Συντονίστριες εξαµήνου: Αικ. Κρεµέζη και Ελένη Μαΐστρου

E.M.Π. ΣXOΛH APXITEKTONΩN ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ 6 Ο EAPINO EΞAMHNO TOMEΑΣ I ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ AKA ΗΜΑΪΚΟ ETOΣ 2009-2010 Mάθηµα: APXITEKTONIKOΣ ΣXE IAΣMOΣ 6 Θέµα: ΚΤΙΡΙΟ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ Συντονίστριες εξαµήνου: Αικ. Κρεµέζη και Ελένη Μαΐστρου Γραµµατειακή υποστήριξη: M. Παπαδάτου, ETEΠ Ι Α Κ Τ Ι Κ Η Ο Μ Α Α Μαργαρίτα Γραφάκου αν. καθηγήτρια, Βασίλης Γκανιάτσας, αν. καθηγητής Γιώργος Γιαννίτσαρης, λέκτορας, Σταύρος Γυφτόπουλος, λέκτορας, Γιάννης Kίζης αν. καθηγητής, Kαίτη Kρεµέζη καθηγήτρια, Έλενα Kωνσταντινίδου, λέκτορας, Ελένη Μαΐστρου καθηγήτρια, Λένα Μάντζιου λέκτορας, Σπύρος Ρογκάν καθηγητής. 1

1. TO ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ TOY MAΘHMATOΣ Στο 6 ο εξάµηνο σπουδών, µετά από τη µεθοδική ανάλυση και ερµηνεία των αρχιτεκτονικών αξιών και της φυσιογνωµίας ιστορικών οικισµών της Κέρκυρας (στο µάθηµα 5A), οι σπουδαστές και οι σπουδάστριες καλούνται να διερευνήσουν το ζήτηµα της αρχιτεκτονικής δηµιουργίας σε τόπο µε ιδιαίτερο ιστορικό και αρχιτεκτονικό χαρακτήρα επιλέγοντας ως πεδίο εφαρµογής είτε την πόλη της Κέρκυρας είτε έναν από τους οικισµούς της. Το ζήτηµα της ένταξης αφορά στη νέα αρχιτεκτονική δηµιουργία η οποία θα εκφράζει την εποχή της, θα καλύπτει τις ειδικές ανάγκες της λειτουργίας που πρόκειται να στεγάσει και παράλληλα θα σέβεται τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα και τη φυσιογνωµία του τόπου στον οποίο εντάσσεται, και θα συµβάλλει µε την ποιότητά της στην πολιτιστική του συνέχεια. 2. Ο ΤΟΠΟΣ Η Κέρκυρα είναι ένα νησί µε µακρόχρονη ιστορία που -όπως συµβαίνει πάντα- έχει καταγραφεί στη σηµερινή µορφή της. Τόσο η πόλη όσο και οι οικισµοί της, διατηρούν µία ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και πολιτιστική φυσιογνωµία Η κληρονοµιά των φεουδαρχών του Μεσαίωνα αλλά και η µετέπειτα πολιτιστική άνθηση καθώς και η µακρόχρονη εµπορική και µορφωτική επικοινωνία πρώτα µε τη Βενετία και έπειτα µε την υπόλοιπη Ευρώπη δηµιούργησαν µια κοινωνία εύπορη και καλλιεργηµένη. Οι πολιτικές και κοινωνικές παράµετροι, που επηρεάζουν πάντα την αρχιτεκτονική ενός τόπου, κατέστησαν το νησί σηµαντικό κρίκο των παραθαλάσσιων κτήσεων της θαλασσοκράτειρας Βενετίας και γι αυτό οι επικυρίαρχοι εφάρµοσαν µια πολιτική εξαγοράς των τοπικών παραγόντων µε διακρίσεις και δωρεές µεγάλων εκτάσεων γης, η οποία ευνοούσε την κοινωνική διαστρωµάτωση σε ευγενείς άρχοντες στους οποίους µοίραζαν γη, σε αστούς και στο λαό. Σε κορυφές ή πλαγιές λόφων δεσπόζουν στη γύρω περιοχή και ξεχωρίζουν µε τον όγκο τους και την επιµεληµένη τους κατασκευή κάποια αρχοντικά σπίτια που συχνά είναι εξοπλισµένα µε πύργο και παρεκκλήσι. Είναι τα κέντρα όπου συγκεντρωνόταν η θρησκευτική, η πολιτική, η οικονοµική και η κοινωνική ζωή της περιοχής επικράτειας του «άρχοντα». Οι δυτικές επιρροές που αναπόφευκτα δέχτηκε το νησί, πρώτα από τους Ενετούς από το 1386 όταν οι ίδιοι οι Κερκυραίοι παραχωρούν την ανώτατη κυριαρχία στην Ενετική ηµοκρατία µέχρι το 1797 που οι Γάλλοι αρχικά και το 1815 που οι Άγγλοι στη συνέχεια διαφεντεύουν το νησί, αλλά και η γεωγραφική του ένταξη στα 2

