Επιστημονικό - Εκπαιδευτικό Συνέδριο με θέμα την αξιοποίηση της Τέχνης στην Εκπαίδευση ( 3-4 Απριλίου 2015, ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ), με συνδιοργάνωση της ΕΕΕΕ Σχολ. Συμβούλου Λ. Καλοκύρη και σε συνεργασία με Δήμο Ηρακλείου Τίτλος βιωματικού εργαστηρίου: Η αξιοποίηση της Τέχνης στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: Προσεγγίζοντας θέματα κρίσης με τους εφήβους μαθητές μέσα από εικαστικά έργα τέχνης Συντονίστρια: Γεωργία Μέγα: Αναπληρώτρια Διευθύντρια Δημοτικού Σχολείου Κολλεγίου Αθηνών, Καθηγήτρια Σύμβουλος στο ΕΑΠ, email: georgiamega@gmail.com Περίληψη: Στο Βιωματικό Εργαστήριο με τίτλο: Προσεγγίζοντας θέματα κρίσης με τους εφήβους μαθητές μέσα από εικαστικά έργα τέχνης, παρουσιάστηκε με βιωματικό τρόπο η μέθοδος του Α. Κόκκου «Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την Αισθητική Εμπειρία» (Κόκκος, 2011). Η μέθοδος προσανατολίστηκε στην προσέγγιση του θέματος της κρίσης (ηθικής, κοινωνικής οικονομικής) και εφαρμόστηκε σε μια εικοσαμελή ομάδα εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. ΣΤΟΧΟΙ ΒΙΩΤΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Γνωριμία των εκπαιδευομένων με τη φιλοσοφία της μεθόδου: «Mετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την αισθητική εμπειρία» Εφαρμογή της μεθόδου επί πραγματικού πλαισίου με κεντρικό άξονα μελέτης το θέμα της κρίσης Βιωματική προσέγγιση των 6 σταδίων της μεθόδου: «Mετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την αισθητική εμπειρία» και ειδικότερα: α) εξοικείωση των εκπαιδευομένων με την έννοια: «κριτικό ερώτημα» (3 ο στάδιο μεθόδου), β) εξοικείωση των εκπαιδευομένων με τη διεργασία επιλογής έργων τέχνης (4 ο στάδιο μεθόδου)
γ) εξοικείωση των εκπαιδευομένων με το μοντέλο του D. Perkins (Perkins, 1996) ( 5 α στάδιο της μεθόδου ) Ανάπτυξη ενός γόνιμου προβληματισμού για θέματα σχετικά με τη συμβολή της παρατήρησης των έργων τέχνης ως προς την ανάπτυξη της στοχαστικής διάθεσης των μαθητών Εξοικείωση των εκπαιδευομένων με το μοντέλο του D. Perkins (Perkins, 1996) που αποτελεί το 5 α στάδιο της μεθόδου. ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΙΩΜΑΤΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΤΙΟΥ 14:15-17:15 Το 3ωρο Βιωματικό Εργαστήρι ως προς τη χρονική του διάταξη οργανώθηκε ως εξής: 14:15-14:30 Αλληλογνωριμία 14:30-14:35 Στόχοι εργαστηρίου 14:35-14:55 Η μέθοδος «ΜΜ μέσα από την αισθητική εμπειρία»: συνοπτική αναφορά Εφαρμογή της μεθόδου 15:00-16:30 Ειδικά θέματα 16:35-16:50 Επιλογή έργων τέχνης με θέμα την κρίση στους εφήβους 16:50-17:00 Απορίες 17:00-17:15 Σύνοψη ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ : «Mετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την αισθητική εμπειρία» Στο πλαίσιο του παρόντος κειμένου περιγράφεται η εφαρμογή της μεθόδου «Mετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την αισθητική εμπειρία» πάνω στο επίμαχο θέμα της κρίσης. Παρακάτω παρουσιάζονται τα 6 στάδια της μεθόδου τα οποία βίωσαν οι εκπαιδευόμενοι στο Εργαστήρι. 1 ο Στάδιο: Προσδιορισμός της ανάγκης για κριτική διερεύνηση ενός θέματος
