Enhancement of Cultural Heritage through Environmental Planning and Management CHERPLAN Ενίσχυση της αξίας της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς µέσω Περιβαλλοντικής Σχεδίασης και ιαχείρισης (SEE/0041/4.3/X) WP5 Environmental Planning in Pilot Projects D5.3.6 Pilot Project Environmental Management Plan - Nafpaktos «Σχέδιο Περιβαλλοντικής ιαχείρισης για την πιλοτική περιοχή της Ναυπάκτου» ΣΥΝΟΨΗ
«Σχέδιο Περιβαλλοντικής ιαχείρισης για την πιλοτική περιοχή της Ναυπάκτου» ΣΥΝΟΨΗ Το παρόν Σχέδιο Περιβαλλοντικής ιαχείρισης (ΣΠ ) εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου SEE/CHERPLAN, ως παραδοτέο του Πακέτου Εργασίας 5 (WP5) και συγκεκριµένα της ράσεως 5.3, στο πλαίσιο της οποίας η µεθοδολογία Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού που ανεπτύχθη µε το WP4 εφαρµόστηκε σε συγκεκριµένες περιπτώσεις σε κάθε συµµετέχουσα στο έργο CHERPLAN χώρα που για την Ελλάδα είναι η περιοχή της Ναυπάκτου. Ιστορικό Το έργο CHERPLAN έχει ως στόχο την διασφάλιση της συµβατότητος και της συνέργειας ανάµεσα στην προστασία της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς (ΠΚ) και στην κοινωνική και οικονοµική ανάπτυξη, ενθαρρύνοντας την υιοθέτηση της σύγχρονης προσέγγισης Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού σε ολόκληρη την Νοτιοανατολική Ευρώπη (ΝΑΕ). Στο πλαίσιο του έργου, και µέσω ουσιαστικής και πολυεπίπεδης συνεργασίας, οι εταίροι οργάνωσαν οµάδες εργασίας και εκπαιδευτικές δραστηριότητες, αξιοποίησαν αποτελέσµατα ανάλυσης SWOT, υλοποίησαν Πιλοτικά Έργα, προετοίµασαν Επιχειρηµατικά και Περιβαλλοντικά Σχέδια, καθώς και Σχέδια ράσης, όπου για να προωθήσουν την αποτελεσµατική συµµετοχική διαχείριση των περιοχών ΠΚ προώθησαν Τοπικές Συµπράξεις για την ιαχείριση Πολιτιστικών Περιοχών. Τέλος, ανέπτυξαν ένα Μοντέλο Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού ως ένα στρατηγικό εργαλείο για την διαρκή µεταφορά των αποτελεσµάτων του έργου σε άλλες περιοχές. Το έργο χρηµατοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Περιφερειακό Ταµείο Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) κατά 85% και από Εθνικούς Πόρους κατά 15%, στο πλαίσιο του Προγράµµατος Νοτιοανατολικής Ευρώπης (SEE). Η πιλοτική περιοχή που επελέγη για την υτική Ελλάδα στο πλαίσιο του έργου CHERPLAN είναι, κατ αρχήν, ο ήµος Ναυπακτίας (παράκτια περιοχή, κέντρο πόλεως, ορεινή περιοχή), µε ενδεικτικές πιλοτικές δραστηριότητες την ανάδειξη πολιτισµικών µνηµείων και τον χωρικό σχεδιασµό µε στόχο την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής. Στο πλαίσιο του Σχεδίου ράσης, η πιλοτική δραστηριότητα εξειδικεύτηκε περισσότερο στην διαµόρφωση του πολιτιστικού µονοπατιού για την διασύνδεση και ανάδειξη των ανασκαφικών χώρων του Ασκληπιείου στον λόφο της εξαµενής και της καστρόπολης. Το πολιτιστικό µονοπάτι, χωρίζεται σε δύο τµήµατα ακολουθώντας τις δύο διαδροµές: Το πρώτο τµήµα αναπτύσσεται αποκλειστικά µέσα στην Καστρόπολη και έχει προγραµµατιστεί η χρηµατοδότησή του. Η περιοχή που αντιστοιχεί στην 1 η διαδροµή του µονοπατιού εµπίπτει κατά το µεγαλύτερο µέρος της εντός των επίσηµα καθορισµένων ορίων των περιοχών του αρχαιολογικού
