα 38 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 103 συμβολή της εξειδίκευσης του προσωπικού στην αντιμετώπιση συμβάντων Γράφημα 39 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 104 στρατηγική δασοπυρόσβεσης Γράφημα 40 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 104 δυνατότητα περιγραφής της στρατηγικής δασοπυρόσβεσης που εφαρμόζεται στην Ελλάδα Γράφημα 41 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη μη συνδρομή άλλων φορέων στην αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιώ 105 Γράφημα 42 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 105 7

Γράφημα 43 : Γράφημα 44 : Γράφημα 45 : Γράφημα 46 : Γράφημα 47 : Γράφημα 48 : Γράφημα 49 : Γράφημα 50 : Γράφημα 51 : Γράφημα 52 : Γράφημα 53 : Γράφημα 54 : Γράφημα 55 : Γράφημα 56 : Γράφημα 57 : Γράφημα 58 : Γράφημα 59 : επάρκεια του σχεδιασμού δασοπυρόσβεσης για τον τομέα ευθύνης της Π.Υ. Ρόδου Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς το πλήθος των σχεδίων αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών σε επίπεδο νομού Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς το όργανο σύνταξης του σχεδίου δασοπυρόσβεσης Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη βοήθεια των σχεδίων και μνημονίων ενεργειών στο προσωπικό Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς το αν ο φορέας σύνταξης του σχεδιασμού δασοπυρόσβεσης πρέπει να είναι η Π.Υ. Ρόδου Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς το αν ο σχεδιασμός δασοπυρόσβεσης πρέπει να αναφέρεται μόνο στην καταστολή Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς το αν ο κάθε φορέας πρέπει να συντάσσει δικό του σχέδιο δασοπυρόσβεσης Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την επίδραση της μη λειτουργίας της ΕΤΑΙ.ΠΡΟ.ΦΥ.ΚΑ. στο σχεδιασμό δασοπυρόσβεσης Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη μη απαίτηση επαναπροσδιορισμού της θέσης των περιπολικών Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την τήρηση προτύπων διαχείρισης δασικών πυρκαγιών κατά τη σύνταξη του σχεδιασμού δασοπυρόσβεσης Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη συμβολή των εθελοντών πυροσβεστών στη δασοπυρόσβεση Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη συμβολή εθελοντικών ομάδων, προσκόπων και πολιτών στη δασοπυρόσβεσή με περιπολίες και επάνδρωση πυροφυλακίων Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη σωστή αξιοποίηση των εθελοντικών ομάδων Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την αναγκαιότητα ανάπτυξης δικτύων συνεργασίας της Π.Υ. Ρόδου με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τις προσπάθειες της Π.Υ. Ρόδου για καλύτερη οργάνωση του μηχανισμού δασοπυρόσβεσης Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς το συντονισμό των δυνάμεων από ένα άτομο πλαισιωμένο από υποστηρικτική ομάδα Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη λειτουργία και εφαρμογή του συντονισμού Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη επάρκεια ενός ατόμου στο 199 για τη διαχείριση δασικής 8 106 106 107 107 108 108 109 109 110 110 111 111 112 112 113 114 114

Γράφημα 60 : Γράφημα 61 : Γράφημα 62 : Γράφημα 63 : Γράφημα 64 : Γράφημα 65 : Γράφημα 66 : Γράφημα 67 : Γράφημα 68 : Γράφημα 69 : Γράφημα 70 : Γράφημα 71 : Γράφημα 72 : Γράφημα 73 : Γράφημα 74 : Γράφημα 75 : Γράφημα 76 : Γράφημα 77 : Γράφημα 78 : Γράφημα 79 : Γράφημα 80 : πυρκαγιάς Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την παράλληλη λειτουργία κέντρων επιχειρήσεων από την Π.Υ. Ρόδου και την ΕΤΑΙ.ΠΡΟ.ΦΥ.ΚΑ. Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την καταλληλότητα και επάρκεια του υπάρχοντος 199 κέντρου για τη διαχείριση μεγάλου συμβάντος Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη δημιουργία νέου εξοπλισμένου 199 κέντρου επιχειρήσεων Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη στελέχωση του 199 κέντρου με μόνιμα εξειδικευμένο προσωπικό Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την παράλληλη λειτουργία δυο στρατηγείων από την Π.Υ. Ρόδου. Το πρώτο στην πόλη και το δεύτερο πλησίον της πυρκαγιάς Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την επικοινωνία ανάμεσα στην Π.Υ. Ρόδου και την ΕΤΑΙ.ΠΡΟ.ΦΥ.ΚΑ. Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη διαχείριση του συνόλου του προσωπικού της Π.Υ. Ρόδου Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη δυνατότητα βελτίωσης του σχεδιασμού δασοπυρόσβεσης για τον τομέα της Π.Υ. Ρόδου Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την αδυναμία συντονισμού των δυνάμεων πυρόσβεσης Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη σωματική εξάντληση Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τις πολλές ώρες εργασίας στην πυρκαγιά Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την έλλειψη μέσων ατομικής προστασίας Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την καθυστερημένη διοικητική μέριμνα Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη συνεννόηση με συναδέλφους Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη συνεννόηση με το προσωπικό άλλων φορέων Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη συμφόρηση του δασικού οδικού δικτύου με οχήματα - μηχανήματα Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την ασάφεια εντολών των προϊσταμένων Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη δυσκολία χρήσης των μέσων ατομικής προστασίας Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς το συντονισμό όλων των εμπλεκομένων φορέων Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την άγνοια δασικής περιοχής και δασικού οδικού δικτύου Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την προσπάθεια ανάληψης συντονισμού από μέλη άλλων 9 115 115 116 116 117 117 118 118 119 119 120 120 121 121 122 122 123 123 124 124 125

φορέων Γράφημα 81 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 125 κατάληψη και άσκοπη χρήση ασυρμάτου Γράφημα 82 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 126 έλλειψη συνεργασίας με συναδέλφους Γράφημα 83 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 126 καθυστερημένη τροφοδοσία οχήματος με νερό Γράφημα 84 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 127 άσκηση πίεσης από τα τοπικά Μ.Μ.Ε. Γράφημα 85 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 127 μεταβίβαση άγχους από προϊσταμένους Γράφημα 86 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 128 ανυπακοή πολιτών σε εντολές της Πυροσβεστικής Γράφημα 87 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 128 πρόσληψη προσωπικού Γράφημα 88 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 129 ενίσχυση της υπηρεσίας με οχήματα Γράφημα 89 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 129 χορήγηση σύγχρονου ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού Γράφημα 90 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 130 χρήση νέων τεχνολογιών και εφαρμογών Γράφημα 91 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 130 θεωρητική εκπαίδευση των πυροσβεστών Γράφημα 92 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 131 παρακολούθηση επιμορφωτικών σεμιναρίων Γράφημα 93 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 131 αρτιότερη διοικητική οργάνωση Γράφημα 94 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 132 δημιουργία νέου εξοπλισμένου 199 κέντρου επιχειρήσεων Γράφημα 95 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 132 αύξηση της συμμετοχής άλλων φορέων και οργανώσεων Γράφημα 96 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 133 δημιουργία και στελέχωση παρατηρητηρίων Γράφημα 97 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς το 133 σχεδιασμό με βάση πρότυπα διαχείρισης κρίσεων Γράφημα 98 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 134 επιμόρφωση αξιωματικών Γράφημα 99 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς το σχεδιασμό και πραγματοποίηση ασκήσεων 134 Γράφημα 100 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τον 135 πειθαρχικό έλεγχο των υπαλλήλων Γράφημα 101 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 135 διαχείριση του προσωπικού ανάλογα με τις δυνατότητες του Γράφημα 102 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 136 συμμετοχή τους σε επιχειρήσεις δασοπυρόσβεσης Γράφημα 103 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη 137 γνώση του όρου διαχείριση κρίσεων Γράφημα 104 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την 137 10