1.Ανιχνεύει τη δυσλειτουργική παραδοχή για μια έννοια/κατάσταση. (Μέσα από άτυπες συζητήσεις στην τάξη, στην αυλή, στους διαδρόμους, στο διάλειμμα, λίγο πριν αρχίσει το μάθημα ) 2. Παίρνει τη συναίνεση των μαθητών για να αρχίσει η διερεύνηση της δυσλειτουργικής παραδοχής. Ωστόσο: Δεν ορίζει την παραδοχή ως δυσλειτουργική. Αυτό θα το ανακαλύψουν οι μαθητές στο τέλος της διεργασίας. 2 ο Στάδιο: Οι μαθητές καταγράφουν τις απόψεις τους (ΓΡΑΠΤΑ) επάνω στο θέμα της κρίσης, υπό τη μορφή μικρής εργασίας. Σημείωση: Αυτό γίνεται ατομικά ή σε μικρές ομάδες. Αν γίνει σε μικρές ομάδες, αυτές διατηρούνται οι ίδιες στο 6 ο στάδιο. 1.Θέτει ένα ανοικτό ερώτημα όπως: «Τι σκέφτομαι για την έννοια της κρίσης;» ή «Πώς αντιλαμβάνομαι την έννοια της κρίσης;» ή «Τι είναι κρίση για μένα;» Σημείωση: Το ερώτημα είναι ανοικτό για να μην κατευθύνει τους μαθητές να γράψουν αυτά που θα ευχαριστήσουν, αλλά αυτά που συμβαίνουν. Ενδεικτικά παραδείγματα γραφής από το 2 ο στάδιο: Κρίση για μένα είναι: Είναι μια βίαιη αλλαγή. Μου προκαλεί συναισθηματικό χάος. Κάθε κατάσταση που μου διαταράσσει την ισορροπία στη ζωή μου. Όταν δεν μπορώ να διαχειριστώ ένα πρόβλημα. Όταν νιώθω εγκλωβισμένη και δεν μπορώ να πάρω απόφαση. Είναι μια πρόκληση όχι απαραίτητα αρνητική. Κρίση υπάρχει όταν δεν κατανοείς τον άλλον. Κρίση υπάρχει όταν δεν μπορώ να λύσω ένα πρόβλημα. Είναι μια περίοδος που οι συνθήκες ζωής χειροτερεύουν (ηθικές, πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές).
Όταν δεν με καταλαβαίνουν. 3 ο Στάδιο: Προσδιορισμός: α) των υποθεμάτων που θα εξεταστούν και β) των κριτικών ερωτημάτων επάνω στα υποθέματα 1. Συλλέγει τα κείμενα των μαθητών. 2. Αναγνωρίζει λέξεις-φράσεις κλειδιά που κυριαρχούν στα κείμενα και δημιουργεί μια λίστα υποθεμάτων που σχετίζονται με την κρίση. Στη συνέχεια μετατρέπει τα υποθέματα σε κριτικά ερωτήματα. Ενδεικτικό παράδειγμα: Υποθέματα Βίαιη αλλαγή Διατάραξη ισορροπίας Έλλειψη κατανόησης Αδυναμία διαχείρισης προβληματικών καταστάσεων Κριτικά ερωτήματα Είναι η κρίση απειλή; Ποιοι παράγοντες μας εγκλωβίζουν στα δεσμά της κρίσης; Γιατί φοβόμαστε να δούμε τη θετική πλευρά της κρίσης; 4 Ο Στάδιο: α) Επιλογή των έργων τέχνης β)συσχέτιση των έργων με τα κριτικά ερωτήματα 1. Επιλέγει έργα τέχνης από ποικίλες μορφές τέχνης (π.χ. ζωγραφική, μουσική, κινηματογράφος, λογοτεχνία, κ.α.) ως εναύσματα για να συζητηθούν τα κριτικά ερωτήματα. Σημείωση: Το νόημα των έργων τέχνης συσχετίζεται με το περιεχόμενο των κριτικών ερωτημάτων και Δημιουργεί έναν πίνακα συσχέτισης. Έργα τέχνης Κριτικά ερωτήματα Ζωγραφική: Van Gong : Potato collectors Ποιοι παράγοντες μας εγκλωβίζουν στα δεσμά της κρίσης;