χώρου του Κάστρου Ναυπάκτου και του τµήµατος της πόλης που έχει καθοριστεί ως ιστορικός τόπος. Το δεύτερο τµήµα, συνδέει τον αρχαιολογικό χώρο της Καστρόπολης, µε την ευρύτερη ενότητα των λόφων εξαµενής Ασκληπιείου («Τσουκάρι») Αγίου Γεωργίου και τα αρχαία ευρήµατα που έχουν ανασκαφεί στην περιοχή, µέσα από µία διαδροµή στον παλαιό πυρήνα της πόλης. Στην συγκεκριµένη περίπτωση του έργου CHERPLAN, το ΣΠ στοχεύει στην αντιµετώπιση των συχνά πολύ σοβαρών συνεπειών που προκύπτουν από την λανθασµένη διαχείριση πολύτιµων πολιτιστικών πόρων και που θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο την κοινωνική και οικονοµική ανάπτυξη των αντιστοίχων κοινοτήτων. Ραγδαία τουριστική ανάπτυξη, ανεξέλεγκτη κατασκευαστική δραστηριότητα και ανεπαρκής συντήρηση είναι δυνατόν να µειώσουν την ελκυστικότητα των περιοχών ΠΚ και ακόµα και να συντελέσουν στην υποβάθµιση της ποιότητος ζωής των κατοίκων που είναι αναγκασµένοι να ανεχθούν την πολυκοσµία στους δηµόσιους χώρους και το υψηλό κόστος ζωής, λόγω ακαταλληλότητος των υποδοµών. Επί πλέον, διαχείριση της ΠΚ που επικεντρώνεται αποκλειστικά στην προστασία της µπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις παρεµποδίζοντας την τοπική ανάπτυξη. Η ΠΚ πρέπει, οπωσδήποτε, να θεωρηθεί ως ένα ζωντανό και ζωτικής σηµασίας περιβάλλον για τους κατοίκους και τους επισκέπτες και να αντιµετωπιστεί µε αυτήν την οπτική. Ειδικά για την άϋλη ΠΚ, η διαχείριση και η ανάγκη για την ολοκλήρωσή της απαιτούν µία ολιστική προσέγγιση για την επιτυχηµένη διασύνδεση της διαχείρισης ΠΚ µε την βιώσιµη τοπική ανάπτυξη. Έτσι, µία ολιστική οπτική σχετικά µε το περιβάλλον προϋποθέτει ταυτόχρονη θεώρηση του φυσικού περιβάλλοντος (αέρας, υπέδαφος, έδαφος και νερό), του κοινωνικού και οικονοµικού περιβάλλοντος (πολιτιστικές δραστηριότητες, πολιτιστική κληρονοµιά, οικονοµικές δραστηριότητες), του τεχνητού περιβάλλοντος (ύδρευση, αποχέτευση, ασφάλεια, σταθερότητα, φωτισµός, επεξεργασία αποβλήτων, αρχιτεκτονικό ύφος). Περιβαλλοντική ιαχείριση Ως προκαταρκτικές για την εκπόνηση και υλοποίηση του ΣΠ θεωρούνται οι ακόλουθες πραγµατοποιηθείσες δράσεις: Μελέτη και προσαρµογή της Μεθοδολογίας Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού (Environmental Planning Concept - EPC), όπως ανεπτύχθη από τον Αυστριακό εταίρο (BOKU). Στην Μεθοδολογία Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού (EPC) προβλέπεται, ότι κατά την εκπόνηση του ΣΠ πρέπει να ακολουθηθεί µία µέθοδος ηπίων παρεµβάσεων (soft system methodology), η οποία αποτελείται από έξι βήµατα, σχετικά µε την ανάπτυξη ενός ενιαίου ΣΠ για την Πολιτιστική Κληρονοµιά που να ισχύει σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα βήµατα αυτά ακολουθήθηκαν πιστά και στην περίπτωση του ΣΠ για την περιοχή της Ναυπάκτου.