πρόθεση τους να μάθουν περισσότερα για τη «Διαχείριση Κρίσεων» Γράφημα 105 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς την πρόθεση τους να μάθουν περισσότερα για τη «Διαχείριση Κρίσεων» Γράφημα 106 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τη φυσική κατάσταση των πυροσβεστών Γράφημα 107 : Κατανομή των απαντήσεων των ερωτώμενων ως προς τις προτάσεις για τη βελτίωση του σχεδιασμού δασοπυρόσβεσης 138 138 139 11

Πρόλογος Πριν τέσσερα χρόνια, κατά τη διαδικασία υποστήριξης των διπλωματικών εργασιών των Δοκίμων Ανθυποπυραγών της Πυροσβεστικής Ακαδημίας, στη παρουσίαση της εργασίας μου «Απρόβλεπτος Κίνδυνος και Οργάνωση Ολικής Ποιότητας στη Διαχείριση Κινδύνου και Κρίσεων. Μελέτη περίπτωση Β.Α.Μ.Ε.», ο τέως Αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος Αντιστράτηγος Ανδρέας Κόης μού είχε απευθύνει την εξής ερώτηση: «Κύριε Παναγιωτίδη. Μιλήσατε αρκετές φορές για καταγραφή και κωδικοποίηση της εμπειρίας των πυροσβεστών. Αναφέρατε μάλιστα ότι λάβατε αυτή την εμπειρία υπόψη σας κατά την εκπόνησης της εργασίας και σύνταξη του επιχειρησιακού σχεδίου αντιμετώπισης Β.Α.Μ.Ε. Μπορείτε να μας πείτε με πιο τρόπο συμπεριλάβατε αυτή την εμπειρία στο σχεδιασμό σας;» Η απάντηση μου ήταν διπλωματικά δοσμένη, διότι γνώριζα ότι είχα λάβει υπόψη μου την εμπειρία των συναδέλφων χωρίς να έχω αναπτύξει κάποιο εργαλείο έρευνας. Είχα υποπέσει σε ερευνητικό ατόπημα καθώς είχα ενσωματώσει την εμπειρία μέσω της προφορικής διάδοσης. Έχοντας αυτά κατά νου η απάντηση μου είχε δύο κατευθύνσεις. Αφενός τόνισα τη σπουδαιότητα και σημασία της καταγραφής και κωδικοποίησης της συσσωρευμένης εμπειρίας του Πυροσβεστικού Σώματος γύρω από διάφορα συμβάντα, αφετέρου επιχείρησα να δηλώσω και τον τρόπο υλοποίησης αυτής της διαδικασίας με τη χρήση επιστημονικών εργαλείων καταγραφής της εμπειρίας. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο ίδιος ερευνητής προσπαθεί μέσα από την παρακολούθηση του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» να καταγράψει και να κωδικοποιήσει την εμπειρία των συναδέλφων που υπηρετούν στην Πυροσβεστική Υπηρεσία της Ρόδου στο κομμάτι των δασικών πυρκαγιών. Με αυτή την προσπάθεια επιχειρείται το άνοιγμα της τοπικής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας προς άλλα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα, τονίζεται η αναγκαιότητα άμεσης σύνδεσης των δράσεων του Πυροσβεστικού Σώματος με άλλα θεσμικά ερευνητικά κέντρα, ανοίγει η πόρτα για την πραγματοποίηση και άλλων ερευνητικών εργασιών και αξιοποιείται η γνώση των πυροσβεστών προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Με αυτό τον τρόπο επιβεβαιώνεται η αμφίδρομη σχέση Πρόληψης - Καταστολής, η εσωτερική γνώση ενσωματώνεται σε διαδικασίες βελτίωσης και γίνεται εργαλείο προόδου. Τέλος η παρούσα μελέτη προβάλλει -στο σύνολό της- την αναγκαιότητα για 12

λήψη και υλοποίηση συλλογικών δράσεων Πρόληψης και Καταστολής δασικών πυρκαγιών στο πλαίσιο της Ολικής Ποιότητας Διαχείρισης Κρίσεων. Κλείνοντας, αισθάνομαι την ηθική υποχρέωση να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς όλους εκείνους που με στήριξαν στην πραγματοποίηση και ολοκλήρωση της έρευνας και συγκεκριμένα. Την ηγεσία του Πυροσβεστικού Σώματος που μέσω του γραφείου εκπαίδευσης μού έδωσε την άδεια να πραγματοποιήσω τη συγκεκριμένη έρευνα. Το Διοικητή και Υποδιοικητή της υπηρεσίας μου για τη διευκόλυνση που μου παρείχαν όταν υπήρξε ανάγκη. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω σε όλους τους συναδέλφους πυροσβέστες που έλαβαν μέρος στην έρευνα και από την πρώτη στιγμή αγκάλιασαν με ζέση την προσπάθεια, χωρίς τη βοήθεια των οποίων δεν θα ολοκληρωνόταν η έρευνα. Όλους του καθηγητές και συμφοιτητές μου από το Μεταπτυχιακό πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και κυρίως τον επιβλέποντα καθηγητή μου Εμμανουήλ Κόνσολα για την αμέριστη συμπαράσταση, τον καθηγητή Νικόλαο Ανδρεαδάκη για τις επισημάνσεις του στο ερωτηματολόγιο και τη μεθοδολογία της έρευνας, την καθηγήτρια Αναστασία Δημητρίου για τις καίριες επισημάνσεις της. Τέλος ξεχωριστές ευχαριστίες οφείλω στη φίλη και συνάδελφο Ευαγγελία - Δέσποινα Παυλούς για την έμπρακτη και ηθική υποστήριξη σε όλη τη διάρκεια εκπόνησης της έρευνας και το στενό οικογενειακό μου περιβάλλον που με θέρμη και υπομονή αγκάλιασε και αγκαλιάζει τις όποιες προσπάθειες μου για πνευματική εξέλιξη. 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ 1.1 Διάκριση των όρων φωτιά - πυρκαγιά Η φωτιά είναι στοιχείο της φύσης με διττή ιδιότητα. Αφενός η ανακάλυψη της επέτρεψε στον άνθρωπο να κάνει σημαντικά βήματα προόδου, αφετέρου μπορεί να γίνει άκρως καταστρεπτική όταν ξεφύγει από τον έλεγχο της. Εξάλλου από τις πρώτες εμπειρίες ο άνθρωπος διαπίστωσε την τεράστια σημασία που έχει η φωτιά, καθώς και τις επιπτώσεις που συνεπάγεται η συμπεριφορά της στη ζωή του (Κώνστας, 1988:25). Σχεδόν καθημερινά γίνεται από όλους μας η χρήση των όρων «φωτιά ή πυρ» και «πυρκαγιά», χωρίς να γνωρίζουμε πότε θα χρησιμοποιήσουμε την μία έννοια και πότε την άλλη, πολλοί μάλιστα πιστεύουν ότι αυτές οι έννοιες είναι ταυτόσημες. Ετυμολογικά ο όρος «πυρκαγιά 1» προέρχεται από το ρήμα καίω και το ουσιαστικό πυρ (=φωτιά). Καίω σημαίνει φθείρω, καταστρέφω με φωτιά και καύση σημαίνει την καταστροφή που προέρχεται από φωτιά. Σαν χημικές διαδικασίες η φωτιά και η πυρκαγιά έχουν κοινό παρονομαστή το φαινόμενο της καύσης 2 (Κώνστας, 1988:26). Εκείνο όμως που τις διακρίνει είναι ο έλεγχος της καύσης. Έτσι όταν η καύση δεν ελέγχεται έχουμε πυρκαγιά 3, ενώ όταν αυτή είναι ελεγχόμενη έχουμε φωτιά. Υπό αυτή την έννοια η φωτιά από βασικός συντελεστής τεχνολογικής προόδου μεταβάλλεται -υπό μορφή πυρκαγιάς- σε απειλή για τον άνθρωπο και το περιβάλλον του. Οποιαδήποτε πυρκαγιά, ανεξάρτητα των αιτιών της συνιστά είδος καύσης και συνοδεύεται α) γενικά, από καπνό β) πάντα από φλόγες και γ) οπωσδήποτε διαφοροποίηση της εσωτερική ενέργειας του συστήματος (καιόμενης ύλης). Αξίζει να αναφέρουμε ότι μέχρι σήμερα ο νομοθέτης δεν έχει παραχωρήσει τον ορισμό της πυρκαγιάς, αλλά ούτε η νομολογία μας, ούτε οι συγγραφείς έχουν προσδιορίσει με σαφήνεια και τα ίδια κριτήρια τι είναι πυρκαγιά, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πολλές φορές αμφισβητήσεις, αν από τη θέση κάποιας φωτιάς, στη 1 Σύμφωνα με τη σύγχρονη επιστημονική αντίληψη για το φαινόμενο της πυρκαγιάς, για να εκδηλωθεί μία πυρκαγιά θα πρέπει να συντρέχουν οι εξής παράγοντες α) οξυγόνο, β) καύσιμη ύλη, γ) κατάλληλη θερμοκρασία ανάφλεξης. 2 Καύση είναι διεργασία παραγωγής θερμότητας λόγω χημικού φαινομένου που γίνεται σ ένα «σύστημα» και το «περιβάλλον» του. 3 Για να εξελιχθεί μία ελεγχόμενη καύση (φωτιά) σε μη ελεγχόμενη (πυρκαγιά) εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες όπως α) τη θερμοκρασία ανάφλεξης και των καύσιμων υλικών, β) το θερμικό φορτίο που υπάρχει στον καιόμενο χώρο. 14