δυτικότερα άκρα της ελληνικής επικράτειας, µε φυσικά χαρακτηριστικά το υγρό κλίµα και την πλούσια βλάστηση, έχουν άµεση σχέση µε την αρχιτεκτονική που διαµορφώθηκε στην πόλη και στους οικισµούς της εξοχής. Η πόλη της Κέρκυρας, κλεισµένη ολόγυρα µε τείχη στα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης της, κτίστηκε σε περιορισµένο χώρο και τα σπίτια αναπτύχθηκαν σε ύψος, αυστηρά και επιβλητικά, ανάµεσα στα στενά δροµάκια, τα καντούνια. Αντίθετα στην εξοχή ο διαθέσιµος χώρος επέτρεψε µια πιο ελεύθερη διάταξη στα σπίτια, που είναι λιτά και αυτά, µε δύο ή τρεις το πολύ ορόφους. Το κατώγι όπου βρίσκονται βοηθητικοί χώροι και το ανώγι - ο χώρος ζωής της οικογένειας - επικοινωνούν εσωτερικά µε ξύλινη σκάλα. Σε πολλά από τα σπίτια των οικισµών διακρίνουµε αβίαστες συµµετρίες, σε άλλα εµφανίζεται το τοπικό χαρακτηριστικό, το στεγασµένο πλατύσκαλο της εξωτερικής σκάλας πάνω σε λίθινα τόξα ενώ ορισµένα είναι αθέατα από το δρόµο, κλεισµένα σε εσωτερικές αυλές µε το µεγάλο πορτόνι. Τα περισσότερα από τα παλαιότερα σήµερα σπίτια των οικισµών κτίστηκαν µετά το 1864 χρονιά που τα Ιόνια νησιά περιήλθαν στο ελληνικό κράτος. Θυµίζουν την µακριά εξελικτική πολιτιστική πορεία του τόπου αλλά συχνά εµφανίζουν νεότερα µορφολογικά στοιχεία, επιρροές από το νεοκλασικισµό. Κυριαρχούν τα απλά σχήµατα, οι ορθογωνικές κατόψεις, οι διώροφοι ή τριώροφοι πρισµατικοί όγκοι στεγασµένοι µε δίρριχτες στέγες και συχνά ένα στρογγυλό άνοιγµα στο κέντρο του αετώµατος ενώ συναντάµε και µια διακοσµητική διάθεση στα γείσα. Στις όψεις τα ανοίγµατα είναι σχετικά µεγάλα, µε πώρινα πλαίσια, ή από σοβά, συνήθως οι γωνίες των τοίχων διαµορφώνονται µε επεξεργασµένους λίθους, και κάποιο µπαλκόνι µε σιδερένιο στηθαίο και λίθινα φουρούσια συµπληρώνει τις κατασκευαστικές λεπτοµέρειες της λιτής γενικά µορφής των σπιτιών της εξοχής. Το κόκκινο ή η ώχρα στις επιφάνειες των τοίχων συνδυάζονται µε το λευκό των πλαισίων και των γείσων, το καφετί ή το πράσινο των παραθυρόφυλλων. 3. ΤΟ ΘΕΜΑ Η µουσική παιδεία και οι σχετικές µε αυτήν δραστηριότητες αποτελούν σηµαντικό µέρος της πολιτιστικής ζωής και παράδοσης των Κερκυραίων. Ιδιαιτέρα οι Φιλαρµονικές ορχήστρες αποτελούν σηµαντικό στοιχείο της παράδοσης αυτής και είναι γνωστές παγκοσµίως για τις εκδηλώσεις τους. Αξίζει να αναφερθεί ότι η πρώτη φιλαρµονική της Κέρκυρας ιδρύθηκε το 1840, περίοδο της Αγγλικής «προστασίας» του νησιού. 3