Φωτογραφία: Tom Hunter: Woman Reading Possession Order Γλυπτική: Louise Bourgeois : Μοman Υπάρχει θετική πλευρά στην κρίση; Είναι η κρίση απειλή; 5 ο Στάδιο: 5 α ) Επεξεργασία των έργων τέχνης/5β ) Συσχέτιση της επεξεργασίας αυτής με τα κριτικά ερωτήματα 1. Βοηθά στην επεξεργασία καθενός έργου τέχνης χρησιμοποιώντας τις τεχνικές: α) του D. Perkins (1996) ή β) την τεχνική Visible Thinking Ενδεικτική προσέγγιση του έργου του Van Gong : Potato collectors με την τεχνική του D. Perkins (1996)
Τα άλλα δύο έργα προσεγγίστηκαν με τις τεχνικές του Visible Thinking. Ειδικότερα: Για το έργο Louise Bourgeois «Μοman» τέθηκε το τρίπτυχο των ερωτήσεων: «Τι βλέπω, τι σκέπτομαι, τι αναρωτιέμαι (καθώς παρατηρώ το γλυπτό);», ενώ για τη φωτογραφία του Tom Hunter «Woman Reading Possession Order» τέθηκε το τρίπτυχο των ερωτήσεων: Τι βλέπω; Επιχειρηματολογώ υπέρ αυτού που βλέπω/αμφισβητώ την επιχειρηματολογία μου. Στάδιο 5β (σκόπιμο είναι να γίνεται με εργασία σε ομάδες): Όλες οι ιδέες που προέκυψαν στο στάδιο 5 α συσχετίζονται με το/τα κριτικό/ά ερωτήμα/τα, ενδεικτικά ως εξής: «Όλα όσα συζητήσαμε σχετικά με το/τα έργο/α τέχνης τι έχουν να μας πουν προκειμένου να επεξεργαστούμε το/τα κριτικό/ά ερώτημα/τα που έχουμε επιλέξει;»
6 ο Στάδιο: Κριτικός αναστοχασμός Οι εκπαιδευόμενοι γράφουν την ίδια μικρή εργασία που εκπόνησαν στο 2 ο Στάδιο.[Εάν είχαν εργαστεί σε ομάδες στο 2 ο Στάδιο, τώρα πρέπει πάλι να εργαστούν στις ίδιες ομάδες.]γίνεται σύνθεση και αντλούνται συμπεράσματα. Γίνεται αποτίμηση της ανάπτυξης της σκέψης των εκπαιδευομένων με βάση «Κλίμακα Αξιολόγησης» [Αυτό γίνεται αφού ο διδάσκων μελετήσει όσα έγραψαν οι εκπαιδευόμενοι.] 1.Προτρέπει τους μαθητές να θυμηθούν τα όσα έγραψαν στο 2 ο στάδιο με αφορμή το ανοικτό ερώτημα: «Τι είναι για μένα η κρίση;». Προτρέπει τους μαθητές να αφουγκραστούν τα όσα έζησαν στη διάρκεια της εφαρμογής της μεθόδου και να γράψουν εκ νέου τις απόψεις τους πάνω στο θέμα : «Τι είναι για μένα η κρίση;», εκμεταλλευόμενοι την όλη εμπειρία. 2.Συγκρίνει τα δύο κείμενα (από το 2 ο και 6 ο στάδιο) και ελέγχει κατά πόσο οι μαθητές διεύρυναν τον στοχασμό τους, ή τροποποίησαν τις αρχικές δυσλειτουργικές τους παραδοχές πάνω στο θέμα της κρίσης. Βιβλιογραφία Perkins, D. (1994).The Intelligent Eye: Learning to think by Looking at Art. The Getty Education Institute for the Arts, Los Angeles, California Κόκκος, και Συνεργάτες (2011).Εκπαίδευση μέσα από τις Τέχνες. Μεταίχμιο. Aθήνα http://www.pz.harvard.edu http://en.wikipedia.org/wiki/panic_of_1873 http://www.moma.org/explore/collection/lb/about/biography http://www.pz.harvard.edu/research/aera06thinkingroutines.pdf
