ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΤΕΕ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΥΡΟΥ 2010-2011

ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΤΕΕ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΥΡΟΥ 2010-2011

ΤΕΕ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΥΡΟΥ Σχολικό έτος 2010-2011 Περιβαλλοντικό πρόγραμμα: Απειλούμενα είδη στην Ελλάδα Με το θέμα ασχολήθηκαν : Μαθητές και μαθήτριες της Α, Β,Γ,Δ,Ε τάξης Η εκπαιδευτικός: Ακούτα Σουλτάνα ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Στο πλαίσιο των σχολικών προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε το περιβαλλοντικό πρόγραμμα: <<Απειλούμενα είδη ζώων στην Ελλάδα >> από τους μαθητές του ΤΕΕ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΥΡΟΥ στη διάρκεια του σχολικού έτους 2010-2011. ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Γνωριμία των μαθητών με είδη ζώων που απειλούνται με εξαφάνιση και ευαισθητοποίηση σχετικά με την ανάγκη προστασίας τους στο φυσικό τους περιβάλλον. ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 1. Να γνωρίσουν οι μαθητές τα βιολογικά χαρακτηριστικά της χελώνας, της φώκιας, του αγριόγιδου, του ελαφιού, του λύκου, της αρκούδας και του δελφινιού. 2. Να αναζητήσουν τις αιτίες που προκάλεσαν τη δραματική μείωση του πληθυσμού τους. 3. Να σκεφτούν τις συνέπειες που προκύπτουν από την αλόγιστη εκμετάλλευση της φύσης. 4. Να καταλάβουν πως όλα τα είδη είναι απαραίτητα στη γη και πως αν λείψει κάποιο διαταράσσεται η ισορροπία της φύσης. 5. Να κατανοήσουν την έννοια της τροφικής αλυσίδας όπως και του οικοσυστήματος και της βιοποικιλότητας. 6. Να συνειδητοποιήσουν πως χρειάζονται την προστασία μας και να ενημερωθούν για τις προσπάθειες που γίνονται στη χώρα μας. 7. Να σκεφτούν τρόπους με τους οποίους μπορούν να συμβάλλουν στην προστασία των ζώων και της φύσης γενικότερα. 8. Να μάθουν να εργάζονται ομαδικά και να συνεργάζονται. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Συζητήσεις μέσα στην τάξη Προβολή video και φωτογραφιών Επισκέψεις σχετικών ιστοσελίδων στο διαδίκτυο Εύρεση και καταγραφή ιστοριών, μύθων, παροιμιών κ.τ.λ. που σχετίζονται με τα απειλούμενα είδη Κατασκευή σχετικών κολάζ και φυτολογίου από τα παιδιά Επισκέψεις στην περιοχή μας σε μέρη όπου υπάρχουν ζώα και η επαφή μας με αυτά 2

Απειλούμενα είδη στην Ελλάδα Η ζωή στον πλανήτη μας, από την εμφάνισή της μέχρι σήμερα, έχει περάσει από διάφορα στάδια εξέλιξης. Μέρος αυτής της εξελικτικής διαδικασίας αποτελεί και η εξαφάνιση ορισμένων ειδών όταν αυτά δεν μπορούν να προσαρμοστούν στο περιβάλλον τους. Ενώ όμως τα τελευταία διακόσια εκατομμύρια χρόνια ο ρυθμός εξαφάνισης των ειδών ήταν περίπου 90 είδη ανά αιώνα, σήμερα υπολογίζεται σε 140 είδη την ημέρα! Κάποια από αυτά δεν έχουμε καν προλάβει να τα γνωρίσουμε. Όταν χάνονται, παίρνουν μαζί τους ένα κομμάτι της γενετικής και εξελικτικής ιστορίας εκατοντάδων χρόνων, που θα μπορούσε να αποτελέσει πολύτιμη πηγή γνώσεων για τον άνθρωπο. Δυστυχώς, τα αίτια αυτής της φθίνουσας πορείας είναι ανθρωπογενή. Απειλές Η κυριότερη απειλή για τα ζώα και τα φυτά είναι η καταστροφή των βιοτόπων τους. Χαρακτηριστική περίπτωση ανθρώπινης επέμβασης στη φύση που μπορεί να οδηγήσει σε αφανισμό κάποια είδη, είναι τα μεγάλα αναπτυξιακά έργα. Η δημιουργία π.χ. ενός φράγματος μπορεί να αλλάξει τόσο δραματικά το περιβάλλον, ώστε πολλά είδη φυτών και ζώων της συγκεκριμένης περιοχής να μην κατορθώσουν να προσαρμοστούν. Αν μάλιστα τα είδη αυτά είναι σπάνια και έχουν περιορισμένους πληθυσμούς, τότε κινδυνεύει να χαθεί το είδος στο σύνολό του. Για παράδειγμα, αν ξεσπούσε πυρκαγιά στο δάσος των Παπάδων στη Β Εύβοια, το μόνο μέρος στον κόσμο όπου φυτρώνει η ευβοϊκή δρυς (Quercus euboica), το συγκεκριμένο είδος δέντρου θα χανόταν για πάντα. Για το λόγο αυτόν, συχνά οι επιστήμονες επικεντρώνουν την προσοχή τους στα ενδημικά και σπάνια είδη. Η χώρα μας, ένας παράδεισος βιοποικιλότητας, διαθέτει τεράστιο αριθμό ειδών, από τα οποία πολλά είναι ενδημικά και σπάνια. Σοβαρή απειλή για τα ζώα και τα φυτά αποτελεί και η αλλοίωση της γενετικής σύστασής τους λόγω της εκμετάλλευσής τους από τον άνθρωπο. Τα φυτά και τα ζώα που χρησιμοποιούνται σήμερα στη γεωργία και την κτηνοτροφία παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές σε σχέση με τα άγρια είδη από τα οποία προήλθαν, αφού ο άνθρωπος τα έχει «βελτιώσει» με στόχο τη μεγιστοποίηση της παραγωγής. Οι νέες ποικιλίες έχουν με τον καιρό εκτοπίσει τελείως τις φυσικές και αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα προσαρμογής - με αποτέλεσμα να είναι συνεχώς απαραίτητη η χρήση φυτοφαρμάκων, ορμονών και ζιζανιοκτόνων. 3

Χελώνα Καρέτα - Καρέτα Υπάρχει στη γη από την εποχή των δεινοσαύρων και είναι το μόνο είδος θαλάσσιας χελώνας που αναπαράγεται στην Eλλάδα! Η καρέτα είναι ερπετό που έχει προσαρμοστεί βιολογικά στο θαλάσσιο περιβάλλον. Πρόκειται για μία μεγάλη θαλάσσια χελώνα με καβούκι που αποτελείται από κεράτινες πλάκες καφεκόκκινου χρώματος και, όπως και τα άλλα είδη θαλάσσιων χελωνών, αναπνέει με πνεύμονες. Ζυγίζει κατά μέσο όρο 90 κιλά και το μήκος της φτάνει το ένα μέτρο. Τρέφεται κυρίως με θαλάσσια φυτά και ασπόνδυλα με ιδιαίτερη προτίμησή στις τσούχτρες.ζει στη Μεσόγειο, τον Ατλαντικό, τον Ινδικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό, ενώ καταφύγιο της αποτελεί και ο Όρμος της Απολακκιάς! Η διαιώνισή της εξαρτάται απόλυτα από τη στεριά, αφού εκεί ολοκληρώνεται ο βιολογικός της κύκλος, με την ωοτοκία, την εκκόλαψη, και την επακόλουθη είσοδο των νεοσσών στη θάλασσα. Οι θηλυκές Caretta caretta, αφού ωριμάσουν σεξουαλικά σε ηλικία περίπου τριάντα ετών, επιστρέφουν κάθε δύο τρία χρόνια στον τόπο όπου γεννήθηκαν οι ίδιες, για να εναποθέσουν τα αβγά τους. Προτιμούν τις αμμώδεις παραλίες με ήπιες κλίσεις και χωρίς εμπόδια, όπου η άμμος έχει τα κατάλληλα χαρακτηριστικά υφής και μεγέθους και πληροί τις προϋποθέσεις θερμοκρασίας και υγρασίας που είναι απαραίτητες για την επώαση. Γεννάνε τους καλοκαιρινούς μήνες, βγαίνοντας δύο ως τέσσερις φορές στην παραλία, αργά το βράδυ. Η εκκόλαψη διαρκεί δύο μήνες. Οι νεοσσοί, περίπου 100 σε κάθε φωλιά, έχουν μήκος πέντε εκατοστά και ζυγίζουν δεκαεπτά γραμμάρια. Μόλις εκκολαφθούν, ανεβαίνουν όλοι μαζί στην επιφάνεια της άμμου και τρέχουν αμέσως προς τη θάλασσα. Αυτό το πρώτο ταξίδι είναι το σημαντικότερο της ζωής τους, γιατί βοηθά τα χελωνάκια να προσανατολιστούν και να μπορέσουν να ξαναγυρίσουν στον ίδιο τόπο μερικές δεκαετίες αργότερα. Οι νεοσσοί έχουν να αντιμετωπίσουν πάμπολλους φυσικούς εχθρούς -καβούρια, γλάρους και ψάρια-, και η θνησιμότητά τους είναι εξαιρετικά υψηλή. Υπολογίζεται ότι σε κάθε χίλια χελωνάκια επιζεί και ενηλικιώνεται μόνο ένα! 4

