Η πολιτική αστικής ανάπτυξης περιλαμβάνει δράσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση των συνθηκών του αστικού περιβάλλοντος και διαβίωσης του πληθυσμού. Η βελτίωση επηρεάζει την ελκυστικότητα της πόλης και αυξάνει την ελκτική της ικανότητα για μετακίνηση του πληθυσμού προς αυτή από άλλες αστικές ή μη αστικές περιοχές. Η εξέλιξη αυτή οδηγεί στην αύξηση του πληθυσμού της πόλης και ταυτόχρονα στην εμφάνιση νέων προβλημάτων που υποβαθμίζουν το επίπεδο ζωής των κατοίκων στην πόλη. Για την επίλυση των νέων προβλημάτων απαιτείται η λήψη νέων μέτρων αναβάθμισης του αστικού περιβάλλοντος και η διατήρηση της ελκυστικότητας της πόλης. Βέβαια, η διασφάλιση πολύ καλών συνθηκών διαβίωσης στο αστικό ή περιαστικό περιβάλλον αποτελεί ένα βασικό παράγοντα αστικής ανάπτυξης, αλλά όχι το μοναδικό. Η δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, λειτουργεί συμπληρωματικά στον παράγοντα «ποιότητα αστικού περιβάλλοντος» για τη διαμόρφωση της αστικής ελκυστικότητας. Δράσεις που διευκολύνουν την κατασκευή νέων κτιρίων και αποτελούν αντικείμενο της αστικής πολιτικής, όπως η αγορά ακινήτων, η προσφορά γης προς οικοδόμηση, οι όροι δόμησης, κ.λ.π. Οι θεσμικές ρυθμίσεις αποτελούν βασικό «εργαλείο» ενίσχυσης της αστικής ανάπτυξης και είναι δυνατόν να αφορούν την ίδρυση νέων επιχειρήσεων και τη ευρύτερη οικιστική ανάπτυξη μιας περιοχής. Σελ. 1
Οι φορείς άσκησης αστικής πολιτικής (α) Κεντρικό επίπεδο ΥΠΕΚΑ, (στο παρελθόν ΥΠΕΧΩΔΕ και ΥΧΟΠ), Υπουργείο Υποδομών Τα Υπουργεία περιλαμβάνουν Διευθύνσεις, το βασικό αντικείμενο των οποίων αφορά στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό, τον έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του θορύβου εντός των πόλεων, τον πολεοδομικό σχεδιασμό και την οικιστική πολιτική, τη χωροταξία, τις τοπογραφικές εφαρμογές και τα ειδικά έργα αναβάθμισης περιοχών. Υπό την εποπτεία του ΥΠΕΚΑ λειτουργούν ορισμένα νομικά πρόσωπα με ειδικό αντικείμενο που σχετίζεται με την αστική ανάπτυξη, όπως ο Οργανισμός Ρυθμιστικών Σχεδίων Αθήνας και Θεσσαλονίκης, ο Οργανισμός Κτηματολογίου και Κτηματογραφήσεων και το Κεντρικό Συμβούλιο Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος. (β) Περιφερειακό επίπεδο Στην Περιφέρεια λειτουργούν οι Διευθύνσεις Περιβάλλοντος και Χωροταξίας, με αρμοδιότητες οι οποίες αφορούν στον περιβαλλοντικό και χωροταξικό σχεδιασμό, τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τις εφαρμογές. (γ) Τοπικό επίπεδο Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) έχουν τη δυνατότητα εκκίνησης της διαδικασίας εκπόνησης πολεοδομικών μελετών που εγκρίνονται από την Περιφέρεια ή το ΥΠΕΚΑ, ενώ στους ΟΤΑ λειτουργούν Δ/σεις Πολεοδομιών ή Πολεοδομικά Γραφεία. Οι ΟΤΑ έχουν αρμοδιότητες για εφαρμογή πολεοδομικής πολιτικής, τη μελέτη, διαχείριση και εφαρμογή προγραμμάτων οικιστικής και πολεοδομικής ανάπτυξης, την υλοποίηση του πολεοδομικού σχεδιασμού σύμφωνα με το εγκεκριμένο πολεοδομικό σχέδιο και τη Ζώνη Οικιστικού Έλεγχου (ΖΟΕ). Σελ. 2
