Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Παιδαγωγικές & τεχνικές προδιαγραφές εκπαιδευτικού υλικού - Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Παιδαγωγικές & τεχνικές προδιαγραφές εκπαιδευτικού υλικού - Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ Συγγραφή Αδαμαντία Σπανακά Βασίλειος Τσάπαλος Επιμέλεια Έκδοσης Γεώργιος Βορβυλάς Όλγα Φράγκου Καλλιτεχνική Επιμέλεια Χαρούλα Σερεμετίδη ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΤΟΥ ΥΠΟΕΡΓΟΥ 5 Αχιλλέας Καμέας Αναπληρωτής Καθηγητής Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας

Ο παρών οδηγός αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του Υποέργου 5 με τίτλο «Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Υλικού και Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας (ΕΕΥΕΜ)» της Πράξης «Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο» η οποία έχει ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» (ΕΠΕΔΒΜ) του ΕΣΠΑ (2007-2013), Άξονας Προτεραιότητας 7: «Ενίσχυση της Δια Βίου Εκπαίδευσης Ενήλικων στις 8 Περιφέρειες Σύγκλισης» με κωδικό MIS 29και η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους, μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ)

Πρόλογος Ο παρών Οδηγός, προτείνει μια σειρά από παιδαγωγικές και τεχνικές προδιαγραφές που χρειάζεται να πληροί ένα εκπαιδευτικό υλικό του τύπου Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής (ΕΠΕ) για να είναι κατάλληλο για εκπαίδευση από απόσταση στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Ο Οδηγός επιμερίζεται σε τρία μέρη: Το πρώτο μέρος αφορά στις προδιαγραφές ανάπτυξης ΕΠΕ στο πλαίσιο της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΑεξΑΕ) στο πλαίσιο, δηλαδή, της εκπαίδευσης όπου ο εκπαιδευόμενος βρίσκεται απομακρυσμένος γεωγραφικά, χρονικά και όχι μόνο- από τον διδάσκοντα και τους συνεκπαιδευμένους του. Το δεύτερο μέρος αφορά στις οδηγίες για καλύτερη εκπαιδευτική αξιοποίηση των ΕΠΕ, οι οποίες αφορούν στη διαδικασία τροποποίησης και συμπλήρωσης του περιεχομένων τους. Σε αυτό το πλαίσιο δράσης, ο Επιστήμονας-Δημιουργός σε πρώτη φάση, και κατ' επέκταση οι εκάστοτε εκπαιδευτές, αναμένεται να ενεργήσουν ως διευκολυντές και σύμβουλοι προς τους φοιτητές που θα εμπλακούν στη μαθησιακή αυτή διεργασία με τρόπο ποιοτικό, καινοτόμο και συνεργατικό. Το τρίτο μέρος προσδιορίζει τις σχετικές τεχνικές προδιαγραφές που ορίζει το ΕΑΠ στην ανάπτυξη αυτού του είδους ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού (ΨΕΥ). Ο Οδηγός αφορά τόσο στον Επιστήμονα-Δημιουργό, όσο και στον Τεχνικό Ανάδοχο αλλά και στους υπόλοιπους εμπλεκόμενους στην ανάπτυξη του ΨΕΥ, φιλοδοξώντας να καλύψει τις όποιες απορίες τους δημιουργηθούν σχετικά με τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την υλοποίησή του από την έναρξη της δημιουργίας του μέχρι και την ολοκλήρωσή του. 7

