ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑΣ. Πάνος Θεοδωρίδης ΑΘΗΝΑ

ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑΣ Πάνος Θεοδωρίδης ΑΘΗΝΑ

Περιεχόμενα TI EINAI O ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ... 3 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ... 4 Ο ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 6 ΤΟ ΝΕΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... 8 ΟΔΗΓΗΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 1: Ο ΞΕΝΩΝΑΣ... 11 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ... 11 ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ... 18 ΟΔΗΓΗΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 2: ΕΣΤΙΑΣΗ & ΑΛΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ... 31 LEADER ΤΟΠΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... 31 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ... 34 2

TI EINAI O ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο Αγροτουρισμός, όπως έξυπνα αστειεύτηκαν οι ειδικοί, είναι «η καλλιέργεια τουριστών στο χωράφι». Στην ουσία είναι κάθε προσοδοφόρα δραστηριότητα που γίνεται σε μια φάρμα ή σε ένα εκτροφείο, έχοντας ως στόχο την ψυχαγωγία και την εκπαίδευση των επισκεπτών. Ο Αγροτουρισμός είναι μια μορφή τουρισμού της υπαίθρου, που επινοήθηκε τη δεκαετία του 60, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Αμερική. Στην Αμερική, η εξάπλωση του πληθυσμού σε φάρμες, η ανάπτυξη της αυτοκινητοβιομηχανίας και η προσοχή που δόθηκε στις καλλιέργειες μετά το κραχ και το new deal, οδήγησε πολλούς κατοίκους πόλεων στην αναπόληση σκηνών του αγροτικού και κτηνοτροφικού βίου, κίνημα που ενισχύθηκε από το σινεμά και τη λογοτεχνία. Μετά το 60,η ιππασία σε φάρμες και η επίσκεψη σε μικρούς ζωολογικούς κήπους αποτελούσαν αγαπητές συνήθειες. Ακολούθησε η περίοδος των διανυκτερεύσεων σε αγροτικές κατοικίες, οι οποίες περιλάμβαναν πρωινό με τους ιδιοκτήτες, με φρέσκα είδη από το χωράφι και τη φάρμα. Γρήγορα μετατράπηκαν τα ειδικά ταξίδια για τη γεωργία σε δημοφιλή τουριστικά πακέτα. Σήμερα, η ζήτηση αυτής της μορφής τουρισμού, επεκτείνεται σε πολλούς τομείς και δραστηριότητες : ιππασία, παρακολούθηση και φωτογράφιση της άγριας ζωής, κυνήγι και ψάρεμα σε προκαθορισμένους τόπους επί πληρωμή, αναζήτηση γεύσεων, αγορές τροφίμων κατευθείαν από τις φάρμες, κατασκηνωτικός τουρισμός, διακοπές σε αγροτόσπιτα και ράντσα, συμμετοχή σε φεστιβάλ μουσικής και αγροτικού πολιτισμού, αναζήτηση γεωργικών προϊόντων σε ειδικές εκθέσεις, ειδικός τουρισμός σε φάρμες για την περίοδο των Χριστουγέννων, σχολικές εκδρομές και πολλά άλλα. Στην Ευρώπη τα ίδια χαρακτηριστικά εμφανίζονται τροποποιημένα, καθώς η τοπική παράδοση είναι εξαιρετικά πλούσια και η κλίμακα των καλλιεργειών μικρότερη. Στο πλαίσιο αυτό ο αγροτουρισμός στηρίζεται σε μικρές και μεσαίες αγροκτηνοτροφικές μονάδες, στην εκμετάλλευση της τοπικής παραγωγής, αλλά επιπλέον στην κατασκευή ή παρασκευή τοπικών χειροτεχνημάτων και προϊόντων, καθώς και σε εκδηλώσεις τοπικού πολιτισμού, που εκτείνονται στις τέχνες και την ψυχαγωγία, αλλά και σε προβολή των ειδικών χαρακτηριστικών κάθε τόπου. Η ανάπτυξη του Αγροτουρισμού ευνοείται από τις συνθήκες που φαίνεται πως επικρατούν στις ημέρες μας: ü Το αγροτικό εισόδημα είναι στάσιμο ή συρρικνώνεται ü Ο τουρισμός έχει αναδειχτεί στην πιο ισχυρή βιομηχανία του πλανήτη 3

ü Ο τουρισμός υπαίθρου τείνει να γίνει η κύρια παροχή εναλλακτικών λύσεων απέναντι στο φαινόμενο του μαζικού τουρισμού ü Είναι σαφής η επιθυμία των ομάδων που προτιμούν τον αγροτουρισμό να μη θεωρούνται τουρίστες, αλλά συλλέκτες εμπειριών και βελτίωσης της ποιότητας ζωής τους. Πάντως σε ολόκληρο τον κόσμο, υπάρχουν τέσσερις γενικές διαπιστώσεις που αξίζει να διαδοθούν, επειδή χαρακτηρίζουν στις μέρες μας ολόκληρο τον εναλλακτικό τουρισμό της υπαίθρου: ü Οι γυναίκες έχουν κυρίαρχο ρόλο στις δραστηριότητες αγροτουρισμού. ü Οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι γενικά είναι ανοιχτοί στην υποδοχή και λειτουργία αγροτουριστικών μονάδων, επειδή αποτελεί επικερδή απασχόληση που διαρκεί πέρα από τις κλασικές σεζόν και αποκτούν καλή σχέση με τους επισκέπτες τους. ü Τα κίνητρα, τα κέρδη, ο τρόπος προσέγγισης και η τεχνική βοήθεια που υφίσταται παγκοσμίως, δεν παρουσιάζει μεγάλες τοπικές διαφορές. ü Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις και ο τρόπος ψυχαγωγίας σε αυτόν τον τύπο τουρισμού, είναι διαδεδομένες δραστηριότητες και δεν επιφυλάσσουν οργανωτικές ή άλλες ιδιαιτερότητες. Γενικά, ο αγροτουρισμός θεωρείται μια επιτυχημένη επιχειρηματική πτυχή του αγροτικού τομέα. Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι ένα ποσοστό της τάξης του 20% του τουρισμού της υπαίθρου καλύπτεται από αγροτικές οικογένειες, που συμπληρώνουν έτσι το εισόδημά τους, κρατώντας την οικογένεια ενωμένη, αφού οι περισσότερες από τις αγροτουριστικές επιχειρήσεις είναι οικογενειακές. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο όρος «αγροτουρισμός» αναφέρεται σε τουριστικές υπηρεσίες που προσφέρονται αποκλειστικά από ΑΓΡΟΤΕΣ. Ωστόσο, το συναφές χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα υποστηρίζεται και από άλλες Ευρωπαϊκές δράσεις. Μέσα από το πρόγραμμα Leonardo, που έχει κυρίως δράσεις δια βίου μάθησης, υπάρχει η AGROTOURNET, ένα δίκτυο για τον αγροτουρισμό που έχει ως στόχους: (1) Σύστημα εκπαίδευσης στον Αγροτουρισμό: Διαδικτυακό πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και κατάρτισης στον τομέα του Αγροτουρισμού σε θέματα όπως: «Ποιοτική εξυπηρέτηση πελατών», «Εμπορία», «Διαχείριση οικονομικού», «Διαχείριση Μονάδων Αγροτουρισμού», και «Ηλεκτρονική τεχνολογία». (2) Σύστημα προώθησης της Αγοράς Αγροτουρισμού: Βίντεο και έντυπο υλικό με πειστική επιχειρηματολογία προς χρήση από τους αρμόδιους κυβερνητικούς φορείς και τους κοινωνικούς εταίρους με στόχο την προώθηση της κουλτούρας του αγροτουρισμού.(3) Δίκτυο Μελών Αγροτουρισμού: Διαδικτυακή οργάνωση μελών για την προώθηση των συμφερόντων τους μέσω ηλεκτρονικών υπηρεσιών που θα παρέχει ο διαδικτυακός χώρος www.agrotour.net. Οι υπηρεσίες αποτελούνται από το «Σύστημα ηλεκτρονικής διαχείρισης πελατολογίου», το «Σύστημα κατάρτισης και εργοδότησης» για εντοπισμό αναγκών και ευκαιριών κατάρτισης καθώς, και θέσεων εργασίας στον Αγροτουρισμό, και το «Σύστημα 4