Σήµερα στο νησί υπάρχουν 18 φιλαρµονικές οι οποίες σχεδόν όλες στεγάζονται σε υπάρχοντα κτίσµατα που δεν έχουν σχεδιαστεί ειδικά για τον σκοπό αυτό. Η δηµιουργία ενός κτιρίου φιλαρµονικής θα είναι ευπρόσδεκτη -αν όχι αναγκαία- όχι µόνο για την πόλη αλλά και για τους οικισµούς της εξοχής. Αντικείµενο της άσκησης αποτελεί ο σχεδιασµός ενός κτηρίου που θα στεγάσει τις ανάγκες µίας Φιλαρµονικής ορχήστρας. Προτείνονται τρεις περιοχές µε διαφορετικά µεταξύ τους χαρακτηριστικά: α. σε κεντρική περιοχή της πόλης της Κέρκυρας. β. στο «προάστιο» Μαντούκι. γ. στα όρια του οικισµού Κυνοπιάστες. Ο κάθε σπουδαστής θα επιλέξει µία από τις παραπάνω περιοχές, για να σχεδιάσει το νέο κτίριο. Το κτιριολογικό πρόγραµµα και το µέγεθος του κτιρίου, θα είναι κοινό και για τις τρεις περιπτώσεις. 4. ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η κεντρική περιοχή της πόλης που προτείνεται για τη νέα φιλαρµονική, βρίσκεται κάτω ακριβώς από το νέο φρούριο, στη λεγόµενη Εβραϊκή συνοικία. Η περιοχή βρίσκεται µέσα στα όρια του «ιστορικού κέντρου» της πόλης που χαρακτηρίζεται από τις εξέχουσες αρχιτεκτονικές µορφές των οχυρώσεων, των κτιρίων και από έναν πολεοδοµικό ιστό που διατηρεί σε σηµαντικό βαθµό τη φυσιογνωµία του, διαµορφωµένη στο πέρασµα των αιώνων. Παρότι στη συνολική εικόνα του Ιστορικού Κέντρου δεν υπάρχουν σηµαντικές αλλαγές πέραν των κατεδαφίσεων τειχών και οχυρώσεων, οι βοµβαρδισµοί του Β Παγκοσµίου Πολέµου και η µεταπολεµική ανοικοδόµηση οδήγησαν στην αλλοίωση ορισµένων οικιστικών ενοτήτων µεταξύ των οποίων και η Εβραϊκή συνοικία. Η ανέγερση του νέου κτιρίου της Φιλαρµονικής σε αυτή τη θέση καλείται εκτός των άλλων να συµβάλλει στην επανασύσταση του διαρρηγµένου σε αυτή τη θέση οικιστικού ιστού. To Mαντούκι αποτελεί ένα από τα ιστορικά προάστια της πόλης, που είναι διαµορφωµένα ήδη από τον 18ο αιώνα. Η πολεοδοµική δοµή του ακολουθεί το γραµµικό µοντέλο ανάπτυξης της πόλης. Μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα λειτουργεί ως προάστιο εκτός των τειχών της «περιτειχισµένης» µεσαιωνικής πόλης- µε πολλαπλές χρήσεις: λιµάνι ψαράδων, περιοχή καµινιών, εµπορίου και βιοµηχανίας, ενώ σήµερα συγκεντρώνει κάποια εγκαταλειµµένα βιοµηχανικά κτίρια της πόλης και αποτελεί και σύγχρονο λιµάνι. 4

Η ανέγερση του νέου κτιρίου της Φιλαρµονικής στην προτεινόµενη θέση σε µία υποβαθµισµένη σχετικά περιοχή, ανάµεσα σε έναν βασικό δρόµο της πόλης και τη θάλασσα, καλείται εκτός των άλλων να συµβάλλει στη λειτουργική και µορφολογική αναβάθµιση και εξυγίανση της συγκεκριµένης περιοχής Η ανέγερση του νέου κτιρίου θα υλοποιηθεί µε κατεδάφιση των κτισµάτων που υποβαθµίζουν το χώρο και θα συνδυαστεί µε την ανάδειξη των αξιόλογων διατηρούµενων κτιρίων και την οργάνωση του υπαίθριου χώρου. Ο «παραδοσιακός» οικισµός Κυνοπιάστες απέχει 8 χλµ. από την πόλη της Κέρκυρας. Είναι ο µεγαλύτερος οικισµός του ήµου και η ύπαρξη του χρονολογείται από τον 15 ο αιώνα. Συγκροτήθηκε από δύο οικιστικούς πυρήνες που αναπτύχθηκαν κατά µήκος ενός βασικού οδικού άξονα που συνδέει σήµερα τις δύο εκκλησίες του. Η µία από αυτές -η εκκλησία της Παναγίας- χρονολογείται από την ενετική εποχή και έχει αγιογραφίες επτανησιακής τέχνης του 17 ου αιώνα. Λίγο πιο έξω από τον οικισµό βρίσκεται το µοναστήρι της Αγίας Παρασκευής επίσης του 17 ου αιώνα. Ο παραδοσιακός πολεοδοµικός ιστός του οικισµού καθώς και κάποιοι πυρήνες παραδοσιακών κατοικιών διατηρούνται σε µεγάλο βαθµό, γεγονός που αιτιολογεί