Παράρτημα Στοιχεία για τους καλλιτέχνες και τα έργα τέχνης: Α) Vincent van Gogh Potato Diggers (5 φιγούρες) Λάδι σε καμβά Έτος: 1883 Μουσείο: The Van Gogh Museum Amsterdam in the Netherlands Ιστορικό πλαίσιο (πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/panic_of_1873) : Η μακρά ύφεση Great Depression of 1873 79: Ήταν μια παγκόσμια οικονομική ύφεση, αρχής γενομένης από το 1873-1879. Ωστόσο τα αποτελέσματά της διήρκησαν τουλάχιστον μια δεκαετία. Ήταν η πιο σοβαρή οικονομική κρίση στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες η οποία εκδηλώθηκε μετά την ισχυρή οικονομική ανάπτυξη της Δεύτερης Βιομηχανικής Επανάστασης στη δεκαετία που ακολούθησε την Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Η οικονομική κρίση της περιόδου αυτής επηρέασε τη Δυτική Ευρώπη (κυρίως το Ηνωμένο Βασίλειο), και τη Βόρεια Αμερική. Κατά την περίοδο αυτή μεγάλες βιομηχανικές μονάδες της Δυτικής Ευρώπης έχασαν την ισχύ τους. Τα αίτια σχετίζονται κυρίως με τις ανεξέλεγκτες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις (κατά κύριο λόγο σε σιδηροδρόμους) και με την αναδιάρθρωση της οικονομίας μετά το γαλλο-πρωσικό πόλεμο. Στο πλαίσιο αυτό δεκάδες επιχειρήσεις χρεωκόπησαν. Οι εργαζόμενοι που συσσωρεύονταν στα αστικά κέντρα της Ευρώπης, βρέθηκαν ξαφνικά άνεργοι. Αναγκάστηκαν έτσι να επιστρέψουν στην καλλιέργεια της γης με άναρχο τρόπο. Το έργο «Συλλέκτες πατατών», φιλοτεχνήθηκε την περίοδο που η Ολλανδία και ειδικά οι άνθρωποι των μεγάλων αστικών κέντρων είχαν υποστεί τις συνέπιες αυτής της οικονομικής κρίσης. Vincent van Gogh (1853-1890) Πηγή: http://el.wikipedia.org Εν ζωή, το έργο του δεν σημείωσε επιτυχία ούτε ο ίδιος αναγνωρίστηκε ως σημαντικός καλλιτέχνης. Ωστόσο, μετά το θάνατό του, η φήμη του εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα και σήμερα αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους όλων των εποχών. Η επίδραση του στα μεταγενέστερα κινήματα του εξπρεσιονισμού, του φωβισμού θεωρείται καταλυτική. Το 1878 του ανατίθεται μία θέση ιεροκήρυκα στο Βέλγιο και συγκεκριμένα στην υποβαθμισμένη περιοχή Μπορινάζ, όπου λειτουργεί ορυχείο. Ο βαν Γκογκ κηρύττει για περίπου έξι μήνες επιδεικνύοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ένδεια των