Περιορισμοί των χρήσεων της αστικής γης Οι τοπικές αρχές μιας πόλης επιδιώκουν τη βελτίωση των όρων διαβίωσης των κατοίκων της πόλης και επιβάλλουν περιορισμούς στις χρήσεις της αστικής γης. Οι περιορισμοί αυτοί επιβάλλονται με την ψήφιση νόμων, δια των οποίων απαγορεύονται ορισμένες χρήσεις σε κάποιες περιοχές της πόλης. Οι περιορισμοί είναι γενικού χαρακτήρα, θεσμοθετούνται από τα αρμόδια Υπουργεία και ισχύουν για το σύνολο της επικράτειας. Αν είναι τοπικού χαρακτήρα, η επιβολή τους να αποφασίζεται από τις τοπικές αρχές και να περιλαμβάνεται στη σύνταξη πολεοδομικών ή ρυθμιστικών σχεδίων. Οι περιορισμοί είναι δυνατόν να αφορούν: (α) σε μια μικρή περιοχή της πόλης, (β) μια μεγαλύτερη έκταση της πόλης. Κατηγορίες χρήσεων γης σύμφωνα με το Π.Δ. από 23/2/1997 Α/Α 1 Αμιγής κατοικία 2 Γενική κατοικία Χρήσεις γης 3 Πολεοδομικά κέντρα, κεντρικές λειτουργίες πόλης, τοπικά κέντρα λειτουργίας συνοικίας γειτονιάς. 4 Μη οχλούσα βιομηχανία βιοτεχνία (χαμηλή και μέση όχληση) 5 Οχλούσα βιομηχανία βιοτεχνία (υψηλή όχληση) 6 Χονδρεμπόριο 7 Τουρισμός, αναψυχή 8 Ελεύθεροι χώροι, αστικό πράσινο 9 Κοινωφελείς εξυπηρετήσεις Σελ. 3
Α/Α Περιορισμοί των χρήσεων της αστικής γης Κατηγορίες χρήσεων γης σύμφωνα με το Ν. 4268/2014 Χρήσεις γης 1 Κατοικία (Κ1) 2 Κατοικία επιπέδου γειτονιάς (Κ2) 3 Κατοικία ενδιάμεσου επιπέδου (ΜΚ) 4 Πολεοδομικό κέντρο (ΠΚ) 5 Τουρισμός αναψυχή παραθεριστική (δεύτερη) κατοικία (ΤΑ) 6 Εγκαταστάσεις Κοινής ωφέλειας (ΚΩ) 7 Ελεύθεροι χώροι, Αστικό Πράσινο (ΠΡ) 8 Χονδρικό εμπόριο (ΧΕ) 9 Εγκαταστάσεις Μέσων Μαζικής Μεταφοράς (ΜΜΜ) 10 Εγκαταστάσεις Αστικών Υποδομών Κοινής Ωφέλειας (ΑΥ) 11 Παραγωγικές δραστηριότητες χαμηλής και μέσης όχλησης (ΧΜΟ) 12 Παραγωγικές δραστηριότητες πολεοδομικής εξυγίανσης (ΒΕ) 13 Τεχνολογικό πάρκο (ΤΠ) 14 Εμπορευματικό κέντρο (ΕΚ) 15 Παραγωγικές εγκαταστάσεις υψηλής όχλησης(υο) 16 Ιδιαίτερες χρήσεις (ΙΧ) 17 Οριοθετημένοι οικισμοί (ΟΟ) 18 Κύριο Οδικό Δίκτυο Πόλεων (ΚΟΔ). Σελ. 4
Κατανομή αστικής γης μεταξύ τριών τομέων Ενοίκιο r ανά m 2 Α Περιβάλλουσα καμπύλη Καμπύλη ενοικίου μεταποίησης Β Καμπύλη ενοικίου γραφείων Καμπύλη ενοικίου λιανικού εμπορίου Χρησιμοποιώντας ως κριτήριο την έκταση του αστικού χώρου που απαιτεί κάθε μια από 3 οικονομικές δραστηριότητες και την επιθυμία τους για προσβασιμότητα στο κέντρο της πόλης, καταλήγουμε στο ότι τομέας των υπηρεσιών γραφείων θα καταλάβει το κέντρο της πόλης, ο τομέας της μεταποίησης την επόμενη ζώνη και το λιανικό εμπόριο την ακραία ζώνη. Μ Κέντρο της πόλης d 1 d 2 Κατανομή αστικής γης μεταξύ τριών τομέων d 3 Γ Απόσταση d Στην πόλη