8 Παιδαγωγικές & τεχνικές προδιαγραφές εκπαιδευτικού υλικού -

Πίνακας Περιεχομένων ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ - ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ (MULTIPLE CHOICE QUESTIONS)... 13 1. Οι ασκήσεις αυτοαξιολόγησης... 13 2. Ορισμός Ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής... 14 Μέρος Α: Προδιαγραφές Ανάπτυξης στο πλαίσιο της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΑεξΑΕ)... 15 3. Η ανατομία μιας ερώτησης πολλαπλής επιλογής... 15 4. Ποικιλία ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής... 17 4.1 Μια μοναδική σωστή απάντηση... 17 4.2 Η καλύτερη απάντηση... 17 4.3 Πολλαπλές σωστές απαντήσεις... 18 Μέρος Β: Προδιαγραφές Εκπαιδευτικής Αξιοποίησης... 19 5. Προδιαγραφές εκπαιδευτικής αξιοποίησης... 19 Μέρος Γ: Τεχνικές Προδιαγραφές... 21 6. Περιεχόμενο... 21 7. Πρότυπα και μορφότυποι... 22 8. Προδιαγραφές μέσου... 28 9. Παραδοτέα... 33 9.1. Αρχείο επιστημονικού περιεχομένου... 33 9.2. Αρχείο αρχικού σχεδιασμού... 35 10. Τεχνικές δεξιότητες συντελεστών... 37 11. Προτεινόμενα εργαλεία... 37 12. Oδηγίες / κανόνες «καλής» εκπαιδευτικής εφαρμογής... 38 13. Βιβλιογραφία... 41 9

10 Παιδαγωγικές & τεχνικές προδιαγραφές εκπαιδευτικού υλικού -

Κατάλογος Πινάκων ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Χαρακτηριστικά του ήχου... 31 ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Πρότυπος πίνακας ερωτήσεων... 34 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Πρότυπος πίνακας αρχικού σχεδιασμού ΕΠΕ... 35 ΠΙΝΑΚΑΣ 4: Πίνακας προτεινόμενων εργαλείων... 38 11

12 Παιδαγωγικές & τεχνικές προδιαγραφές εκπαιδευτικού υλικού -

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ - ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ (MULTIPLE CHOICE QUESTIONS) 1. Οι ασκήσεις αυτοαξιολόγησης Υπάρχουν πολλοί τύποι αυτοαξιολόγησης. Υπάρχουν δηλαδή πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να δώσουμε στο φοιτητή τη δυνατότητα να μάθει μέσα από την πράξη, «κάνοντας», δηλαδή κάτι το οποίο σχετίζεται άμεσα με τα προσδοκώμενα αποτελέσματα της εκπαίδευσής του, κάτι και να αξιολογήσει την επίδοσή του. Μία από τις βασικές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται από μία άσκηση αυτοαξιολόγησης είναι να επιδέχεται μία σαφή απάντηση που να καλύπτει όλους τους σπουδαστές που θα εκτελέσουν την άσκηση. Έτσι, μπορούμε να συνθέσουμε αποτελεσματικά την απάντηση-απόκριση της άσκησης αναφέροντας όχι μόνο τη σωστή απάντηση ή τις σωστές ενέργειες του φοιτητή αλλά και συζητώντας τυχόν λάθη που έκανε ο φοιτητής. Τα πιθανά λάθη των φοιτητών πρέπει βέβαια να τα γνωρίζουμε από πριν. Ο περιοριστικός αυτός όρος, καθιστά τις ασκήσεις αντικειμενικού τύπου ιδανικές ασκήσεις αυτοαξιολόγησης (Ματραλής, 1998, σελ. 82). Οι ασκήσεις αυτές λέγοντες «κλειστού τύπου», διότι η απάντηση που θα δοθεί περιορίζεται σε ένα γνωστό και συγκεκριμένο σύνολο εναλλακτικών απαντήσεων, χωρίς να δίνονται περιθώρια για ελεύθερη απάντηση. Από το σύνολο των εναλλακτικών απαντήσεων μία είναι η σωστή και οι υπόλοιπες λανθασμένες. Μπορούμε λοιπόν με αυτές τις ασκήσεις, να γνωρίζουμε από πριν τα πιθανά λάθη των φοιτητών και να συνθέσουμε κατάλληλα την απάντηση της άσκησης. Έναν από τους συνηθέστερους τύπους ασκήσεων αντικειμενικού ή κλειστού τύπου ο οποίος χρησιμοποιείται ως άσκηση αυτοαξιολόγησης σε ένα εκπαιδευτικό υλικό εξ αποστάσεως εκπαίδευσης κι όχι μόνο- αποτελεί ο τύπος των Ερωτήσεων ή ασκήσεων- πολλαπλών επιλογών (ΕΠΕ ή όπως αναφέρεται στην αγγλική ορολογία: Multiple Choice Questions - MCQ). 13