αξιολόγησης επαγγελματικών δεξιοτήτων» για την προώθηση της πιστοποίησης προσόντων που αποκτούνται στον αγροτουρισμό. (4) Πιστοποίηση προσόντων αγροτουρισμού: Σύστημα επιβεβαίωσης των επαγγελματικών δεξιοτήτων που αποκτούνται στον αγροτουρισμό και παροχής επικυρωμένης βεβαίωσης από τη Διοικούσα Επιτροπή του Δικτύου Μελών Αγροτουρισμού. Το δίκτυο εντάσσεται σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα, και η συμμετοχή σε αυτό είναι προαιρετική. Όλα τα σχετικά με το πρόγραμμα υποστήριξης του αγροτουρισμου, στην διεύθυνση http://www.tringos.eu/agrotournet/el/agrotourism- web- directory Κάθε χώρα αναπτύσσει το δικό της σκεπτικό. Η Ιταλία και η Μεγάλη Βρετανία έχουν παράδοση στον αγροτουρισμό, η δεύτερη κλίνει και προς συνδυασμό με οικοτουρισμό. Μεθοδική και πιο «κρατική» από όλες τις χώρες είναι η Κύπρος, που κατάφερε από ένα συγκεντρωτικό μοντέλο προσαρμοσμένο στο νησί, να δημιουργήσει απλές συνταγές και μεθόδους, συχνά επιτυχημένες. Στην Αμερική, υπό τον όρο Agritourism καλύπτεται ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, συνδεδεμένο πάντως με την γεωργική παραγωγή, ως τμήμα της αμερικανικής οικονομίας. Κυριολεκτικά «καλλιεργούν τουρίστες στους αγρούς». Καλή εισαγωγή προσφέρει η ιστοσελίδα http://ric.nal.usda.gov/rural- tourism. Υπάρχουν επίσης εκδόσεις του World Tourism Organization, ( http://www2.unwto.org/ ) και του ICOMOS, ως τεχνικού συμβούλου της UNESCO. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εκδηλώνει η ΝΑ Ασία, καθώς η παράδοσή τους σε αγροτικά προϊόντα αποδεκτά από τον δυτικό κόσμο, συνδυάζεται με την εμπορική της ανάπτυξη. Ικανοποιητική ενημέρωση για τον Ιταλικό αγροτουρισμό παρέχεται στον κόμβο http://www.agriturismo.it/en/. Η χώρα παρουσιάζεται ανά περιφέρειες, που έχουν διαφορετική τοπική νομοθεσία (ανάλογα με το ανάγλυφο του εδάφους, το κλίμα, τις καλλιέργειες κλπ) και ανά κατηγορίες καταλυμάτων και δραστηριοτήτων, ώστε να είναι ευκρινής η ποσοστιαία συμμετοχή του αγροτουρισμού στο ιταλικό τουριστικό προϊόν. Μετά την περιφερειακή παρουσίαση, ακολουθεί λεπτομερής οδηγός όλων των αγροτουριστικών και συναφών επιχειρήσεων, ακόμη και οι τιμές των διανυκτερεύσεων, παραπομπή σε άλλες ιστοσελίδες κλπ. Ο Κυπριακός αγροτουρισμός είναι εξαρχής μια «κάθετη» επιχείρηση, η οποία έχει κυκλοφορήσει μια σειρά πολύ κατατοπιστικών οδηγιών για τους επιχειρηματίες, τους τουρίστες, τους αγρότες κλπ, που καταλήγει σε παρουσίαση όλων των επιχειρήσεων αυτού του τύπου. Η ειδοποιός διαφορά είναι ότι η Κύπρος προχώρησε κατ αρχάς στην ανάδειξη «παραδοσιακών οικισμών» διαφόρων τύπων και στη συνέχεια υποστήριξε σε επίπεδο χωριού την ανάπτυξη και αξιοποίηση αναπαλαιωμένων παραδοσιακών κατοικιών. Για την ώρα, οι τέσσερις περιφέρειες της χώρας έχουν εντάξει στο πρόγραμμα 51 χωριά. Και εδώ υπάρχει αναφορά σε κάθε ξενώνα, με τιμές και περιγραφές. Επισυνάπτεται συχνά και κατάλογος προϊόντων. Όλη η «κυπριακή εμπειρία» στο portal http://www.agrotourism.com.cy/. 5

Ο ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Οι δημογραφικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη του αγροτουρισμού στην Ελλάδα. Οι ιδιοκτησίες είναι μικρές, το ενδιαφέρον για την ελληνική περιφέρεια και την αγροτική ζωή είναι έντονο από μέρους των κατοίκων των αστικών κέντρων, οι οποίοι στην πλειονότητά τους προέρχονται από αγροτικές οικογένειες πρώτης ή δεύτερης γενιάς και έχουν στην συνείδησή τους εξιδανικευμένο το αίτημα μιας «επιστροφής στην φύση». Αυτή η επιστροφή συμπληρώνει ήδη σχεδόν είκοσι χρόνια στον τόπο μας. Στην Ελλάδα ο αγροτουρισμός ξεκίνησε ουσιαστικά τη δεκαετία του 1990, όταν η Κοινή Αγροτική Πολιτική, ένα σύστημα ευρωπαϊκών επιδοτήσεων υπέρ του Αγροτικού εισοδήματος, δημιούργησε την ανάγκη για νέες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, που υλοποιήθηκαν μέσω ειδικών προγραμμάτων. Η εξελισσόμενη δημιουργία αγροτουριστικών επιχειρήσεων στην Ευρώπη, οδήγησε τον εκδότη Χρήστο Λαμπράκη να συμπεριλάβει τον αγροτουρισμό στα ενδιαφέροντά του. Έκρινε ορθώς ότι μπορούσε να αυξηθεί το αγροτικό εισόδημα και η «ανακάλυψη» από το κοινό των πόλεων μιας άλλης Ελλάδας, θα αναζωογονούσε την ύπαιθρο. Καθώς ήταν σε θέση να προβάλει τη σπουδαιότητά του στην ελληνική πραγματικότητα μέσα από την εκδοτική του δραστηριότητα, σύντομα οι πρωτοβουλίες του είχαν αποτέλεσμα. Ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά το Μάαστριχτ, αναλάμβανε πρωτοβουλίες βελτίωσης της θέσης των αγροτών, μέσα από τα προγράμματα δημιουργίας ξενώνων και βελτίωσης των υποδομών στη ύπαιθρο, η Ελλάδα ξεκίνησε την επιδότηση επιχειρηματικών πρωτοβουλιών σε αυτόν τον τομέα. Oι εταιρικές προσπάθειες που ξεκίνησαν τόσο από το δημόσιο, όσο και από μια ιδιωτική κίνηση που υποστήριζε τις πρωτοβουλίες του αγροτουρισμού, επικοινώνησαν στην κοινή γνώμη, με την βοήθεια και του κόμβου in.gr, τη μεγάλη ποικιλία στον τρόπο ζωής των τοπικών κοινωνιών και έδωσαν τα μέσα σε πολλούς ανθρώπους να ξεκινήσουν επιχειρήσεις στην ελληνική περιφέρεια. Ξενώνες, γυναικείοι τοπικοί συνεταιρισμοί, εγκαταστάσεις ξενάγησης και παρατηρητηρίων σε προστατευόμενες ζώνες, σε ορεινούς όγκους και υδροβιότοπους, πρόσφεραν στο κοινό των πόλεων πόλους έλξης για να περάσουν Σαββατοκύριακα ή και σύντομες διακοπές σε μέρη, όπου μέχρι τότε ήταν αδιανόητο ότι θα προκαλούσαν ταξιδιωτικό ενδιαφέρον. Στις πρωτοβουλίες που ξεκίνησαν από τη δεκαετία του 90', στηρίχτηκε η φήμη των παραδοσιακών χωριών της Ηπείρου, η ζώνη των Πρεσπών, το ενδιαφέρον για λίμνες και ποτάμια, το ενδιαφέρον για τα δέλτα των μεγάλων ποταμών, η αναζήτηση της ιδιαιτερότητας σε πολλά νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου, οι δρόμοι του κρασιού και της ελιάς, ενώ η Επίδαυρος οργάνωνε ήδη από το 1998 το πρώτο φεστιβάλ Αγροτουρισμού που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ωστόσο, αυτή η ελπιδοφόρα «επιστροφή στις ρίζες» σε αρκετές περιπτώσεις φάνηκε να τροποποιείται στην πράξη, όχι υπέρ των αγροτικών κοινωνιών. Συμμετοχή στα προγράμματα στήριξης της υπαίθρου είχαν και έχουν άτομα που δεν είχαν σχέση με αγροτικές ασχολίες. Επιπλέον, η φύση του αγροτουρισμού 6

υποτίθεται πως θα βοηθούσε τις αγροτικές οικογένειες να βελτιώσουν το εισόδημά τους, χωρίς να εγκαταλείψουν τις καλλιέργειες ή τα εκτροφεία τους, καθώς μια νέα πελατεία αναδύονταν δίπλα τους. Συνήθως όμως, οι επενδύσεις που εγκρίθηκαν, είχαν ελάχιστη ή μακρινή σχέση με τον αγροτουρισμό. Πόλεις απέκτησαν πολυτελή ξενοδοχεία, ιδίως για χειμερινά σπορ και τα παραδοσιακά προϊόντα λειτουργούσαν ως «κράχτες» για έναν τρόπο ζωής ξένο προς τον συνήθη τουρισμό υπαίθρου. Μεγάλες επενδύσεις που δεν είχαν σχέση με τον τουρισμό υπαίθρου, απορρόφησαν μεγάλο μέρος της δραστηριότητας πολλών διαχειριστικών υπηρεσιών. Σήμερα, οι επιχειρήσεις με βάση τον αγροτικό χώρο (ξενώνες, παραδοσιακά προϊόντα, συνεταιρισμοί γυναικών, εναλλακτικές μορφές υπαίθριου τουρισμού, παρατηρητήρια στη φύση, ζώνες προστασίας του φυτικού και ζωικού αποθέματος και άλλα) είναι περίπου χίλιες πανελλήνια. Ωστόσο, οι αγρότες δεν εκμεταλλεύτηκαν πλήρως τις δυνατότητες που έδιναν οι χρηματοδοτήσεις, η προβολή και η επικοινωνία της μεσογειακής διατροφής, των παραδοσιακών ξενώνων και η συνένωση των τοπικών δυνάμεων για έναν κοινό στόχο. Η βασική χρηματοδότηση του αγροτουρισμού, η οποία προέρχεται κυρίως από τον FEOGA, δηλαδή από το ταμείο για την υποστήριξη του αγροτικού εισοδήματος, δεν οδήγησε στη διασφάλιση ολιστικής ανάπτυξης, καθώς δεν υιοθετήθηκαν οι καλές πρακτικές που από την δεκαετία του 60 είχαν προκαλέσει την άνθιση του αγροτουρισμού στην Ευρώπη και στην Αμερική. Η βάση των δικαιούχων οικονομικής υποστήριξης διευρύνθηκε, ώσπου έγινε καταχρηστικά μεγάλη. Για παράδειγμα η φιλοξενία επισκεπτών σε ένα αγροτουριστικό κατάλυμα, απαιτεί ποιοτικές προδιαγραφές, οι οποίες ωστόσο, διακρίνονται σαφώς από τη λειτουργικότητα, την πολυτέλεια και τις υπηρεσίες που είναι απαραίτητες ως κορύφωση του μαζικού τουρισμού και των πιο δημοφιλών προορισμών. 7

