ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ AΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Σ.Σ.: Πριν διαβαστούν οι απαντήσεις, βασισμένες στις οδηγίες της ΚΕΕ, το σχολικό βιβλίο και δευτερευόντως το βιβλίο του καθηγητή, ας ξαναθυμηθούμε ότι τα παρακάτω είναι απλοί άξονες απάντησης και γενικές κατευθύντήριες γραμμές. Επομένως δεν προδικάζουν αναγκαστικά υψηλή βαθμολογία αν συμπίπτουν με αυτά που έχει αναφέρει ο υποψήφιος, ούτε χαμηλή σε περίπτωση αποκλίσεων. Η εμπειρία διδάσκει ότι οι απαντήσεις στη Λογοτεχνία Κατεύθυνσης συνεκτιμώνται με την κειμενική πληρότητα, την εκφραστική ωριμότητα και το συνολικό επίπεδο της απάντησης. Α. Το έργο του. Σολωμού έχει δεχτεί επιρροές και από το δημοτικό τραγούδι. Να αναφέρετε τρία διαφορετικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού που εντοπίζετε στα αποσπάσματα του ποιήματος Κρητικός και για καθένα από αυτά να γράψετε ένα παράδειγμα. ονάδες 15 Στο ποίημα συναντώνται περισσότερα από τρια γνωρίσματα της δημοτικής ποίησης (σχόλιο εκτός απαντήσεως: ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως η ποιητική σύνθεση του Κρητικού υπήρξε για το Σολωμό ένα εργαστήριο ποιητικής χρήσης της δημοτικής γλώσσας. Η έμπρακτη απάντησή του στο λογιωτατισμό που υποστήριζε ότι η γλώσσα του λαού δεν μπορεί να υπηρετήσει την υψηλή ποίηση). Ενδεικτικά αναφέρονται μερικά: - ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος - η χρήση τύπων της δημοτικής. Παραδειγματικά: βαριόμοιρος, αδράξαν, φούχτες, αλαίμαργα, σύρριζα (αυτό το τελευταίο ενδέχεται να έχει και πρόσθετη μοριοδότηση...) - η προσωποποιημένη και έμψυχωμένη Φύση η Φεγγαροντυμένη παραπέμπει στις νεράιδες των δημοτικών τραγουδιών και μύθων το σχήμα των τριών ( στ. 3-6 ( Κάν Κάνε Κάν ),στ. 6-19: μήτε...μήτε...μήτε) σχήμα αδυνάτου (στ. 7). Σύμφωνα με τον. Αθανασόπουλο:... Το φως μπορεί μες στο ποιητικό τοπίο του Σολωμού να μεταμορφώνει τα πράγματα και να μετουσιώνει τα σώματα που φωτίζει. Το φως είναι η ενέργεια του εού, είναι η όραση του εού..... Στο κείμενο που σας δίνεται, να εντοπίσετε τέσσερα στοιχεία που υποστηρίζουν την παραπάνω άποψη (μονάδες ) και να τα σχολιάσετε (μονάδες 12).
Το φως στη Σολωμική ποίηση εμφανίζεται συστηματικά, συμβολίζοντας εναλλακτικά την ελευθερία, τη θρησκεία, την πατρίδα ή την αλήθεια και την αποκάλυψη του μυστικού κόσμου. Το σχόλιο του. Αθανασόπουλου εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο, εδώ το φως είναι το μήνυμα του εού στους ανθρώπους ότι δεν τους ξεχνά αλλά θα τους βοηθήσει να ξεφύγουν από το σκοτάδι της άγνοιας και της κάθε είδους υποδούλωσης. Τα τέσσερα σημεία λοιπόν είναι τα ακόλουθα: ) 3 20. στ. 0-12 (ή στ. 0) Εσειότουν φεγγαροντυμένη» 2) 3 20. στ. 3 «Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της» 3. 4 2. στ. -2 «Εκοίταξε εσκεπάσαν» 4. 