2. Ορισμός Ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής Αυτός ο τύπος άσκησης, ουσιαστικά, ζητά από το φοιτητή να επιλέξει από ένα δοσμένο σύνολο επιλογών την καλύτερη ή γενικότερα εκείνες που ικανοποιούν ορισμένα κριτήρια. Στην απλούστερη και πιο συνηθισμένη της μορφή μια τέτοια άσκηση αποτελείται από μια ερώτηση ακολουθούμενη από ένα μικρό αριθμό πιθανών απαντήσεων (το σύνολο των επιλογών). Ο φοιτητής καλείται βασιζόμενος στις γνώσεις που απέκτησε και στη λογική του, να επιλέξει τη μοναδική σωστή απάντηση. Πολλές φορές προηγείται της ερώτησης ένα κείμενο, ένα σχήμα ή διάγραμμα, ένας πίνακας με δεδομένα ή μία φωτογραφία, τα οποία σχετίζονται άμεσα με την ερώτηση και περιέχουν στοιχεία τα οποία ο φοιτητής πρέπει να επεξεργαστεί με κάποιον τρόπο ώστε να απαντήσει σωστά στην ερώτηση. Παραλλαγές της απλής αυτής μορφής αποτελούν οι περιπτώσεις όπου το δοσμένο σύνολο των επιλογών περιέχει περισσότερες από μία σωστές απαντήσεις. Ο φοιτητής καλείται να επιλέξει τις σωστές απαντήσεις είτε να κατατάξει τις γενικώς σωστές επιλογές σε μία σειρά από την καλύτερα έως την χειρότερη επιλογή. Οι ασκήσεις πολλαπλών επιλογών χρησιμοποιούνται ευρύτατα ως ασκήσεις αυτοαξιολόγησης στην εκπαίδευση από απόσταση (Ματραλής, 1998), ειδικά στις θετικές επιστήμες και την τεχνολογία. Προσφέρονται για τον έλεγχο εκ μέρους του φοιτητή όχι μόνο γνώσεων, με την έννοια της απομνημόνευσης, αλλά και για τον έλεγχο και των άλλων γνωστικών δεξιοτήτων όπως η κατανόηση, η ερμηνεία και η αξιολόγηση. Η χρησιμότητά τους οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι ο δημιουργός του εκπαιδευτικού υλικού γνωρίζει όλες τις πιθανές απαντήσεις των φοιτητών στο ερώτημα της άσκησης. Μπορεί λοιπόν να συνθέσει την απάντηση-απόκριση της άσκησης αυτοαξιολόγησης έτσι ώστε να καλύπτει κάθε δυνατή απάντηση οποιουδήποτε σπουδαστή. 14

Μέρος Α: Προδιαγραφές Ανάπτυξης στο πλαίσιο της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΑεξΑΕ) 3. Η ανατομία μιας ερώτησης πολλαπλής επιλογής Μία βασική ερώτηση πολλαπλής επιλογής αποτελείται από δύο μέρη: ένα πρόβλημα (κορμός -stem) και μία λίστα προτεινόμενων λύσεων (εναλλακτικές -alternatives). O κορμός μπορεί να έχει τη μορφή είτε μίας ερώτησης, είτε μίας ανολοκλήρωτης πρότασης, κι η λίστα με τις εναλλακτικές επιλογές απάντησης μπορεί να περιέχει μία σωστή ή την καλύτερη εναλλακτική (απάντηση) κι έναν αριθμό εσφαλμένων ή όχι πλήρως σωστών εναλλακτικών επιλογών (παρεμβολές). Πιο συγκεκριμένα, από το σύνολο των δοσμένων επιλογών, η σωστή επιλογή (είτε πρόκειται για τη μοναδική σωστή απάντηση είτε για την καλύτερη δυνατή επιλογή) ονομάζεται «κλειδί» της άσκησης, ενώ οι υπόλοιπες λανθασμένες (είτε χειρότερες) επιλογές καλούνται «παρεμβολές». Στόχος των παρεμβολών είναι να εμφανίζονται ως πιθανές λύσεις στο πρόβλημα για εκείνους τους φοιτητές που δεν έχουν πετύχει τους στόχους που αξιολογούνται από αυτή την άσκηση. Αντίστροφα, οι παρεμβολές θα πρέπει να εμφανίζονται ως μη πιθανές λύσεις για εκείνους τους φοιτητές που έχουν επιτύχει τους στόχους. Μόνο η απάντηση κλειδί θα πρέπει να εμφανίζεται ξεκάθαρα ως ρεαλιστική για τους συγκεκριμένους φοιτητές. Σε αυτό τον οδηγό, ο αστερίσκος (*) χρησιμοποιείται για να δηλώσει την απάντηση κλειδί. 5. Τι θα λέγατε στο διαχειριστή της πολυκατοικίας σας που σας ανακοινώνει ότι από σήμερα το πετρέλαιο που θα χρησιμοποιείτε για την κεντρική θέρμανση δεν θα περιέχει καθόλου θειούχες και αζωτούχες ενώσεις; Κορμός Παρεμβολή Απάντηση/κλειδί Παρεμβολή Παρεμβολή Α. «Ωραία. Έτσι, δεν θα μολύνουμε την ατμόσφαιρα ούτε με διοξείδιο του θείου ούτε με οξείδια του αζώτου». *Β. «Πόσο ακριβότερα θα έλθουν τα κοινόχρηστα;» Γ. «Ακόμη και με αυτό το «καθαρό» καύσιμο, ο καυστήρας μας θα συνεχίσει να εκπέμπει διοξείδιο του θείου και οξείδια του αζώτου». Ε. «Ωραία. Έτσι, δε θα μολύνουμε την ατμόσφαιρα με οξείδια του αζώτου». Εναλλακτικές 15