δραστηριοποιούνται τρεις διαφορετικοί κλάδοι επιχειρήσεων, ενώ η περιβάλλουσα καμπύλη δίνει τις τιμές ενοικίων που ισχύουν υπό καθεστώς ελεύθερου ανταγωνισμού και χωρίς περιορισμούς στις χρήσεις γης. Δ Ο τομέας των υπηρεσιών γραφείων επιθυμεί την άμεση προσβασιμότητα στο κέντρο της πόλης όπου βρίσκονται οι οργανισμοί με τους οποίους συναλλάσσεται. Ο τομέας της μεταποίησης απαιτεί μεγαλύτερο χώρο και η επιθυμία του για προσβασιμότητα στο κέντρο της πόλης είναι μικρότερη σε σχέση με τον τομέα των υπηρεσιών. Ο τομέας του λιανικού εμπορίου, απαιτεί μεγαλύτερες εκτάσεις αστικής γης και καταλαμβάνει την επόμενη ζώνη. Σελ. 5
Ενοίκιο r ανά m 2 Μ Α Β α Κέντρο της πόλης d 1 d 2 Επιβολή περιορισμών στις χρήσεις αστικής γης Καμπύλη ενοικίου μεταποίησης α Περιβάλλουσα καμπύλη β β Καμπύλη ενοικίου γραφείων d 3 d 4 d5 Καμπύλη ενοικίου λιανικού εμπορίου γ γ Γ Απόσταση d Η επιβολή περιορισμών στη χρήση γης μεταβάλλει την περιβάλλουσα καμπύλη ενοικίων, η οποία αποκτά την «πριονωτή» μορφή του σχήματος. δ δ Δ Αναλύεται η κατάσταση αν επιβληθούν περιορισμοί στις χρήσεις γης του προηγούμενου παραδείγματος. Η περιοχή απαγόρευσης για εγκατάσταση μεταποιητικών επιχειρήσεων και γραφείων περιορίζεται από τις γραμμές α-α και β-β ενώ θα επιτραπεί η εγκατάσταση επιχειρήσεων του τομέα του λιανικού εμπορίου. Η περιοχή αυτή θα καταληφθεί από της επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου. Αν επιβληθεί 2 ος περιορισμός και δεν επιτρέπεται στην περιοχή που περιορίζεται από τις γραμμές γ-γ και δ-δ η χρήση του αστικού χώρου για δραστηριότητες λιανικού εμπορίου, η περιοχή θα καταληφθεί από επιχειρήσεις της μεταποίησης, Οι περιορισμοί που έχουν επιβληθεί θα μεταβάλλουν την περιβάλλουσα καμπύλη ενοικίου και αυτή θα αποκτήσει την «πριονωτή» μορφή του Σχήματος Σελ. 6
Αναπλάσεις αστικών περιοχών Σε πολλές μεγάλες πόλεις παρατηρήθηκε μετατόπιση πληθυσμού και δραστηριοτήτων από τις κεντρικές προς τις περιμετρικές αστικές περιοχές ή τα μικρότερα αστικά κέντρα. Οι λόγοι της μετακίνησης ποικίλλουν από πόλη σε πόλη. Ως ποιο χαρακτηριστικοί μπορούν να αναφερθούν οι εξής: Ο εξαγωγικός προσανατολισμός των επιχειρήσεων και η ανάγκη τους για σύνδεση με τα υπεραστικά μεταφορικά δίκτυα τις οδήγησε στην επιλογή περιαστικών περιοχών που βρίσκονται πλησίον οδικών αξόνων. Αναβαθμίσεις των αστικών μεταφορικών δικτύων, βελτίωσαν την προσβασιμότητα πολλών περιμετρικών αστικών περιοχών και τις κατέστησαν ελκυστικές για εγκατάσταση σε αυτές πολλών επιχειρήσεων. Η αναβάθμιση των περιαστικών περιοχών με άλλες υποδομές, όπως δίκτυα παροχών ηλεκτρικού ρεύματος, τηλεπικοινωνιών, σε συνδυασμό με τις χαμηλές τιμές των οικοπέδων, ώθησε πολλές επιχειρήσεις που απαιτούν μεγαλύτερους χώρους, λόγω αύξησης της δραστηριότητάς τους και αλλαγής του τρόπου παραγωγής, να