ΤΟ ΝΕΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η οικονομική κρίση που επηρεάζει την Ευρώπη, αλλά κυρίως την Ελλάδα, ωθεί τους Έλληνες στην ανακάλυψη της επιχειρηματικότητας σε νέες βάσεις και όχι πλέον ως μια επιδοτούμενη δραστηριότητα με εξασφαλισμένη πελατεία, ούτε φυσικά, ως μόδα. Χωρίς να έχει μειωθεί η ανάγκη για επιχειρηματικότητα, προέχει να βρεθούν εναλλακτικές πηγές προσοδοφόρων επιχειρήσεων, που δεν θα βασίζονται αναγκαστικά σε πολύ δαπανηρές επενδύσεις και άμεσης απόσβεσης αποτελέσματα. Με λίγα λόγια, ήρθε η ώρα ενός αγροτουρισμού που θα βασιστεί στις πρώτες αρχές και στα βασικά κριτήρια της λειτουργίας του. Το Ίδρυμα Λαμπράκη, ξεκινά μια πρωτοβουλία ενημέρωσης και παροχής προς όλους ενός «οδικού χάρτη», στον οποίο αποτυπώνονται τα στάδια προσέγγισης μιας αγροτουριστικής επιχείρησης, αναλαμβάνοντας να επικαιροποιεί ή να αναθεωρεί ζητήματα που θα προκύπτουν από ενδεχόμενες αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο και στις πηγές χρηματοδοτήσεων. Ξεκινά με τη βασική αρχή να γίνει ο κάθε Δήμος της χώρας, μακριά από επιχειρηματικές περιπέτειες, ο ουσιαστικός σύνδεσμος μεταξύ Περιφέρειας και εμπλεκομένων Υπουργείων, μεταξύ αγρότη- επενδυτή και του δαιδάλου που έχει να αντιμετωπίσει στην πορεία του προς μια αγροτουριστική επιχείρηση. Και ο λόγος είναι απλός: κάθε Δήμος, με τις υπηρεσίες και τη γνώση των τοπικών συνθηκών, των φυσικών και ανθρώπινων πόρων, γνωρίζει με ακρίβεια (ή μπορεί να προσεγγίσει πιο εύκολα) το δυναμικό που διαθέτει. Το πολιτιστικό του απόθεμα, τα δίκτυα που μπορεί να διαμορφωθούν, την κατάσταση των υποδομών, τον τουρισμό και τα αξιοθέατα της περιοχής του, την προϊστορία και την εξέλιξη των ομόλογων επιχειρήσεων που ενεργοποιούνται στα όριά του, τους ανέργους και τις ευπαθείς ομάδες. Ο Δήμος, εφοδιασμένος με ένα εργαλείο όπως η παρούσα μελέτη (μαζί με μία πιλοτική εφαρμογή αυτοψίας που παρέχεται επίσης από το Ίδρυμα, σε περιοχή της επιλογής του Δήμου) και με τη συσσωρευμένη εμπειρία των στελεχών του, είναι σε θέση να οδηγήσει τον επενδυτή, μέσα από τις προκαθορισμένες επιχειρησιακές διαδρομές που καθορίζει το κράτος μέσω των Υπουργείων και της Περιφέρειας, προς τον κατάλληλο άξονα, πάνω στον οποίο κινηθεί με ασφάλεια και βεβαιότητα. Ένας Δήμος που συμμετέχει ενεργά στη ζωή της ευρύτερης Περιφέρειάς του και γνωρίζει όσο κανείς την τοπική κοινωνία, διαθέτει μια σειρά εργαλείων προσέγγισης και υπέρβασης επιμέρους σταδίων, δουλεύοντας φυσικά σε πολλαπλά επίπεδα: (α) Εκτιμά τις προθέσεις του επενδυτή και του γνωστοποιεί μέσα από το επιχειρησιακό του πρόγραμμα, τις προγραμματισμένες δράσεις που μπορούν να αναπτυχθούν και κατά πόσον οι προθέσεις του είναι συμβατές με την πραγματικότητα. Οι οχλούσες χρήσεις, οι αρχαιολογικοί χώροι, οι ζώνες περιβαλλοντικής προστασίας, οι όροι δόμησης και οι επιμέρους διατάξεις, είναι πληροφορίες που απαλάσσουν τον επενδυτή από μάταιες προσπάθειες, ή τον κατευθύνουν ανάλογα. 8

(β) Παρέχει στα ιδιωτικά γραφεία Συμβούλων Έργων ή επενδύσεων, αντικειμενικά επίσημα στοιχεία, ώστε να μειωθεί το κόστος αναζήτησης αυτών των στοιχείων και επομένως, οι παρεχόμενες υπηρεσίες. Ως αποτέλεσμα, οι Σύμβουλοι θα μπορούν πιο άνετα να οδηγήσουν τους πελάτες τους σε ξεκάθαρες λύσεις που προέρχονται από ακριβή και επικαιροποιημένα στοιχεία. (γ) Λειτουργεί ως βάση εξειδίκευσης του συντονιστικού έργου της Περιφέρειας, παρέχοντας υλικό από αυτοψίες, κατόπιν ανάλυσης και επεξεργασίας των οδηγιών και τιςων προτεραιοτήτων της. (δ) Κυρίως, είναι ο μοναδικός φορέας που μπορεί να συντονίσει τοπικά ένα σύνολο δράσεων, καταγράφοντας και αναλύοντας τη δυνατότητα και πιθανότητα ίδρυσης clusters στα όρια του Δήμου, αλλά και πέρα από αυτά, με συνέργειες άλλων δήμων και φορέων. (ε) Τέλος, ο Δήμος είναι πολύ σπουδαίος συντελεστής μεταξύ παραγωγών, επενδυτών, αυτοδιοίκησης και Δημοσίου, ώστε να επιτευχθούν οι απαραίτητες συνέργειες που στο μέλλον θα αναδείξουν τη χώρα μας σε βασικό προορισμό. Είναι ο βασικός ευεργετούμενος φορέας, που μπορεί να δημιουργήσει τις συνθήκες για τη συνεργασία μεταξύ επιχειρηματιών, παραγωγούς και άλλους ενδιαφερόμενους για να συμφωνηθεί ένα Συμβόλαιο Ποιότητας τοπικού προϊόντος, ένας παραγωγικός κόμβος σε ένα υπάρχον δίκτυο, να συμβάλει θετικά στην κατεύθυνση της συμβολαιικής γεωργίας, ή να αναπτύξει περιβαλλοντικές δράσεις σε συνεννόηση με την Περιφέρεια, για έμμεση στήριξη του αγροτουρισμού και επιλεγμένων μορφών τουρισμού υπαίθρου, μέσα από την ένταξη σε προγράμματα υποδομών, κατασκευών και εργαλείων ανάπτυξης μέσω του επιχειρησιακού προγράμματός του. Ο αγροτουρισμός ευνοεί την επαφή με τη φύση και δεν έχει μαζικότητα. Δεν έχει στόχο την κίνηση και τα εμπορικά πλεονεκτήματα ενός θεματικού πάρκου. Η βοήθεια των απασχολούμενων με τον αγροτουρισμό και τις κατηγορίες που η ελληνική νομοθεσία περιλαμβάνει σε αυτή τη μορφή τουρισμού, δεν προέρχεται από τη συνεργασία με τους επαγγελματίες της υποστήριξης της ξενοδοχειακής οργάνωσης, αλλά από συστήματα συνεργασίας, και δίκτυα αλληλοκάλυψης, τα λεγόμενα clusters που αποτελούνται από ομοειδείς ή συναφείς επιχειρήσεις, οι οποίες αναλαμβάνουν έγκυρα και με προδιαγραφές ένα τμήμα της απαραίτητης οργάνωσης ενός αγροτουριστικού πλαισίου, βοηθώντας τους ξενώνες, τις ταβέρνες, τις ξεναγήσεις, τις διαδρομές, τις αγορές αναμνηστικών και χρήσιμων ειδών, τα ψυχαγωγικά δρώμενα, το πολιτιστικό απόθεμα την παράδοση και τις εκδηλώσεις να έρθουν σε συνάφεια, να βοηθηθούν μεταξύ τους, ώστε ο επισκέπτης, η οικογένεια, μια ομάδα φίλων, μια τάξη ενός σχολείου, να αισθανθούν μέλη της τοπικής κοινωνίας και να συμβάλουν στην καλή της φήμη. Ο αγροτουρισμός, όπως έχει εξελιχθεί η ελληνική αγορά, δεν μπορεί να επικαλύψει άλλες δραστηριότητες και να τις αντικαταστήσει πλήρως. Δεν είναι στόχος του, για παράδειγμα, να ελέγξει ένα μόνιμο κύμα μαζικού τουρισμού, όπου έχει επικρατήσει από άλλες διαδικασίες και πρακτικές. Οι επιπτώσεις του μαζικού τουρισμού δεν 9

επηρεάζονται παρά μόνο από το διεθνές τουριστικό χρηματιστήριο. Ωστόσο, επιτρέπεται και στον εναλλακτικό τουρισμό να υπάρξει. Επίσης, σε κάποιο βαθμό, μπορεί να εκμεταλλευτεί την ύπαρξη μεγάλου πλήθους επισκεπτών, προβάλλοντας πιστοποιημένα τοπικά προϊόντα. Ο αγροτουρισμός είναι στην ουσία νησίδες ποιότητας, κάλου και ενδιαφέροντος φαγητού, σε λογικές τιμές και σε περιβάλλον καθαριότητας και πιστοποιημένων υπηρεσιών, που υπόκειται σε τακτική επιθεώρηση και υποβοηθείται μέσα από δίκτυα και ένταξη σε διάφορες μορφές συνεργασίας και εταιρικές συμπράξεις. 10

ΟΔΗΓΗΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 1: Ο ΞΕΝΩΝΑΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ Η προετοιμασία μιας επένδυσης έχει ως στόχο να δημιουργήσει ένα Προφίλ της περιοχής και ένα ακριβές πορτρέτο του επενδυτή. Τα παρακάτω στοιχεία είναι καταγεγραμμένα ώστε να αποτελέσουν οδηγό της επένδυσης και όχι διαφημιστική προβολή της περιοχής που σχεδιάζεται η επένδυση των καλών προθέσεων των ενδιαφερομένων. Είναι καλό να δημιουργηθεί από το Δήμο ένα προφίλ της περιοχής του, που θα δίνει ακριβή και αντικειμενικά στοιχεία και περιγραφές που θα έχουν στόχο την πρόληψη περιπετειών και την επισήμανση προβλημάτων. Το προφίλ της Περιοχής είναι ένα εσωτερικό έγγραφο που κατευθύνει τον επενδυτή στα υπέρ και τα κατά μιας επένδυσης, συχνά οδηγώντας τον σε μερική αναθεώρηση κάποιων σκέψεών του, ώστε να γλυτώσει χρόνο και χρήμα. Εάν ο Δήμος είναι σε θέση να δώσει μόνο τα στοιχεία, χωρίς άλλη επεξεργασία, είναι ασφαλές να αναθέσει σε ένα ειδικό γραφείο να συντάξει το Προφίλ της Περιοχής, και να χρεώνει τις υπηρεσίες Προφίλ στον επενδυτή. Ο ΤΟΠΟΣ Περιοχή (περιφέρεια, δήμος, διαμέρισμα) Ακριβείς ονομασίες πόλεων, κωμοπόλεων και χωριών, με οικισμούς και συνοικισμούς. Διοικητική διαίρεση και σημερινή διάρθρωση κατά το πρόγραμμα Καλλικράτης. Ενδεχομένως και εφόσον υπάρχει ιστορικό, αναγραφή των διαφόρων διοικητικών μορφών της περιοχής. Γεωγραφικές και γεωφυσικές ορίζουσες Σύντομη περιγραφή των γεωφυσικών δεδομένων της περιοχής (ανάγλυφο εδάφους) φύση εδάφους, πετρώματα, χαρακτηρισμός εδάφους κατά περιοχές (ορεινό, ημι- ορεινό, πεδινό). Αναλυτικά ο υδάτινος πλούτος, τα πλημμυρικά φαινόμενα και σε τι οφείλονται, σεισμικότητα, βασικά μετεωρολογικά στοιχεία, ποσοστά υγρασίας, συνθήκες μικροκλίματος (όπου παρατηρήθηκαν), υδατοκρίτες και επίδραση άλλων περιοχών ή προς άλλες περιοχές. Επικρατούσα χλωρίδα και πανίδα, τοπικά φυτά, δάση και χαρακτηρισμοί, προστατευόμενα ζωικά και φυτικά είδη, δρόμοι αποδημητικών, περιβάλλον γενικά, καλλιέργειες και εκτροφές (με σύντομο ιστορικό). Ειδική παράγραφος σε σχέση με τη θάλασσα ή μεγάλες λίμνες, ποταμούς, κλπ, αλλά και ειδικά χαρακτηριστικά ορεινών όγκων, δυσχερειών λόγω κλίματος, προσβάσεων κλπ. Ειδική περιοχή επένδυσης Οικόπεδο ή κτίσμα. Κατάσταση, προσανατολισμός, περιληπτική περιγραφή επένδυσης (ξενώνας, δυναμικότητα, είδος εστίασης, άλλη δραστηριότητα) βασικές αποστάσεις από χαρακτηριστικά σημεία του περιχώρου (κέντρο πλησιέστερου οικισμού, υποδομές υγείας, ασφάλειας, διοίκησης κλπ) 11

Αναπτυξιακό ιστορικό περιοχής Επενδύσεις, κατασκευές, υποδομές, σημαντικά ιστορικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά (π.χ έλευση εργατών από άλλες περιοχές). Τοπικά προγράμματα υπό μορφή (α) κτιριακών έργων, (β) βελτίωσης υποδομών και (γ) προγραμμάτων επιμόρφωσης και ανεργίας. Συμμετοχή της περιοχής σε ευρύτερα δίκτυα ή υπερτοπικά προγράμματα (διέλευση φυσικού αερίου, φωτοβολταϊκά, ένταξη σε ζώνες περιβαλλοντικής προστασίας). Σύντομη αναφορά σε αποτελέσματα προγραμμάτων που έχουν ήδη υλοποιηθεί ή είναι σε διαδικασία ολοκλήρωσης. Έργα ΕΣΠΑ και προβλέψεις για το μέλλον (2014-2020). Γενικά περιεχόμενα που αφορούν είτε τις εθνικές στρατηγικές μελέτες για την περιοχή, είτε βάση του πρόσφατου επιχειρησιακού προγράμματος. Χρονίζουσες εκκρεμότητες, όπως ύδρευση, άρδευση, εναλλακτικές καλλιέργειες, βιολογικοί καθαρισμοί, ανακύκλωση, διαχείριση λατομείων, προβλέψεις κλπ. Είναι καλό αυτές οι αναφορές να συναρτηθούν υποσημειώνοντας την αρμοδιότητα του φορέα που τα παρακολουθεί (υπουργεία, γενικές γραμματείες, περιφέρειες). Επίσης, για κάθε αναπτυξιακή πρωτοβουλία, να αναγράφεται η γεωγραφική ζώνη και οι περιβαλλοντικά προστατευόμενες περιοχές. Το τμήμα αυτό κλείνει με στατιστικά οικονομικά στοιχεία από την ΕΣΥΕ και άλλες πηγές, ειδικά για την ανεργία και άλλα χαρακτηριστικά που ενδιαφέρουν. Εξέταση του περιβάλλοντος υποδοχής της επένδυσης Ουσιαστικά είναι η καταγραφή του πολιτιστικού περιβάλλοντος, των επιχειρήσεων ψυχαγωγίας, τα θεάματα και τα φεστιβάλ. Είναι πολύ σπουδαίο να καταγράφουν τα δρώμενα, τους χώρους και το πολιτιστικό απόθεμα αλλά και το σύγχρονο πολιτισμό ως προς την φυσική προσβασιμότητα που διαθέτει η περιοχή και η γειτνίασή της με μνημεία ή δρώμενα που ενδεχομένως ανήκουν σε άλλη διοικητική ενότητα (λόγου χάρη, το πολιτιστικό περιβάλλον της Μάνης ή της Ροδόπης δεν επηρεάζεται από διοικητικά σύνορα). Αναφέρονται προσεγγιστικά και όχι εξαντλητικά (αφού ο κάθε τόπος μπορεί να διαθέτει και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.) Οι κηρυγμένοι αρχαιολογικοί επισκέψιμοι χώροι. Τα πλησιέστερα μουσεία (ακόμη και εκτός διοικητικών ορίων της περιοχής) συλλογές και αίθουσες πολιτισμού. Οι πιο γνωστές στην Περιφέρεια ή στη χώρα, εκδηλώσεις, επέτειοι, ευκαιρίες μεγάλων συναθροίσεων, λαϊκά πανηγύρια, θρησκευτικά δρώμενα και τελετές. Σε μία δεύτερη αναλυτική έκθεση, παρατίθενται βασικά δημογραφικά στοιχεία, πληροφορίες για τον πληθυσμό (απασχόληση, κοινωνικές συνήθειες, ιδιαιτερότητες) και βέβαια οι λεπτομερείς καταγραφές συνταγών, ηθών και εθίμων που έχουν επιβιώσει ή αναβιώνουν, σε συνδυασμό με τις υπάρχουσες πολιτιστικές υποδομές και συσπειρώσεις πολιτών (σύλλογοι, σωματεία, ενώσεις, οργανισμοί, αίθουσες, δυναμικότητες, διαχρονικές εκδηλώσεις) στατιστικά του πολιτισμού: επισκέψεις, εισιτήρια, εκτιμήσεις δαπανών, ελλείψεις, τεχνικά χαρακτηριστικά, στατιστικές προσέλευσης, ανταποδοτικότητα (πόσα έργα αναπτύσσονται έναντι πόσων εσόδων) και λοιποί προγραμματισμοί. Προτάσεις περιπάτων, διαδρομών, ανά κατηγορία εναλλακτικών τουριστικών στόχων. Τέχνες, γράμματα, πολιτισμός, εμπόριο, διοίκηση, αρχιτεκτονικοί τύποι. 12