Γενικότερα, ο δημιουργός της άσκησης πρέπει να καταβάλλει σημαντική προσπάθεια για τη σύνθεση και διατύπωση των παρεμβολών (συνήθως από 3 μέχρι 6 παρεμβολές ανά ερώτηση). Αν το ερώτημα της άσκησης έχει μία μοναδική σωστή απάντηση, τότε οι υπόλοιπες επιλογές δεν πρέπει να είναι «απλώς λάθος» αλλά να περιέχουν τα πλέον πιθανά και αναμενόμενα σφάλματα. Έτσι, ο δημιουργός θα μπορεί να συζητήσει διεξοδικά κάθε τέτοιο συχνό σφάλμα στην απάντηση-απόκριση της άσκησης που θα συνθέσει. Αν τέλος, στην άσκηση το «κλειδί» αντιπροσωπεύει όχι πια τη μοναδική σωστή απάντηση αλλά την καλύτερη δυνατή επιλογή, τότε οι υπόλοιπες πρέπει να χαρακτηρίζονται από παραλείψεις που πιθανότατα θα έκανε ένας μέτριος ή αμελής φοιτητής. Στην περίπτωση αυτή, στην απάντηση-απόκριση της άσκησης, ο δημιουργός του υλικού θα πρέπει να αναφέρει τα σωστά σημεία που εμπεριέχονται στις λιγότερο καλές επιλογές, να τονίσει τις παραλήψεις και τα κενά που υπάρχουν και γενικώς να αναφέρει διεξοδικά και με σαφήνεια όλα τα επιχειρήματα που καθιστούν το «κλειδί» την καλύτερη δυνατή επιλογή. Με αυτή τη λογική, ο δημιουργός μίας τέτοιας μορφής άσκησης αυτοαξιολόγησης θα πρέπει να έχει συνεχώς στο μυαλό του τα εξής τρία σημαντικά σημεία: 1. Τι θέλω να ελέγξω; 2. Ένας ικανός, επιμελής φοιτητής, ο οποίος έχει μελετήσει και κατανοήσει όλη την ύλη μέχρι το σημείο που βρίσκει την άσκηση πολλαπλών επιλογών, θα μπορέσει να την εκτελέσει σωστά; 3. Η άσκηση αυτή επιδέχεται μία σαφή απάντηση που να καλύπτει όλους τους φοιτητές που θα την εκπονήσουν; 16