Κίνδυνοι - Απειλές Η χελώνα καρέτα-καρέτα θεωρείται είδος προς εξαφάνιση και προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης, καθώς και από τη συνθήκη CΙΤΕS για τον έλεγχο του εμπορίου ειδών απειλούμενων με εξαφάνιση. Πριν από 80 χρόνια, ο πληθυσμός της ξεπερνούσε τις 50.000. Σήμερα, με βία φθάνει τις 4.000 παγκοσμίως. Η υποβάθμιση και η καταστροφή των βιότοπων όπου αναπαράγεται η καρέτα θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο την επιβίωση του είδους. Κύρια αιτία για την αλλοίωση του φυσικού χαρακτήρα των ακτών αποτελεί η άναρχη τουριστική ανάπτυξη, που συνεπάγεται δραματική συρρίκνωση των διαθέσιμων παραλιών ωοτοκίας της χελώνας: Ο θόρυβος από τα ξενοδοχεία και τις ταβέρνες τρομάζει τις θηλυκές Caretta caretta, τα φώτα αποπροσανατολίζουν τους νεοσσούς, ενώ τα οχήματα, οι ομπρέλες για τον ήλιο και οι ξαπλώστρες συμπιέζουν την άμμο προκαλώντας σοβαρά προβλήματα στην ωοτοκία και την εκκόλαψη. Σημαντικές απειλές αποτελούν επίσης η χρήση μη επιλεκτικών αλιευτικών εργαλείων -κάθε χρόνο χιλιάδες θαλάσσιες χελώνες μπλέκονται τυχαία στα δίχτυα και τα παραγάδια και πνίγονται- και η ρύπανση από προϊόντα πετρελαίου, χημικές ουσίες και σκουπίδια. Ιδιαίτερο πρόβλημα αποτελούν οι πλαστικές σακούλες, αφού οι χελώνες τις τρώνε, νομίζοντας πως πρόκειται για τσούχτρες, με αποτέλεσμα να πεθαίνουν από ασφυξία. Τέλος, κάποιες χελώνες τραυματίζονται, μερικές φορές θανάσιμα, από ταχύπλοα σκάφη που πλέουν κοντά στις παραλίες ωοτοκίας. Πάντως, με την εφαρμογή των απαραίτητων μέτρων προστασίας, αυτή η τελευταία απειλή τείνει πλέον να μειωθεί σημαντικά. ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ: Σύλλογοι που κάνουν προσπάθεια για τη σωτηρία και την προστασία του είδους είναι ο Σύλλογος Προστασίας Θαλάσσιας Χελώνας (Σ.Π.Θ.Χ.) στη Ζάκυνθo, το Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών στη Γλυφάδα και το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση, το WWF, Αρχελλων 5

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Επιστημονικό όνομα: Kοινό όνομα Βάρος: Μήκος: Χρώμα: Βιότοπος: Αναπαραγωγή: Κύριες απειλές: Caretta caretta Χελώνα Καρέττα, Θαλασσοχελώνα Μέσος όρος 90 κιλά 1 μέτρο Το όστρακό της είναι κόκκινο-καφέ Ζάκυνθος, παραλίες Δ. Πελοποννήσου, Κρήτη, Κεφαλονιά, Ρόδος 115 αυγά κατά μέσο όρο ανά γέννα, με περίοδο επώασης έως 66 ημέρες Καταστροφή ή υποβάθμιση των περιοχών ωοτοκίας λόγω ανεξέλεγκτης τουριστικής ανάπτυξης, εμπλοκή σε αλιευτικά εργαλεία, ρύπανση των θαλασσών ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ-ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ-ΙΣΤΟΡΙΕΣ Αινίγματα Σιγανή, σιωπηλή Το σαμάρι κουβαλεί. Τι είναι; Απάντηση η χελώνα Ουρανός ατσάλι και γη πετάλι, γάτου ποδάρι και φιδιού κεφάλι. Τι είναι; Απάντηση η χελώνα Παροιμίες Άρμεγε λαγούς και κούρευε χελώνες. (Φράση που λέγεται συμπερασματικά, με σκωπτικό ύφος και τόνο, για να δηλώσει πως δεν υπάρχει λύση σε πρόβλημα..) Η χελώνα είναι η πιο σοφή γιατί το σπίτι της στην πλάτη κουβαλεί. 6

Μια ιστορία για τη χελώνα Σαν ήταν μικρή η χελώνα, ήταν λίγο τεμπέλα. Η μάνα της την παρακαλούσε να κάμει καμιά δουλειά. Δεν ίδρωνε το αυτί της. Μια μέρα η μάνα είχε πάρα πολλές δουλειές που δεν πέρναν αναβολή. Γι αυτό παρακάλεσε τη μικρή να ζυμώσει. Εκείνη για άλλη μια φορά δεν την υπάκουσε. Έτσι η μάνα την καταράστηκε να έχει για όλη της τη ζωή το πλαστήρι από κάτω της και τη σκάφη από πάνω της. Ο Δίας και η χελώνα - Μύθος του Αισώπου Ο Δίας στο γάμο του κάλεσε σε τσιμπούσι όλα τα ζωντανά. Μονάχα η χελώνα έλειψε και ο Δίας αγνοώντας την αιτία, τη ρώτησε την επόμενη μέρα γιατί δεν πήγε στο δείπνο. Και τότε αυτή του λέει: «Το καλύτερο σπίτι είναι για τον καθένα το δικό του». Και τότε, ο Δίας θυμωμένος μαζί της, την ανάγκασε να κουβαλάει το καλύβι της στην πλάτη της. Ο λαγός και η χελώνα - Μύθος του Αισώπου Ένα ανοιξιάτικο πρωινό ένας λαγός είχε βγει έξω από την φωλιά του και έτρωγε φρέσκο χορταράκι. Καθώς έτρωγε, είδε μια χελώνα να περνάει λίγο πιο μακριά και του φάνηκε τόσο αστείο το περπάτημα της, που άρχισε να την κοροϊδεύει ότι ήταν πιο αργή και από τα σαλιγκάρια. Η χελώνα σταμάτησε, γύρισε προς τον λαγό και του είπε: - Τι θα έλεγες να τρέξουμε σε ένα αγώνα δρόμου για να δούμε ποιος είναι πιο γρήγορος από τους δυο; Αυτό ήταν! Ο λαγός έπεσε κάτω και άρχισε να χτυπιέται από τα γέλια. Βλέποντας όμως ότι η χελώνα παρέμενε σοβαρή, κατάλαβε ότι δεν του το είπε για αστείο και έτσι δέχτηκε την πρόκληση. Η αλεπού ως καταλληλότερη, όρισε το σημείο που θα ξεκινούσαν, την διαδρομή και το σημείο τερματισμού. Ο αγώνας ορίστηκε για το επόμενο πρωινό και πράγματι, οι δύο διαγωνιζόμενοι καθώς και πολλά ζώα του δάσους βρίσκονταν πρωί πρωί στην αφετηρία. Η αλεπού έδωσε το σύνθημα και ο αγώνας ξεκίνησε. Η χελώνα χωρίς να χάσει χρόνο άρχισε να περπατάει, αργά βέβαια, και ήδη είχε καλύψει τα πρώτα εκατοστά της διαδρομής. Ο λαγός βλέποντας τον ρυθμό της αντιπάλου του, και νυστάζοντας μιας και ήταν πολύ πρωί, σκέφτηκε να κοιμηθεί λιγάκι και όταν ξυπνήσει θα έτρεχε όπως μόνο αυτός μπορεί και θα τερμάτιζε σίγουρα πρώτος. Έτσι η χελώνα συνέχισε να περπατάει, στην ορισμένη από την αλεπού διαδρομή, ενώ ο λαγός το έριξε στον ύπνο. Πέρασε αρκετή ώρα και κάποια στιγμή ο λαγός ξύπνησε. Καιρός για τρέξιμο είπε και ξεκίνησε. Παραξενεύτηκε πολύ που δεν συναντούσε την χελώνα και για μια στιγμή σκέφτηκε ότι θα είχε εγκαταλείψει τον αγώνα αφού έτσι κι αλλιώς τον είχε χαμένο από χέρι. Περισσότερο όμως ξέρετε πότε παραξενεύτηκε; Όταν έφτασε στο σημείο τερματισμού και είδε την χελώνα να τον περιμένει μασώντας ένα φυλλαράκι και έχοντας μια έκφραση θριάμβου στο πρόσωπο της. Έτσι η χελώνα κέρδισε τον λαγό σε αγώνα δρόμου, όχι βέβαια γιατί τρέχει πιο γρήγορα από αυτόν, αλλά γιατί παρέμεινε πιστή στον σκοπό της και δεν έδειξε όπως ο λαγός αλαζονεία. Το παρακάτω ποιηματάκι το αφιερώνω σε αυτούς που μια ζωή βιάζονται και ζουν με το άγχος. Σε αυτούς που βιάζονται να τα μάθουν όλα, που βιάζονται να πετύχουν, που βιάζονται να τελειώσουν, που βιάζονται να πλουτίσουν, που βιάζονται να παντρευτούν, που βιάζονται να μεγαλώσουν, που βιάζονται να ζήσουν, που βιάζονται να πεθάνουν... Για όλους αυτούς έχω να πω: Παιδιά...ας μείνουμε πάντα παιδιά! 7