συνέχεια προκλήθηκε πυρκαγιά ή όχι (Γκουρμπάτσης, 2001:47-48). Αυτή η αδυναμία οριοθέτησης του περιεχομένου «πυρκαγιά» μπορεί να θεωρηθεί ως αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η πυρκαγιά είναι ένα εμπειρικό φαινόμενο. Αν θέλαμε να δώσουμε ένα ορισμό από τη σκοπιά της επιστημονικής πυροσβεστολογίας, θα λέγαμε ότι «η πυρκαγιά, ως καύση, είναι διεργασία χάρη στην οποία ένα σύστημα» (ύλη) «γεννά» δύο άλλα συστήματα: φλόγες, καπνό» (Κώνστας, 1988:44-48). Από νομικής πλευράς «πυρκαγιά είναι μία φωτιά που καθ αυτή, ως εμπειρικό φαινόμενο, παρουσιάζει τέτοια χαρακτηριστικά ώστε να μπορεί να δημιουργήσει κατάσταση γενικής διακινδύνευσης», όταν «έχει την τάση αυτοδύναμης εξάπλωσης και συγχρόνως αποδεικνύεται (από τα χαρακτηριστικά της στη συγκεκριμένη περίπτωση) ότι μπορεί να θεμελιώσει καθ αυτήν τη δυνατότητα κοινού κινδύνου ή κινδύνου ανθρώπου (Γκουρμπάτσης, 2001:51). Να σημειώσουμε ότι η έννοια του όρου πυρκαγιά δεν μεταβάλλεται είτε μιλάμε για αστικές πυρκαγιές είτε μιλάμε για δασικές. 1.2 Κατάταξη πυρκαγιών σύμφωνα με τη φύση του καυσίμου Δεδομένου ότι ο χαρακτήρας μιας πυρκαγιάς εξαρτάται από το καιόμενο είδος που την προκαλεί (Κώνστας, 1988:29), οι πυρκαγιές κατατάσσονται σε λίγες μόνο κατηγορίες. Ανάλογα με τη δυνατότητα εκμετάλλευσης της τεχνολογίας στην αντιμετώπισή τους η ταξινόμηση είναι αυτή που δίνεται στον πίνακα που ακολουθεί Κατηγορία Πυρκαγιάς Α Πίνακας 1 Κατηγορίες πυρκαγιών με Τεχνολογικά κριτήρια (Πηγή Κώνστας) Καιόμενα είδη Κατασβεστικό υλικό Συνήθη-καιόμενα υλικά Νερό, αφρός, ξερή σκόνη. Β Εύφλεκτα υγρά, υγρά Διοξείδιο άνθρακα (CO 2), ξερή καύσιμα (πετρελαιοειδή, σκόνη, αφρός ομίχλη ύδατος, (όταν διαλύτες, λοιπά κατορθώνεται πλήρης κάλυψη εύφλεκτα υγρά). καιόμενης επιφάνειας υγρού ή ψύξη), νερό σε υδατοδιαλυτά εύφλεκτα υγρά. 15

Γ Ηλεκτρικές συσκευές και παρόμοια είδη Μη αγώγιμα υλικά: CΟ2 ά-καυστα υγρά (π.χ. αλογονω-μένοι υδρογονάνθρακες), ξερή σκόνη. Σημ. πυροσβεστήρες ΟΟ2 με μεταλλική χοάνη δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια. Δ Μέταλλα, εμπρηστικές βόμβες κ.λπ. Ξερή σκόνη, άμμος γραφίτης Για διδακτικούς λόγους σε ορισμένα εγχειρίδια οι πυρκαγιές διαιρούνται στις εξής βασικές κατηγορίες: Κατηγορία Πρώτη (Α). Σε αυτή περιλαμβάνονται οι πυρκαγιές των κοινών στερεών καυσίμων (ξύλου, χαρτιού, υφασμάτων κ.λπ.). Κατηγορία Δεύτερη (Β). Σε αυτή περιλαμβάνοντα οι πυρκαγιές των εύφλεκτων υγρών (πετρελαιοειδών, χρωμάτων, υγρών καθαρισμού κ.λπ.). Κατηγορία Τρίτη (Γ). Σε αυτή περιλαμβάνονται οι πυρκαγιές που προέρχονται από αέρια καύσιμα. Κατηγορία Τετάρτη (Δ). Σε αυτή περιλαμβάνονται οι, πυρκαγιές που προέρχονται από μέταλλα. Κατηγορία Πέμπτη (Ε). Σε αυτή την κατηγορία υπάγονται πυρκαγιές από καύσιμα των παραπάνω κατηγοριών όταν, άσχετα με το αίτιο της πυρκαγιάς, υπάρχουν στις εστίες της πυρκαγιάς, ή πολύ κοντά στις πυρκαγιές αυτές, ηλεκτρικές εγκαταστάσεις υπό ηλεκτρική τάση. Σύμφωνα με το Πρότυπο ΕΝ 2, που εγκρίθηκε στις 21-6-1972 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τυποποίησης και την Ελληνική του έκδοση που έγινε από τον ΕΛΟΤ (Ελληνικό Οργανισμό Τυποποίησης, μέλος της CΕΝ) τα διάφορα είδη πυρκαγιών κατατάσσονται σε 4 κατηγορίες. Κατηγορία πυρκαγιάς A B C D Πίνακας 2 Κατηγορίες πυρκαγιών κατά πρότυπο ΕΝ 2 Φύση Καυσίμου Στερεά υλικά, συνήθως οργανικής φύσης, όπου η καύση κανονικά γίνεται με διαπύρωση υλικού. Υγρά ή υγροποιημένα στερεά. Αέρια. Μέταλλα. 16