4. Ποικιλία ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής 4.1 Μια μοναδική σωστή απάντηση Στην ερώτηση πολλαπλών επιλογών όπου υπάρχει μία μόνο σωστή απάντηση, όλες οι εναλλακτικές είναι εσφαλμένες εκτός μίας. Ο φοιτητής καλείται να προσδιορίσει τη σωστή απάντηση. Παράδειγμα: Το ηλεκτρικό ρεύμα μετράται σε: 1. ohms 2. amps 3. volts * 4. watts 4.2 Η καλύτερη απάντηση Σε ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών του τύπου «η καλύτερη απάντηση» οι εναλλακτικές διαφέρουν στο βαθμό της ορθότητάς τους. Κάποιες μπορεί να είναι εντελώς εσφαλμένες και κάποιες σωστές αλλά μία είναι ξεκάθαρα πιο σωστή από τις υπόλοιπες. Η καλύτερη εναλλακτική λειτουργεί ως η απάντηση/ κλειδί ενώ οι υπόλοιπες εναλλακτικές λειτουργούν ως παρεμβολές. Ο φοιτητής καλείται να προσδιορίσει την καλύτερη απάντηση. Παράδειγμα: Τα προσδοκώμενα αποτελέσματα είναι χρήσιμο να αναφέρονται στο εκπαιδευτικό υλικό διότι: 17

1. Επιτρέπουν στο φοιτητή να αξιολογήσει μόνος του την πρόοδό του, πριν υποστεί κάποια επίσημη δοκιμασία. 2. Αποτελούν μία γενική αναφορά των προθέσεων του συγγραφέα του υλικού. 3. Βοηθούν το φοιτητή στο να καθορίσει άνετα το ρυθμό μελέτης του. 4.3 Πολλαπλές σωστές απαντήσεις Στις ερωτήσεις πολλαπλών σωστών απαντήσεων, δύο ή περισσότερες από τις εναλλακτικές αποτελούν σωστές απαντήσεις. Οι υπόλοιπες εναλλακτικές λειτουργούν ως παρεμβολές. Ο φοιτητής καλείται να προσδιορίσει την κάθε σωστή απάντηση. Παράδειγμα Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: 1. Εφαρμόζει το αρθρωτό σύστημα. 2. Προσφέρει σπουδές αποκλειστικά μέσω της μεθόδου της εξ αποστάσεως διδασκαλίας. 3. Παρέχει πιστοποιητικά μεταπτυχιακής επιμόρφωσης. 4. Έχει ως ανώτατο όργανο διοίκησης τη Σύγκλητο. 5. Έχει συγκροτήσει το Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Υλικού και Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας. Καθώς μία ερώτηση αυτού του τύπου συχνά αποτελεί απλώς μία σειρά από σχετιζόμενα ερωτήματα Σωστού Λάθους που παρουσιάζονται ομαδικά, μία καλή εναλλακτική πρόταση είναι να ξαναγραφεί ως ερώτηση πολλαπλής επιλογής Σωστού Λάθους. 18

Παράδειγμα Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Σ Λ * Σ * * Λ Λ Σ Λ * 1. Εφαρμόζει το αρθρωτό σύστημα. 2. Προσφέρει σπουδές αποκλειστικά μέσω της μεθόδου της εξ αποστάσεως διδασκαλίας. 3. Παρέχει πιστοποιητικά μεταπτυχιακής επιμόρφωσης. 4. Έχει ως ανώτατο όργανο διοίκησης τη Σύγκλητο. 5. Έχει συγκροτήσει το Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Υλικού και Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας. Μέρος Β: Προδιαγραφές Εκπαιδευτικής Αξιοποίησης 5. Προδιαγραφές εκπαιδευτικής αξιοποίησης Στην προσπάθειά του ένας Επιστήμονας-Δημιουργός να συνθέσει εύστοχες και αποτελεσματικές Ερωτήσεις Πολλαπλών Επιλογών, θα πρέπει να προσπαθεί να δίνει για κάθε ΕΠΕ που δημιουργεί ξεκάθαρη απάντηση του βαθμού στον οποίο ικανοποιείται κάθε ένα από τα ακόλουθα ζητήματα: 1. Η ερώτηση στοχεύει στον έλεγχο ενός μόνο σκοπού με βάση τα αρχικά καταγεγραμμένα προσδοκώμενα αποτελέσματα; 2. Η ερώτηση στηρίζεται σε ένα εξειδικευμένο πρόβλημα το οποίο δηλώνεται ξεκάθαρα στον κορμό; 3. Ο κορμός περιέχει όσο περισσότερα στοιχεία της ερώτησης είναι χρήσιμα χωρίς να περιέχει άσχετα στοιχεία; 4. Ο κορμός διατυπώνεται με θετικό τρόπο; 5. Οι εναλλακτικές διατυπώνονται με σαφήνεια και με συνέπεια; 6. Οι εναλλακτικές διατυπώνονται με παρόμοιο τρόπο; 7. Οι εναλλακτικές είναι ελεύθερες από στοιχεία που να υποδεικνύουν τη σωστή επιλογή; 19