Ο λαγός και η χελώνα ξεκίνησαν κι οι δύο για ταχύτητας αγώνα ποιός θα πάρει το βραβείο; Όλος σιγουριά και χάρη τρέχει πρώτος ο λαγός μα τον έπιασε η νύστα κι εκοιμήθηκε ο κουτός Αχ λαγέ μου καυχησιάρη το βραβείο θα το χάσεις σε ξεπέρασ' η χελώνα ξύπνα τρέχα να προφτάσεις! Δρόμο παίρνει δρόμο αφήνει τη χελώνα να προλάβει και πώς έχασε τη νίκη δε μπορεί να καταλάβει Μα στο τέρμα όταν φτάνει έχει χάσει τον αγώνα τον επρόλαβε στο δρόμο αργοκίνητη χελώνα! Ο Αισχύλος και η χελώνα Ο αρχαίος τραγικός ποιητής Αισχύλος ήταν 69 ετών εκείνο το πρωινό του 456-455 π.χ. όταν αποφάσισε να κάνει μια βόλτα στα πέριξ της οικίας του... Η πρώτη ατυχία του ήταν πως, της ηλικίας ένεκα (εθεωρείτο υπέργηρος για την εποχή του), τριχωτό τμήμα στο κρανίο του πλέον δεν υπήρχε. Η δεύτερη ατυχία του ήταν πως το ίδιο πρωινό τριγυρνούσαν μια χελώνα και ένας αετός στην ίδια περιοχή της πόλης Γέλας της Σικελίας, όπου ο Αισχύλος διαβιούσε. Το κακό ξεκίνησε με το που ο αετός είδε από ψηλά τη χελώνα αλλά και το φαλακρό κεφάλι του Αισχύλου... Οι αετοί, βλέπετε, έχουν τη συνήθεια να αρπάζουν τις χελώνες και να τις πετούν από ψηλά σε βράχους για να σπάσει το καβούκι τους και να φάνε το κρέας τους. Το ίδιο ακριβώς έκανε και ο συγκεκριμένος αετός. Με τη διαφορά ότι αντί να πετάξει τη χελώνα σε βράχο, σημάδεψε το κεφάλι του Αισχύλου, το οποίο προφανώς μπέρδεψε με γυαλιστερή πέτρα. Η πρόσκρουση σήμανε και το τέλος του αρχαίου τραγικού (για τη χελώνα πάλι, κανείς δεν έμαθε αν επιβίωσε της σύγκρουσης). Η χελώνα ήταν πολύ γνωστή στην αρχαιότητα. Ας θυμηθούμε τα νομίσματα της Αίγινας με παράσταση χελώνας του 7ου π. Χ. αιώνα. Μύθοι άλλων λαών για τη χελώνα Σύμβολο σταθερότητας, σοφίας και μακροβιότητας, η χελώνα μάς δίνει το παράδειγμα της βραδύτητας και της επιμονής. Κουβαλά στους ώμους της τον κόσμο ολόκληρο, αθόρυβα και αποτελεσματικά, και με το καβούκι της ενώνει μεταφορικά γη και ουρανό, υφαίνοντας αμέτρητους μύθους σε όλους τους πολιτισμούς του κόσμου 8

Με ένα βαρύ φορτίο από την πρώτη στιγμή της ζωής της, το άχαρο καβούκι-καταφύγιο, αργή και αδέξια, η χελώνα δεν μοιάζει να έχει ευνοηθεί από τη φύση. Παρ όλα αυτά είναι υπομονετική, σταθερή, πεισματάρα. Και σοφή. Χαρακτηριστικό που όλοι οι πολιτισμοί έχουν εκτιμήσει. Η χελώνα πρωταγωνιστεί στις μυθολογίες όλων των λαών. Στην Άπω Ανατολή συμβολίζει την ένωση του ουρανού και της γης. Πραγματικά, το επάνω μέρος του καβουκιού της καμπυλώνει και καλύπτει προστατευτικά το κάτω, που είναι επίπεδο και τετραγωνισμένο. Και καθώς βρίσκεται διαρκώς σε κίνηση συμβολίζει τη γη και τον ουρανό που αλλάζουν στο πέρασμα των εποχών. Σύμφωνα με την ινδική μυθολογία, η χελώνα Τσούκουα στηρίζει τον ελέφαντα Μαχαπούντμα, στην πλάτη του οποίου ακουμπά όλος ο κόσμος. ΑΣ ΦΤΙΑΞΟΥΜΕ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΤΗΣ ΧΕΛΩΝΑΣ Α Έτσι ονομάζεται ο ελληνικός σύλλογος για την προστασία της θαλάσσιας χελώνας Β Αυτή την ώρα βγαίνει η χελώνα από τη θάλασσα Γ _ Τα πουλιά αυτά είναι ένας από τους εχθρούς που αντιμετωπίζουν τα νεογέννητα χελωνάκια Δ Είδος θαλάσσιας χελώνας Ε Η της θαλάσσιας χελώνας θα φέρει την καταστροφή του κόσμου, σύμφωνα με τον αρχαίο Ινδικό μύθο Ζ Κάποιοι χαρακτηρίζουν τις θαλάσσιες χελώνες ως «..δεινόσαυρους» Η Άλλος ένας εχθρός για τα νεογέννητα χελωνάκια Θ Η θαλάσσια χελώνα τα αυγά της τα στην άμμο Ι _ Τα αφήνουν οι χελώνες πάνω στην άμμο Κ Διπλασιαζόμενο μας δίνει το επίθετό της Λ Η παραλία της Ζακύνθου που γεννά τα αυγά της η θαλάσσια Μ Άλλο ένα είδος θαλάσσιας χελώνας Ν Στην αρχαία Αίγινα είχαν την εικόνα της πάνω σε αυτά Ξ _ Βγαίνει σ αυτή μόνο για να γεννήσει Ο _ Στην αφήνει τα αυγά της η θαλάσσια χελώνα (αντίστροφα) 9

Π Τις σακούλες αυτές οι χελώνες τις μπερδεύουν με τις μέδουσες Ρ _ Με τέτοιο μοιάζει το στόμα της θαλάσσιας χελώνας Σ Ένα μέρος του σώματός της στο οποίο έχει μεγάλη δύναμη (πληθ.) Τ _ Τα αυγά της θαλάσσιας χελώνας έχουν μαλακό Υ _ Σ αυτό το πέλαγος βρίσκεται η Ζάκυνθος (γεν. αντίστροφα) Φ Έτσι ονομάζονται τα σκληρά λέπια της θαλάσσιας χελώνας Χ Βγαίνουν μέσα από τα αυγά Ψ Αυτοί αποτελούν έναν από τους εχθρούς της θαλάσσιας χελώνας Ω Ονομάζεται και έτσι η περίοδος κατά την οποία γεννά η θαλάσσια χελώνα 10

Μεσογειακή φώκια Μονάχους μονάχους Η μεσογειακή φώκια Monachous Monachous είναι το σπανιότερο είδος φώκιας στον κόσμο και ένα από τα έξι περισσότερο απειλούμενα είδη. Από τα 18 είδη που υπάρχουν στον κόσμο οι συγκεκριμένες φώκιες ζουν στις θερμότερες περιοχές του πλανήτη. Το λατινικό όνομα της Μεσογειακής φώκιας Μονάχους μονάχους - γράφεται Monachus monachus- προέρχεται από τη λέξη «μοναχός», δηλαδή καλόγερος, γιατί οι δίπλες στο λαιμό της θυμίζουν τις πτυχές από τα ράσα των μοναχών. Οι μεσογειακές φώκιες είναι από τα μεγαλύτερα είδη φωκών και από τα λίγα μεγάλα θηλαστικά της Ελλάδας. Το μήκος τους φτάνει τα 3 μέτρα και το βάρος τους τα 350 κιλά. Το σώμα τους καλύπτεται από κοντό και στιλπνό τρίχωμα που ποικίλει από ανοικτό γκρι ως σκούρο καφέ ή μαύρο. Η κοιλιά είναι πιο ανοιχτόχρωμη Τα θηλυκά συνήθως γεννούν 1 μικρό κάθε δύο χρόνια. Γεννούν πάντα στην ξηρά, μέσα σε σκοτεινές καλά προφυλαγμένες σπηλιές που στο βάθος οδηγούν σε παραλία. Η εποχή των γεννήσεων είναι από τον Αύγουστο ως το Δεκέμβριο. Τα νεογέννητα έχουν μήκος 1 μέτρο και βάρος 15 περίπου κιλά. Έχουν πυκνό τρίχωμα χρώματος μαύρου.για 3 μήνες περίπου από την ημέρα της γέννησής τους, θηλάζουν και έπειτα βγαίνουν σιγά σιγά και κυνηγούν την τροφή τους Η Μεσογειακή Φώκια και οι Αρχαίοι Έλληνες Στα αρχαία χρόνια οι φώκιες θεωρούνταν καλός οιωνός στους ναυτικούς και τους ψαράδες. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τέτοιο σεβασμό στις φώκιες όπου τις κήρυξαν προστατευμένες από τους Θεούς Ποσειδών (θάλασσα) και Απόλλωνα (ήλιος), λόγω της αγάπης της φώκιας για τον ήλιο και τη θάλασσα. Στην αρχαία Ελλάδα γνώριζαν τα ζώα αυτά που ζούσαν κατά χιλιάδες από τις παραλίες της Χαλκιδικής (υπάρχει ένα παραθαλάσσιο μέρος στη Χαλκιδική με το όνομα Φώκιες) μέχρι την Κρήτη και την Κύπρο. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς τις αναφέρουν. Ο Όμηρος αναφέρει στην Οδύσσεια ένα κοπάδι φώκιες με ποιμένα το θαλασσογέροντα Πρωτέα (θαλασσινή θεότητα στην υπηρεσία του Ποσειδώνα).Ο Αριστοτέλης στο "Περί Ζώων lστορίαι" μας πληροφορεί για την ανατομία, την τροφή και την αναπαραγωγή της. Η φώκια της Μεσογείου έδωσε το όνομα της σε δυο αρχαίες ελληνικές πόλεις, την Φώκαια της Αττικής και την αποικία της στην Μικρά Ασία με το ίδιο όνομα. Σώζεται η απεικόνισή της σε μια υδρία ιωνικού εργαστηρίου (αριστερά στην εικόνα). Η ιωνική πόλη Φώκαια έκοψε τον 6ο π.χ. αιώνα νόμισμα με απεικόνιση της φώκιας. Μέχρι τον 15ο αιώνα ο πληθυσμός τους ήταν μεγάλος και γινόταν συστηματική θήρευση. Σήμερα υπολογίζεται ότι απομένουν περίπου 500 άτομα του είδους. Μύθοι άλλων λαών για τη φώκια Τα selkies, είναι μυθολογικά πλάσματα στην Ιρλανδική, Σκωτσέζικη κι Ισλανδική παράδοση Ο μύθος των σέλκις μας μιλάει για πλάσματα που μεταμορφώνονται από φώκιες σε άνδρες ή γυναίκες βγάζοντας το τομάρι φώκιας που φοράνε κι όταν το ξαναβάζουν επιστρέφουν στη μορφή φώκιας που είχανε πριν. 11