4 [21.] στ. 7-8 «Τότε από φως λαμπυρίζει» Σχολιασμός ) 3 20. στ. 0-12 (ή στ. 0) Εσειότουν φεγγαροντυμένη» Η φεγγαροντυμένη μορφή ξεδιπλώνεται μέσα από το φωτεινό φεγγάρι, ένα φωτεινό μήνυμα στο σκοτάδι στο οποίο βρισκόταν και πάλευε ο ναυαγός. ήνυμα μαζί και προμήνυμα του υπερβατικού κόσμου προς τον Κρητικό, πως τα πράγματα γι' αυτόν αλλάζουν και περνάει σε άλλη κατάσταση. 2. 3 20. στ. 3 «Έτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της» το δροσάτο φως σχήμα συναισθησίας (σύμφυρση δύο αισθήσεων, της αφής και της όρασης ) και οξύμωρο (το φως είναι πηγή θερμότητας, όχι δροσιάς) μαζί με το ρήμα έτρεμε έρχονται να δηλώσουν τη σύγχυση αλλά και την έξαρση που νιώθει ο απλός άνθρωπος όταν του αποκαλύπτεται ο υπερφυσικός και κρυμμένος κόσμος. 3) 4 2. στ. -2 «Εκοίταξε εσκεπάσαν» Αρκεί το βλέμμα της Φεγγαροντυμένης ώστε τα αστέρια να ανταποκριθούν Αναφορά στο εσωτερικό φως της αγιότητας που ξεκινάει από το εσωτερικό της εξαγνισμένςη ύπαρξης και αντί να φωτίζεται από τις συνήθεις στο φυσικό κόσμο πηγές, τις φωτίζει (ας θυμηθούμε το φωτοστέφανο των βυζαντινών αγιογραφιών). 4. 4 2. στ. 7-8 «Τότε από φως λαμπυρίζει» Το πιο εύγλωττο παράδειγμα που επιβεβαιώνει το σχόλιο του Αθανασόπουλου για την όραση του εού. Αρκεί ένα βλέμμα της Φεγγαροντυμένης και μια κίνηση γεμάτη ομορφιά, έρωτα, ταπεινότητα και καλοσύνη για να φωτισθεί το νυχτερινό και ζοφερό τοπίο του πελάγους. Η Φύση αποκαλύτει και αυτή στο ναυαγό την πραγματική της αποστολή, ελιναι ένας χώρος παρουσίας και λατρείας του εού.
ονάδες 20 2. Να βρείτε και να σχολιάσετε: α) τα τρία χρονικά επίπεδα στο απόσπασμα 22. (μονάδες 2) και β) το περιεχόμενο και τον λειτουργικό ρόλο της παρομοίωσης στους στίχους - του αποσπάσματος 4 2. (μον. ): Τέλος σ μέ πού βρίσκομουν μπρός της μές στά ρε θρα, καταπώς στέκει στό οριά πετροκαλαμίθρα, χι στήν κόρη, λλά σ μέ τήν κεφαλή της κλίνει. 2α.: οι οδηγίες της Κεντρικής Επιτροπής Εξετάσεων παραπέμπουν στο σχολικό εγχειρίδιο σελ. 2 7. Εκεί αναφέρεται ότι: Tα τρία χρονικά επίπεδα, σύμφωνα με τον καθηγητή Ε. Καψωμένο, του αποσπάσματος που δίνεται είναι τα ακόλουθα: ο χρονικό επίπεδο: ό,τι συμβαίνει μέσα στη θάλασσα: ο χρόνος ναυαγίου και της θαυμαστής εμπειρίας (κύρια αφήγηση / επεισοδιακός / ευθύγραμμος χρόνος: (στ. -4, 11-12, 15, 21-22). 2ο χρονικό επίπεδο: αναδρομή στο παρελθόν, προϊστορία του ήρωα στην Κρήτη / ηρωικό παρελθόν του ήρωα (στ. 6, 6-20) / ονειρική αναδρομή (στ. 10-12) 3ο χρονικό επίπεδο: αφηγηματικό παρόν του ήρωα ή και πρόδρομη αφήγηση, πρόσφυγας-ζητιάνος (στ., 7-9, 13-14). Γνώμη μου/διασταυρωμένη και με συναδέλφους/διορθωτές είναι ότι και η απλή διαίρεση σε παρόν (πρόσφυγας/ζητιάνος), πρόσφατο παρελθόν (ναυαγός), απώτερο παρελθόν (αγωνιστής στην Κρήτη) θα θεωρηθεί ορθή και επαρκής αφού ο μαθητής δείχνει να έχει κατανοήσει την έννοια του χρονικού επιπέδου. Σχολιασμός: Στο (22) απόσπασμα φαίνεται καθαρά η γενικότερη δραματική τεχνική