8. Στις εναλλακτικές αποφεύγονται φράσεις όπως «όλα τα παραπάνω» και «κανένα από τα προηγούμενα»; 9. Η ερώτηση πολλαπλής επιλογής περιλαμβάνει τη μία και μοναδική απάντηση ή ξεκάθαρα την καλύτερη απάντηση; 10. Έχει ελεγχθεί η ορθότητα της ερώτησης για συντακτικά και γραμματικά λάθη; 11. Αποφεύγεται η χρήση δύσκολου λεξιλογίου; Η σχετική διεθνής βιβλιογραφία (Brookhart, 2010. Haldyna, 2013. Morrison & Free, 2001) προτείνει επίσης τα εξής: Η κάθε εναλλακτική πρόταση για να είναι αποτελεσματική θα πρέπει από μόνη της να φαίνεται σωστή αλλά να μην είναι η σωστή απάντηση για τη συγκεκριμένη ερώτηση. Θα πρέπει να παρέχεται επαρκής ανατροφοδότηση για κάθε ερώτηση. Να χρησιμοποιείται ενεργητική φωνή κατά τη διατύπωση της ερώτησης. Μπορεί να χρησιμοποιείται το κενό, για παράδειγμα, αλλά μόνο στο τέλος της πρότασης κι όχι στην αρχή. Να γράφονται με έντονα και κεφαλαία γράμματα σημαντικές λέξεις όπως: εκτός, τουλάχιστον, περισσότερο. Οι πέντε εναλλακτικές προτάσεις είναι ο ιδανικός αριθμός. Οι επιλογές να τίθενται σε μία λογική σειρά. Ερωτήσεις όπως: «Γιατί;» «Ποιο;» «Πώς;» προάγουν την ερμηνεία και την εφαρμογή της γνώσης. Ερωτήσεις όπως: «Πότε;», «Πού;» ελέγχουν γνώσεις γεγονότων. Να αποφεύγεται η χρήση απόλυτων λέξεων όπως: πάντα, ποτέ, όλα, κανένα. 20

Να αποφεύγεται η προσφορά περιττής πληροφορίας κατά την εισαγωγή μίας ερώτησης πολλαπλών επιλογών. Να μην επαναλαμβάνονται ίδια θέματα. Προσοχή για περιττές λέξεις και άσχετο περιεχόμενο. Μέρος Γ: Τεχνικές Προδιαγραφές 6. Περιεχόμενο Οι Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής (ΕΠΕ), όπως αναφέρθηκε και στην ενότητα 2, αποτελούν μία μέθοδο ελέγχου των παρεχόμενων γνώσεων, εμπέδωσης συγκεκριμένης ύλης και αξιολόγησης ακόμα και από τον ίδιο τον εκπαιδευόμενο. Ο εκπαιδευόμενος καλείται να επιλέξει μια απάντηση από μια ομάδα εναλλακτικών απαντήσεων. Η χρησιμότητα των πολλαπλών επιλογών έγκειται περισσότερο στη δυνατότητα των λάθος επιλογών να «παρασύρουν» τον εκπαιδευόμενο παρά στην ποιότητα των ερωτήσεων. Συνήθως περιλαμβάνουν εκφώνηση, κατάλογο πιθανών απαντήσεων, απόκριση σε λάθος και σωστή απάντηση, χρονομέτρηση, υπολογισμό ποσοστού επιτυχιών και καταγραφή επιδόσεων. Μπορεί να συνδυάζουν όλους τους τύπους ΨΕΥ στην εκφώνηση, τις απαντήσεις ή τις αποκρίσεις. Το ψηφιακό περιεχόμενο των ΕΠΕ μπορεί να εμπεριέχει τις παρακάτω μορφές Αντικειμένων Περιεχομένου (ΑΠ): Κείμενο (σε μορφή απλού κειμένου) Εικόνα Ήχος Κείμενο (σε μορφή Υπερκειμένου) Στις ενότητες 7 & 8 γίνεται μία σύντομη αναφορά για τα Πρότυπα, Μορφότυπους και Προδιαγραφές που πρέπει να έχουν τα ΑΠ έτσι ώστε να θεωρηθούν ικανά να ενσωματωθούν στις ΕΠΕ. 21