Ιδιαίτερη σημασία του είδους Η Μεσογειακή φώκια σαν ανώτερος θηρευτής είναι ένας σημαντικός κρίκος στην τροφική αλυσίδα. Η ύπαρξη της φώκιας Monachus - Monachus στις θάλασσες είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ισορροπίας της τροφικής αλυσίδας της θάλασσας. Εάν εξαφανιστεί το είδος, θα επέλθει διαταραχή. Η εξήγηση είναι απλή: η μεσογειακή φώκια βρίσκεται στην κορυφή της τροφικής πυραμίδας και τρέφεται κυρίως με μεγάλου μήκους ψάρια, που με τη σειρά τους τρέφονται με μικρότερα, που προτιμούν το φυτοπλαγκτόν. Εάν εκλείψει η μεσογειακή φώκια τότε οι ποσότητες ψαριών που τρώει θα αυξηθούν. Αυτά τα ψάρια θα χρειάζονται τότε ακόμη μεγαλύτερες ποσότητες μικρότερων ψαριών για να τραφούν. Εάν όμως αρχίσουν να μειώνονται σταδιακά οι ποσότητες των μικρών ψαριών, που τρέφονται με φυτοπλαγκτόν, τότε το φυτοπλαγκτόν εύλογα θα αυξηθεί. Μια τέτοια αύξηση σημαίνει μείωση του οξυγόνου της θάλασσας, άρα θάνατο πολλών ειδών ψαριών από ασφυξία. Η φώκια λοιπόν παίζει το ρόλο ρυθμιστή και ταυτόχρονα είναι ενδεικτικός παράγοντας (δείκτης) της καθαρότητας των νερών μιας περιοχής. Κίνδυνοι - Απειλές Οι κίνδυνοι που διατρέχει και που οδηγούν στην εξαφάνιση της είναι πολλοί και ποικίλοι. Μοναδικός φυσικός εχθρός της είναι ο καρχαρίας, όμως σπάνια συναντάται καρχαρίας στα νερά της Μεσογείου. Ο σημαντικότερος εχθρός της παραμένει ο άνθρωπος. Η υπεραλιεία έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των ψαριών. Έτσι οι φώκιες ωθούνται συχνά από έλλειψη τροφής στα δίχτυα των ψαράδων, όπου υπάρχουν συγκεντρωμένες μεγάλες ποσότητες ψαριών. Άλλοτε τα σχίζουν και άλλοτε μπλέκονται κατά λάθος σ αυτά. Η ζημιά που προκαλούν στα δίχτυα είναι συχνά μεγάλη λόγω του κόστους των διχτυών, ο άνθρωπος όμως προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη ζημιά σ αυτές. Συχνά οι ψαράδες σκοτώνουν τις φώκιες αλύπητα, στήνουν παγίδες με αγκίστρια ή τις θανατώνουν με δυναμίτη. Δε διστάζουν ακόμα να σκοτώσουν με όπλα όχι μόνο αυτές αλλά και τα μικρά τους. Εκτός όμως από αυτό το λόγο ο άνθρωπος κυνηγά τη φώκια και για το λίπος και τη γούνα της. Άλλη μια απειλή για τη ζωή της είναι ότι ο ζωτικός της χώρος έχει περιοριστεί. Οι άλλοτε ήρεμες, καθαρές παραλίες έχουν μεταβληθεί σε πολυσύχναστα κέντρα, όπου υπάρχουν κυρίως ξενοδοχεία ή άλλου είδους τουριστικά θέρετρα. Άμεση συνέπεια όλων αυτών των παραγόντων είναι τα άλλοτε καθαρά νερά να μολύνονται και συνεπώς η τροφή της φώκιας, δηλαδή τα ψάρια να μολύνονται κι αυτά. Όταν οι φώκιες τα τρώνε μολύνονται κι εκείνες, με συνέπεια να πεθάνουν. Σήμερα δυστυχώς η μεσογειακή φώκια monachous monachous έχει περιοριστεί σε μια μικρή θαλάσσια περιοχή των βόρειων Σποράδων που έχει χαρακτηριστεί εθνικό θαλάσσιο πάρκο (η έντονα γαλάζια περιοχή). Τα ζώα που έχουν απομείνει είναι ελάχιστα (κάτω από 50). Οι φώκιες συχνά αναγκάζονται να διανύσουν δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιόμετρα (η γαλάζια ριγωτή περιοχή δείχνει τη μέγιστη περιοχή μετακίνησής τους) για να βρουν την 12

τροφή τους, που αποτελείται κυρίως από ψάρια και μαλάκια. Εταιρεία για τη μελέτη και προστασία της μεσογειακής φώκιας. Μπροστά στον κίνδυνο να εξαφανιστεί οριστικά αυτό το χαριτωμένο ζώο, ιδρύθηκε το 1988 η ΜΟm (εταιρεία για τη μελέτη και προστασία της μεσογειακής φώκιας). Η εταιρεία έχει ως στόχους τη μείωση της θνησιμότητας των φωκών.τη διάσωση και περίθαλψη τραυματισμένων ή ορφανών ζώων. Τον περιορισμό της ρύπανσης και της υπεραλίευσης.την ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού. Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Αλοννήσου-Βορείων Σποράδων Στην περιοχή Αλοννήσου - Β. Σποράδων ιδρύεται το 1992 το πρώτο Εθνικό θαλάσσιο πάρκο της χώρας μας. Η Mom συμβάλει καθοριστικά όχι μόνο στο σχεδιασμό και την ίδρυση του, αλλά και στην οργάνωση και λειτουργία του: η παρακολούθηση του πληθυσμού των φωκών, η λειτουργία των Κέντρων ενημέρωσης αλλά και η φύλαξη του Πάρκου - που γίνεται καθημερινά με το ταχύπλοο περιπολικό σκάφος της Mom <<Αλόνησσος>> και με τη συνεργασία του Λιμενικού Σώματος είναι μία από τις σημαντικότερες δράσεις μας. Παράλληλα έχει δοθεί έμφαση στην περιβαλλοντική εκπαίδευση των μαθητών των παράκτιων περιοχών και των μεγάλων αστικών κέντρων. Γύρω στα 20.000 παιδιά παρακολουθούν κάθε χρόνο το πρόγραμμα για τη μεσογειακή φώκια. ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΦΩΚΙΕΣ Περπατά σαν φώκια Κλαίει σαν την φώκια Εθνικό θαλάσσιο πάρκο Αλοννήσου-Βορείων Σποράδων 13

Tαυτότητα Επιστημονικό όνομα: Monachus monachus Κοινό όνομα: Φώκια Βάρος: Ως 300 κιλά Μήκος: Ως 2,5 μέτρα Χρώμα: Πιο συνηθισμένα χρώματα είναι το γκρίζο ή καφέ στη ράχη, με πιο ανοιχτόχρωμη κοιλιά. Βιότοπος: Ζει στις βόρειες Σποράδες. Τροφή: Τρέφεται κυρίως με ψάρια, χταπόδια και καλαμάρια. Είναι το πιο απειλούμενο με εξαφάνιση ζώο της Ευρώπης και αυτό Κύριες απειλές: οφείλεται στις δραστηριότητες του ανθρώπου. Οι φώκιες που έχουν απομείνει είναι κάτω από 50. ΑΣ ΦΤΙΑΞΟΥΜΕ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΤΗΣ ΦΩΚΙΑΣ Α _ Σε αυτό το νησί υπάρχει το θαλάσσιο πάρκο προστασίας της μεσογειακής φώκιας Β Όταν η φώκια μεγαλώσει θα έχει μεγάλο Γ _ Μικρό νησάκι μέρος του θαλάσσιου πάρκου των Β.Σποράδων Δ Η φώκια είναι θαυμάσιος Ε Η φώκια είναι το υπ αριθμόν 1 ζώο της Ευρώπης που απειλείται με αυτή Ζ Οι φώκιες..μόνο μία φορά το χρόνο Η _ Τα αφήνουν τα πτερύγια της φώκιας πάνω στην άμμο (αντίστροφα) Θ Η φώκια είναι ένα από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας Ι _ Η φώκια ήταν το ζώο του Ποσειδώνα και του Απόλλωνα Κ Η φώκια είναι πολύ καλή. Λ Στη ξηρά η φώκια περπατάει. Σωστό ή Λάθος Μ Επαναλαμβανόμενο είναι το επίθετό της Ν _ Μπορεί να κρατήσει την αναπνοή της περισσότερο από10 κάτω απ αυτό Ξ _ Ζει και εκεί Ο Η.. της φώκιας είναι πολύ καλύτερη μέσα στο νερό Π Αρχαίος θεός της θάλασσας που ζούσε μ ένα κοπάδι φώκιες 14

Ρ Αυτή είναι ένας από τους χειρότερους εχθρούς της φώκιας Σ Είναι τα αγαπημένα μέρη της φώκιας Τ Το είναι γκρίζο και γυαλιστερό Υ Τα νησιά των Β.Σποράδων βρίσκονται σ αυτό το πέλαγος(γεν. αντίστροφα) Φ _ Αρχαία πόλη στα παράλια της Μ.Ασίας με όνομα δανεισμένο από τις φώκιες Χ Η έλλειψή του είναι άλλη μία αιτία για την εξαφάνιση της φώκιας Ψ Μπορεί να φάει μέχρι και 20 κιλά την ημέρα από αυτά Ω Η φώκια είναι ζώο 15