Τρίτο σημαντικό κεφάλαιο του περιβάλλοντος υποδοχής είναι η συσχέτιση των καλλιεργειών και των διατροφικών συνηθειών με το είδος της τροφής που καταναλώνεται σε σπίτια και καταστήματα εστίασης. Ποιες είναι οι τοπικές σπεσιαλιτέ και με ποιες συνταγές ή ιστορικές συγκυρίες μπορούν να συνδεθούν. Εδώ, δύο παράμετροι έχουν σημασία: να συγκεντρωθούν στοιχεία από την παράδοση του τόπου και να τεκμηριωθούν με παρατηρήσεις από το ιστορικό απόθεμα της περιοχής, τα προϊόντα, η «φήμη» των προϊόντων, και οι αναφορές κατοίκων, περιηγητών, όχι ως αναλυτικά ιστορικά γεγονότα, αλλά επικεντρωμένα στα συγκεκριμένα θέματα. Εδώ είναι απαραίτητη η σύνδεση της περιοχής με ξενώνες, εστιατόρια- ταβέρνες, εξυπηρέτηση επισκεπτών και πολύ γνωστά δρώμενα. Είναι καλό να υπάρχει κριτική εκτίμηση με παραδείγματα. Η εξέταση αυτή, κλείνει με την περιγραφή δύο σημαντικών παραμέτρων: της δημιουργίας σεναρίων για τον επισκέπτη, των λεγόμενων αφηγήσεων. Οι αφηγήσεις είναι σημαντικό εργαλείο του τουρισμού της υπαίθρου. Οι θρύλοι, τα ιστορικά γεγονότα, η προφορική παράδοση, οι διαδόσεις για ένα κτίσμα ή μια κατάσταση ιδιότυπη, συντελούν στη δημιουργία ενός παραδοσιακού ιστού συναντίληψης του ανθρώπου, που συνδιαλέγεται με τους ανθρώπους που ακούν τη διήγηση. Η δεύτερη παράμετρος αναζητά κάτι βαθύτερο και ουσιαστικό που δικαιολογεί την ένταση της προσπάθειας και τη διατήρηση της επένδυσης: ποια είναι η εσωτερική σύμπνοια, η συνοχή της τοπικής κοινωνίας, ιδρύοντας έναν παραδοσιακό ξενώνα και φιλοξενώντας επισκέπτες που θα μείνουν, θα ξοδέψουν και θα διδαχτούν, αλλά οι εισπράξεις δεν υπάρχει περίπτωση να έχουν κάποια σχέση με το εύκολο χρήμα των βιαστικών περαστικών; Δηλαδή κατά πόσον η τοπική κοινωνία είναι σε καλή διάθεση να επιχειρήσει ένα τέτοιο βήμα, αντί να στραφεί σε λύσεις πιο απλές και πιο μοιρολατρικές; Πρόκειται στην ουσία για μιας μορφής εσωτερική αξιολόγηση του αγροτουρισμού, μια βαθμολογία βάσει κριτηρίων, που αν είναι χαμηλή, τότε μπορεί πάλι να υπάρξει αγροτουρισμός, αλλά μέσα από μια διαδικασία καλύτερης γνωριμίας «διά παραδειγμάτων» με το αντικείμενο. Αγροτουρισμός, με διενέξεις, λανθασμένη τοπολογία επένδυσης, συν την ήδη επιβαρυμένη ατμόσφαιρα από την αφόρητη γραφειοκρατία, δύσκολα μπορεί να ανθίσει. Παρατηρήσεις στο Προφίλ της Περιοχής Είναι πολύ σημαντικό, η σύνθεση του Προφίλ να βρίσκεται πάντοτε στη διαχείριση ενός φορέα όσο γίνεται πλησιέστερα (α) σε στατιστικά δημόσια στοιχεία και (β) σε δυνατότητα επικαιροποίησης των στοιχείων, ανά τριετία τουλάχιστον (το ένα έτος είναι σαφώς προτιμότερο). Η ανάγκη ενός έγκυρου Προφίλ περιοχής αναδεικνύεται από την ίδια την πρακτική που εφαρμόζεται. Όλες οι μελέτες, οι σχεδιασμοί, οι προτάσεις, οι εισηγήσεις και τα συναφή θέματα ανάπτυξης, βελτίωσης και προγραμματισμού, περιέχουν ένα εισαγωγικό κεφάλαιο, που έχει συνθέσει ο αιτών ή ο εισηγητής και κατά κανόνα, από έλλειψη χρόνου και αδυναμία χρήσης επικαιροποιημένων στοιχείων, σπανίως δίνει σαφή εικόνα της υπάρχουσας κατάστασης του τόπου. Το αποτέλεσμα είναι ότι καμία επιτροπή ή φορέας έγκρισης του επιδίκου αιτήματος δε θα διαβάσει αυτή την εισαγωγή. Εάν ο κάθε Δήμος, αναλάβει να συνθέσει ένα Προφίλ της Περιοχής του,για να χρησιμοποιηθεί από 13

επενδυτές και υπηρεσίες, δηλαδή ένα μη διαφημιστικό, μη καταγγελτικό και μη θεωρητικό κείμενο, θα υπάρξει δραστική βοήθεια στο σχεδιασμό του μέλλοντος ενός τόπου. Ο ΕΠΕΝΔΥΤΗΣ Μαζί με το προφίλ της περιοχής, έχει σημασία η παρουσίαση της επένδυσης, με καθαρό και σαφή τρόπο, ώστε να τηρηθεί κάθε απαραίτητη (ή τουλάχιστον αναγκαία) διαδικασία. Ο «επενδυτής» είναι βέβαια, σε πολλές περιπτώσεις ένας πολίτης που ασχολείται με τη γη. Με καλλιέργειες, εκτροφές ή συναφή επαγγέλματα. Σύμφωνα με τη στενή ερμηνεία του αγροτουρισμού, πρέπει να είναι αγρότης. Το κριτήριο είναι απλό: το εισόδημά του να προέρχεται από την άσκηση της γεωργίας ή κτηνοτροφίας ή αλιείας, τουλάχιστον κατά 51% του συνολικού του εισοδήματος. Η κατοχή γης ή τουλάχιστον η νόμιμη χρήση της σε περίπτωση ενοικίασης, εκχώρησης ή κληρονομιάς, είναι επίσης προαπαιτούμενο, όπου υπάρχει η ανάγκη της. Το προφίλ του επενδυτή, γραμμένο από τον ίδιο ή με επαγγελματική βοήθεια, έχει σημασία για τη στατιστική επεξεργασία του, και ο ειδικός επιστήμονας, ο σύμβουλος ανάπτυξης και εντέλει ο φορέας που παίρνει τις αποφάσεις, θα μπορούσε να έχει ακριβή εικόνα των στόχων και των προσδοκιών του επενδυτή, ώστε σε πολλές περιπτώσεις να υπάρχει πάντοτε η ρυθμιστική παρέμβαση. Η μορφή ενός Προφίλ Επενδυτή, σπανίως έχει την μορφή ενιαίου κειμένου. Συνήθως πρόκειται για ένα είδος εντύπου στο οποίο τσεκάρονται οι απαντήσεις σε σταθερότυπο. Ωστόσο και ο ίδιος ο επενδυτής είναι καλό, πέρα από τα απαιτούμενα της αίτησής του, να μπει στη διαδικασία να γράψει μια σελίδα με τα σχέδιά του, τις επιδιώξεις του, τον χρηματοοικονομικό ορίζοντα που απαιτείται, τις φάσεις ολοκλήρωσης του έργου, το προσωπικό που θα απαιτηθεί και πως θα το πληρώνει. Επίσης είναι φρόνιμο, να συζητά τις μη εμπιστευτικές και προσωπικές γενικές απόψεις του για την επένδυση, με άτομα που εμπιστεύεται ή που σκοπεύει να συνεργαστεί ενδεχομένως μαζί τους. Ταυτότητα ενδιαφερομένου Όλα τα στοιχεία που απαιτούνται για ένα δημόσιο αίτημα. Στοιχεία ταυτότητας, διεύθυνση και τρόπος επικοινωνίας. Επειδή πολλοί φορείς ζητούν επανειλημμένα τα ίδια στοιχεία, είναι καλό να υπάρχουν επαρκή αντίγραφα των στοιχείων, με την μορφή υπεύθυνης δήλωσης και θεώρηση γνήσιου υπογραφής είτε αστυνομικού τμήματος, είτε ΚΕΠ. O υπό ψήφιση νόμος προβλέπει και εταιρική σχέση επενδυτών, με άξονα και κριτήριο ότι είναι αγρότες. Το ζήτημα αυτό μπορεί να έχει εκ των πραγμάτων διάφορες συνέπειες στην επένδυση, για τις οποίες χρειάζονται να διαμορφωθούν ειδικά ερωτήματα, αφού υπάρξει κοινό εταιρικό ενδιαφέρον προς τις υπηρεσίες του δημοσίου και ακόμη καλυτέρα, με νομική συνδρομή. 14

Επιλέξιμη νομική μορφή επένδυσης Σύμφωνα με τον υπό επεξεργασία νόμο περί Αγροτουρισμού και τουρισμού υπαίθρου, που βρίσκεται στο στάδιο της διαβούλευσης και εκκρεμεί από το 2009 η ψήφισή του, επιχείρηση τουρισμού υπαίθρου θεωρούνται: α) Τουριστικά καταλύματα όλων των μορφών του άρθρου 2, παράγρ. 1 και 2 του ν.2160/93 «Ρυθμίσεις για τον Τουρισμό και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ118.Α.1993), όπως ισχύει, μέγιστης δυναμικότητας σαράντα (40) κλινών. Σε περίπτωση που οι επιχειρήσεις αυτές προσφέρουν, πέραν της διαμονής και σίτιση, είτε πρωινό είτε γεύμα, χρησιμοποιούν και προσφέρουν προς κατανάλωση υποχρεωτικώς προϊόντα που ανήκουν στο καλάθι αγροτικών προϊόντων της παραγράφου 8 του άρθρου 2 του παρόντος νόμου ή που παράγονται στο οικείο αγροτικό νοικοκυριό τουλάχιστον κατά 40%, σε περίπτωση επιχειρήσεων που εμπίπτουν στις διατάξεις του άρθρου 6 του παρόντος νόμου. β) Εστιατόρια, ταβέρνες και παραδοσιακά καφενεία τα οποία προσφέρουν προϊόντα της ελληνικής ή τοπικής παραδοσιακής κουζίνας ή αναψυκτικά και ποτά. Τα προσφερόμενα εδέσματα με χρήση παραδοσιακών συνταγών χρησιμοποιούν ως πρώτα υλικά, προϊόντα που ανήκουν στο καλάθι αγροτικών προϊόντων της παραγράφου 8 του άρθρου 2 του παρόντος νόμου ή παράγονται στο οικείο αγροτικό νοικοκυριό τουλάχιστον κατά 40%, σε περίπτωση επιχειρήσεων που εμπίπτουν στις διατάξεις του άρθρου 6 του παρόντος νόμου. γ) Εργαστήρια παραγωγής, έκθεσης και πώλησης παραδοσιακών τοπικών προϊόντων, ήτοι χώροι παραγωγής, έκθεσης και πώλησης τοπικών αγροτικών προϊόντων, τοπικών εδεσμάτων και προϊόντων λαϊκής τέχνης της περιοχής τους. δ) Επισκέψιμες παραγωγικές μονάδες, όπως οινοποιεία, ελαιοτριβεία, τυροκομεία κ.λπ. ε) Επιχειρήσεις Αγροτουρισμού, Αλιευτικού Τουρισμού και Οινοτουρισμού, όπως αυτές ορίζονται στα αντίστοιχα ειδικά κεφάλαια του παρόντος νόμου. στ) Κάθε άλλη επιχείρηση παροχής υπηρεσιών σε σχέση με τις δραστηριότητες του άρθρου 2 του παρόντος νόμου. Ο επενδυτής, λοιπόν, πρέπει να έχει αποφασίσει ποιάς μορφής επένδυση τον ενδιαφέρει και να προχωρήσει στην έκδοση των σχετικών δικαιολογητικών, ώστε να εκκινήσει η επένδυσή του. Ας σημειωθεί πάντως πως για την ώρα, ο νόμος αυτός, τον οποίο αναμέναμε από καιρό, δεν έχει ψηφιστεί, επομένως ο επενδυτής πρέπει να αρκεστεί στην υπάρχουσα νομολογία, διατάξεις και εγκυκλίους. Η περιήγηση σε αυτόν το δαιδαλώδη χώρο είναι δύσκολη. Οι οργανωμένοι στον αγροτουρισμό επιχειρηματίες, για παράδειγμα έχουν αναφέρει ότι για να εμπορευτεί αυγά ο παραγωγός, χρειάζεται τέσσερις άδειες, ενώ ο Ευρωπαίος ομόλογός του, σε χώρες που ισχύει νομικό πλαίσιο για τον αγροτουρισμό, χρειάζεται μόνο μια άδεια. Ο υπό επεξεργασία νόμος ορίζει και δύο ακόμη θέματα: Αγροδιατροφικές συμπράξεις είναι αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρίες, οι οποίες ιδρύονται σε επίπεδο περιφερειακής αυτοδιοίκησης, με σκοπό την προώθηση του καλαθιού αγροτικών προϊόντων της περιφέρειας αυτής. Καλάθι αγροτικών προϊόντων μιας Περιφέρειας είναι το σύνολο των επιλεγμένων διατροφικών προϊόντων του πρωτογενούς τομέα, συμπεριλαμβανομένων και των προϊόντων αλιείας και 15