μετακινηθούν προς αυτές. Η αύξηση των εισοδημάτων ορισμένων κατοίκων αυξάνει την επιθυμία τους για απόκτηση μεγαλύτερου χώρου και σε συνδυασμό με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος στις κεντρικές περιοχές της πόλης οδηγεί ένα μέρος του πληθυσμού προς τις ακραίες περιοχές της πόλης. Σε πολλές κεντρικές αστικές περιοχές είναι δυνατόν να υποβαθμιστεί το κοινωνικό περιβάλλον λόγω της αύξησης της παραβατικότητας, η οποία σε πολλές περιπτώσεις οφείλεται σε συγκέντρωση μειονοτήτων πολύ χαμηλής εισοδηματικής τάξης (μετανάστες κ.λ.π.). Σελ. 7
Η δημιουργία εγκαταλειμμένης αστικής γης σε μια πόλη Ενοίκιο r ανά m 2 Μ Α Κέντρο της πόλης Καμπύλη προσφοράς ενοικίου της ομάδας με χαμηλό εισόδημα d 1 Β Καμπύλη προσφοράς ενοικίου της ομάδας με υψηλό εισόδημα Απόσταση d Η όξυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων σε μια περιοχή μιας πόλης μπορεί να οδηγήσει τους κατοίκους με υψηλά εισοδήματα σε μετακίνηση προς τις ακραίες περιοχές της πόλης. Γ Οι μετακινήσεις επιχειρήσεων και πληθυσμού από τις κεντρικές προς τις ακραίες περιοχές των μεγάλων πόλεων, είναι πιθανόν να οδηγήσουν στη δημιουργία «εγκαταλειμμένης» αστικής γης. Αυτό έχει ως συνέπεια τη συνεχή μείωση της αξίας της αστικής γης, λόγω μείωσης της ζήτησης για χρήση των ακινήτων σε αυτή. Στις περιπτώσεις αυτές, οι Αρχές παρεμβαίνουν και εφαρμόζουν προγράμματα αστικής ανάπλασης, με στόχο την αναβάθμιση της υποβαθμισμένης περιοχής μια την προσέλκυση κατοίκων και δραστηριοτήτων σε αυτή ή την επανάκαμψη όσων την εγκατέλειψαν. Σελ. 8
Η δημιουργία εγκαταλειμμένης αστικής γης σε μια πόλη Ενοίκιο r ανά m 2 Μ Α Κέντρο της πόλης Καμπύλη προσφοράς ενοικίου της ομάδας με χαμηλό εισόδημα d 1 d 2 Β Καμπύλη προσφοράς ενοικίου της ομάδας με υψηλό εισόδημα d 3 Απόσταση d Η περαιτέρω όξυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της ζήτησης για αστική γη στην προβληματική περιοχή και τη δημιουργία ε- γκαταλειμμένης αστικής γης. Η παρέμβαση των Αρχών για την αντιστροφή της κατάστασης που δημιουργήθηκε στο κέντρο της πόλης συνήθως αφορά στο σχεδιασμό και υλοποίηση προγραμμάτων αστικής ανάπλασης. Η μορφή και η έκταση των παρεμβάσεων στα προγράμματα αστικών αναπλάσεων ποικίλουν ανάλογα με το είδος των προβλημάτων που χαρακτηρίζουν τις αστικές περιοχές, αλλά και τη βούληση των Αρχών για το μέγεθος των αλλαγών που επιθυμούν. Ο στόχος των παρεμβάσεων είναι η αύξηση της ελκυστικότητας των προβληματικών περιοχών για εγκατάσταση σε αυτές νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και πληθυσμού. Σελ. 9