Επιλογή της συµµετοχικής διαδικασίας και δηµιουργία της απαραίτητης οργανωτικής δοµής από τους τοπικούς φορείς στην Ναύπακτο, µε την συµµετοχή των δύο εταίρων του έργου CHERPLAN (ΠΤΑ/Π Ε, ΙΤΥΕ). Η συµµετοχή των τοπικών φορέων ήταν εξ αρχής η κρίσιµη παράµετρος για την επιτυχία του σχεδίου, γι αυτό και από τα πρώτα βήµατα υλοποίησης του έργου δηµιουργήθηκε η Τοπική Επιτροπή Παρακολούθησης, η οποία µε την ενεργό συµµετοχή όλων των σχετικών µε τον πολιτισµό, το περιβάλλον και τον ήµο τοπικών φορέων λειτούργησε συµβουλευτικά ως καθοδηγητικό όργανο για την συναινετική και ορθολογική επιλογή των βελτίστων δράσεων για την ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου της περιοχής, µε στόχο την οικονοµική ανάπτυξη αλλά και τον σεβασµό στο περιβάλλον. Στην Ναύπακτο, οι οµάδες εργασίας οργανώθηκαν µε διαδραστικό τρόπο προκειµένου να λαβαίνουν άµεσα ανάδραση από τους παράγοντες. Επί πλέον, αξιοποιήθηκαν η ήδη προετοιµασµένη Ανάλυση SWOT, Επιχειρησιακό Σχέδιο και Σχέδιο ράσης, τα οποία είχαν ως στόχο να παράσχουν συγκεκριµένες απαντήσεις και εκτιµήσεις επενδύσεων, χτίζοντας έτσι ένα κοινό όραµα και συναίνεση για µελλοντικές δράσεις. Έτσι, µε την συµµετοχή των εµπλεκοµένων φορέων του ήµου Ναυπακτίας, του Υπουργείου Πολιτισµού, παραγόντων εκπροσωπήσεως των παραγωγικών φορέων, του Περιφερειακού Ταµείου της Περιφέρειας υτικής Ελλάδος και του ΙΤΥΕ, οργανώθηκαν τέσσερεις οµάδες εργασίας, όπως ακριβώς προβλεπόταν για κάθε πιλοτική περιοχή (µεθοδολογία του Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού, ανάπτυξη των Πιλοτικών Έργων, Σχεδιασµός ράσεων, Επιχειρηµατικός Σχεδιασµός). Μελέτη των στοιχείων της ανάλυσης SWOT για την Ναύπακτο. Από την ανάλυση SWOT για τον ήµο Ναυπακτίας που πραγµατοποιήθηκε στην αρχή του έργου CHERPLAN, µε κύρια πηγή το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα του ήµου, προέκυψαν τα ισχυρά σηµεία και οι αδυναµίες της περιοχής, τα οποία έγιναν αντικείµενο επεξεργασίας και από την Τοπική Επιτροπή Παρακολούθησης (Σ ΠΜ). Μελέτη των δεικτών της µεθοδολογίας EPC, επικέντρωση στις τοπικές συνθήκες και προσαρµογή. Οι δείκτες, οι οποίοι παρουσιάστηκαν αναλυτικά στο σχετικό Παραδοτέο, το οποίο εκπονήθηκε υπό την ευθύνη του Αυστριακού Ινστιτούτου BOKU, αποτελούν σηµαντικό εργαλείο για την παρακολούθηση της υλοποίησης των επιλεγµένων δράσεων και των επιπτώσεων από την υλοποίηση του πιλοτικού έργου. Οι δείκτες παρακολούθησης, αναλόγως προς την σηµασία
τους και την χρησιµότητά τους στην υλοποίηση των στόχων, χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, ήτοι: ΑΜΕΣΟΙ ΕΙΚΤΕΣ - Αντιστοιχούν στους δείκτες, οι οποίοι αξιολογήθηκαν ως οι πιο σηµαντικοί για την πορεία και υλοποίηση των στόχων και γενικά του Επιχειρησιακού Προγράµµατος συνολικά. Είναι οι δείκτες που συνδέονται άµεσα µε την µεταβολή του αριθµού των τουριστών, επισκεπτών και παραθεριστών στην περιοχή, οι οποίοι µεταβάλλονται πρώτοι σε σχέση µε τους υπολοίπους, και οι δείκτες που αφορούν στην καταγραφή, ανάδειξη και προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς και στην αύξηση της επισκεψιµότητος στους αρχαιολογικούς χώρους και γενικότερα στην περιοχή του παραδοσιακού οικισµού. ΕΜΜΕΣΟΙ ΕΙΚΤΕΣ - Αντιστοιχούν στους δείκτες, οι οποίοι επηρεάζονται από την εξέλιξη των άµεσων δεικτών, και χρησιµεύουν για την εκτίµηση των έµµεσων επιπτώσεων και, εν