υδατοκαλλιεργειών, που η παραγωγή, η εκφόρτωση, η επεξεργασία και η συσκευασία τους πραγματοποιούνται στα γεωγραφικά όρια της αντίστοιχης Περιφέρειας. Ο επενδυτής λοιπόν, πρέπει να γνωρίζει αυτές τις νέες για την Ελλάδα έννοιες. Οι Συμπράξεις, είναι περιφερειακές μονάδες που λειτουργούν για να προωθηθεί με κάθε τρόπο το λεγόμενο καλάθι, στην ουσία τα παραγόμενα προϊόντα σε κάθε περιφέρεια. Επομένως, σε αυτό διαφέρει αισθητά από τις τρέχουσες ξενοδοχειακές μονάδες ή ακόμη και από τα εστιατόρια ή άλλους χώρους εστίασης χωρίς αγροτουριστικό πρόσημο. Κατά ένα σοβαρό ποσοστό, αυτός που προσφέρει φιλοξενία αγροτουρισμού ή τουρισμού υπαίθρου, είναι υποχρεωμένος να προωθήσει τον τόπο του, κυριολεκτικά: να παρέχει τροφές που προέρχονται από τον τόπο, να καθοδηγεί τους επισκέπτες σε χώρους που αξίζει να δουν και να λάβουν μέρος σε δραστηριότητες της περιοχής. Πρόκειται, πέρα από την καλή πλευρά του ζητήματος και για ένα σαφές σύνορο ως προς τον άλλο τουρισμό. Δηλαδή για μια δέσμευση. Όποιος λοιπόν σκέφτεται ότι μπορεί να προσφέρει απλές υπηρεσίες ενοικιαζομένων δωματίων για να έχει την πρόφαση πως διαθέτει αγροτουριστική επιχείρηση, δεν θα τα καταφέρει. Και ο ξενοδόχος που έχει άλλους στόχους, με τις προδιαγραφές άλλου τύπου τουρισμού, δύσκολα να ενταχθεί. Ας έχει λοιπόν υπόψη του ο επενδυτής, ότι ουσιαστικά ωθείται να κάνει μια έρευνα αγοράς και να επιζητήσει να ενταχθεί σε ένα δίκτυο συμπράξεων, τα λεγόμενα clusters που αποτελούνται από επιχειρήσεις, οι οποίες υποστηρίζουν η μία την άλλη. Έτσι, ο επισκέπτης θα κοιμηθεί, θα φάει, θα διασκεδάσει, θα επιμορφωθεί, θα ξεναγηθεί υπό μιας μορφής τοπική ομπρέλα, θα ζήσει τις εμπειρίες του σε λογικές τιμές και θα συνδεθεί πολύ περισσότερο με την τοπική κοινωνία, απ' όσο επιλέγοντας να κάνει διακοπές σε ένα ξενοδοχείο μαζικού ή όχι τουρισμού, αλλά διαφορετικής φιλοσοφίας. Κατάταξη σε κατηγορία Νέος αγρότης ή/και δικαιούχος πρώτης εγκατάστασης: Ο επενδυτής εκ των πραγμάτων, μπορεί να ανήκει σε κατηγορία που ευνοείται και πριμοδοτείται από ειδικά προγράμματα ή την κρατική πολιτική. Απόκτηση γεωργικής εκμετάλλευσης από κληρονομία: Επενδυτής για παράδειγμα, που κληρονομεί γη και περιουσία από τους αγρότες γονείς του, εάν αυτοί πάρουν σύνταξη και του μεταβιβάσουν τον κλήρο και είναι ο ίδιος κάτω των 40 ετών, μπορεί να πάρει ένα βοήθημα πρώτης εγκατάστασης, ύψους 20 χιλιάδων ευρώ, που ποικίλει, ανάλογα με τα κριτήρια του προγράμματος που παρέχει μόρια στον αιτούντα. Τα κριτήρια έχουν να κάνουν με το ορεινό της εκμετάλλευσης, με την ενασχόληση σε βιολογικές ή ειδικές καλλιέργειες και άλλα. Αυτή είναι η κατηγορία του Νέου Αγρότη, στην οποία εμπίπτουν και οι παραχωρήσεις, σε συμβολικές τιμές, αγροτεμαχίων του δημοσίου προς εκμετάλλευση. Απόκτηση αγροτικής εκμετάλλευσης (αγορά, ενοικίαση). Επιτρέπεται φυσικά η αγορά ή η μακροχρόνια μίσθωση γεωργικής εκμετάλλευσης. Αλλά η εκτίμησή της, και η βαρύτητά της δεν είναι ζήτημα μέτρησης στρεμμάτων, αλλά μέσα από τύπους συσχετισμού της καλλιέργειας ή της εκτροφής σε μονάδες, ζωικές ή παραγωγικές. 16

Δικαιούχος πιλοτικών κινήτρων: Αυτές οι πριμοδοτήσεις δεν υπάρχουν εάν το εισόδημα του επενδυτή είναι μεγαλύτερο από άλλα επιτηδεύματα. Πάντως δεν απαγορεύεται η ενασχόληση με τον αγροτουρισμό ως δεύτερο επάγγελμα. Υπάρχει μάλιστα και πρόγραμμα μέσω του ΕΣΠΑ αλλά και πρόβλεψη για το επόμενο ΚΠΣ, που τοποθετείται για την περίοδο 2010-2020. Και σε αυτές τις περιπτώσεις, προβλέπεται κονδύλιο εξαιρετικά διευρυμένο για τους αγρότες Αγροτουρισμού (που περιλαμβάνει ακόμη και κάμπινγκ!) αλλά και Αγροβιοτεχνίας (έτσι ορίζεται η τυποποίηση προϊόντων, τα εργαστήρια χειροτεχνημάτων και τοπικής δημιουργίας και άλλα). Ιστορικό επαγγελματικής δραστηριότητας. Δεν βαρύνει στη δημιουργία φακέλου ενίσχυσης ή αδειοδότησης (πλην περιπτώσεων χώρων εστίασης και άλλων ειδικών περιπτώσεων), αλλά είναι πάντα χρήσιμο αυτό το ιστορικό και συνοδεύει το προφίλ του επενδυτή κατά την αναζήτηση συνεταίρουςων ή χρηματοδοτών ή συνεργατών για την επιχείρησή του. Το ιστορικό έχει τη μορφή ενός απλού χρονολογίου απασχόλησης και εργασιών με τις οποίες ασχολήθηκε ο επενδυτής. Για τον επιχειρηματία: Οι προϋποθέσεις ενεργοποίησης σε αγροτουριστική μονάδα, οποιαδήποτε, στο πλαίσιο των έξι κατηγοριών του υπό διαμόρφωση νόμου, υπάρχουν, απλώς δεν καλύπτουν όλες τις κατηγορίες. Ενδεικτικά, κατά την αναζήτηση πόρων και κινήτρων εγκατάστασης, μπορεί να ζητηθούν στοιχεία απόδειξης της μονιμότητας κατοικίας, πράγμα απαραίτητο στις παραμεθόριες περιοχές και όχι μόνο. Διαμόρφωση του αντικειμένου της επιχείρησης. Η απλή πρόταση «είμαι νέος αγρότης και σκοπεύω να ιδρύσω αγροτουριστικό κατάλυμα που θα προσφέρει υπηρεσίες που προβλέπονται από τον περί Αγροτουρισμού νόμο» απαιτεί πολύ ξεκάθαρη άποψη για πολλά ζητήματα που δε διακρίνονται από πρώτη ματιά αλλά χωρίς την εξαντλητική ανάλυση των δεδομένων, όπως συμβαίνει με πολλές επιθυμίες πριν από το άνοιγμα μιας επιχείρησης, είναι ο πλέον ασφαλής δρόμος για την είσοδο σε πολλά απρόβλεπτα προβλήματα. Ας έχει υπόψη του ο επενδυτής ότι είναι καλό, να εκτιμήσει όλα τα κρίσιμα στοιχεία, που θα μετατραπούν σε ένα κατάλογο κριτηρίων, με τη βαρύτητά του το καθένα. Χωρίς αυτή την ανάλυση συνιστούμε να μην επιχειρηθεί καν το πρώτο βήμα. Ο επενδυτής καλείται να απαντήσει στα εξής (ενδεικτικός ο κατάλογος): Σας αρέσει η αγροτική ζωή; Ονειρεύεστε να εγκαταλείψετε την πόλη; Η οικογένειά σας συμφωνεί στα σχέδιά σας; Καταλαβαίνετε πως για να γίνει βιώσιμος ένας αγροτουριστικός ξενώνας χρειάζεται οικογενειακή προσωπική εργασία και προσωπική χρέωση εργασιών; Είστε ανεκτικός με τους ανθρώπους; Συμπαθείτε τα παιδιά; Μπορείτε να μένετε ψύχραιμος με νοοτροπίες που σας εκνευρίζουν; Είστε σε θέση να τηρήσετε ένα πρόγραμμα, όπως το σερβίρισμα πρωινού ή γεύματος σε συγκεκριμένες ώρες; Τι πολιτική θα ασκήσετε για τα κατοικίδια; Αντιλαμβάνεστε πως ξεναγώντας επισκέπτες στο κτήμα ή στη φάρμα σας, θα προέχει η ασφάλειά τους; Έχετε γνώσεις υπολογιστή και διαδικτύου; Ξέρετε καλά τον τόπο που θα επενδύσετε; Αν δεν τον ξέρετε, σκοπεύετε να τον εξερευνήσετε ο ίδιος πριν επιχειρήσετε την επένδυση; Τι καλλιέργειες θα δοκιμάσετε; Έχετε 17