του Σολωμού στον Κρητικό. Η στατικότητα/αδράνεια του ήρωα στο χώρο (σε όλο σχεδόν το έργο παλεύει με τα κύματα αγκαλιασμένος με την κοπέλα) ισοσταθμίζεται με την κινητικότητα/δράση του στο χρόνο, όπου συνεχώς μετακινείται από το απώτατο παρελθόν της πλατωνικής ψυχικής μνήμης έως και το απώτατο μέλλον της ευτέρας Παρουσίας. Η συνεχής αυτή εναλλαγή δεν ικανοποιεί όμως μόνο την ανάγκη μιας ποικιλίας στη δράση. έιχνει και πόσο έχει σημαδέψει η υπερφυσική εμπειρία τον ήρωα, τόσο που το παρελθόν του βιώνεται σαν παρόν. 2β: Η πετροκαλαμίθρα είναι η αυτοσχέδια πυξίδα που έφτιαχναν οι ψαράδες, προσδένοντας ένα μαγνητισμένο κομμάτι σίδερο σε ένα κομματάκι καλάμι, που έπαιζε το ρόλο της μαγνητικής βελόνας, χρησιμοποιώντα ως βάση της πυξίδας μια πέτρα ή ένα δοχείο με νερό. σχ. βιβλίο: πετροκαλαμίθρα (αντιδάνειο: καλαμίτις < βενετ. pietra calamita) είδος
πρωτόγονης (επιπλέουσας σε δοχείο με νερό) μαγνητικής βελόνας από καλάμι, δείκτης πυξίδας αλεξικέραυνο (όπως ενδεχομένως στην υστερότερη παραλλαγή: εγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθρα ). Το φαινόμενο του μαγνητισμού αξιοποιήθηκε μεταφορικά για την έλξη μεταξύ ψυχών, πνευμάτων, σωμάτων σε πάμπολλα κείμενα ήδη από την αρχαιότητα. Σχολιασμός: συμβολίζει την αόρατη, μυστική ελκτική δύναμη ανάμεσα στον Κρητικό και τη θεϊκή γυναικεία μορφή, έλξη που ο ήρωας δεν κατανοεί αλλά δεν μπορεί και να την σταματήσει. Αν θελήσει κανείς να αξιοποιήσει μεταφορικά και την ερμηνεία του αλεξικέραυνου -δεν είναι απαραίτητο- μπορεί να αναφερθεί και στη διττή, προστατευτική αλλά και επικίνδυνη, σχέση του υπερφυσικού κόσμου με τον ήρωα. ονάδες 20 Γ. α) Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παρακάτω στίχων του αποσπάσματος 4 2. σε ένα κείμενο 00-20 λέξεων: λεγα πώς τήν ε χα δε πολύν καιρόν πίσω, Κάν σέ ναό ζωγραφιστή μέ θαυμασμό περίσσο, Κάνε τήν ε χε ρωτικά ποιήσει λογισμός μου, Κάν τ νειρο, ταν μ θρεψε τό γάλα τ ς μητρός μου τανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι στοχισμένη - Σχόλιο σχολ. βιβλίου: Στους στίχους 3- ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση, στα πράγματα του κόσμου τούτου, ιδεών (προτύπων) που η ψυχή μας είχε αντικρίσει σ ένα προσωματικό της στάδιο. Η εξιδανίκευση της φεγγαροντυμένης, εντούτοις, συνδέεται και με ρομαντικές πηγές. / Επιπρόσθετα: εδώ συνυπάρχουν τα τρια κύρια γνωρίσματα που συνθέτουν το πλατωνικκό αρχέτυπο της γυναικείας τελειότητας: η μητρότητα, η αγιότητα και το ερωτκό στοιχείο. ( μονάδες) β) Να σχολιάσετε τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή και στο ήθος του Κρητικού στους παρακάτω στίχους του αποσπάσματος 22. σε ένα κείμενο 0-00 λέξεων:... λλ κουσα το δάκρυου της ραντίδα Στό χέρι, πού 'χα σηκωτό μόλις γώ τήν ε δα. γώ πό κείνη τή στιγμή δέν χω πλιά τό χέρι, Π γνάντευεν γαρηνό κι γύρευε μαχαίρι