και την ιστορική και αρχιτεκτονική του σηµασία. Στο µεγαλύτερο όµως τµήµα του, οι µετατροπές των παλαιών κτισµάτων και ο τρόπος ανέγερσης νέων, οδήγησε στην αλλοίωση αξιόλογων χαρακτηριστικών του. Οι κάθε λογής επεµβάσεις δυσκολεύουν συχνά την αναγνώριση των αρχικών µορφών. Σηµαντική αλλοίωση στον χαρακτήρα του οικισµού θα επιφέρει και η θέσπιση πολύ διευρυµένων ορίων επέκτασής του. Ο οικισµός είναι φηµισµένος για την Φιλαρµονική του η οποία ιδρύθηκε το 1966 και στεγάζεται προσωρινά σε ένα από τα υπάρχοντα κτίσµατα του οικισµού. Η ανέγερση ενός νέου κτιρίου που θα την στεγάσει στην προτεινόµενη θέση στις παρυφές του σηµερινού οικισµού, καλείται εκτός των άλλων να συµβάλλει στην οριοθέτηση και απόδοση «σηµασίας» σε έναν σηµαντικό σε µέγεθος και λειτουργία ελεύθερο χώρο που έχει προκύψει από τη «φυσική» ανάπτυξη του οικισµού. Ο συγκεκριµένος χώρος, -αν και αδιαµόρφωτος σήµερα- συγκεντρώνει απαραίτητες για τη ζωή των κατοίκων υπαίθριες δραστηριότητες, δεδοµένης της στενότητας και πυκνότητας του οικιστικού ιστού στο εσωτερικό του οικισµού και κατά συνέπεια θεωρείται απαραίτητη η διατήρησή του ως ελεύθερου χώρου και ο µελλοντικός «σχεδιασµός» του. 5

5. ΚΤΙΡΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΧΩΡΟΣ ΥΠΟ ΟΧΗΣ 60 µ 2 ΑΙΘΟΥΣΑ ΕΚ ΗΛΩΣΕΩΝ 180 µ 2 ΑΙΘΟΥΣΕΣ ΓΙΑ ΠΡΟΒΑ: ΞΥΛΙΝΩΝ ΠΝΕΥΣΤΩΝ 30 µ 2 ΧΑΛΚΙΝΩΝ ΠΝΕΥΣΤΩΝ 60 µ 2 ΚΡΟΥΣΤΩΝ 30 µ 2 ΑΤΟΜΙΚΕΣ (5 αίθουσες x 6µ 2) 30 µ 2 ΑΙΘΟΥΣΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ 40 µ 2 ΧΩΡΟΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΙΕΥΘΥΝΤΗ 10 µ 2 ΓΡΑΦΕΙΑ ΜΟΥΣΙΚΩΝ 15 µ 2 ΑΙΘΟΥΣΑ ΣΥΣΚΕΨΕΩΝ 15 µ 2 ΚΥΛΙΚΕΙΟ 10 µ 2 ΒΟΗΘΗΤΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ( δυνατότητα να µπουν σε υπόγειο): ΒΕΣΤΙΑΡΙΑ ΓΙΑ ΣΤΟΛΕΣ 15 µ 2 ΑΠΟΘΗΚΕΣ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ 20 µ 2 ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΘΗΚΗ 15 µ 2 ΧΩΡΟΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΑΝ ΡΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ 20 µ 2 ΛΕΒΗΤΟΣΤΑΣΙΟ 15 µ 2 Ιδιαίτερη σηµασία στην επεξεργασία του θέµατος έχει η διαµόρφωση του ελεύθερου χώρου και η σχέση του µε το κτίριο. Ο υπαίθριος χώρος µπορεί να περιλαµβάνει και χώρο εκδηλώσεων. 6. ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ 1. Αναγνώριση, ανάλυση, διερεύνηση της ευρύτερης περιοχής και του άµεσου περιβάλλοντος (κείµενα, σκίτσα, σχέδια, προπλάσµατα, φωτογραφίες κ.ά.) 2. Συγκρότηση της κεντρικής ιδέας των συνθετικών αρχών σε σχέση µε τη αναγνώριση, ανάλυση, διερεύνηση του τόπου ένταξης και το κτιριολογικό πρόγραµµα (κείµενα, σκίτσα, προπλάσµατα, µικτές τεχνικές κ.ά.) 3. Τοπογραφικό µε την ευρύτερη περιοχή σε κλ. 1:200, 4. Κατόψεις, όψεις, τοµές σε κλίµακα 1:100. 5. Πρόπλασµα σε κλίµακα 1:100 που θα περιλαµβάνει και τα γειτονικά κτίσµατα. 6. Φωτογραφίες προπλάσµατος, καθώς και προοπτικά, σκίτσα, που θα πρέπει να αποδίδουν τις αρχές σχεδιασµού και την ένταξη του νέου κτίσµατος στο περιβάλλον. Η επεξεργασία του θέµατος θα γίνει ατοµικά ή σε συνεργασία το πολύ 2 ατόµων. 6