εμπειρία σε αυτές; Μπορείτε να συνεργαστείτε σε σύμπραξη (cluster) και να ξοδεύετε αρκετές ώρες την εβδομάδα στις συνεννοήσεις με τρίτους για προμήθειες, ξεναγήσεις, οργάνωση προγράμματος; Κρατάτε τους λογαριασμούς σας σε τάξη; Φτιάξατε κατάλογο επαγγελματιών των οποίων άπαξ ή μονίμως θα έχετε την ανάγκη; Ξέρετε πως θα χρειαστείτε δικηγόρο, γεωτεχνικό, μηχανικούς του ΤΕΕ, προμηθευτές και εμπόρους υποδομών, εξοπλισμού και παροχής υπηρεσιών, υδραυλικό, ηλεκτρολόγο, εργολάβο, ενδεχομένως διακοσμητή, τυπογράφο, κατασκευαστή ιστοσελίδων και γραφίστα, συντηρητές, λογιστή, σοβαρή γραμματεία, e- shop ή/και e- booking, τουλάχιστον αγγλικά από έμπιστό σας πρόσωπο που να κατέχει από δημόσιες σχέσεις, εναλλακτικές λύσεις για όλες τις παροδικές αναποδιές (γεννήτρια, δεξαμενή νερού, πυρόσβεση και ασφάλεια επισκεπτών, πρόνοια για ετοιμότητα σε περίπτωση ασθενείας επισκέπτη, φαρμακείο ειδών πρώτης ανάγκης), πειστικές ξεναγήσεις, οδηγίες απλές και κατανοητές, μικρή βιβλιοθήκη ενημέρωσης αξιοθέατων, προγράμματα άλλων επιχειρήσεων για ψυχαγωγία επισκεπτών, για να περιοριστούμε στα βασικά. Κι όλα αυτά, είναι απαραίτητο να τα έχετε απαντήσει πριν ασχοληθείτε σοβαρά με την επένδυσή σας. Η οποία, παρά τη δεδομένη κρίση, πρέπει να διαθέτει και ασφαλιστικές δικλείδες. Για παράδειγμα, αν μια εγκεκριμένη επιδότηση αργήσει, θα αλλοιωθεί το χρονοδιάγραμμά σας; Είστε σίγουροι πως έχετε συνθέσει έναν ακριβή, χωρίς υπερβολές και χωρίς κρυφές δαπάνες προϋπολογισμό; Πριν να ξεκινήσετε, περιηγηθείτε στο διαδίκτυο με τη λέξη- κλειδί «αγροτουρισμός». Δείτε το παράδειγμα της Κύπρου και το παράδειγμα της Ιταλίας. Ενημερωθείτε για τις δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επομένως, πριν γράψετε στις επιθυμίες σας «ανοίγω ταβέρνα», να είστε σίγουροι ότι γνωρίζετε το σύνολο της απασχόλησης και των καθημερινών εξόδων μιας επιχείρησης. Σε αυτό τον τομέα, θα προσπαθήσουμε να σας είμαστε χρήσιμοι. ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ Η ΕΠΕΝΔΥΣΗ Κατηγορία Φιλοξενίας 1. Τύπος ξενώνα. Ο τύπος ξενώνα που επιτρέπεται ως αγροτουριστική επιχείρηση είναι δυναμικότητας έως σαράντα κλινών. Καθώς η οργάνωση σε δίκλινα θεωρείται τυπικά «ξενοδοχειακή» και ο αγροτουρισμός έχει δυναμική σε οικογένειες και μεγάλες παρέες, ένα ποσοστό σοβαρό των δωματίων πρέπει να καλύπτει ανάγκες περισσοτέρων ατόμων. Αυτό δεν σημαίνει, με την τρέχουσα πρακτική φιλοξενίας επισκεπτών να κατασκευάζονται ή να οργανώνονται πολύκλινα δωμάτια, αλλά προτιμάται ο τύπος των δίχωρων, που μπορεί να καλυφθεί με δύο δίκλινα δωμάτια. Επίσης τα μονόχωρα, έχουν σε αυτές τις περιπτώσεις τη δυνατότητα της φιλοξενίας και ενός παιδιού. Αυτά, έχουν σχέση με τον χώρο που προορίζεται να κτιστεί ή να μετατραπεί σε ξενώνα, όπως και αν βρίσκεται εντός ή εκτός σχεδίου δόμησης. Αναλυτικά, αυτά είναι ζητήματα που θα συζητηθούν με τον αρχιτέκτονα, αλλά η γενική σας ενημέρωση είναι απαραίτητη. 2. Παραδοσιακό κτήριο. Συνήθως παραδοσιακό ονομάζουμε ένα κτίσμα μιας ηλικίας που δεν προστατεύεται από αρχαιολογική διάταξη και δεν έχει δουλειές διατήρησης όψεων ή άλλες δεσμεύσεις. Μια άνετη κατοικία του μεσοπολέμου ή ένα υποστατικό, που δεν έχει κηρυχθεί διατηρητέο, δεν 18

παύει να είναι παραδοσιακό. Είναι υπέρ της επένδυσής σας να διατηρήσετε όσο γίνεται περισσότερα στοιχεία από την πρώτη μορφή του κτίσματος, όπως και να σεβαστείτε στοιχεία από το υλικό και τις λεπτομέρειές του. Το αυθεντικό παράγει προστιθέμενη αξία, ενώ η απομίμηση του παραδοσιακού όχι. Το ίδιο ισχύει και για τον περιβάλλοντα χώρο: πεζούλια, πηγάδι, τυχόν προσαρτήματα (στάβλοι, εργατόσπιτα, υπόστεγα). Ένα τέτοιο κτίσμα εντός σχεδίου, σε έναν οικισμό ή σε μια κωμόπολη, δύσκολα μπορεί να φτάσει την ανώτατη δυναμικότητα σε κλίνες. Από τα παραδείγματα της νεοελληνικής πραγματικότητας που υπάρχουν, τα αστικά παραδοσιακά σπίτια είναι αρκετών επιπέδων, με όχι πολύ άνετο εμβαδόν. Ωστόσο έχουμε πολλά επιτυχημένα παραδείγματα ξενώνων σε αστικό χώρο με αυτές τις προδιαγραφές, αλλά επιτυχημένα, σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Εκτός σχεδίου και εφόσον υπάρχει ο κατάλληλος χώρος γύρω (ελάχιστο τέσσερα στρέμματα, αλλά και μεγαλύτερη έκταση είναι επιθυμητή) υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα να διατηρηθεί ένα κτίσμα παραδοσιακής μορφής, σωστά συντηρημένο, με τις νέες λειτουργίες που χρειάζονται και να υπάρξει επέκταση (αν είναι δυνατόν χωρίς πολλά επίπεδα, όταν το έδαφος είναι βολικό, ώστε να διευκολύνεται η εξυπηρέτηση των επισκεπτών). Το εκτός σχεδίου κτίσμα, χωρίς να υπολογιστεί το υπόγειο, έχει μέγιστο επιτρεπόμενο εμβαδόν 300 τετραγωνικά μέτρα, σε δύο επίπεδα, ισόγειο δηλαδή και όροφο. Όσο μεγαλύτερο και να είναι το οικόπεδο, αυτό το εμβαδόν δεν μεταβάλλεται. 3. Προστατευμένο κτίριο. Με αυτόν τον όρο εννοούμε υπάρχον κτίσμα, το οποίο έχει δεσμεύσεις διαφόρων τύπων, που οι ελαφρύτερες ξεκινούν από την υποβολή και έγκριση της χρήσης και της μορφής του κτίσματος βάσει της μελέτης, χωρίς άλλες εμπλοκές, έως και την πλήρη απαγόρευση χρήσης και επισκευής από ιδιώτη, εάν πρόκειται για αρχαιολογικό προστατευόμενο μνημείο. Σε αυτήν την περίπτωση και εφόσον επιτευχθεί η λήψη των σχετικών αδειών, η προστιθέμενη αξία της επένδυσης είναι πολύ μεγαλύτερη, και ευρύνεται κι άλλο, εάν η αρχιτεκτονική προσαρμογή που θα γίνει δημιουργεί ένα καλό αισθητικό και λειτουργικό αποτέλεσμα. 4. Νέο κτίριο. Αγροτουριστικό κατάλυμα σε άχτιστο οικόπεδο, εντός ή εκτός σχεδίου, σημαίνει ότι πρέπει να διαφοροποιηθεί από τους τρέχοντες ξενώνες που υπάρχουν παράλληλα με τα ενοικιαζόμενα δωμάτια σε έναν οικισμό. Καταρχήν, ο αγροτουρισμός δεν είναι υποχρεωτικό να συνυπάρχει με τουριστικά καταλύματα. Προσφέρει πολύ διαφορετικές υπηρεσίες, από τη φιλοξενία και την εστίαση των συνηθισμένων καταλυμάτων. Το πρώτο του χαρακτηριστικό είναι ότι πρόκειται για κατάλυμα του οποίου η λειτουργία ακολουθεί τον κύκλο της φύσης σε καλλιέργειες και φάρμες, καθώς τα εποχικά προϊόντα ποικίλλουν από εποχή σε εποχή. Επομένως, δεν είναι σοφό να υπάρξει αγροτουριστική επιχείρηση μόνο για τη θερινή περίοδο, καθώς ένα σημαντικό ποσό εσόδων, όχι υποχρεωτικά του καταλύματος, αλλά των παράλληλων δράσεων (αγορές προϊόντων, φαγητό και πολιτιστικά δρώμενα) προέρχεται από την εκμετάλλευση της επένδυσης σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η οικογενειακή φύση των παρεχομένων υπηρεσιών, σημαίνει ότι οι λιγότεροι επισκέπτες του χειμώνα ή της άνοιξης, 19