µέρει, για την υποστήριξη των αλλαγών που αναµένεται να επέλθουν σε όλους τους τοµείς ανάπτυξης της πόλης και της τοπικής κοινωνίας. Είναι κυρίως οι δείκτες που αναφέρονται στην εξέλιξη των χαρακτηριστικών του πληθυσµού και της τοπικής οικονοµίας και µέρος των δεικτών που αναφέρονται στην τεχνική υποδοµή της περιοχής και την εξυπηρέτηση των κατοίκων και των επισκεπτών. Τελική επιλογή και βαθµολόγηση των σηµαντικών για την περιοχή της Ναυπάκτου δεικτών (Μεθοδολογία SWOT StraSSE). Το αντικείµενο του πιλοτικού έργου για την Ναύπακτο είναι ευθυγραµµισµένο µε τους σηµαντικότερους στόχους του Στρατηγικού Σχεδίου που είχε εκπονήσει, ήδη από το 2011, ο ήµος, µε κυριότερο την ανάδειξη της Καστρόπολης. Μετά την εφαρµογή όµως στον ήµο Ναυπακτίας της καινοτοµικής µεθοδολογίας SWOT-StraSSE παρουσιάζεται αξιοσηµείωτη ταύτιση των στρατηγικών στόχων του Σχεδίου µε τα ευρήµατα της µεθοδολογίας SWOT-StraSSE (Ανάπτυξη αγροτουρισµού και οικοτουρισµού, Ανάπτυξη / ολοκλήρωση οδικού δικτύου, ηµιουργία υποδοµών για ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού, Ανάδειξη αλλά και προστασία της Καστρόπολης και της λοιπής ΠΚ της περιοχής, ιασύνδεση της παραλίας ζώνης µε τις άλλες δύο, ώστε να διευκολυνθεί η ροή των τουριστών από και προς κάθε ζώνη προς τις άλλες). Στον Πίνακα που ακολουθεί καταγράφονται οι κύριες δράσεις, το χρονοδιάγραµµα υλοποιήσεώς τους και ο αρχικός προϋπολογισµός τους, όπως περιέχονται στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα για την Ναύπακτο.
ράσεις µεγαλύτερης σπουδαιότητος που κατεγράφησαν στο Επιχειρησιακό Σχέδιο Δράσεις α/α Περιγραφή 1.1.1.6 1 1.2.1.1 1.3.1.1 5.3.1.3 1.2.1.2 5.3.1.4 2 3 4.2.2.1.5 4 Σύνταξη ολοκληρωµένης µελέτης πλαισίου κατευθύνσεων ανάπλασης της Καστρόπολης και των υποβαθµισµένων περιοχών της Παλαιάς Πόλης για την σύνταξη σχεδίου αποκατάστασης, ανάδειξης και διαχείρισης της Καστρόπολης, το οποίο θα θεσµοθετηθεί και θα αποτελέσει το εργαλείο για την προστασία και την βιώσιµη ανάπτυξή της ηµιουργία, διαµόρφωση και λειτουργία Πολιτιστικού Μονοπατιού Τµήµα 1: ( ιαδροµή µέσα στην Καστρόπολη) Λιµάνι Ακρόπολη Κάστρου ηµιουργία, διαµόρφωση και λειτουργία Πολιτιστικού Μονοπατιού Τµήµα 2: ( ιαδροµή σύνδεσης Καστρόπολης Ασκληπιείου) Κτήµα Κοζώνη Λόφος Αγίου Γεωργίου ιαµόρφωση Ανάδειξη Φύτευση λόφου αρχαιολογικού χώρου Ασκληπιείου και εξαµενής, σε συνδυασµό µε την διαδροµή 2 του Πολιτιστικού Μονοπατιού ή από κοινού 1.3.1.4 5 ιαµόρφωση Α εισόδου σύνδεσης Κάστρου µέσω οδού Κοζώνη 6.1.1.10 6 1.3.1.2 7 1.3.1.3 8 2.2.1.3 9 1.4.1.7 10 1.1.1.2 11 1.1.1.1 12 1.1.1.5 13 ιαµόρφωση Πολιτιστικού Πάρκου στο Κληροδότηµα Κοζώνη σε συνδυασµό µε την διαµόρφωση της ανατολικής πρόσβασης στην Καστρόπολη, χώρων πρασίνου και σταθµεύσεως, και χώρου υπαιθρίου θεάτρου και πολιτιστικών εκδηλώσεων ιαµόρφωση Β εισόδου κάστρου, από τον χώρο της Ακρόπολης (Ιτς Καλέ) (σε συνδυασµό µε χώρο σταθµεύσεως) και σύνδεση µε την Περιµετρική της πόλης ιαµόρφωση Ν εισόδου κάστρου (εκτός της εισόδου οδού Μποτσαραίων) και από την οδό Άγητα, όπου διατηρείται η δυτική πύλη του κάστρου (σε συνδυασµό µε χώρο σταθµεύσεως και πρασίνου) Ενοποίηση των παραλιών Γριµπόβου Ψανής µε το κεντρικό τµήµα του Ενετικού λιµανιού της Καστρόπολης, µέσω της διαµορφώσεως εναλλακτικών συνδετηρίων διαδροµών Ειδική επισήµανση των αρχαιολογικών χώρων και των λοιπών καταλοίπων και των ιστορικών