αρά δέν το 'ναι πόλεμος τ πλώνω το διαβάτη ωμοζητώντας, κι ρχεται μέ δακρυσμένο μάτι ( 0 μονάδες) Εδώ ο Σολωμός δείχνει αρχικά την τάξη μεγεθών ανάμεσα στον υπερβατικό κόσμο που εκπροσωπείται από τη φεγγαροντυμένη οραματική μορφή και τον άνθρωπο που βρίσκεται μέσα στη θάλασσα. Αρκεί μια σταγόνα από το δάκρυ της για να του αλλάξει τη ολόκληρη τη ζωή. Όμως κι αυτό δεν είναι λίγο για τον Κρητικό. Το άυλο και αόρατο αποκτά για χάρη του υλική υπόσταση έστω και ως μια απλή σταγόνα. Η ζωή του και η στάση του απέναντί της θα αλλάξει οριστικά. Από πολεμιστής θα μετατραπεί σε ζητιάνο και ποιητή/τραγουδιστή, που αντί να δίνει θάνατο ζητάει αγάπη. Πιο μεγάλη είναι η εσωτερική αλλαγή, στο ήθος του. Πίστη του Σολωμού ήταν ότι ο ποιητής είναι πιο ψηλά στην κλίμακα των αγωνιστών από τον πολεμιστή. Έτσι ο Κρητικός αναβαθμίζεται ηθικά και πνευματικά παρά την κοινή αντίληψη που στην ιδιότητα του ζητιάνου θα έβλεπε ξεπεσμό.. Στα κείμενα του. Σολωμού και του Κ. Καρυωτάκη που σας δίνονται, να εντοπίσετε (μονάδες ) και να σχολιάσετε (μονάδες ) δύο ομοιότητες και τρεις διαφορές ως προς το περιεχόμενο. Κ. Γ. Καρυωτάκης ΤΗΣ ΑΛΑΣΣΑΣ ΝΕΡΑ Α πό τά βράχι νάμεσα πετιέται 'να κεφάλι καί βλέμματα λόγυρα σκορπάει φοβισμένα. γώ, κρυμμένος κάπου κε στό ρημ κρογιάλι, τό βλέπω σάν σέ νειρο μέ μάτια λιγωμένα. να κορμί παρθενικό, γυμνό ργοπροβάλλει κι πλώνεται δονικά σε κύματ φρισμένα λιος σκυθρώπασε μπροστά στά τόσα κάλλη, τά κάλλη τ νατριχιάζ πολλώνεια καί τά φωτολουσμένα. θάλασσα στό θε ο γγισμά τους,
τά κυματάκια παλά μέ χάρη τ γκαλιάζουν κι χτίδες τά χαϊδεύουνε χρυσές στό πέρασμά τους. εότρελος, δύστυχος, βουτιέμαι μές στό κύμα, τά μάτια της τά θεϊκά μέ φόβο μέ κοιτάζουν καί χάνεται στή θάλασσα... ταν νεράιδα... Κρίμα! Κ. Γ. Καρυωτάκη, παντα τα Ευρισκόμενα, Εκδ. Ερμής 2006, σ. 6 Α. μοιότητες: αναφέρονται ενδεικτικά ορισμένες, περισσότερες από τις ζητούμενες: - το φυσικό περιβάλλον/σκηνικό είναι και στα δυο ποιήματα η θάλασσα. - και στα δύο ποιήματα υπογραμμίζεται η υπερφυσική διάσταση της γυναικείας παρουσίας. - κοινό σημείο και στις δύο μορφές η ομορφιά. - ελκτική σχέση των ηρώων με τις εξιδανικευμένες γυναικείες μορφές. - η γυναικεία μορφή εξαφανίζεται και στα δύο ποιήματα. - κυριαρχεί το ρομαντικό μοτίβο του ανεκπλήρωτου έρωτα. - εκπέμπουν εσωτερικό φως που επισκιάζει το φυσικό ιαφορές: - στο ποίημα του Καρυωτάκη το ερωτικό στοιχείο είναι πιο έκδηλο. - ο ήρωας του Καρυωτάκη καταλήγει με ένα αίσθημα ματαίωσης ενώ στον Κρητικό η συναισθηματική μεταστροφή είναι ανιούσα (από την απελπισία στη γαλήνη). - επιπλέον ο ήρωας του Καρυωτάκη ξεκινάει από μια κατάσταση ασφάλειας στη στεριά ενώ και η πτώση του στη θάλασσα δεν δείχνει να του προκαλεί κάποιο κίνδυνο για τη ζωή του. - η Φεγγαροντυμένη εκπέμπει συμπάθεια και καλοσύνη ενώ η ηρωίδα του Κ. αισθάνεται φόβο. - αφετηρία της Φεγγαροντυμένης είναι φυσικά το φεγγάρι ενώ της νεράιδας του Καρυωτάκη η θάλασσα.