Σημ.: Εφόσον η ανάπτυξη κάποιου αντικείμενου περιεχομένου γίνει έτσι ώστε να θεωρείται μαθησιακό αντικείμενο (ΜΑ) από μόνο του, τότε θα πρέπει να ακολουθηθούν οι πλήρεις προδιαγραφές ανάπτυξης όπως ορίζονται από το αντίστοιχο κείμενο για «Παιδαγωγικές και Τεχνικές Προδιαγραφές Εκπαιδευτικού Υλικού» του ΜΑ αυτού. Επιπλέον των ΑΠ στις ΕΠΕ μπορούν ενσωματωθούν Μαθησιακά Αντικείμενα σε μορφή: Animation Για την ανάπτυξη καθενός από τα παραπάνω ΜΑ θα πρέπει να ακολουθηθούν οι οδηγίες ανάπτυξης όπως ορίζονται στο κείμενο για τις «Παιδαγωγικές και Τεχνικές Προδιαγραφές Εκπαιδευτικού Υλικού» του ΜΑ αυτού. 7. Πρότυπα και μορφότυποι Οι αποδεκτοί μορφότυποι για τα πρότυπα που συναντώνται στις ΕΠΕ είναι οι ακόλουθοι:.doc/.docx (Microsoft Word Office Documents).odt (Open Document Format).html/.htm (Βασική μορφή ιστοσελίδων).css (Cascade Style Sheets για μορφοποίηση ιστοσελίδων).swf (Shockwave Flash) Τονίζεται, ότι θα πρέπει να ακολουθηθούν, για την τελική μορφή των ΕΠΕ, τα σχετικά πρότυπα που έχουν δημιουργηθεί. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να ανατρέξετε και στα «Παραδείγματα Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού». Αντίστοιχα, ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα παραδώσει το ψηφιακό περιεχόμενο (π.χ. κείμενο, εικόνες, κ.ά.) που ενσωματώνεται στις ΕΠΕ. Το ψηφιακό περιεχόμενο που περιέχεται στο ΨΕΥ θα πρέπει να συμφωνεί με τα πρότυπα και τους μορφότυπους που αναφέρονται στις αντίστοιχες προδιαγραφές. Για παράδειγμα, αν υπάρχει μια εικόνα στις ΕΠΕ, τότε η εικόνα αυτή θα είναι σύμφωνη με τα πρότυπα και τους μορφότυπους που ορίζονται στην εικόνα ως ΜΑ. 22

Κείμενο (σε μορφή απλού κειμένου) Τα αποδεκτά πρότυπα και οι αντίστοιχοι μορφότυποι (καταλήξεις) γι αυτό το ψηφιακό υλικό είναι: Office Open XML (OOXML ή OpenXML). Αποτελεί το προτεινόμενο πρότυπο για το κείμενο. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.doc,.docx. Adobe PDF (open standard). Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.pdf. OASIS Open Document for Office Applications TC (OASIS ODF TC). Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.odt. Σε ειδικές περιπτώσεις γίνεται αποδεκτό δοκίμιο που παραδίδεται σε μορφή LaTeX εφ όσον το τελικό κείμενο ακολουθεί το πρότυπο κειμένου που έχει δοθεί από το ΕΕΥΕΜ. Εικόνα Τα αποδεκτά πρότυπα και οι αντίστοιχοι μορφότυποι (καταλήξεις) γι αυτό το ψηφιακό υλικό είναι: JPEG2000. Συνιστά το διάδοχο του προτύπου JPEG και αποτελεί το προτεινόμενο πρότυπο για την εικόνα. Η διαφορά τους έγκειται στο ότι ο νέος τύπος παρέχει συμπίεση με καθόλου ή πολύ μικρή απώλεια πληροφορίας, με αποτέλεσμα η ποιότητα της εικόνας να μην υποβαθμίζεται, αλλά να προσεγγίζει την ποιότητα της εικόνας χωρίς συμπίεση. Επίσης, η κατά στρώματα δομή (διαφορετικής ανάλυσης) που υποστηρίζει το JPEG2000 μπορεί να εξαλείψει την ανάγκη για αποθήκευση πολλών αρχείων διαφορετικής ανάλυσης της ίδιας εικόνας. Είναι ιδανικό πρότυπο για την προβολή στο Διαδίκτυο μεγάλων σε όγκο και σύνθετων εικόνων, ωστόσο απαιτείται από τους χρήστες να εγκαταστήσουν τα αντίστοιχα πρόσθετα (plug-ins). Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.jpeg/jpg. 23

