ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 21 92 11 2-1, Fax: 21 92 33 977, www.iobe.gr 11 T. Karatassou Str., 117 42 Athens, Greece, Tel.: (+3) 21 92 11 2-1, Fax: (+3) 21 92 33 977 Οι ενεργειακές δυνατότητες της Ελλάδας ως αναπτυξιακός παράγοντας Νίκος Βέττας Γενικός Διευθυντής, ΙΟΒΕ, και Καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών www.iobe.gr nvettas@aueb.gr, vettas@iobe.gr Ενέργεια και Αναπτυξιακός Σχεδιασμός Ημερίδα Ακαδημίας Αθηνών, Παρασκευή 3 Οκτωβρίου 215 Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών
Δομή παρουσίασης 1. Νέο αναπτυξιακό πρότυπο 2. Ενεργειακός τομέας και νέο αναπτυξιακό πρότυπο 3. Ενεργειακές δυνατότητες 4. Ενδεικτικές δράσεις 2
Βασικοί μακροοικονομικοί δείκτες της Ελλάδας Δείκτης 28 212 213 214 215* ΑΕΠ (% μεταβολή) -,4-6,6-3,9,8-2, Ποσοστό Ανεργίας 7,8 24,4 27,5 26,5 25,4 Πληθωρισμός (% μεταβολή Εθνικού ΔτΚ) 4,2 1,5 -,9-1,3-1,5 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (% ΑΕΠ) -14,9-2,4,6,9,8 Ακαθάριστος Σχηματισμός Παγίου Κεφαλαίου (% μεταβολή) -6,6-28,7-9,5 2,7-12, Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ. *Εκτίμηση ΙΟΒΕ 3
1995 Q1 1996 Q2 1997 Q3 1998 Q4 2 Q1 21 Q2 22 Q3 23 Q4 25 Q1 26 Q2 27 Q3 28 Q4 21 Q1 211 Q2 212 Q3 213 Q4 215 Q1 1996 Q1 1997 Q1 1998 Q1 1999 Q1 2 Q1 21 Q1 22 Q1 23 Q1 24 Q1 25 Q1 26 Q1 27 Q1 28 Q1 29 Q1 21 Q1 211 Q1 212 Q1 213 Q1 214 Q1 215 Q1 Επενδύσεις (εκατ. 21) ΑΕΠ (εκατ. 21) % Επενδύσεις και ΑΕΠ ΑΕΠ και Επενδύσεις Ετήσιες μεταβολές 18. Επενδύσεις ΑΕΠ 7. 4 16. 6. 3 Επενδύσεις ΑΕΠ 14. 2 12. 5. 1 1. 4. 8. 6. 4. 2. 3. 2. 1. -1-2 -3-4 -5 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ. 4
Μερίδια συνιστωσών του ΑΕΠ και ένταση εμπορίου σε διάφορα κράτη μέλη της ΕΕ (214) (ως % του ΑΕΠ) Ελλάδα Ιρλανδία Πορτογαλία Ισπανία ΕΕ-28 Επενδύσεις 11 17 16 21 2 Εξαγωγές 3 112 39 31 43 εκ των οποίων εξαγωγές προϊόντων 15 59 28 22 32 Κατανάλωση 91 6 85 76 77 Εμπορικό ισοζύγιο & ισοζύγιο υπηρεσιών -2 24 4 3 Ένταση εμπορικών συναλλαγών (1) 63 2 78 58 84 Πηγή: Eurostat, Ιδία επεξεργασία στοιχείων. (1) (Εξαγωγές+Εισαγωγές)/ΑΕΠ 5
Νέο αναπτυξιακό πρότυπο Δομή και προσανατολισμός οικονομίας Οικονομική πολιτική Θεσμικό πλαίσιο και διαρθρωτικές αλλαγές Ανθρώπινο δυναμικό και Καινοτομία Μείωση συμμετοχής κατανάλωσης Αύξηση συμμετοχής επενδύσεων και εξαγωγών Παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητα και προστιθέμενης αξίας Εξωστρεφής προσανατολισμός & διατηρήσιμη βελτίωση του εξωτερικού ισοζυγίου Δημοσιονομική πειθαρχία υπό συνθήκες ισχυρής ισοτιμίας και νομισματικής σταθερότητας Αποκατάσταση ρευστότητας, υλοποίηση επενδύσεων με νέους χρηματοδοτικούς πόρους, αποτελεσματική αξιοποίηση διαθέσιμων πόρων νέου ΕΣΠΑ και ΠΔΕ Θεσμικό πλαίσιο ευνοϊκό για την ανάπτυξη Δημόσια διοίκηση με ρόλο επιτελικό Εξορθολογισμός συστήματος δικαιοσύνης Δραστική μείωση του βάρους της γραφειοκρατίας, της πολυνομίας και της αδιαφάνειας Σταθερός προσανατολισμός σε υψηλής ποιότητας εκπαίδευση και έρευνα Καλλιέργεια πλεονεκτημάτων σε κλάδους έντασης γνώσης Νέες ποιοτικές θέσεις εργασίας και αναστροφή της τάσης «διαρροής» ανθρώπινου κεφαλαίου 6