ανθρώπων της περιοχής. Αυτή είναι και η περίοδος κατά την οποία ξεκινά να σχεδιάζει μικρά έργα και πιθανόν αποφασίζει να ασχοληθεί με την τέχνη. Οι πατατοφάγοι (1885): Το 1880, σε ηλικία 27 ετών, ξεκινά να παρακολουθεί τα πρώτα του μαθήματα ζωγραφικής. Ταξιδεύει στην ολλανδική επαρχία ζωγραφίζοντας θέματα που εμπνέεται από αυτή. Την άνοιξη του 1886 επισκέπτεται το Παρίσι όπου ζει με τον αδελφό του επιτυχημένο έμπορο τέχνης στην περιοχή της Μονμάρτης, κέντρο της καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Κατά την παραμονή του, έρχεται σε επαφή με τους ιμπρεσιονιστές Εντγκάρ Ντεγκά, Καμίλ Πισαρό, Πωλ Γκωγκέν και Τουλούζ Λωτρέκ. Επηρεάζεται σημαντικά από το κίνημα του ιμπρεσιονισμού και ειδικότερα σε ότι αφορά τη χρήση του χρώματος. Ο ίδιος ο βαν Γκογκ κατατάσσεται περισσότερο στους μετα-ιμπρεσιονιστές ζωγράφους. Χρησιμοποίησε συχνά τεχνικές των ιμπρεσιονιστών αλλά διαμόρφωσε παράλληλα και ένα προσωπικό ύφος, το οποίο διακρίνεται από την χρήση συμπληρωματικών χρωμάτων που οι ιμπρεσιονιστές αποφεύγουν. Το 1889 εισάγεται στο ψυχιατρικό κέντρο του μοναστηριού του Αγίου Παύλου στον Σαιν Ρεμύ, όπου και παραμένει συνολικά για ένα περίπου χρόνο πάσχοντας από κατάθλιψη. Τον Ιούλιο του 1890, ο βαν Γκογκ εμφανίζει συμπτώματα έντονης κατάθλιψης και τελικά αυτοπυροβολείται στο στήθος στις 27 Ιουλίου ενώ πεθαίνει δύο ημέρες αργότερα. Μετά το θάνατο του βαν Γκογκ, η φήμη του εξαπλώθηκε ραγδαία, με αποκορύφωμα μεγάλες εκθέσεις έργων του που πραγματοποιήθηκαν στο Παρίσι (1901), το Άμστερνταμ (1905), την Κολονία (1912), τη Νέα Υόρκη (1913) και το Βερολίνο (1914). Β) Louise Bourgeois (1911-2010) Πηγή: ΜοMa http://www.moma.org/explore/collection/lb/about/biography Η Louise Bourgeois (Λουίζ Μπουρζουά) γεννήθηκε στο Παρίσι το 1911. Οι γονείς της είχαν μια επιχείρηση επιδιορθώσεων χαλιών. Ήταν μια προικισμένη μαθήτρια, ωστόσο βοηθούσε και στο εργαστήριο σχεδιάζοντας στοιχεία που έλειπαν από τα μοτίβα των χαλιών που έρχονταν για επιδιόρθωση. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο πατέρας της είχε μια εξωσυζυγική σχέση με τη δασκάλα των αγγλικών της Sadie Gordon Richmond. Αυτή η σχέση καθόρισε τα εφηβικά της χρόνια. Μάλιστα, ταυτίστηκε με τη μητέρα της, ένιωσε προδομένη, και αυτή η προδοσία παρέμεινε ζωντανή στη μνήμη για το υπόλοιπο της ζωής της. Σπούδασε μαθηματικά, πριν τελικά να στραφεί στην τέχνη. Ο Robert Goldwater, ιστορικός της αμερικανικής τέχνης, ήταν
ο σύζυγός της. Παντρεύτηκαν στο Παρίσι και το 1938 και μετακόμισαν στη Νέα Υόρκη Το ζευγάρι απέκτησε τρεις γιους. Τα πρώτα χρόνια της καριέρα της επικεντρώθηκε στη ζωγραφική και τη χαρακτική. Αργότερα, στη δεκαετία του 1950 άρχισε να ασχολείται με τη γλυπτική. Ωστόσο υπάρχουν κενά στην παραγωγή της ανάμεσα στις δεκαετίες 50-60, καθώς σε αυτή την περίοδο βυθίστηκε στην ψυχανάλυση. Η γλύπτρια παίζει μετ υλικά, τις φόρμες