και διατηρητέων κτιρίων, αλλά και των διαδροµών προσβάσεως σε αυτούς, σε όλη την πόλη, µε έµφαση στην παραλιακή ζώνη Οργάνωση και εφαρµογή προγράµµατος συστηµατικής προβολής ανάδειξης της ταυτοποίησης της Καστρόπολης Ναυπάκτου µε την περιοχή της παγκοσµίου σηµασίας Ναυµαχίας Ναυπάκτου (Lepanto) Στρατηγική µελέτη οργανωµένης τουριστικής ανάδειξης και προβολής της πόλης της Ναυπάκτου και των πολιτιστικών και τουριστικών της πόρων, µε την καθιέρωσή της ως Καστρόπολης (brand name), µε βάση τις αρχές του Place Marketing Σύνταξη ειδικής Υδρογεωλογικής µελέτης και εκτέλεση έργων αµέσου ανάγκης για την προστασία των αρχαιοτήτων της Καστρόπολης από την πιθανή επίδραση υπογείων υδάτων Φορέας χρηματοδότησης 500.000,00 400.000,00 400.000,00 200.000,00 ΥΠ.ΠΟ. ΥΠ.ΠΟ. Χρονοδιάγραμμα 1 2 3 4 200.000,00 800.000,00 400.000,00 400.000,00 500.000,00 100.000,00 200.000,00 100.000,00 100.000,00 ΣΥΝΟΛΟ 4.300.000,00 5 Κόστος
Από το εκπονηθέν Πρόγραµµα ράσης, επελέγησαν οι πλέον ώριµες και επείγουσες, σε σχέση µε τους στόχους του έργου, δράσεις ήτοι η διαµόρφωση του Πολιτιστικού Μονοπατιού για την ανάδειξη της Καστρόπολης. Στην συνέχεια έγινε συσχετισµός των 13 επιλεγµένων δράσεων µε δράσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης, και συγκεκριµένα αποφασίστηκαν: Η προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση και κατ επέκταση διατήρηση των χώρων πολιτιστικής κληρονοµιάς, µε κυρίαρχη την Καστρόπολη, ως το πρώτο βήµα για την διάσωση και βιώσιµη ανάπτυξή τους Η βελτίωση της προσβασιµότητος και η αύξηση της επισκεψιµότητος των αρχαιολογικών χώρων της πόλης και της Καστρόπολης Η βελτίωση της ποιότητος του αστικού χώρου και κατ επέκταση η βελτίωση της ποιότητος ζωής των κατοίκων Η προστασία της Καστρόπολης από πιθανούς φυσικούς κινδύνους, µε την σύνταξη υδρογεωλογικής µελέτης και την εκτέλεση έργων που θα απαιτηθούν από αυτήν Υλοποίηση Για την εκπόνηση του παρόντος ΣΠ έγινε έρευνα και επεξεργασία, στο µέτρο του δυνατού, για κάθε ένα από τα κύρια µέρη του, ήτοι: Προσδιορισµός του θεσµικού πλαισίου που διέπει τα σχετικά έργα, σε σχέση πάντοτε µε την Πολιτιστική Κληρονοµιά, ήτοι η νοµοθεσία που διέπει τα δηµόσια έργα (Ν. 3669/2008), την προστασία των αρχαιοτήτων (Ν. 3028/2002), την περιβαλλοντική αδειοδότηση (Ν. 4014/2011), την πολιτική προστασία (Ν. 3013/2002), τον χωροταξικό σχεδιασµό (Ν. 2742/1999) και τις σχετικές συµπληρωµατικές διατάξεις τους. Καθορισµός του οράµατος για την Ναυπακτία, σε σχέση και µε τον πολιτισµό, ως «Η καθιέρωση και ανάδειξη της Ναυπάκτου ως Καστρόπολης και περιοχής ιδιαιτέρου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος και φυσικού κάλλους». Αναλυτική καταγραφή και κατηγοριοποίηση των σηµαντικοτέρων µνηµείων ΠΚ στην πόλη της Ναυπάκτου (προϊστορικά, κλασσικά και Βυζαντινά), µε βάση στοιχεία των δύο τοπικών Εφορειών του Υπουργείου Πολιτισµού. Καθορισµός του οργανογράµµατος ώστε να γίνει δυνατή η κατανοµή ευθυνών για την περιβαλλοντική διαχείριση, προσδιορισµός των υπευθύνων για τις απαιτούµενες εγκρίσεις, προ και κατά την διάρκεια των εργασιών του πιλοτικού, καθώς και καθορισµός απαιτήσεων για την αναγκαία περιβαλλοντική εκπαίδευση. Προσδιορισµός περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών και δράσεων για την αντιµετώπιση των προβληµάτων, καθώς και ο χρόνος και ο προϋπολογισµός για κάθε µία από αυτές.