Καφέ αρκούδα Γενικά Είναι ζώο σωματώδες με μεγάλη μυϊκή δύναμη, ιδιαίτερα στο λαιμό και στα άκρα. Έχει τριγωνικό κεφάλι, κυκλικά μικρά αφτιά και μικρά μάτια. Ζει περίπου 20 με 25 χρόνια. Ζει σε δάση με δρυς, οξιές και κωνοφόρα (πεύκα, έλατα κ.ά) της ορεινής και της ημιορεινής ζώνης. Είναι μοναχικό ζώο και κυκλοφορεί το ξημέρωμα, το σούρουπο και την νύχτα. Διαθέτει 40-42 δόντια με αναπτυγμένους τους κυνόδοντες και τους γομφίους. Το ύψος της φτάνει το 1,30 μέτρα και το μήκος της τα 2,50 μέτρα. Το βάρος της μπορεί να φτάσει τα 250 κιλά. Ευκίνητη παρά τον όγκο της, μπορεί να σκαρφαλώνει σε δέντρα, καθώς και να στέκεται στα πίσω πόδια της ανιχνεύοντας καλύτερα το χώρο γύρω και τρομάζοντας με το μέγεθός της κάθε υποψήφιο εχθρό. Η γούνα της καφέ αρκούδας είναι μακριά πυκνή και αδιάβροχη. Το χρώμα του τριχώματος ποικίλλει στις αποχρώσεις του καφέ, ανάλογα με την ηλικία, το φύλο του ζώου, αλλά και το περιβάλλον. Η αρκούδα έχει άριστη ακοή. Επίσης είναι πολύ αναπτυγμένη η αίσθηση της όσφρησης, περισσότερο και από του σκύλου. Έχει όμως λιγότερο καλή όραση. Βλέπει αρκετά καλά σε απόσταση 80 μέτρων αλλά δεν είναι ικανή να διακρίνει άνθρωπο στα 300 μέτρα. Είναι ζώο πελματοβάμων γιατί περπατά με όλο το πέλμα Μπορεί να τρέξει με ταχύτητα 40-50 χιλιόμετρα την ώρα. Διατροφή Η αρκούδα είναι ζώο παμφάγο. Δείχνει όμως προτίμηση στις φυτικές τροφές, όπως καρποί δένδρων, αλλά και ρίζες, βολβοί και χόρτα, ενώ συμπληρώνει το διαιτολόγιό της με μυρμήγκια, μικρά θηλαστικά και χελώνες. Χάρη στην ισχυρή της όσφρηση μπορεί να εντοπίζει τους καρπούς του δάσους όταν είναι ώριμοι. Το μέλι είναι μία από τις αγαπημένες της τροφές. Βρίσκει πολύ εύκολα τα μελίσσια από το βόμβο των μελισσών και την έντονη μυρωδιά του μελιού. Το χειμώνα η αρκούδα πέφτει σε χειμέριο λήθαργο και αναπαύεται σε κοιλότητες βράχων και κουφάλες δέντρων. Την εποχή αυτή δεν τρέφεται σχεδόν καθόλου αλλά καταναλώνει το λίπος που είχε αποκτήσει τον προηγούμενο καιρό. Η αρκούδα ξυπνάει πολύ εύκολα όταν ενοχληθεί στη φωλιά της. Αν συμβεί αυτό η αρκούδα δύσκολα ξαναπέφτει σε λήθαργο οπότε καταναλώνει νωρίτερα το λίπος της και δυσκολεύεται περισσότερο την άνοιξη που είναι λιγοστή η τροφή Αναπαραγωγή Η αρκούδα είναι ζώο μοναχικό. Το αρσενικό και το θηλυκό συναντιούνται μόνο κατά την περίοδο του ζευγαρώματος, από τα τέλη Μαΐου έως τα τέλη Ιουλίου. Το θηλυκό δεν γεννά κάθε χρόνο, καθώς μεσολαβούν δύο με τρία χρόνια ανάμεσα σε δύο γέννες. 16

Τα νεογνά - συνήθως ένα με δύο και σπανιότερα τρία - γεννιούνται τέλη Ιανουαρίου με αρχές Φεβρουαρίου μέσα στη φωλιά και ενώ το θηλυκό βρίσκεται σε χειμέριο λήθαργο. Είναι τυφλά, ζυγίζουν μόλις 350-400 γραμμάρια και εξαρτώνται από τη μητέρα τους για να διατηρήσουν τη θερμοκρασία τους. Αν η αρκούδα ενοχληθεί από τον άνθρωπο σε αυτό το στάδιο και αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη φωλιά της, τα μικρά πεθαίνουν σε διάστημα 15-20 λεπτών. Η ανάπτυξη των νεογνών είναι ταχύτατη, χάρη στην υψηλή θρεπτική αξία του γάλακτος. Την άνοιξη, τα μικρά είναι έτοιμα να ακολουθήσουν τη μητέρα τους στο δάσος. Τα επόμενα δύο χρόνια της ζωής τους, παραμένουν κοντά της γνωρίζοντας όλους τους μηχανισμούς επιβίωσης Η αρκούδα έχει ισχυρή μνήμη και μαθαίνει στα μικρά τις περιοχές με τα καλύτερα σημεία για ανεύρεση τροφής, καθώς και τα ασφαλή περάσματα. Εξάπλωση της καφέ αρκούδας Το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης, ένα από τα τελευταία σύμβολα της άγριας ζωής, ένα είδος που απειλείται με οριστική εξαφάνιση είναι η καφετιά αρκούδα. Ως τον 15ο αιώνα ζούσε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σήμερα, στην Ευρώπη η καφέ αρκούδα ζει σε κάποιες χώρες με μικρούς πληθυσμούς που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Στη Γαλλία έχουν απομείνει περίπου 10, ενώ στην Ισπανία και την Ιταλία περίπου από 50. Θεωρείται πλέον και νομικά είδος υπό εξαφάνιση στη δυτική, την κεντρική και τη νότια Ευρώπη. Η καταστροφή των βιοτόπων της και το κυνήγι της, που απαγορεύτηκε μόλις εδώ και δύο δεκαετίες, είναι οι κύριες αιτίες της σταδιακής εξαφάνισής της από τις περισσότερες χώρες. Στην Ελλάδα έως το 19ο αιώνα, η αρκούδα ζούσε ακόμη και στην Πελοπόννησο. Σήμερα έχει περιοριστεί κυρίως στη βόρεια Πίνδο και την κεντρική Ροδόπη. Ο πληθυσμός της υπολογίζεται σε 180 άτομα το λιγότερο Απειλές - Κίνδυνοι Οι κυριότεροι κίνδυνοι για την αρκούδα είναι: - Ο φόνος από τον άνθρωπο, είτε επειδή προκαλεί ζημιές σε κτηνοτροφικά ζώα, μελίσσια και καλλιέργειες είτε τυχαία κατά το κυνήγι ή σκόπιμα για σύλληψη των μικρών κ.λπ. - Η καταστροφή των βιοτόπων της (δάση οξιάς, δρυός, ελάτου, σε υψόμετρο 800-2.000 μ.). Οι πυρκαγιές, η διάνοιξη δρόμων, η κατασκευή φραγμάτων και τεχνικών έργων και η δημιουργία τουριστικών εγκαταστάσεων καταστρέφουν τους βιότοπους της αρκούδας, προκαλώντας ενόχληση στο ζώο και περιορίζοντας τις κινήσεις του για αναπαραγωγή και ανεύρεση τροφής. - Η διακοπή του χειμέριου λήθαργου λόγω ενόχλησης. Ο χειμέριος λήθαργος αν διακοπεί, δύσκολα ξαναρχίζει, οπότε δυσκολεύει την προσπάθεια επιβίωσης κατά τη δύσκολη λόγω 17

έλλειψης τροφής, χειμερινή περίοδο. Επιπλέον, τα μωρά της ζουν μόνο αν η μητέρα δεν φύγει από τη φωλιά. - Η έλλειψη γνώσης και πληροφόρησης για τα παραπάνω προβλήματα, με αποτέλεσμα να νιώθουν οι άνθρωποι την αρκούδα ως απειλή για την περιουσία και την ασφάλειά τους. Η οργάνωση που ασχολείται με την προστασία της καφέ αρκούδας είναι ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ Έχει δηµιουργήσει το καταφύγιο της αρκούδας στο Νυµφαίο της Φλώρινας για τη φιλοξενία αρκούδων που προέρχονται από αιχµαλωσία. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Επιστημονικό Ursus arctos όνομα: Κοινό όνομα: Καφέ αρκούδα Τάξη: Σαρκοφάγα Οικογένεια: Αρκτίδες Βάρος: Ως 250 κιλά ανάλογα με την εποχή. Ύψος: Ως 1,10 μ. Μήκος: Από 1,70 ως 2,20 μ. Χρώμα: Καφέ τρίχωμα με μακριά, πυκνή και αδιάβροχη τρίχα. Μέσος όρος ζωής: Η διάρκεια ζωής της είναι 20-25 χρόνια. Είναι ζώο σωματώδες με μεγάλη μυϊκή δύναμη. Έχει τριγωνικό κεφάλι, κυκλικά μικρά αφτιά και μικρά μάτια. Έχει άριστη ακοή και όσφρηση αλλά όχι καλή όραση. Είναι πελματοβάμων γιατί περπατά με όλο το πέλμα κινώντας Χαρακτηριστικά: ταυτόχρονα το μπροστινό και το πίσω πόδι κάθε πλευράς. Σε κάθε πέλμα έχει πέντε δάχτυλα με εντυπωσιακά νύχια τα οποία δεν είναι συσταλτά, δεν μπορεί δηλαδή να τα μαζέψει όπως η γάτα. Η μικρή καμπούρα στην πλάτη της αρκούδας όπου αποθηκεύεται το λίπος λέγεται τράχηλος. Η αρκούδα γεννά 1 με 2 μικρά τέλη Ιανουαρίου με αρχές Αναπαραγωγή: Φεβρουαρίου και ενώ βρίσκεται σε χειμέριο λήθαργο. Γεννά κάθε 2-3 χρόνια. Ζει σε δάση με δρυς, οξιές και κωνοφόρα (πεύκα, έλατα) Βιότοπος: της ορεινής και της ημιορεινής ζώνης. Είναι ζώο παμφάγο. Προτιμά όμως τις φυτικές τροφές, όπως καρποί δένδρων, ρίζες, βολβοί και χόρτα, ενώ Τροφή: συμπληρώνει το διαιτολόγιό της με μυρμήγκια, μικρά θηλαστικά και χελώνες. Επίσης τρελαίνεται για το μέλι. Η καταστροφή των βιότοπων της αρκούδας από ανθρώπινες δραστηριότητες, ο φόνος και η αιχμαλωσία από τον άνθρωπο, η διακοπή του χειμέριου λήθαργου Κίνδυνοι - Απειλές: καθώς και η έλλειψη γνώσης για αυτά τα προβλήματα απειλούν την αρκούδα. Θεωρείται απειλούμενο είδος και στην Ελλάδα υπάρχει μόνο στην Πίνδο και στη Ροδόπη. 18