Οι αστικές αναπλάσεις Η παρέμβαση των Αρχών για την αντιστροφή της κατάστασης που δημιουργήθηκε με την υποβάθμιση μιας αστικής περιοχής συνήθως αφορά στην υλοποίηση προγραμμάτων αστικής ανάπλασης. Η μορφή των παρεμβάσεων των αστικών αναπλάσεων ποικίλουν ανάλογα με το είδος των προβλημάτων που χαρακτηρίζουν τις αστικές περιοχές, αλλά και τη βούληση των Αρχών για το μέγεθος των αλλαγών που επιθυμούν. Ο βασικός στόχος είναι η αύξηση της ελκυστικότητας των προβληματικών περιοχών για εγκατάσταση σε αυτές νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και πληθυσμού. Ως ανάπλαση ορίζεται «..το σύνολο των κατευθύνσεων, μέτρων, παρεμβάσεων και διαδικασιών πολεοδομικού, κοινωνικού, οικονομικού, οικιστικού και ειδικού αρχιτεκτονικού χαρακτήρα που προκύπτον από σχετική μελέτη και αποσκοπούν κυρίως στη βελτίωση των όρων διαβίωσης των κατοίκων, τη βελτίωση του δομημένου περιβάλλοντος, την προστασία και ανάδειξη των πολιτιστικών, ιστορικών, μορφολογικών και αισθητικών στοιχείων μιας περιοχής..» Με την ισχύουσα νομοθεσία στην Ελλάδα, για να χαρακτηρισθεί μια περιοχή ως περιοχή ανάπλασης, θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από μια σειρά προβλήματα, όπως μεγάλες κτιριακές πυκνότητες ή μεγάλες ελλείψεις κοινόχρηστων χώρων, συγκρούσεις χρήσεων, έλλειψη προστασίας των ιστορικών, αρχαιολογικών και πολιτιστικών στοιχείων και δραστηριοτήτων της περιοχής. Από τις παραπάνω προϋποθέσεις απουσιάζει η κοινωνική και οικονομική θεώρηση των προβλημάτων και η επικρατεί η τεχνική θεώρησή τους. Σελ. 10
Οι αστικές αναπλάσεις Η ταξινόμηση των περιοχών που απαιτούν ανάπλαση, περιλαμβάνει: (α) Περιοχές με προβλήματα κελύφους Περιοχές με παλαιά κτίρια και ελλιπή τεχνική υποδομή, με υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα λόγω των υψηλών συντελεστών δόμησης. Περιοχές αυθαιρέτων κτισμάτων που εντάχθηκαν ή παραμένουν εκτός Σχεδίου Πόλης (β) Περιοχές με κοινωνικά προβλήματα Περιοχές αυτές χαρακτηρίζονται από κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, υψηλούς δείκτες ανεργίας και μείωση των εισοδημάτων και επιπέδου ευημερίας, με προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων και φαινομένων παραβατικότητας. (γ) Περιοχές με προβλήματα στις χρήσεις γης Υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος λόγω ειδικών χρήσεων της αστικής γης και τις συγκρούσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα σε υπάρχουσες χρήσεις. Προβλήματα επίσης μπορούν να προκύψουν από την έλλειψη κοινόχρηστων χώρων, χώρων για αθλητικές, πολιτιστικές και δραστηριότητες αναψυχής και χώρων πρασίνου. (δ) Περιοχές με ελλιπή προστασία και ανάδειξη των ιστορικών και πολιτιστικών στοιχείων. Περιοχές που κατέχουν πολιτιστικούς και ανθρωπογενείς πόρους, με πλούσια ιστορική κληρονομιά που δεν προστατεύεται επαρκώς, δεν αναδεικνύεται ή δεν αξιοποιείται. Σελ. 11