1.3 Διάκριση πυρκαγιών από άποψη μεγέθους και έντασης Η ποσότητα και η ποιότητα των συστατικών ενός συστήματος πυρκαγιάς καθώς και ο χώρος στον οποίο διεξάγεται η καύση καθορίζουν το μέγεθος της πυρκαγιάς. Ανάλογα με τις επεμβάσεις που γίνονται στο καιόμενο υλικό, απαιτείται ορισμένος αριθμός πυροσβεστικών μέσων. Ο αριθμός των μέσων αυτών εμπλέκεται στα κριτήρια εκτίμησης του μεγέθους της πυρκαγιάς. Έτσι λοιπόν από άποψη μεγέθους οι πυρκαγιές μπορούν να διακριθούν σε μεγάλες, μεσαίες και μικρές, ως εξής: α) Μεγάλες πυρκαγιές είναι εκείνες που καταλαμβάνουν έκταση μεγαλύτερη από 100 τ.μ. και όγκο καιόμενων υλικών μεγαλύτερο από 25 τ.μ. Στις πυρκαγιές αυτές και εφόσον οι συνθήκες το επιτρέπουν χρησιμοποιούνται 3 αυλοί ή περισσότεροι. β) Μεσαίες είναι εκείνες που ανεξάρτητα αν καταλαμβάνουν μικρή ή μεγάλη έκταση, προέρχονται από μικρή ποσότητα καύσιμου υλικού και απαιτούν για την κατάσβεση τους 1-2 αυλούς. γ) Μικρές πυρκαγιές είναι εκείνες που παρατηρούνται στην έναρξη του φαινόμενου ή καταλαμβάνουν μικρή έκταση και μπορούν να κατασταλούν με ειδικά ή όχι μέσα (περιλαμβανομένων και των εγκαταστάσεων υψηλής πίεσης) ή/και πρόχειρα μέσα. Από άποψη έντασης έχουμε μεγάλης, μέσης και μικρής έντασης πυρκαγιές. Τα κριτήρια για το χαρακτηρισμό της έντασης της πυρκαγιάς είναι σχεδόν ίδια με εκείνα που ισχύουν για τη διάκριση του μεγέθους των πυρκαγιών. Αυξανόμενης της θερμοκρασίας από ανεξέλεγκτη καύση, η πυρκαγιά ενδέχεται να εμφανίζεται όλο και πιο απειλητική. Με βάση τη θερμοκρασία η διάκριση πυρκαγιών γίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 3 Η Ένταση Πυρκαγιάς συναρτησιακά με τη Θερμοκρασία Ένταση Πυρκαγιάς Θερμοκρασία ( C) Μεγάλη Μεσαία Μικρή 1000-1200 800-1000 μέχρι 800 17

1.4 Διάκριση πυρκαγιών από Πυροσβεστική Σκοπιά Εκτός από την ανωτέρω διάκριση των πυρκαγιών που συναντούμε σε αρκετά εγχειρίδια, οι πυρκαγιές είναι δυνατό να ταξινομηθούν σε τρεις κύριες κατηγορίες από πυροσβεστική σκοπιά (γράφημα 2). Κριτήρια αυτής της ταξινόμησης είναι ο χώρος ή τόπος εκδήλωσης της πυρκαγιάς, το είδος της καύσιμης ύλης, η ένταση και το μέγεθος της πυρκαγιάς και τέλος η στρατηγική και η τακτική αντιμετώπισής τους. Και στο ουσιαστικό ποινικό μας σύστημα ο νομοθέτης χρησιμοποιεί τον τόπο εκδήλωσης ή πρόκλησης πυρκαγιάς και το αντικείμενο καύσης ως κριτήριο κατηγοριοποίησης των εγκλημάτων εμπρησμού στις δύο νομοτυπικές μορφές, δηλαδή στον «κοινό» εμπρησμό και τον εμπρησμό σε δάση. Έτσι στον εμπρησμό σε δάση εντάσσονται εκείνα τα εγκλήματα που θεμελιώνονται όταν η πυρκαγιά προξενείται ή εκδηλώνεται σε δάσος ή δασική έκταση, ενώ στον «κοινό» εμπρησμό εντάσσονται εκείνα τα εγκλήματα που θεμελιώνονται όταν η πυρκαγιά εκδηλώνεται σε οποιοδήποτε άλλο χώρο εκτός των προαναφερομένων π.χ. γεωργικές ή αγροτικές εκτάσεις, πόλεις, χωριά κ.α. ή οποιοδήποτε αντικείμενο, π.χ. μεταφορικά μέσα, κτίρια υπαίθριους χώρους κ.α (γράφημα 1). Δηλαδή περιλαμβάνει τις αστικές και αγροτικές πυρκαγιές (Γκουρμπάτσης, 2001:43). Γράφημα 1 Κατηγοριοποίηση εγκλημάτων εμπρησμού ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΕΜΠΡΗΣΜΟΥ ΕΜΠΡΗΣΜΟΣ ΣΕ ΔΑΣΗ ΚΟΙΝΟΣ ΕΜΠΡΗΣΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΣΕ ΔΑΣΗ ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ 18