Αρκούδα χορεύτρια Το επάγγελμα του αρκουδιάρη ήταν συνηθισμένο παλαιότερα στην Ελλάδα, αλλά σήμερα έχει περιοριστεί σε σημαντικό βαθμό. Ωστόσο, σε άλλες χώρες των Βαλκανίων η "αρκούδα χορεύτρια" εξακολουθεί να υπάρχει. Ουσιαστικά αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αιτίες εξαφάνισης του είδους, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις οι "εκπαιδευτές" σκοτώνουν τη μητέρα για να αιχμαλωτίσουν το μικρό, με αποτέλεσμα να μειώνεται δραματικά ο αριθμός των θηλυκών ατόμων, ιδιαίτερα σημαντικά για την επιβίωση του είδους. Η "εκπαίδευση" του ζώου αποτελεί έναν άγριο βασανισμό. Ο εκπαιδευτής-βασανιστής τρυπά το χείλος ή μύτη για να περάσει το χαλκά, σπάει τους κυνόδοντες και αφαιρεί τα νύχια του ζώου. Κατά την εκμάθηση του "χορού" το ζώο αναγκάζεται να πατάει σε πυρακτωμένες λαμαρίνες υπό τον ήχο του ντεφιού. Στην προσπάθεια του να αποφύγει το κάψιμο, το αρκουδάκι σηκώνεται στα πίσω του πόδια και βηματίζει επί τόπου. Αυτό συνεχίζεται για αρκετό διάστημα ώσπου η αρκούδα να συνδέσει τον ήχο και τον πόνο με συγκεκριμένες κινήσεις. Τα ζώα αυτά εμφανίζουν έντονα προβλήματα υγείας και οι στερεότυπες αυτές κινήσεις δύσκολα αποβάλλονται από τη συμπεριφορά τους για το υπόλοιπο της ζωής τους. Τα ζώα που συλλέγονται από τους διάφορους εκπαιδευτές φιλοξενούνται στον Κτηνιατρικό Σταθμό, όπου τους παρέχεται η απαραίτητη κτηνιατρική περίθαλψη. Δυστυχώς, τα ζώα αυτά θα παραμείνουν στο καταφύγιο αυτό για το υπόλοιπο της ζωής τους, καθώς δεν έχουν διδαχθεί τους κανόνες επιβίωσης από τη μητέρα τους και τους είναι αδύνατο να επιβιώσουν στο φυσικό τους περιβάλλον. Η επιβολή ποινικών κυρώσεων και οι κατασχέσεις ζώων δεν έχουν οδηγήσει στην οριστική εξάλειψη του φαινόμενου, καθώς ακόμα και σήμερα έχουν αναφερθεί "αρκουδιάρηδες". Χρειάζεται άμεση κινητοποίηση και ενεργοποίηση όλων. Ο μύθος του Αρκτούρου Η Καλλιστώ ήταν κόρη του Λυκάονα, βασιλιά της Αρκαδίας. Από μικρό κορίτσι ορκίστηκε πίστη και αφοσίωση στη θεά Άρτεμη και πως δε θα αγαπήσει ποτέ άντρα. Έτσι πήγε να ζήσει μαζί της στο δάσος κυνηγώντας άγρια θηρία. Κάποτε την είδε ο Δίας και την ερωτεύτηκε. Για να την ξεγελάσει, πήρε τη μορφή της Άρτεμης και την ανάγκασε να ξαπλώσει μαζί του. Η Καλλιστώ γέννησε ένα γιο. Ο Δίας όμως ήξερε πως αν το μάθαινε η Ήρα θα θύμωνε με την Καλλιστώ, γι' αυτό και την μεταμόρφωσε σε αρκούδα. H Καλλιστώ μεταμορφωμένη σε αρκούδα, τριγυρνούσε χρόνια στα δάση ψάχνοντας το γιο της, τον Αρκάδα. Όταν τον βρήκε, άντρα πια, θέλησε να τον αγκαλιάσει. Εκείνος καθώς δεν ήξερε πως η αρκούδα ήταν η μητέρα του, ετοιμάστηκε να τη σκοτώσει. Ο Δίας όμως τους λυπήθηκε και για να μη συμβεί το κακό, τους μεταμόρφωσε σε αστερισμούς, τη Μικρή και τη Μεγάλη Άρκτο και τους πήρε κοντά του στον ουρανό. Άρκτος στα αρχαία ελληνικά είναι η αρκούδα. 19

Η Ήρα, που δεν έπαψε να είναι θυμωμένη, ζήτησε από τον Ωκεανό, το ποτάμι που περιβάλλει τη γη, να μην τους αφήσει ποτέ να λουστούν στα νερά του. Έτσι οι δύο αυτοί αστερισμοί δεν δύουν ποτέ. Ο Δίας όμως για να τους γλιτώσει για πάντα από τη ζήλια της Ήρας τοποθέτησε κοντά τους και ένα άλλο αστέρι τον Αρκτούρο -το όνομά του σημαίνει ο φύλακας της Άρκτου να τους συνοδεύει και να τους προστατεύει στην αιωνιότητα. Μικρή και Μεγάλη Άρκτος Τα αστέρια δεν είναι παρά ήλιοι σαν τον ήλιο του δικού μας ηλιακού συστήματος που απέχουν όμως πολλά έτη φωτός από την γη και για αυτό είναι ορατοί μόνο την νύχτα σαν φωτεινά σημεία στον ουρανό. Πολλά αστέρια μαζί φτιάχνουν σχηματισμούς που λέγονται Αστερισμοί. Η φαντασία του ανθρώπου τους έδωσε διάφορα ονόματα. Τέτοιοι αστερισμοί είναι η Μικρή και Μεγάλη Άρκτος: Είναι δύο αστερισμοί στο βόρειο ημισφαίριο. Αποτελούνται κι οι δύο από 7 αστέρια που σχηματίζουν τετράπλευρο με ουρά. Το τελευταίο άστρο της ουράς της Μικρής Άρκτου είναι ο Πολικός Αστέρας, που βρίσκεται πάνω από το Βόρειο Πόλο. Στο Βόρειο Ημισφαίριο ο Πολικός Αστέρας δεν δύει ποτέ. Στο Νότιο, όμως, δε φαίνεται καθόλου. Καλλιστώ ονομάζεται ο δεύτερος μεγαλύτερος δ ορυφόρος του Δία και ο τρίτος μεγαλύτερος στο ηλιακό σύστημα. Χρειάζεται σίγουρα μεγάλη φαντασία, για να «δεις» τη μεγάλη και τη μικρή αρκούδα στον ουρανό, ωστόσο οι αστερισμοί έχουν μία πιο πρακτική σημασία. Η σταθερή θέση των αστεριών στον ουρανό βοηθούσε στον προσανατολισμό των ναυτικών και γενικότερα των ταξιδιωτών. Με τον Πολικό Αστέρα στην ουρά της Μικρής Άρκτου, για παράδειγμα, οι ναυτικοί εντόπιζαν το βορρά. Σήμερα με την πρόοδο της τεχνολογίας σπάνια χρειάζεται να καταφύγουμε στα αστέρια για τον προσανατολισμό μας. Ωστόσο τα χιλιάδες φωτεινά σημεία στον ουρανό εξακολουθούν να μας γοητεύουν. Μεγάλη Άρκτος 20

Μικρή Άρκτος ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΑΡΚΟΥΔΕΣ - Νηστικό αρκούδι δεν χορεύει. - Η αρκούδα δε χορταίνει με μύγες. - Όταν χορεύει η αρκούδα στην αυλή του γείτονα, θα' ρθει και στη δική σου. - Αν είν' αρκούδα γύφτικη, εφτά φορές χορεύει. - Ό,τι κάνει ο αρκουδιάρης, το κάνει και η μαϊμού του. - Ο παπάς λέει γουρούνια και ο μπέης λέει αρκούδα. - Το μωρό αρκουδίζει. - Φάτε αρκούδες, φάτε λύκοι. - Κάνει το κρύο της αρκούδας. - Θα φας το ξύλο της αρκούδας. - Αντί για λαγό έβγαλε αρκούδα. - Η αρκούδα δε χορταίνει με μερμήγκια. 1. Κυκλώνω τη σωστή απάντηση: 1. Η καφέ αρκούδα ζει περίπου α) 20-25 χρόνια β) 50 χρόνια γ) 12-15 χρόνια 21

2. Τα αυτιά της είναι α) μεγάλα β) κυκλικά και μικρά γ) μυτερά 3. Το βάρος της ανάλογα με το φύλο και την εποχή είναι από α) 30-60 κιλά β) 60-80 κιλά γ) 65-250 κιλά 4. Η αρκούδα έχει το μέγιστο βάρος α) το καλοκαίρι β) το φθινόπωρο γ) το χειμώνα 5. Η αίσθηση που είναι λιγότερο ισχυρή είναι α) η όραση β) η ακοή γ) η όσφρηση 2. Οι φράσεις μπερδεύτηκαν! Προσπαθώ να τις βάλω στη σωστή σειρά: Ζει σε δάση Αποθηκεύει το λίπος Μπορεί να στέκεται Είναι τριγωνικό Σκαρφαλώνει το κεφάλι της. στα δέντρα. με πεύκα, έλατα κ.ά. στην καμπούρα της. στα πίσω πόδια. 3. Σωστό ή λάθος; Σημειώνω Σ ή Λ στο τετραγωνάκι: Τα νύχια της είναι συσταλτά όπως της γάτας. Ανήκει στα πελματοβάμονα ζώα γιατί περπατά με όλο το πέλμα. Όταν είναι τα αυτιά της κατεβασμένα είναι χαρούμενη. Δεν μπορεί να διακρίνει άνθρωπο στα 300 μέτρα. Κυκλοφορεί κυρίως το μεσημέρι. 4 Δείξε στην αρκούδα το σωστό δρόμο για να φτάσει στην τροφή της 22