Οι ήπιες αναπλάσεις Επεμβάσεις «συντηρητικές» που αποσκοπούν στη βελτίωση των οικοδομήσιμων και κοινόχρηστων χώρων. με επεμβάσεις στις χρήσεις, την αισθητική, τη λειτουργικότητα των κτιρίων. Ως τέτοιες δράσεις μπορούν να αναφερθούν: (α) Βελτίωση των βασικών υποδομών ύδρευσης, αποχέτευσης, ηλεκτροφωτισμού των κοινόχρηστων χώρων κ.λ.π. (β) Η αισθητική και λειτουργική αναβάθμιση των οδών και των κοινόχρηστων χώρων, (ανακατασκευή των οδών, πλακοστρώσεις κοινόχρηστων χώρων, πεζοδρομήσεις οδών, απαγόρευση της κυκλοφορίας σε κάποιες οδούς, η δημιουργία χώρων στάθμευσης κ.λ.π. (γ) Η αισθητική και λειτουργική αναβάθμιση των κτιρίων της περιοχής με θέσπιση νέων όρων δόμησης. (δ) Η αύξηση του πρασίνου και η βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος με δενδροφυτεύσεις σε κοινόχρηστους χώρους (πεζοδρόμια, πλατείες κ.λ.π.), κατασκευή νέων ή αναβάθμιση των υφιστάμενων πάρκων κ.λ.π. (ε) Η εμπέδωση του αισθήματος της ασφάλειας με τη βελτίωση της αστυνόμευσης. (στ) Η θέσπιση μέτρων για απομάκρυνση ρυπογόνων, οχλουσών και άλλων μη επιθυμητών δραστηριοτήτων και εγκατάσταση επιθυμητών επαγγελματικών δραστηριοτήτων, που δημιουργούν νέες ελκυστικές θέσεις εργασίας, όπως είναι οι τράπεζες, γραφεία υπηρεσιών, σχολεία, κ.λ.π.. (στ) Η μεταφορά στην περιοχή δημόσιων υπηρεσιών και σχετικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αυξάνουν την επισκεψιμότητα στην περιοχή και βελτιώνουν τη συνολική τους εικόνα. Σελ. 12
Οι ριζικές αναπλάσεις Περιλαμβάνουν μεγαλύτερες βελτιώσεις στην πολεοδομία και διαρθρωτικές αλλαγές στην οικιστική ανασυγκρότηση της περιοχής. Είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν αλλαγές στους συντελεστές και τον τρόπο δόμησης, απαλλοτριώσεις ιδιωτικών εκτάσεων για την παράδοσή τους σε δημόσια χρήση, αλλαγές στη μορφολογία των κτιρίων και αισθητική αναβάθμιση και ανάδειξη ορισμένων παλαιών κτιρίων, κ.λ.π. Σε πιο προχωρημένη μορφή, οι αναπλάσεις αυτές αφορούν στην ισοπέδωση και επανοικοδόμηση μιας περιοχής και ενδεχομένως μπορούν να προκαλέσουν ριζικές αλλαγές στα χαρακτηριστικά του πληθυσμού και στις λειτουργίες που θα στεγαστούν στη νέα πλέον περιοχή. Οι αναπλάσεις αυτής της κατηγορίας αποτελούν τη δραστικότερη μορφή πολεοδομικής επέμβασης που αποσκοπεί στην ανασυγκρότηση μιας δομημένης περιοχής της πόλης ή διαφορετικά στην αναδόμηση ενός τμήματος της πόλης που πλέον μετατρέπεται σε μια «νέα» περιοχή. Είναι προφανές ότι, αυτού του είδους οι αναπλάσεις συναντούν μεγάλες δυσκολίες στο τακτοποίηση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και προϋποθέτει εφαρμογή συστημάτων αναγκαστικών απαλλοτριώσεων, αστικού αναδασμού, μεταφοράς συντελεστή δόμησης κ.ά. Σε χώρες ανεξέλεγκτης καπιταλιστικής οικονομίας, όπως είναι πολλές χώρες του Τρίτου Κόσμου, οι αναπλάσεις στην προχωρημένη τους μορφή συνοδεύονται στις περισσότερες περιπτώσεις από εθελοντική ή υποχρεωτική, στιγμιαία ή σταδιακή απομάκρυνση του υπάρχοντος πληθυσμού της περιοχής. Σελ. 13