θα έχουν αντιμετώπιση φιλοξενούμενου επισκέπτη, πράγμα που αναπτύσσει με διαφορετικό τρόπο τις σχέσεις του επενδυτή με τον πελάτη. Νέο κτίριο βέβαια δεν σημαίνει μήτε ένα αδιάφορο κτίσμα, χωρίς καμία χάρη, μήτε απομίμηση κάποιου παραδοσιακού τύπου κτίσματος. 5. Ειδικότητες, υπηρεσίες και λειτουργίες ενός αγροτουριστικού ξενώνα: Ο αγροτουριστικός ξενώνας για να καλύπτει τις ουσιαστικές ανάγκες ενός επισκέπτη, μιας ομάδας, μιας συμμετοχής σε σύμπραξη (cluster) είναι απαραίτητο να στηρίζεται στη δουλειά του αγρότη, πρώτα απ όλα διότι ο νόμος επιτρέπει την ασφάλιση στον ΟΓΑ μελών της οικογενείας που ασχολούνται με την εστίαση, τη φιλοξενία και την παραγωγή ειδικού τύπου πιστοποιημένων τοπικών τροφίμων και παραδοσιακών σκευασμάτων. Όλες οι απαραίτητες σε λειτουργία καταλυμάτων υπηρεσίες είναι απαραίτητες στον αγροτουριστικό ξενώνα. Ο τρόπος εξυπηρέτησης, επιμένουν όλοι οι ειδικοί, είναι βέβαια ουσιαστικός, ώστε οι επισκέπτες να αισθάνονται γνωστοί και αποδεκτοί από τους αμφιτρύωνες. Οι οδηγίες και οι ξεναγήσεις στη φάρμα, στις εγκαταστάσεις, μέσα και έξω από τον ξενώνα, πρέπει να έχουν φιλικότητα και αποτελεσματικά στοιχεία υποστήριξης. Όποιος παρέχει υπηρεσίες σερβιρίσματος, ασφαλώς και πρέπει να καλύπτει όλες τις προδιαγραφές τάξης και καθαριότητας σε μια κουζίνα, σε ένα υγρό χώρο, στην επιλογή των υλικών, στον τρόπο σερβιρίσματος. Αυτός είναι εξάλλου και ο λόγος που πολλές αγροτουριστικές επιχειρήσεις, ιδίως αυτές που ενδιαφέρονται πραγματικά για αυτό που κάνουν, ενώνονται σε ομάδες υπαγόμενες σε κάποια κριτήρια και ακολουθούν κάποια πρότυπα, ενώ ταυτόχρονα δέχονται να τους γίνεται επιθεώρηση από εντεταλμένο ειδικό συνεργάτη του δικτύου ή της κοινής δευτεροβάθμιας υπηρεσίας, ώστε να υπάρχει πάντοτε υψηλή στάθμη παροχής υπηρεσιών. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ 6. Ξεκινώντας: Θα χρειαστείτε πληροφορίες, και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος είναι είτε από συνεργάτες σας στην επένδυση, είτε από απευθείας ερώτημα στην υπηρεσία που θα απευθυνθείτε. Σε κάθε περίπτωση, είναι καλυτέρα να ασχοληθείτε με αυτό που επιδιώκετε να κάνετε, χωρίς να απομακρύνεστε από τα χρήματα που διατίθενται, από τα χρήματα που χρειάζονται και το πιο σπουδαίο, από έναν καλό, χωρίς ευχές και αισιόδοξες προβλέψεις προϋπολογισμό του πρώτου διαστήματος λειτουργίας της επιχείρησης που έχετε επιλέξει. Ακόμη κι αν επιθυμείτε να οργανώσετε ξενώνα, ταβέρνα, καφενείο και να συνεργαστείτε με παραγωγούς τοπικών προϊόντων και γραφεία ταξιδιών, πρέπει αυτά να μη βρίσκονται στους συλλογισμούς σας συγκεχυμένα, αλλά με μια σειρά προτεραιότητας. 7. Δανεισμός και ίδια κεφάλαια. Ξεκινώντας από τα βασικά, η αγροτουριστική επένδυση έχει ένα ποσοστό επιδότησης, εξαρτώμενο από την περιοχή, από το ειδικό τοπικό ενδιαφέρον και από κριτήρια που θέτουν οι οργανισμοί που διαχειρίζονται τις επιδοτήσεις. Πολύ δύσκολα οι επιδοτήσεις αυτές υπερβαίνουν το ήμισυ του κεφαλαίου σας, και μάλιστα είναι πάντοτε έναντι παραστατικών και κατόπιν ελέγχων, που ενίοτε καθυστερούν. Παράλληλα, πρέπει να γνωρίζετε ότι η διαδικασία έγκρισης, 20

υπαγωγής σε πρόγραμμα δανειοδοτήσεων, έχει ένα κόστος, ξεκινώντας από παράβολα για διάφορα ζητήματα, έως και οικονομικές συμφωνίες με τους συνεργάτες τους οποίους εσείς έχετε επιλέξει για τις μελέτες, τις κατασκευές και τις υπηρεσίες τους. Πριν τις αδειοδοτήσεις εξάλλου, ο φάκελός σας πέρα από την πληρότητα των παραδοτέων, πρέπει να είναι και ταμειακώς εντάξει με τις απαιτούμενες εισφορές σε ταμεία, σε ΔΥΟ, με διάφορα παράβολα κλπ. Σε κάθε περίπτωση, οι λογαριασμοί που θα κάνετε στην προεργασία, είναι ο κύριος λόγος που το έργο θα προχωρήσει ομαλά, ή θα δέχεται κάθε τόσο καθυστερήσεις, μεγάλες ή μικρές. 8. Βοήθεια και συνεργασία με επαγγελματίες υποδομών φιλοξενίας. Kατά την προεργασία της επένδυσης, είναι πολύ έξυπνο να περιηγηθείτε σε υπάρχοντα παραδείγματα εφαρμογών αγροτουρισμού. Εκτός από τη διαφήμιση και τις σκέψεις σε χαρτί, υπάρχει το ίδιο το κτίσμα, άνθρωποι που το «τρέχουν», η βοήθεια του περιβάλλοντος όπου η υπάρχουσα επένδυση λειτουργεί. Εκτός από την ξενάγηση, είναι απαραίτητο να πληροφορηθείτε (κι αυτό είναι δυνατό μόνο με ένα αξιόπιστο προφίλ που θα έχετε διαμορφώσει) σε ποιες διατάξεις μπορείτε να υπαχθείτε, και ποιος θα είναι εντέλει ο φορέας που θα σας ελέγχει. Φαίνεται ότι το κράτος έχει αποφασίσει να εντάξει τον ΕΟΤ στους εποπτικούς μηχανισμούς του αγροτουρισμού. Στο σχετικό νομοσχέδιο υπάρχει ειδική διάταξη για έκδοση σήματος ποιότητας, χωρίς το οποίο, καμία επιχείρηση εστίασης και φιλοξενίας δεν θα μπορεί να λειτουργήσει, και ιδιαίτερα επιχείρηση που έχει ως αντικείμενο ειδικές μορφές τουρισμού. Οι πηγές απ' όπου μπορείτε να ενημερωθείτε και να αποφασίσετε τον τρόπο χρηματοδότησης, υλοποίησης και εφαρμογής των σχεδίων σας είναι τα κατά καιρούς εξαγγελλόμενα προγράμματα της Ε.Ε, το υλικό που διαθέτει το Υπουργείο Γεωργικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, οι υπηρεσίες της Περιφέρειας, και σε πολλές περιπτώσεις οι ΟΤΑ της περιοχής σας. Ωστόσο, υπάρχει σημαντική και έντονη ιδιωτική πρωτοβουλία στο χώρο, που έχει υποκαταστήσει εξ ανάγκης την πολυνομία και τη σχετική δυσκολία να γίνει κατανοητός ο τρόπος διαχείρισης μιας τέτοιας επένδυσης. Η χώρα διαθέτει οργανωμένα γραφεία Στήριξης επενδύσεων, με τη μορφή συμβούλων. Υπάρχουν επίσης κοινοπραξίες και ενώσεις εταιρειών και προσωπικών επιχειρήσεων, τα οποία βρίσκονται σε πολλά μέρη της χώρας και ενεργοποιούνται στην υλοποίηση του συνόλου ή μέρους των διατάξεων για τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Άλλοτε έχουν τον χαρακτήρα δικτύου, στο οποίο ένας επενδυτής μπορεί να γίνει δεκτός, είτε έχουν άλλης μορφής κοινοπρακτική δράση. Φυσικά, στα όρια του Δήμου (και της παλαιάς νομαρχιακής αυτοδιοίκησης που τώρα καλύπτεται από τις Ημιπεριφέρειες) όπου θα υλοποιήσετε τα σχέδιά σας, υπάρχουν και άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις που έχουν διαφόρων μορφών συνεργασίες, ή παρουσιάζουν κάποια αυτονομία δράσης. Στην ουσία, η τάση της Ε.Ε αλλά και της Πολιτείας, είναι να συσπειρωθούν οι τοπικοί παράγοντες ανάπτυξης του τουρισμού υπαίθρου, όχι σε ανταγωνιστική, αλλά σε συνεργατική βάση: να δουλεύουν υποβοηθώντας τη λειτουργία τους (που παραμένει βέβαια αυτόνομη) με 21