Γκρίζος λύκος Γενικά Ο λύκος αποτελεί το μεγαλύτερο εκπρόσωπο της οικογένειας των κυνοειδών, η οποία με τη σειρά της ανήκει στη τάξη των σαρκοφάγων. Ο πρώτος πρόγονος του λύκου εμφανίστηκε πριν από 54 εκατ. χρόνια στη Β. Αμερική ενώ πήρε τη σημερινή του μορφή πριν 1,5 εκατομμύριο χρόνια. Ο λύκος (Canis lupus) υπήρξε το θηλαστικό με τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση στον πλανήτη μας. Στις μέρες μας υπάρχουν δύο είδη λύκων, o γκρίζος λύκος (Canis lupus) και ο κόκκινος λύκος (Canis rufus). Ο κόκκινος ζει μόνο στις νοτιοανατολικές ακτές των ΗΠΑ και στο Μεξικό, ενώ ο γκρίζος έχει εξάπλωση σε όλο σχεδόν τον πλανήτη. Προτιμά τα μεγάλα πυκνά δάση. Μερικές φορές όμως πηγαίνει και σε πεδινές περιοχές που γειτονεύουν με δάση. Στη χώρα μας εμφανίζεται το είδος του γκρίζου λύκου με καφέ τρίχωμα και γκρίζα ράχη στις ορεινές περιοχές της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας Σωματικά χαρακτηριστικά Ο λύκος θυμίζει πολύ ένα μεγάλο άγριο σκύλο. Το μήκος του σώματός του μπορεί να φτάσει το ενάμισι μέτρο και το βάρος του στα 60 κιλά. Η διάρκεια ζωής του φτάνει τα 16 χρόνια. Η κατασκευή του λύκου, ψηλά πόδια,φαρδύ πέλμα του επιτρέπουν να περπατά με άνεση στο χιόνι. Καθημερινά διανύει μεγάλες αποστάσεις για να βρει την τροφή του και μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα 40-50 χιλιομέτρων.. Η όσφρηση είναι η ισχυρότερη αίσθηση του λύκου, καθώς μπορεί να εντοπίσει το θήραμά του σε απόσταση 3χμ. μόνο από τη μυρωδιά. Ο λύκος έχει εξελιχθεί ώστε να τρέφεται αποκλειστικά με σάρκες. Το κρανίο του είναι μεγάλο σε σχέση με το σώμα του. Το ζώο διαθέτει συνολικά 42 δόντια με χαρακτηριστικούς τους μεγάλους κυνόδοντες. Το δάγκωμά του έχει απίστευτη δύναμη. Κοινωνική οργάνωση - Αγέλη Κοινό χαρακτηριστικό όλων των πληθυσμών του λύκου είναι η κοινωνική οργάνωση σε μικρές ή μεγάλες ομάδες (τις αγέλες). Οι αγέλες ποικίλουν στον αριθμό των ατόμων. Συνήθως αποτελούνται από 6-7 μέλη λύκων στην Ελλάδα και σχεδόν ποτέ δεν υπερβαίνουν τα 13-15 άτομα ενώ αλλού φτάνει και τα 30 άτομα. Πυρήνας της αγέλης είναι το αναπαραγωγικό ζευγάρι. Κάθε ζεύγος λύκων μένει μαζί για όλη του τη ζωή. Αρκετά συχνά μετά από άγρια μάχη τη θέση του ηττημένου αρσενικού παίρνει κάποιο άλλο. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται ουσιαστικά η αναπαραγωγή των πιο υγιών και δυνατών ατόμων. Κάθε αγέλη κινείται σε αυστηρά καθορισμένη περιοχή. Το κυρίαρχο αρσενικό με ούρηση οριοθετεί την περιφέρεια της αγέλης. Διατροφή Μέσα στην περιοχή του κυνηγάει μεγάλα και μικρότερα οπληφόρα όπως ελάφια, αγριογούρουνα, ζαρκάδια, αγριόγιδα και τρωκτικά όπως λαγούς και ποντίκια. Τρώει όμως και φρούτα όπως σταφύλια, μούρα και σύκα. Δεν έχει μόνιμη κατοικία και κινείται διαρκώς σε αναζήτηση περιοχών που του εξασφαλίζουν τροφή. Κυνηγά συνήθως τη νύχτα, ενώ την ημέρα κρύβεται σε υπόγειες στοές ή κοιλότητες Στις μεσογειακές χώρες ( συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας) ο λύκος λόγω έλλειψης άγριων θηραμάτων αναγκάζεται να επιτεθεί και σε κοπάδια από γιδοπρόβατα 23

και σπανιότερα σε βοοειδή. Σε περίπτωση δε που το κοπάδι δεν μπορεί να γλιτώσει τότε οι λύκοι σκοτώνουν μεγάλο αριθμό αιγοπροβάτων. Αυτή η αντίδραση θεωρείται φυσιολογική δεδομένου ότι τα ζώα προσπαθούν να εξασφαλίσουν τροφή για μελλοντική κατανάλωση. Αναπαραγωγή Οι λύκοι ζευγαρώνουν νωρίς την άνοιξη (Φεβρουάριο ως Απρίλιο). Μετά από εγκυμοσύνη 2 μηνών η λύκαινα γεννάει 3-7 μικρά. Σε δύο μήνες περίπου τα μικρά είναι σε θέση να φάνε κρέας. Την ανατροφή των μικρών αναλαμβάνουν εκτός από τους γονείς και η υπόλοιπη αγέλη. Τα μικρά μένουν με τους γονείς τους για ένα χρόνο τουλάχιστο. Κίνδυνοι - Απειλές Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία και το Δασικό Κώδικα, από το 1969 απαγορεύεται η σύλληψη και η κατοχή του λύκου από ιδιώτη. Ο σημαντικότερος παράγοντας που επιδρά αρνητικά στην επιβίωση του λύκου είναι οι ανθρωπογενείςδραστηριότητες: 1. Η ανθρώπινη παρουσία ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές, στέρησε από το λύκο τους φυσικούς του χώρους. Πολλά τεχνικά έργα, η διάνοιξη δασικών δρόμων, τα τουριστικά θέρετρα δεν έλαβαν υπόψη τους και την παρουσία του λύκου. 2. Η επέκταση των βοσκοτόπων εις βάρος των δασικών εκτάσεων, οδήγησε στην υποβάθμιση των βιοτόπων του λύκου και στη μείωση της τροφής του (ελάφι, ζαρκάδι, αγριογούρουνο). Το παράνομο κυνήγι και η λαθροθηρία εξαφάνισε σε κάποιες περιοχές τα θηράματα των λύκων και έτσι κάποιες αγέλες αναγκάζονται να αναζητήσουν τη τροφή τους σε σκουπιδότοπους. 3. Η παράνομη θανάτωση λύκων από ορισμένους κτηνοτρόφους για την προστασία των κοπαδιών τους αποτελεί το σημαντικότερο κίνδυνο για την επιβίωση του είδους. 4. Παρατηρείται το φαινόμενο της παράνομης κατοχής λύκων από ιδιώτες, με τη δικαιολογία ότι χρειάζονται έναν "άγριο και δυνατό φύλακα". Στην Ελλάδα από το 1993 ο λύκος συμπεριλήφθηκε στη λίστα των προστατευόμενων ειδών και απαγορεύτηκε η χρήση δηλητηρίων για την εξόντωσή του. Την τελευταία δεκαετία ο πληθυσμός του λύκου στη χώρα μας έχει σταθεροποιηθεί, αλλά ο κίνδυνος εξαφάνισής του υπάρχει ακόμη. Ο Αρκτούρος είναι ένας σύλλογος που δραστηριοποιείται από το 1998 για τη διατήρηση των πληθυσμών του λύκου σε όλη την Ελλάδα καθώς και για τη βελτίωση της σχέσης λύκου και ανθρώπου. Έχει δημιουργήσει το καταφύγιο του λύκου στην Αγραπιδιά της Φλώρινας για τη φιλοξενία λύκων που προέρχονται από αιχμαλωσία. Ακόμη, στον Αετό Φλώρινας υπάρχει ο Σταθμός του Περιβαλλοντικού Κέντρου όπου οι λύκοι δέχονται κτηνιατρική περίθαλψη πριν πάνε στο καταφύγιο. Το καταφύγιο είναι μια ειδικά περιφραγμένη ημιορεινή δασική έκταση περίπου 70 στρεμμάτων, στην οποία θα ζήσουν οι λύκοι αυτοί το υπόλοιπο της ζωής τους. Έχοντας εξοικειωθεί απόλυτα με τη ανθρώπινη παρουσία, μακριά από το φυσικό τρόπο επιβίωσης μιας αγέλης στην φύση, οι λύκοι αυτοί δεν μπορούν να επιβιώσουν μόνοι τους 24