1.4.1 Ορισμός αστικής και δασικής πυρκαγιάς με πυροσβεστικά κριτήρια Οι δασικές πυρκαγιές επειδή αποτελούν ένα δυναμικό φαινόμενο η συμπεριφορά του οποίου επηρεάζεται από πληθώρα παραγόντων, πρέπει να τις διακρίνουμε από τις πυρκαγιές σε περιορισμένους κλειστούς ή ανοιχτούς χώρους ή τις λεγόμενες στην πυροσβεστική ορολογία αστικές πυρκαγιές. Ο διαχωρισμός αυτός είναι απαραίτητος καθώς μας επιτρέπει να εντοπίσουμε βασικά σημεία διαφοροποίησής, χρήσιμα για την κατανόηση του φαινομένου της πυρκαγιάς και τη μεθοδολογία αντιμετώπισής. Στο άκουσμα των όρων αστική και δασική πυρκαγιά κάποιος που δεν είναι εξοικειωμένος με την πυροσβεστολογία, θα προσδιόριζε ως αστική πυρκαγιά την πυρκαγιά που εκδηλώνεται εντός αστικού ιστού και ως δασική αυτή που εκδηλώνεται στο δάσος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα χρησιμοποιούσε ως κριτήριο κατηγοριοποίησης της πυρκαγιάς το χώρος εκδήλωσης της πυρκαγιάς. Δηλαδή Αστική πυρκαγιά = Πυρκαγιά εντός αστικού ιστού Δασική πυρκαγιά = Πυρκαγιά στο δάσος Από Πυροσβεστικής σκοπιάς κριτήριο για την κατάταξη μιας πυρκαγιάς σε αστική ή δασική είναι το είδος του καιγόμενου υλικού και μόνο. Για παράδειγμα πυρκαγιά που εκδηλώθηκε σε κατοικία που βρίσκεται μέσα σε δασική έκταση, και από αυτήν κάηκε τμήμα τους εσωτερικού της οικίας χωρίς να επεκταθεί η πυρκαγιά στο δάσος, από πυροσβεστική σκοπιά θα χαρακτηριζόταν ως αστική πυρκαγιά, παρ όλο που η οικία βρίσκεται μέσα στο δάσος. Αν όμως η πυρκαγιά αυτή μεταδιδόταν στο δάσος, τότε θα χαρακτηριζόταν ως δασική, ανεξάρτητα από το αν η αρχική εστία βρισκόταν μέσα στην οικία. Είναι δύσκολο να οριοθετήσουμε πλήρως τους όρους αστική και δασική πυρκαγιά, εξαιτίας της ίδιας της φύσης του φαινομένου. Ωστόσο, θα πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι σε πολλές περιπτώσεις γίνεται λόγος για μικτές πυρκαγιές. Όταν μιλούμε για αστικές πυρκαγιές, εννοούμε τις πυρκαγιές που εκδηλώνονται σε οριοθετημένο χώρο εντός ή πλησίον των πόλεων και από την εξέλιξη του φαινομένου θα καεί συγκεκριμένη ή έστω εύκολα προσδιορίσιμη ποσότητα καύσιμων υλικών. Σύμφωνα με το γράφημα 2 στην κατηγορία των αστικών πυρκαγιών υπάγονται οι πυρκαγιές περιορισμένης έκτασης και επικινδυνότητας (πυρκαγιές σε μονοκατοικίες, διαμερίσματα, καταστήματα, υπόγεια κ.λπ) και οι 19

πυρκαγιές αυξημένης έντασης, έκτασης και επικινδυνότητας, όπως είναι βιομηχανικά και τεχνολογικά ατυχήματα. Δασική πυρκαγιά είναι οποιαδήποτε ανεξέλεγκτη πυρκαγιά που έχει επιπτώσεις μερικώς, στο δάσος και σε άλλες δασώδεις εκτάσεις (San-Miguel & Camia, 2009: 13). Επίσης, η δασική πυρκαγιά μπορεί να οριστεί ως οποιαδήποτε μη ελεγχόμενη και ανεξέλεγκτη πυρκαγιά στη βλάστηση, η οποία ανεξαρτήτως της πηγής ανάφλεξης χρήζει καταστολής, ή την εκτέλεση άλλων ενεργειών σύμφωνα με την πολιτική των αρμόδιων υπηρεσιών (EFI, Policy Brief 4). Σύμφωνα με το γράφημα 2 οι δασικές πυρκαγιές υποδιαιρούνται στις αμιγώς δασικές πυρκαγιές και στις πυρκαγιές στη ζώνη μίξης δασών οικισμών. Στην κατηγορία των δασικών πυρκαγιών θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν και οι αγροτικές, γεωργικές και χορτολιβαδικές πυρκαγιές ως ξεχωριστή υποκατηγορία δεδομένου ότι οι χώροι αυτοί βρίσκονται έξω από τους οικισμούς, είναι εγγύτερα των δασικών εκτάσεων και από την εκδήλωση των οποίων μπορεί να προκληθεί δασική πυρκαγιά. Ωστόσο, δεν τις εντάσσουμε στην κατηγορία των δασικών πυρκαγιών, αλλά θεωρούμε ότι πρέπει να αποτελούν αυτοτελή κατηγορία πυρκαγιών καθώς έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, καύσιμη ύλη και αίτια ως προς την εκδήλωσή τους. Γράφημα 2 Κατηγοριοποίηση πυρκαγιών από Πυροσβεστική σκοπιά (Ιδίοις πόροις) ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΑΣΤΙΚΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΧΟΡΤΟΛΙΒΑΔΙΚΕΣ ΔΑΣΙΚΕΣ ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΑΥΞΗΜΕΝΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ (ΒΑΜΕ, ΤΑΜΕ) ΑΜΙΓΩΣ ΔΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΜΙΞΗΣ ΔΑΣΩΝ- ΟΙΚΙΣΜΩΝ 20

1.5 Σημεία διαφοροποίησης δασικών και αστικών πυρκαγιών Ήδη, από την πρώτη προσέγγιση τον όρων αστική και δασική πυρκαγιά αντιλαμβανόμαστε ότι στοιχεία διαφοροποίησης είναι αυτά: του χώρου, του είδους του καιόμενου υλικού και η πολιτική επέμβασης για την αντιμετώπισή τους. 1.5.1 Χωρική διαφοροποίηση Στις αστικές πυρκαγιές, η πυρκαγιά δύναται να εκδηλωθεί σε ένα σχετικά περιορισμένο εσωτερικό/εξωτερικό (ανοιχτό) ή μικτό χώρο που μπορεί να οριοθετηθεί αλλά και να περιγραφεί λεπτομερώς. Για παράδειγμα «πυρκαγιά στην κουζίνα τρίτου ορόφου τετραώροφης πολυκατοικίας 4». Στην αστική πυρκαγιά ο χώρος έναρξης, εξάπλωσης, εξέλιξης, αντιμετώπισης και αποτελεσμάτων της πυρκαγιάς είναι εύκολα προσδιορισμός με ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά, όπως επίσης χρονικά και χωρικά. Δε συμβαίνει κάτι ανάλογο σε μία δασική πυρκαγιά όπου ο χωρικός προσδιορισμός τόσο του αρχικού σημείου έναρξης της πυρκαγιάς όσο και της εξέλιξης του φαινομένου δεν είναι εύκολα προσδιορίσιμος και υπολογίσιμος, γεγονός που επηρεάζει ολόκληρη τη φιλοσοφία διαχείρισης του φαινομένου. 1.5.2 Διαφοροποίηση στο είδος, τη σύσταση και ποιότητα καύσιμων υλικών Σε μία αστική πυρκαγιά συνήθως υπάρχει μεγάλη ποικιλία καιόμενων υλικών που μπορεί να ανήκουν και στις τρεις κατηγορίες κατάταξης των υλικών, δηλαδή στερεά, υγρά και αέρια. Αυτό είναι αυτονόητο διότι για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών ο άνθρωπος χρησιμοποιεί στο χώρο που ζει και εργάζεται εκατοντάδες υλικά και ουσίες που ανήκουν στις προαναφερόμενες κατηγορίες. Πυρκαγιά σε υπόγειο χώρο ξενοδοχειακής μονάδας εκτός από τα συνήθη στερεά καύσιμα υλικά μπορεί να περιλαμβάνει υγρά ή αέρια καύσιμα. Τέτοιες πυρκαγιές 4 Η παραπάνω διατύπωση θα μπορούσε εκτός από τα στοιχεία αρχικής αναγγελίας πυρκαγιάς, να αποτελεί περιγραφή των αποτελεσμάτων της πυρκαγιάς που έλαβε χώρα. 21