Ο ρόλος του ενεργειακού τομέα στην οικονομία Προστιθέμενη Αξία Απασχόληση Επενδύσεις Εμπορικό Ισοζύγιο Ανταγωνιστικότητα Τιμές ενέργειας Ευημερία πολιτών Περιβαλλοντική βιωσιμότητα 7
Προστιθέμενη αξία και απασχόληση στον «πυρήνα» του ενεργειακού τομέα δισ. ευρώ χιλ. θέσεις εργασίας Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (213) Απασχόληση (213) 6 5 45 5 4 3 1,7,6 4,9 4 35 3 25 2 3 2 45 2 15 1 2,6 1 5 22 Ηλεκτρισμός και Φυσικό αέριο Διύλιση πετρελαίου Εμπόριο καυσίμων Τομέας Ενέργειας Ηλεκτρισμός και Φυσικό αέριο Διύλιση πετρελαίου Εμπόριο καυσίμων Τομέας Ενέργειας Η προστιθέμενη αξία του ενεργειακού τομέα αντιστοιχεί στο 3% της συνολικής προστιθέμενης αξίας της ελληνικής οικονομίας και η απασχόληση στο 1,2% Πηγή: Eurostat, Εκτιμήσεις ΙΟΒΕ 8
δισ. ευρώ δισ. ευρώ % Εμπορικές ροές και εμπορικό ισοζύγιο Ενέργειας Εξωτερικό εμπόριο Ενέργειας Εμπορικό ισοζύγιο Ενέργειας 2 4 18 16 14 12 1 16,6 1,35-1 -2-3 -4-5 22 21 2 23 28 36 32 35 3 27 25 2 8 6 4-6 -7-8 -6,5-7,6 15-6,7-5,3 15-6,9-7,4-7,6-6,3-5,7 15 1 2-9 5 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214-1 -9,3 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 Εξαγωγές Εισαγωγές Εμπορικό Ισοζύγιο Ποσοστό Ενέργειας Το αργό πετρέλαιο και τα πετρελαιοειδή συγκεντρώνουν την πλειονότητα των εμπορικών ροών, ενώ το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο ενέργειας συμβάλει κατά 27% στο συνολικό εμπορικό έλλειμμα της Ελλάδας Πηγή: Eurostat 9
2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 Τιμές Ενέργειας Πετρελαιοειδή Ηλεκτρισμός Φυσικό Αέριο 25 18 25 2 Πετρελαιοειδή Χονδρική (21=1) Πετρελαιοειδή Λιανική (29=1) 16 14 Ηλεκτρισμός Χονδρική (21=1) Ηλεκτρισμός Λιανική (29=1) 2 Χονδρική (21=1) Λιανική (29=1) 12 15 1 15 1 8 1 6 5 Μεταβολή 9-14 Χονδρική: 6% Λιανική: 85% 4 2 Μεταβολή 9-14 Χονδρική: 31% Λιανική: 58% 5 Μεταβολή 9-14 Χονδρική: 52% Λιανική: 77% Οι τιμές λιανικής αυξήθηκαν ταχύτερα λόγω της επίδρασης των φόρων και άλλων χρεώσεων στην τελική κατανάλωση Πηγή: ΙΕΑ Energy prices & taxes 1
% 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 Διείσδυση ΑΠΕ έναντι στόχων Μερίδιο ΑΠΕ στον ηλεκτρισμό 4 35 3 25 Εθνικός στόχος 22 4 Μερίδιο ΑΠΕ στην θέρμανση ψύξη 3 25 2 Μερίδιο ΑΠΕ στις μεταφορές 1 9 8 7 6 % 2 15 1 5 21 % 15 1 5 % 5 4 3 2 1 ΕΕ28 Ελλάδα ΕΕ28 Ελλάδα ΕΕ28 Ελλάδα Συνολικό μερίδιο ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας 2 15 1 5 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 2 15 ΕΕ28 Ελλάδα Πηγή: Eurostat 11