και το μέγεθος των έργων της. Μέταλο, ξύλο, λάτεξ, μάρμαρο και ύφασμα χρησιμοποιούνται αναλόγως ως μέσα για την έκφραση των συναισθημάτων της. Τα έργα της είναι αφαιρετικά, έχουν συμβολικό χαρακτήρα και συνεχώς τονίζουν τα ανθρώπινα συναισθήματα (μοναξιά, φόβος, θυμός, ζήλια) Η απόδοση του φανταστικού της κόσμου μέσα από τα υλικά της γλυπτικής ήταν το κύριο μέλημά της. Το 1982, σε ηλικία 70 χρονών, αστοί τελικά πήρε το κεντρικό στάδιο με την αναδρομή στο το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης παρουσιάζει την αναδρομική της έκθεση. Εκεί θα παρουσιαστούν και οι μνημειώδεις αράχνες της. Όλο αυτό το διάστημα έκανε συνεχώς σχέδια σε χαρτί, μέρα και νύχτα, και επίσης επέστρεψε στη χαρακτική. Τέχνη για την Bourgeois ήταν το μέσο για την αντιμετώπιση της ίδιας της ζωής. Όπως το έθεσε, "Η τέχνη είναι μια εγγύηση της λογικής". Πέθανε στη Νέα Υόρκη το 2010, σε ηλικία 98 ετών. Το έργο της Μaman, 1999 είναι μια ατσάλινη αράχνη ύψους 9 μέτρων. Το 2000 για πρώτη φορά εκτέθηκε στο Turibne Hall στην Tate Modern του Λονδίνου. Η αράχνη για την καλλιτέχνιδα συμβολίζει την ίδια τη μητέρα της (και όχι τη μητέρα ως αρχέτυπο): έξυπνη, επινοητική, προστατευτική, υπομονετική που την προστάτευε (ως παιδί) από τις αρρώστιες, όπως η αράχνη προστατεύει τη φύση, όταν τρώει τα κουνούπια!
Γ) Tom Hunter (1965---) Woman Reading a Possession Order, 1998 (115Χ120cm, cibachrome print mounted on board) White Cube, London Πηγή: http://www.tomhunter.org/info Ο Tom Hunter (1965 ) είναι ένας βραβευμένος και διεθνούς φήμης καλλιτέχνης. Η δουλειά του έχει παρουσιαστεί σε εθνικό και διεθνές επίπεδο σε μεγάλες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Ο Tom Hunter έχει κερδίσει πολλά βραβεία κατά τη διάρκεια της καριέρας του, πιο πρόσφατα, μια Τιμητική Υποτροφία από το University College Falmouth (2012). Έχει ανακηρυχθεί σε Επίτιμο Διδάκτορα των Τεχνών από το Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου (2011) για το έργο του στο οποίο αποτυπώνει τις ζωές των ανθρώπων του Ανατολικού Λονδίνου. Είναι Καθηγητής Φωτογραφίας και Έρευνας στο London College of Communication, στο Πανεπιστήμιο Τεχνών του Λονδίνου. Έργο του Woman Reading a Possession Order είναι επηρεασμένο από το έργο του Vermer : «Κορίτσι που διαβάζει γράμμα μπρος από το ανοικτό παράθυρο». Στο έργο αυτό το φως δίνει τις δικές του συναισθηματικές διαστάσεις στις φόρμες. Το ίδιο ισχύει και για τη φωτογραφία του Hunter. O φωτογράφος φωτογραφίζει ανθρώπους και περιοχές από το άμεσο περιβάλλον του. Αυτή η φωτογραφία ανήκει σε μια σειρά φωτογραφιών που άντλησε από μια ομάδα καταληψιών που ζουν στο Hackney. Εδώ παρουσιάζεται μια ήσυχη σκηνή καθημερινότητας μιας νεαρής γυναίκας.