αποτελούν σύνηθες φαινόμενο σε μεγάλα αστικά κέντρα. Αντίθετα, στη δασική πυρκαγιά το κύριο υλικό καύσης είναι η ξυλεία και υποπροϊόντα αυτής (ξηροφυλλοτάπητας, χόρτα, πόες μικρή και μεγάλοι θάμνοι, δέντρα) που διαφοροποιούνται ανάλογα με το είδος της καιόμενης βλάστησης, τη σύνθεση, την ποιότητα και την κατανομή τους στο χώρο. 1.5.3 Επικινδυνότητα και μέσα ατομικής προστασίας Η διάκριση των καιόμενων υλικών στην αστική και δασική πυρκαγιά μας οδηγεί στην επόμενη διαφορά που εντοπίζεται στα προϊόντα της καύσης και τη χρήση του ανάλογου προστατευτικού εξοπλισμού από τα άτομα επέμβασης. Σε αστική πυρκαγιά λόγω της αρχικής άγνοιας ή των περιορισμένων πληροφοριών του είδους, της ποσότητας και επικινδυνότητας των καιόμενων υλικών που βρίσκονται σε ένα χώρο, τα προϊόντα της καύσης μπορεί να είναι αρκετά επικίνδυνα για τον πυροσβέστη. Αυτό δε σημαίνει ότι τα προϊόντα καύσης από δασική πυρκαγιά δεν έχουν μεγάλη επικινδυνότητα για τα άτομα που επιχειρούν κατάσβεση, αν λάβουμε υπόψη μας ότι ο καπνός των δασικών πυρκαγιών είναι αερόλυμμα αποτελούμενο από υδρατμούς, μόνιμα αέρια, πτητικές οργανικές ενώσεις, ημιπτιτικές οργανικές ενώσεις και σωματίδια (Τσουκαλά, 2010). Πάντως και στις δύο των περιπτώσεων η επίδραση των προϊόντων της καύσης στον ανθρώπινο οργανισμό εξαρτάται από της φυσικές και χημικές ιδιότητες του προϊόντος της καύσης, την ποσότητα του ρύπου, τη χρονική έκθεση του ατόμου στο ρύπο καθώς και τη φυσική κατάσταση του ανθρώπινου οργανισμού που εκτίθεται σε αυτούς. 1.5.4 Δυναμικότητα στην εξέλιξη του φαινομένου της πυρκαγιάς Μία τέταρτη πολύ ουσιαστική διαφορά, η κατανόηση της οποίας παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη στρατηγικής για την αντιμετώπιση της δασικής κυρίως πυρκαγιάς, είναι ότι η δασική πυρκαγιά αποτελεί ένα άκρως δυναμικά εξελισσόμενο φαινόμενο στο χώρο και το χρόνο που επηρεάζεται από πληθώρα περιβαλλοντικών και κλιματολογικών παραγόντων. Οι παράγοντες αυτοί όχι μόνο καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη του φαινομένου της πυρκαγιάς, αλλά και την αποτελεσματικότητα των δυνάμεων επέμβασης. Για παράδειγμα ο συνδυασμός υψηλών θερμοκρασιών με χαμηλά επίπεδα υγρασίας των εδαφών και της βλάστησης 22

και με ισχυρούς ανέμους είναι εξαιρετικά επικίνδυνος και καθιστά το έργο των πυροσβεστών εξαιρετικά δύσκολο διότι ο μηχανισμός καταστολής κινείτε στο χώρο σύμφωνα με την πορεία της πυρκαγιάς, κάτι που δεν συμβαίνει κατά την αντιμετώπιση των αστικών πυρκαγιών. Στις αστικές πυρκαγιές το έργο των πυροσβεστικών δυνάμεων, από άποψη εφαρμογής του επιχειρησιακού σχεδιασμού, είναι ευκολότερο διότι η πυρκαγιά οριοθετείται και οι δυνάμεις επενεργούν σωρευτικά χωρίς να απαιτείται η διάσπαση τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον καλύτερο συντονισμό των δυνάμεων και την μικρότερη καταπόνηση του προσωπικού που δεν είναι αναγκασμένο εξαιτίας της κίνησης της πυρκαγιάς να κινείται μαζί με τα υλικά και το μηχανολογικό εξοπλισμό στο χώρο. 1.5.5 Αριθμός και συμμετοχή εμπλεκόμενων φορέων Ο αριθμός και η δράση των εμπλεκόμενων φορέων στην αντιμετώπιση αστικής και δασικής πυρκαγιάς δεν παραμένει ίδιος. Για την αντιμετώπιση αστικής πυρκαγιάς εκτός από τον κύριο φορέα που είναι η Πυροσβεστική Υπηρεσία, όταν απαιτηθεί, καλείται η Ελληνική Αστυνομία και το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ). Σε περιπτώσεις μεγάλων ατυχημάτων, όπως ένα βιομηχανικό ή τεχνολογικό ατυχήματος συμμετέχει η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας και αρμόδιες υπηρεσίας του δήμου ή της περιφέρειας. Αντίθετα για την αντιμετώπιση δασικής πυρκαγιάς απαιτείται η κινητοποίηση και συμβολή πλήθους φορέων, υπηρεσιών και οργανώσεων που η αναλυτική παρουσίαση τους σε αυτό το σημείο δεν θα εξυπηρετούσε. Ενδεικτικά σημειώνουμε πως για την αντιμετώπιση του φαινομένου της δασικής πυρκαγιάς δραστηριοποιείται μεγάλο κομμάτι της πολιτικής προστασίας της χώρας σε προσωπικό και μηχανήματα, κάτι που καθιστά εξαιρετικά δύσκολο το συντονισμό τους. Στον πίνακα 4 που ακολουθεί δίνονται διάφορες μεταβλητές στην αριστερή στήλη και πως αυτοί διαφοροποιούνται στην αστική και δασική πυρκαγιά. 23