Ενεργειακοί δείκτες 8% Ενεργειακή εξάρτηση 35. Κατανάλωση Ενέργειας 16. Κατανάλωση ανά πηγή 7% 3. 14. 6% 62,1% 25. 12. 5% 4% 53,2% 2. 15. 1. 8. 6. 3% 2% ΕΕ-28 Ελλάδα 1. Ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση (ktoe) 4. 2. 1% 5. Τελική κατανάλωση ενέργειας (ΤΚΕ) (ktoe) 2 25 21 213 % 2 25 21 213 2 25 21 213 Πετρελαιοειδή Φυσικό Αέριο Ηλεκτρισμός Υψηλή ενεργειακή εξάρτηση λόγω πετρελαίου. Πτωτική τάση ζήτησης λόγω πετρελαιοειδών Άνοδος για φυσικό αέριο και μικρή μείωση ηλεκτρισμού Πηγή: Eurostat 12
Ηλεκτρισμός Ηλεκτροπαραγωγή Στασιμότητα ζήτησης Διείσδυση ΑΠΕ Μείωση αναγκών νέας συμβατικής ισχύος Αντικατάσταση παλαιών και ρυπογόνων μονάδων Προοπτική αύξησης ζήτησης με τη διασύνδεση των νησιών Ανάγκη ευελιξίας συστήματος Μηχανισμοί πληρωμής ισχύος Δίκτυα Σύστημα Μεταφοράς: Ανάγκη σύνδεσης σταθμών ΑΠΕ και μείωσης κόστους ηλεκτρικού συστήματος στο σύνολο της χώρας Δίκτυο Διανομής: Εισαγωγή έξυπνων μετρητών Εμπορία Επιβάρυνση τιμών από φόρους και πολιτικές για μείωση εκπομπών και ΑΠΕ Οικονομική κρίση (ληξιπρόθεσμοι λογαριασμοί) Συνθήκες ανταγωνισμού 13
Φυσικό αέριο Διείσδυση Χαμηλή αλλά αυξανόμενη στη βιομηχανία Ακόμα χαμηλότερη στα νοικοκυριά Επιπρόσθετο εμπόδιο η γεωγραφική κάλυψη του δικτύου φυσικού αερίου Υψηλές τιμές εισαγωγής Διαφοροποίηση πηγών προμήθειας Επιβάρυνση φορολογίας (μελέτη ΙΟΒΕ, 214) Συγκράτηση ζήτησης Οικονομική κρίση Διείσδυση ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή Κατάργηση μηχανισμού ανάκτησης μεταβλητού κόστους Αγωγοί φυσικού αερίου 14
Διατάξεις σύμβασης οικονομικής ενίσχυσης από ΕΜΣ (Ν.4336/215) για τον ενεργειακό τομέα (1/2) Αγορά φυσικού αερίου Πλήρης δυνατότητα αλλαγής προμηθευτή μέχρι το 218 Ιεράρχηση τιμολογίων διανομής Πληρωμές ισχύος (προσωρινό και μόνιμο σύστημα) Αποφυγή λειτουργίας μονάδων κάτω από το μεταβλητό κόστος Νέος Μηχανισμός ανάκτησης μεταβλητού κόστους ΝΟΜΕ ή εναλλακτικό σχέδιο (αν δεν επιτευχθεί συμφωνία) που θα οδηγεί σε: Μείωση κατά 25% των μεριδίων αγοράς της ΔΕΗ στις αγορές χονδρικής και λιανικής Μερίδιο μικρότερο του 5% έως το 22 Εφαρμογή συμβάσεων διακοψιμότητας Αντικατάσταση έκπτωσης 2% σε πελάτες ΥΤ με τιμολόγια βάσει οριακού κόστους παραγωγής και καταναλωτικού προφίλ Συμψηφισμός οφειλών μεταξύ ΔΕΗ και διαχειριστή αγοράς Ιδιωτικοποίηση ΑΔΜΗΕ ή εναλλακτικό σχέδιο με ισοδύναμα αποτελέσματα ως προς τον ανταγωνισμό και τις προοπτικές επενδύσεων σύμφωνα με βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές και πλήρη ιδιοκτησιακό διαχωρισμό από ΔΕΗ 15
Διατάξεις σύμβασης οικονομικής ενίσχυσης από ΕΜΣ (Ν.4336/215) για τον ενεργειακό τομέα (2/2) Επανεξέταση φορολογίας ενέργειας Ενίσχυση επιχειρησιακής και οικονομικής ανεξαρτησίας ΡΑΕ Μεταφορά στο εθνικό δίκαιο της Οδηγίας 27/212 για την ενεργειακή απόδοση Νέο πλαίσιο για τη στήριξη των ΑΠΕ (Δεκ 215) Νέο πλαίσιο στήριξης της ενεργειακής αποδοτικότητας με αξιοποίηση ευρωπαϊκών κονδυλίων, δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης Νέο σχέδιο για την αναβάθμιση των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας με στόχους τη βελτίωση απόδοσης, την ενίσχυση διαλειτουργικότητας και τη μείωση κόστους για τους καταναλωτές Εφαρμογή οδικού χάρτη στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας για την ευθυγράμμιση με το target model (ολοκλήρωση Δεκ 217) με ανάπτυξη αγοράς εξισορρόπησης (ολοκλήρωση Ιουν 217) 16