Η 1 η αναφέρεται στο σύνολο της Καστρόπολης και τους κινδύνους από την πιθανή επίδραση φυσικών κινδύνων (κυρίως πιθανή διάβρωση του τείχους στην περιοχή της Ακροπόλεως, λόγω επιδράσεων υπογείων υδάτων). Προβλέπεται η εκπόνηση ειδικής υδρογεωλογικής µελέτης. Η 2 η αναφέρεται στο τµήµα του τείχους που ευρίσκεται στο Ενετικό λιµάνι, το οποίο αποτελεί την απόληξη της Καστρόπολης στην θάλασσα, και το οποίο έχει υποστεί σηµαντικές βλάβες λόγω των εκτεταµένων διαβρώσεων. Προβλέπεται, µαζί µε την εκτέλεση έργων ανάδειξης και καλλιτεχνικού φωτισµού του Λιµανιού, να γίνουν άµεσα έργα αποκαταστάσεως των βλαβών που έχει υποστεί το Ενετικό Λιµάνι από τις εκτεταµένες διαβρώσεις. Εκτίµηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την υλοποίηση του πιλοτικού έργου. Οι Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις αναφέρονται κυρίως στην επίδραση ενός έργου σε Ποιότητα αέρος, ιαχείριση ενεργείας, Θόρυβο και κραδασµούς, ιαχείριση αποβλήτων, ιαχείριση υδατίνων πόρων, Βλάστηση, Πανίδα, Πρόκληση πυρκαγιάς, Πιθανότητα διαρροής επικίνδυνων υλικών στο περιβάλλον. Οι κύριες επιπτώσεις κατεγράφησαν, πάντοτε στο µέτρο του δυνατού, καθώς η περαιτέρω εξειδίκευση ξεφεύγει από τους στόχους του παρόντος Σχεδίου. Προστασία µνηµείων ΠΚ, ήτοι προσδιορισµός όλων των πιθανών περιβαλλοντικών κινδύνων, καθ όλη την διαδροµή του Πολιτιστικού Μονοπατιού, και προγραµµατισµός των καταλλήλων παρεµβάσεων. Πρόβλεψη για αποκατάσταση της περιοχής του έργου σε κάθε περίπτωση διαταραχής. Έλεγχος εργολάβων υπεργολάβων, εκπόνηση αναφορών και εκτίµηση κινδύνων, µε χρήση τυποποιηµένων εντύπων. Παρακολούθηση και αναθεώρηση Στην τελευταία ενότητα του ΣΠ, καθορίζεται ο τρόπος παρακολούθησης περιβαλλοντικών παραµέτρων, µε την παρακολούθηση υλοποίησης του Σχεδίου ράσης, την παρακολούθηση της εξελίξεως των τιµών των επιλεγµένων δεικτών, καθώς και την εξέλιξη της συµµετοχικής διαδικασίας. Για τον σκοπό αυτόν προτείνονται έντυπα / υποδείγµατα από την διεθνή βιβλιογραφία, αν και αυτά θα προσαρµοσθούν στις αντίστοιχες διαδικασίες των υπηρεσιών του ήµου. Επί πλέον, σκιαγραφούνται, σε µία πρώτη προσέγγιση, οι διαδικασίες περιβαλλοντικών ελέγχων (environmental auditing), ο τρόπος καταγραφής των εκάστοτε διορθωτικών ενεργειών, καθώς και η διαδικασία αναθεωρήσεως του ΣΠ.