Πίνακας 4 Ενδεικτικά σημεία διαφοροποίησης αστικών και δασικών πυρκαγιών (Ιδίοις πόροις) ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΔΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ Περιβάλλον: Εσωτερικό ή μικτό Εξωτερικό Φαινόμενο: Στατικό στο χώρο, περιορισμένο στο χρόνο Δυναμικά εξελισσόμενο στο χώρο και το χρόνο Καιρικές συνθήκες: Μικρή έως μηδενική επίδραση στην εξέλιξη του φαινομένου Μέγιστη συμβολή στην πορεία του φαινομένου Προσδιορισμός χώρου: Οριοθετημένος, εύκολα προσδιορίσιμος Δυσκολία στην οριοθέτηση Είδος καιόμενων Στερεά, Υγρά, Αέρια. Συνήθως Προϊόντα ξυλείας υλικών: σύνθεση Μέσα: Οχήματα πόλης (Υδροφόρα, ειδικά Πυρ/κά οχήματα) Οχήματα εκτός πόλης 4 Χ 4 Μηχανήματα Ο.Τ.Α., Α/Φ, Ελικόπτερα κ.λπ. Μέσα Ατομικής Βαρύς εξοπλισμός Ελαφρύς εξοπλισμός Προστασίας: Υλικά κατάσβεσης: Νερό, κατασβεστικός αφρός, Νερό πυροσβεστήρες κ.λπ Διοικητική Συνήθως δεν απαιτείται Απαραίτητη προϋπόθεση Υποστήριξη: Καταπόνηση Μερική Μέγιστη προσωπικού: Στρατηγική αντιμετώπισης: Σταθερή Μεταβαλλόμενη, Σύνθετη, Αυτοσχεδιαστική Συντονισμός: Σχετικά εύκολος Πολύπλοκος Εμπλεκόμενοι Περιορισμένοι στον αριθμό Μεγάλος αριθμός φορείς: Δυνάμεις καταστολής: Πυροσβεστικό Προσωπικό Προσωπικό πολλών φορέων 1.6 Είδη δασικών πυρκαγιών Κάθε δασική πυρκαγιά έχει τη δική της δυναμική και συμπεριφορά. Ανάλογα με το επίπεδο που κινείται ως προς το έδαφος διακρίνονται τρεις κατηγορίες πυρκαγιών (Κωνσταντινίδης, 2003:71-75). α) πυρκαγιές εδάφους ή υπόγειες, β) πυρκαγιές επιφανείας ή έρπουσες και γ) σε πυρκαγιές κόμης ή επικόρυφες. 1.6.1 Πυρκαγιές εδάφους ή υπόγειες 24

Υπόγειες πυρκαγιές προκαλούνται σε τυρφώδη εδάφη, δηλαδή σε περιοχές όπου η οργανική ύλη δεν αποσυντίθεται εύκολα και έτσι συσσωρεύεται σε επάλληλες στρώσεις που μερικές φορές φθάνουν σε πάχος μερικά μέτρα. Η οργανική ύλη βρίσκεται συνήθως σε διάφορα στάδια αποσύνθεσης. Όμως σε όποιο στάδιο κι αν βρίσκεται, αποτελεί εύφλεκτη μάζα. Οι πυρκαγιές αυτού του είδους παρουσιάζουν δυσκολία στον ακριβή εντοπισμό τους και στη αντιμετώπισή τους. Πολλές φορές δεν υπάρχουν ενδείξεις για την ύπαρξη αυτών των πυρκαγιών εξαιτίας της απουσίας καπνού, δεδομένου ότι η φωτιά είναι κάτω από το επίπεδο του εδάφους σε βάθος που εξαρτάται από το πάχος της οργανικής ύλης και ο καπνός. Οι υπόγειες πυρκαγιές αν δεν εντοπιστούν έγκαιρα μπορεί να εξελιχθούν σε έρπουσες πυρκαγιές. 1.6.2 Πυρκαγιές επιφανείας ή έρπουσες Είναι οι πυρκαγιές που συνήθως καίνε ότι υπάρχει επάνω στο έδαφος ( βελόνες, ξερά φύλλα, οργανική ύλη, ξερά κλαδιά,. Πεσμένους κορμούς, υπολείμματα υλοτομιών, χόρτα, θάμνους, φρύγανα κ.α.), χωρίς να επεκτείνονται στον ανώροφο του δάσους. Οι πυρκαγιές αυτές κινούνται πολύ γρήγορά όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν (άνεμος, χαμηλή υγρασία, σύσταση καύσιμης ύλης, θερμοκρασία περιβάλλοντος) και μπορεί να εξελιχθούν σε επικόρυφες αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα. Τα χαρακτηριστικά των πυρκαγιών αυτών διαφέρουν σημαντικά κατά περίπτωση. Έτσι μπορεί να είναι ασήμαντες και εύκολα ελεγχόμενες έως εξαιρετικά σοβαρές και δύσκολες στην αντιμετώπισή τους. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η ύπαρξη άφθονης φλόγας, καθώς υπάρχει πάντα το απαραίτητο οξυγόνο για την τροφοδοσία τους (Ξανθόπουλος, 2009:59). 1.6.3 Πυρκαγιές κόμης ή επικόρυφες Επικόρυφες είναι οι πυρκαγιές που καίνε το φύλλωμα των μεγάλων δέντρων και θεωρούνται οι πιο δυναμικοί τύποι πυρκαγιάς. Οι φωτιές αυτές συνήθως αποτελούν συνέχεια της εξέλιξης των ερπουσών πυρκαγιών. Η εξέλιξη μιας επικόρυφης πυρκαγιάς εξαρτάται από την πυκνότητα του ανορόφου, το ύψος των θάμνων και την ένταση του ανέμου. Είναι από τις δυσκολότερες στην αντιμετώπισή τους επειδή εξαπλώνονται με μεγάλη ταχύτητα και δεν επιτρέπουν την προσέγγιση 25

των πυροσβεστικών δυνάμεων λόγω του υψηλού πυροθερμικού φορτίου που αναπτύσσεται. 1.7 Παράγοντες που επιδρούν στην έναρξη και επέκταση των δασικών πυρκαγιών Οι βασικοί παράγοντες που επιδρούν στην έναρξη, εξάπλωση και συμπεριφορά των δασικών πυρκαγιών είναι (α) τα χαρακτηριστικά της καύσιμης ύλης (υφή, μέγεθος, συσσώρευση, κατανομή), (β) η τοπογραφία (έκθεση, κλίση, υψόμετρο, διαμόρφωση εδάφους) και (γ) οι μετεωρολογικές συνθήκες (άνεμος, θερμοκρασία, σχετική υγρασία). Η συμπεριφορά της πυρκαγιάς επηρεάζεται από τη βλάστηση, την τοπογραφία και τις μετεωρολογικές συνθήκες. Οι τρεις αυτοί παράγοντες δε λειτουργούν ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον. Αλληλεπιδρούν και σχηματίζουν ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, που καθορίζει το πλαίσιο συμπεριφοράς της πυρκαγιάς. Αυτό σημαίνει ότι, κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς, τα χαρακτηριστικά των παραγόντων που προαναφέραμε, μεταβάλλονται διαρκώς όχι μόνο στο χώρο, αλλά και στο χρόνο. Επομένως, τα χαρακτηριστικά της πυρκαγιάς, όπως η ταχύτητα διάδοσης, η θερμική ένταση, το ύψος της φλόγας και η εκλυόμενη ενέργεια από το μέτωπο δεν είναι σταθερά, αλλά μεταβάλλονται διαρκώς. (D. Viegas1 & Γ. Ευτυχίδη) Για το λόγο αυτό, το τρίγωνο της συμπεριφοράς της φωτιάς πρέπει να εξετάζεται και από μία τέταρτη διάσταση, αυτήν του χρόνου (Viegas 2006). Σημαντικότεροι από τους παραπάνω παράγοντες θεωρούνται οι μετεωρολογικές συνθήκες και αυτό γιατί αποτελούν την κύρια αιτία έναρξης και επέκτασης των δασικών πυρκαγιών στην περίπτωση που αποκλειστεί η έναρξη των δασικών πυρκαγιών από εμπρηστές. Η τοπογραφική διαμόρφωση μπορεί να διευκολύνει την εξάπλωση μιας πυρκαγιάς - νότιες εκθέσεις είναι ξηρότερες - εν τούτοις από μόνη της δεν μπορεί να αποτελέσει σημαντική αιτία. Οι μετεωρολογικές συνθήκες και κυρίως η ένταση των ανέμων, ουσιαστικά, αποτελεί τον σοβαρότερο παράγοντα επέκτασης των πυρκαγιών. Πέραν όμως τούτου, η περιεχόμενη υγρασία της καύσιμης ύλης θεωρείται ως ο σπουδαιότερος παράγοντας για την έναρξη και διάδοση αυτών (Χρονοπούλου, 2007:33). 26