Συμβολή στο νέο αναπτυξιακό πρότυπο Καθαρή ενέργεια Προσαρμογή παραγωγής & δικτύων ηλεκτρισμού Εξοικονόμηση πόρων (Αποδοτική χρήση ενέργειας, διασυνδέσεις νησιών) Ανταγωνιστικές συνθήκες στις αγορές ενέργειας Φυσικοί πόροι (Υδρογονάνθρακες) Γεωγραφική θέση (Αγωγοί) Καινοτομία 17
Ενεργειακές δυνατότητες Ηλεκτρισμός Φυσικό Αέριο Τελική Κατανάλωση Στρατηγική τοποθέτηση ΑΠΕ Νέες συμβατικές μονάδες (αποδοτικότητα, ευελιξία, περιβαλλοντικές επιδόσεις) Αποθήκευση Αναβάθμιση δικτύων Διασύνδεση νησιών Διασύνδεση με γειτονικά συστήματα Έξυπνα δίκτυα Επέκταση δικτύου χαμηλής πίεσης Διακρατικοί αγωγοί Δυναμικότητα αποθήκευσης LNG Αναβάθμιση τερματικών σταθμών και δημιουργία σημείων εξόδου / αντίστροφης ροής αερίου Εξοικονόμηση ενέργειας Διαχείριση ζήτησης ενέργειας Αύξηση διείσδυσης φυσικού αερίου Εναλλακτικά καύσιμα μεταφορών Έρευνες υδρογονανθράκων Αξιοποίηση κοινοτικών εργαλείων χρηματοδότησης Προσέλκυση ξένων επενδύσεων Περιφερειακή αγορά ΝΑ Ευρώπης Διασύνδεση καινοτομίας με επιχειρηματικότητα 18
Επενδύσεις και μείωση τιμών ενέργειας Επίδραση στην προστιθέμενη αξία εκατ. 211 Ενδεικτική επίδραση 2 15 Προστιθέμενη αξία Μείωση τιμών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου κατά 5% Εξοικονόμηση Ενέργειας ΤΑP Τομέας Επενδυτική δαπάνη 214-22 (δισ. ) ΑΠΕ 2,7 Διασυνδέσεις νησιών 1,5 1 Έξυπνα Δίκτυα Έξυπνα δίκτυα 1, 5 Διασυνδέσεις Νησιών ΑΠΕ Αγωγοί ΦΑ 1,5 Εξοικονόμηση ενέργειας 1,5 ΣΥΝΟΛΟ 8,2 Η προστιθέμενη αξία της οικονομίας είναι ανά έτος υψηλότερη κατά 1% συγκριτικά με την περίπτωση μη υλοποίησης των συγκεκριμένων παρεμβάσεων 19
Επενδύσεις και μείωση τιμών ενέργειας Επίδραση στην απασχόληση Χιλιάδες άτομα Ενδεικτική επίδραση Απασχόληση 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 Μείωση τιμών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου κατά 5% Εξοικονόμηση Ενέργειας ΤΑP Έξυπνα Δίκτυα Διασυνδέσεις Νησιών 214 215 216 217 218 219 22 ΑΠΕ Η απασχόληση στην οικονομία είναι ανά έτος υψηλότερη κατά 4 χιλ. άτομα συγκριτικά με την περίπτωση μη υλοποίησης των συγκεκριμένων παρεμβάσεων 2
Εμπόδια στη συμβολή του τομέα στην ανάπτυξη Επενδύσεις Προοπτικές οικονομίας Ανεπαρκείς διαρθρωτικές αλλαγές Περιορισμοί χρηματοδότησης Ρυθμιστικό περιβάλλον Τοπικές αντιδράσεις σε νέες επενδύσεις Ανταγωνιστικότητα Ανεπαρκής ανταγωνισμός Φόροι και τέλη στην Ενέργεια Τιμές εισαγωγής καυσίμων 21
Προϋποθέσεις Μακροχρόνιος σχεδιασμός με βέλτιστη ανάπτυξη ενεργειακού συστήματος (κόστος τεχνολογιών, διασυνδέσεις, αποθήκευση) Προστασία της βιομηχανικής βάσης αποκλιμάκωση φόρων, τελών και χρεώσεων Δομικές αλλαγές στην αγορά ηλεκτρισμού Χρηματοδότηση 22
Καταληκτικές παρατηρήσεις Επενδύσεις Ανάπτυξη Ανταγωνισμός
www.iobe.gr nvettas@aueb.gr 24