Μύθοι και Παραδόσεις Το όνομά του πιστεύουν πως προέρχεται από τη λέξη "λύκη" που σημαίνει φως. Ο λύκος ήταν το σύμβολο του θεού του φωτός Απόλλωνα, ο οποίος συχνά αναφέρεται ως Λύκειος. Αυτή είναι μια επίκληση του Απόλλωνα ως θεού του φωτός που δηλώνει την καταγωγή των λέξεων λυκόφως και λυκαυγές, δηλαδή το σούρουπο και τη χαραυγή. Στο νότιο άκρο της Ακρόπολης υπάρχουν τα ερείπια του Λυκείου, ενός κτιρίου που χρησιμοποιούνταν ως χώρος λατρείας του θεού Απόλλωνα. Στα νομίσματα του Άργους, την πόλη που προστάτευε ο Απόλλωνας, υπήρχε απεικόνιση του λύκου. Στο μαντείο των Δελφών, το πιο φημισμένο ιερό του Απόλλωνα, υπήρχε στην είσοδο ένας μπρούτζινος λύκος. Ο λύκος αποτελεί βασικό πρωταγωνιστή σε πολλούς μύθους του Αισώπου, καθώς και στις παραδόσεις, στις παροιμίες και στα παραμύθια της νεότερης Ελλάδας. Στα παραμύθια πάντα είναι ο κακός που στο τέλος τιμωρείται. Μερικά από αυτά είναι: Η Κοκκινοσκουφίτσα, Ο λύκος και τα επτά κατσικάκια, Τα τρία γουρουνάκια. Επιστημονικό όνομα: Κοινό όνομα: Τάξη: Οικογένεια: Βάρος: Ύψος: Μήκος: Χρώμα: Μέσος όρος ζωής: Χαρακτηριστικά: Αναπαραγωγή: Βιότοπος: Τροφή: Κίνδυνοι - Απειλές: Ταυτότητα Canis lupus Γκρίζος λύκος Σαρκοφάγα Κυνοειδή Ως 60 κιλά. Ως 90 εκατοστά. Φτάνει το 1 με 1,5 μέτρο. Καφέ τρίχωμα και γκρίζα ράχη. Η διάρκεια ζωής του είναι 8-16 χρόνια. Θυμίζει πολύ ένα μεγάλο άγριο σκύλο. Ψηλά πόδια και φαρδιά πέλματα στραμμένα προς τα έξω. Το κρανίο του είναι μεγάλο σε σχέση με το σώμα του. Έχει 42 δόντια και μεγάλους κυνόδοντες. Η όσφρηση είναι η ισχυρότερη αίσθηση του λύκου. Ζευγαρώνουν νωρίς την άνοιξη. Μετά από εγκυμοσύνη 2 μηνών η λύκαινα γεννάει 3-7 μικρά. Προτιμά τα μεγάλα πυκνά δάση σε μεσαία έως μεγάλα υψόμετρα. Μερικές φορές όμως πηγαίνει και σε πεδινές περιοχές που γειτονεύουν με δάση. Τρώει κυρίως άγρια φυτοφάγα (ελάφι, ζαρκάδι, αγριογούρουνο, αγριόγιδο), διάφορα μικρά θηλαστικά και κτηνοτροφικά ζώα (πρόβατα, γίδια). Τρώει όμως και φρούτα όπως σταφύλια, μούρα και σύκα. Η καταστροφή των βιότοπων του λύκου από ανθρώπινες δραστηριότητες, το παράνομο κυνήγι, η λαθροθηρία, η παράνομη θανάτωση λύκων και η παράνομη κατοχή λύκων από ιδιώτες είναι οι βασικοί κίνδυνοι. Στην Ελλάδα θεωρείται πια, προστατευόμενο είδος. 25

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΥΚΟΥΣ - Ο λύκος κι αν εγέρασε κι άσπρισε το μαλλί του, ούτε τη γνώμη άλλαξε ούτε την κεφαλή του. - Έβαλαν το λύκο να φυλάει τα πρόβατα. - Ο λύκος απ' τα πρόβατα τα μετρημένα τρώει. - Ο λύκος έχει το όνομα και η αλεπού τη χάρη. - Ο λύκος τη φωλιά του δεν τη μαγαρίζει. - Ο λύκος ή φάγει ή δε φάγει απ' όλους κυνηγιέται. - Αν φοβόταν ο λύκος το χειμώνα θα έφτιαχνε και τράγια κάπα. - Θρέψε λύκο το χειμώνα να σε φάει το καλοκαίρι. - Στη μάντρα ο λύκος όταν μπει, θ' αρπάξει του φτωχού τ' αρνί. - Πρόβατα με πολλά αφεντικά τα τρώει ο λύκος. - Όποιος κάνει παρέα με λύκους μαθαίνει να ουρλιάζει. - Κυνηγούν οι τσοπάνηδες το λύκο, τον κυνηγάει κι ο γύφτος. - Είναι τρελό το πρόβατο που εξομολογιέται στο λύκο. - Περισσεύει απ' το λύκο για να φάει κι η αλεπού; - Ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται. - Γλίτωσε από του λύκου το στόμα. - Να σε φάει ο λύκος. - Πάει μονοκόμματος σα λύκος - Έξω αρνί και μέσα λύκος. - Έρμα μαντριά γεμάτα λύκους. - Όποιο φεύγει απ' το κοπάδι ή του λύκου ή του ψόφου. - Ο λύκος μπορεί να έχασε τα δόντια του μα όχι το χούι του (αγγλική, γαλλική). - Ο λύκος άλλαξε το μαλλί του αλλά μένει όπως ήταν (γερμανική). - Ο λύκος άλλαξε την τρίχα του, όχι όμως το βίτσιο του (ιταλική). - Ο λύκος χάνει τα δόντια του αλλά όχι τα μυαλά του (ισπανική). 26

1. Κυκλώνω τη σωστή απάντηση: 1. Ο λύκος ανήκει στην τάξη των α) Παμφάγων β) Σαρκοφάγων γ) Φυτοφάγων 2. Το είδος του λύκου που ζει στη χώρα μας είναι α) Κόκκινος λύκος β) Άσπρος λύκος γ) Γκρίζος λύκος 3. Η ισχυρότερη αίσθηση του λύκου είναι α) Όσφρηση β) Αφή γ) Όραση 4. Συγγενικά ζώα με το λύκο είναι α) Αρκούδα β) Κογιότ, Ντίνγκο γ) Ελάφι, ζαρκάδι 5. Το βάρος του λύκου είναι ως α) 100 κιλά β) 25 κιλά γ) 60 κιλά 6. Οι αγέλες που σχηματίζουν οι λύκοι στην Ελλάδα περιλαμβάνουν συνήθως α) 30 μέλη β) 6-7 μέλη γ) 2-3 μέλη 7. Μετά από εγκυμοσύνη 2 μηνών η λύκαινα γεννάει α) 3-7 μικρά β) 1 μικρό γ) 10 μικρά 2. Σημειώνω Χ στις σωστές φράσεις: Οι λύκοι ζουν ο καθένας μόνος του, όχι σε κοινωνικές ομάδες. Κυνηγά συνήθως τη νύχτα, ενώ την ημέρα κρύβεται σε κοιλότητες βράχων. Σε κάθε αγέλη υπάρχει ένα κυρίαρχο ζευγάρι. Το παράνομο κυνήγι και η λαθροθηρία εξαφάνισε σε κάποιες περιοχές τα θηράματα των λύκων. Οι λύκοι ζευγαρώνουν το χειμώνα. Ζει κυρίως στις ορεινές περιοχές της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας. ΝΑΙ ΟΧΙ 3.Αντιστοιχίζω τις λέξεις με τη σωστή σημασία τους: Λύκη Λυκόφως Λυκαυγές Λυκοφιλία Λύκαινα Λυκοφωλιά Λυκόπουλο Λύκειον Το σούρουπο Το θηλυκό του λύκου Ναός του Απόλλωνα Φως Η φωλιά του λύκου Ψεύτικη φιλία Το χάραμα Το μικρό του λύκου 27

Ευρωπαϊκό ελάφι Το ελάφι ανήκει στην οικογένεια των «ελαφιδών». Είναι ένα χαριτωμένο ζώο, ήμερο με πολύ εκφραστικά μάτια. Έχει τρίχωμα καστανοκόκκινο και αποτελείται από απαλό χνούδι και χοντρές τρίχες. Έχει κοντή ουρά, το ύψος του αρχίζει από 30 εκ. και φτάνει ως τα 2,50 μ. Το βάρος του φτάνει ως τα 150 κιλά. Έχει ωραία σωματική κατασκευή και στηρίζεται σε τέσσερα λεπτά αλλά δυνατά πόδια. Ζει στα δάση και στα βουνά. Στην Ελλάδα έχουν μείνει ελάφια στη Ροδόπη και στην Πάρνηθα. Τα ελάφια είναι ζώα χορτοφάγα και, συνήθως, βγαίνουν τη νύχτα για να βοσκήσουν. Τρώνε χλόη, κλαδάκια, φύλλα, καρπούς και ρίζες. Το περίεργο είναι πως το φθινόπωρο, που είναι η περίοδος του κυνηγιού, αυτά το καταλαβαίνουν, γίνονται ιδιαίτερα προσεκτικά και σχεδόν δε βγαίνουν από το δάσος. Όταν τα ελάφια καταδιώκονται τρέχουν πάρα πολύ γρήγορα και κάνουν μεγάλα πηδήματα. Έχουν καλή ακοή, όσφρηση και όραση. των δέντρων. Είναι πολύ κοινωνικά ζώα και μετακινούνται σε κοπάδια αναγνωρίζοντας ένα κοινό αρχηγό. Την άνοιξη τα θηλυκά γεννάνε 1 ως 2 ελαφάκια που με ιδιαίτερη αγάπη τα φροντίζουν όλο το καλοκαίρι και το φθινόπωρο. Στους 8 μήνες, αρχίζουν τα αρσενικά να βγάζουν κέρατα που τ' αλλάζουν κάθε χρόνο (πέφτουν το φθινόπωρο και βγαίνουν την άνοιξη). Αυτά τα κέρατα λέγονται «κλαδιά» γιατί μοιάζουν με τα κλαδιά Εχθροί : Ο λύκος και για τα μικρά, γηραιά, ασθενικά άτομα η αγριόγατα και η αλεπού. Το ελάφι σαν ζώο απειλείται να εξαφανιστεί. Σε λίγα μέρη δημιούργησαν ειδικές συνθήκες ώστε να το προφυλάγουν από τα βόλια των κυνηγών για τους οποίους είναι ένα εκλεκτό θήραμα, γιατί έχει πολύ νόστιμο κρέας που πουλιέται πανάκριβα, αλλά γιατί χρησιμοποιούν ακόμα και το δέρμα και τα κέρατά του για την κατασκευή διαφόρων αντικειμένων. Μυθολογία: Από την αρχαιότητα είναι γνωστό το ελάφι. Πολύς λόγος γίνεται για το ελάφι της Κερύνειας που ζούσε στα δασωμένα φαράγγια κι ήταν αφιερωμένο στη θεά του κυνηγιού, την 'Aρτεμη. Το ελάφι αυτό είχε χάλκινα πόδια και χρυσά κέρατα και κανένας δεν κατάφερνε να το φτάσει στο τρέξιμο. Τούτο ήταν το ελάφι που διέταξε τον Ηρακλή ο Ευρυσθέας να του το φέρει ζωντανό. Ο 28