1.7.1 Χαρακτηριστικά καύσιμης ύλης Η ποσότητα και η ποιότητα της καύσιμης ύλης αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που ελέγχουν τη συμπεριφορά μιας πυρκαγιάς τόσο από άποψη εξάπλωσης όσο και εκλυόμενης θερμότητας. Ας σημειωθεί ότι όλη η δασική βιομάζα δεν αποτελεί καύσιμη ύλη στο πέρασμα της φωτιάς, και περιοχές με τα ίδια είδη βλάστησης μπορούν να έχουν διαφορετικό κίνδυνο λόγω της μορφολογίας, όπως ύψος, πυκνότητα, περιεχόμενη υγρασία και ποσότητα της βλάστησης. Το είδος, η ποσότητα, η χημική σύσταση, το μέγεθος και το σχήμα καθώς και η συνέχεια της δασικής καύσιμης ύλης είναι σημαντικοί παράγοντες που συντελούν στην εμφάνιση και τη διάδοση μιας πυρκαγιάς. Γενικά στα δάση η ποσότητα σε μερικές καύσιμες ύλες ελαττώνεται με το χρόνο, σε άλλες αυξάνει και σε άλλες αφού στην αρχή υπάρχει αύξηση στη συνέχεια εμφανίζεται σταθερή ποσότητα. Όσο πιο ομοιόμορφη και συνεχόμενη κατανομή της καύσιμης ύλης υπάρχει τόσο μεγαλύτερη και γρηγορότερη ανάφλεξη και πλήρη καύση αναμένεται, ενώ όσο πιο πολλά διάκενα βλάστησης υπάρχουν τόσο περισσότερες είναι οι αλλαγές στην ταχύτητα εξάπλωσης και στην ένταση μιας πυρκαγιάς. 1.7.2 Τοπογραφία Μεταβολές στην τοπογραφία μπορούν να προκαλέσουν δραστικές αλλαγές στη συμπεριφορά μιας πυρκαγιάς καθώς η φωτιά εξελίσσεται κυρίως πάνω στο έδαφος. Διαφορετική συγκέντρωση καύσιμης ύλης παρατηρείται ανάλογα με την έκθεση ως προς τον ορίζοντα. Συγκεκριμένα η καύσιμη ύλη ξεραίνεται ταχύτερα στις νότιες εκθέσεις από ότι στις πλαγιές άλλων εκθέσεων, καθώς οι νότιες εκθέσεις δέχονται την ηλιακή ακτινοβολία περισσότερο χρονικό διάστημα. Όταν η φωτιά κινείται σε τοπογραφική ανωφέρεια εξαπλώνεται με μεγάλη ταχύτητα, αφού λόγω της υψηλής θερμοκρασίας που αναπτύσσεται στα κατώτερα τοπογραφικά σημεία, παρατηρείται ξήρανση της βλάστησης στα ανώτερα σημεία και συνεπώς διευκόλυνση της εξάπλωσης της φωτιάς. Όσο αυξάνει το υψόμετρο αυξάνει η ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας και μεταβάλλεται η διαμόρφωση της βλάστησης. Ακόμη, η έντονη διαμόρφωση του εδάφους (ράχες, στενά φαράγγια, κοιλάδες ανάμεσα σε κορυφογραμμές) μπορούν να δημιουργήσουν τοπικά επιτάχυνση της ταχύτητας του ανέμου με συνέπεια την πρόκληση άκρως επικίνδυνης συμπεριφοράς φωτιάς. 27

1.7.3 Μετεωρολογικές συνθήκες Οι μετεωρολογικές συνθήκες συντελούν σημαντικά στην έναρξη και εξάπλωση μιας πυρκαγιάς. Ο άνεμος είναι ο πρωταρχικός παράγοντας που καθορίζει το ρυθμό εξέλιξης και την κατεύθυνση μιας πυρκαγιάς. Η θερμοκρασία του αέρα επηρεάζει μια φωτιά καθώς επιδρά στη σχετική υγρασία και την ατμοσφαιρική αστάθεια, ενώ η θερμοκρασία και η υγρασία της καύσιμης ύλης επηρεάζουν το χρόνο ανάφλεξης και καύσης. Επιπρόσθετα, οι υψηλές θερμοκρασίες σε συνδυασμό με τις μέτριες βροχοπτώσεις δημιουργούν ξηρό κλίμα και ξηρασία που συνηγορούν στην έναρξη μιας πυρκαγιάς. 1.8 Διάκριση μεταξύ των όρων διοικητική μέριμνα και διοικητική υποστήριξη Διοικητική Μέριμνα και Διοικητική Υποστήριξη δεν είναι ταυτόσημοι όροι και δεν έχουν το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο. Η Διοικητική Μέριμνα αφορά το σύνολο των δράσεων και ενεργειών που πρέπει να υλοποιούνται διαρκώς στο χώρο και το χρόνο από μία υπηρεσία έτσι ώστε να διατηρεί ένα ικανοποιητικό επίπεδο ετοιμότητας. Η μέριμνα, αφορά στον εφοδιασμό, κατοχή και φροντίδα όλων εκείνων των πραγμάτων που αυξάνουν την προστιθέμενη αξία της υπηρεσίας σε προληπτικό επίπεδο και σε περίοδο που το σύστημα είναι σε κατάσταση πλησίον της ισορροπίας. Επί της ουσίας η Διοικητική Μέριμνα προετοιμάζει το μηχανισμό προληπτικά και προηγείται χρονικά της Διοικητικής Υποστήριξης. Η Διοικητική Υποστήριξη είναι εκείνη που στην πράξη εφαρμόζει τη Διοικητική Μέριμνα και επιβεβαιώνει ή όχι την αποτελεσματικότητα της Διοικητικής Μέριμνας που προηγήθηκε. Ουσιαστικά η Διοικητική Μέριμνα είναι εκείνη που υποστηρίζει το έργο των πυροσβεστικών δυνάμεων κάθε φορά που η υπηρεσία καλείται να προσφέρει έργο. Τέλος, η Διοικητική Υποστήριξη είναι αυτή που εντοπίζει τυχόν αδυναμίες και ελλείψεις της Διοικητικής Μέριμνας και δρομολογεί βελτιώσεις. Διοικητική Μέριμνα και Διοικητική Υποστήριξη ενώνονται για να μας δώσουν την Επιμελητεία του Πυροσβεστικού Σώματος. Η Επιμελητεία του Πυροσβεστικού Σώματος είναι ο πρώτος από τους τρεις πυλώνες που στηρίζει το έργο των πυροσβεστικών δυνάμεων για την 28