JPEG (Joint Photographic Experts Group). Το JPEG είναι προτυποποιημένο κατά ISO και χρησιμοποιείται σε πολύ μεγάλη κλίμακα για τη μεταφορά και παρουσίαση εικόνων μέσω δικτύων με περιορισμένο εύρος ζώνης, όπως είναι το Διαδίκτυο, καθώς οι εικόνες JPEG δεν καταλαμβάνουν μεγάλο όγκο. Το πρότυπο αυτό αξιοποιεί τη συμπίεση με απώλεια πληροφορίας, με στόχο τη μείωση του όγκου του αρχείου εικόνας. Όλοι οι φυλλομετρητές ιστού (web browsers), καθώς και η μεγάλη πλειοψηφία εφαρμογών υπολογιστή υποστηρίζουν το εν λόγω πρότυπο. Τα αρχεία JPEG μπορούν να προκύψουν από αρχεία TIFF με τη βοήθεια λογισμικού επεξεργασίας εικόνας. Κάποιες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές χρησιμοποιούν ένα τροποποιημένο τύπο αρχείων JPEG, το EXIF (η κατάληξη εξακολουθεί να είναι.jpg). Τα αρχεία αυτά είναι JPEG μαζί με τεχνικά μετα-δεδομένα τα οποία αποθηκεύονται απευθείας από τη μηχανή στην επικεφαλίδα του αρχείου. Μερικά από αυτά είναι πολύ τυπικά, όπως η ημερομηνία, η ανάλυση, κλπ., αλλά υπάρχουν και κάποιες δυνατότητες που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως η σύνδεση με αρχείο ήχου, η καταγραφή της ακριβούς θέσης της μηχανής την ώρα της φωτογράφησης με χρήση GPS, κλπ. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.jpeg/jpg. TIFF (Tagged Image File Format). Το πρότυπο αυτό είναι κατάλληλο για τη δημιουργία ψηφιακών εικόνων υψηλής ποιότητας. Τα αντίστοιχα αρχεία υποστηρίζουν συμπίεση χωρίς απώλεια πληροφορίας ή αποθηκεύονται χωρίς συμπίεση, επομένως καταλαμβάνουν μεγάλο όγκο. Κάθε σαρωτής και ψηφιακή φωτογραφική μηχανή μπορεί να παράγει αρχεία TIFF είτε απευθείας είτε ως επιλογή εξαγωγής της εικόνας στο λογισμικό που συνοδεύει τη συσκευή. Σύμφωνα με τις οδηγίες ψηφιοποίησης, το TIFF κρίνεται ως το πλέον κατάλληλο για την αποθήκευση των ψηφιακών αντιγράφων, εκτός και αν υπάρχουν σοβαροί και επαρκείς λόγοι που υπαγορεύουν την επιλογή διαφορετικού τύπου αρχείου. Η παρούσα έκδοση του TIFF είναι η 6.0. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.tif. BMP (Bitmap Picture). Το BMP συνιστά πρότυπο για την αποθήκευση των εικόνων που διαχωρίζονται σε μικρά ορατά τετραγωνάκια. Τα αρχεία BMP μπορούν να έχουν 24

επεκτάσεις.bmp ή.dib ή.rle. Το βάθος του χρώματος σε αυτή τη μορφή μπορεί να είναι από 1 έως 48 bits ανά pixel, ενώ το μέγιστο μέγεθος εικόνας μπορεί να είναι 65535 Χ 65535 pixels. Στη μορφή BMP υπάρχει υποστήριξη συμπίεσης από τον αλγόριθμο RLE, αλλά πλέον υπάρχουν είδη αρχείων με μεγαλύτερη συμπίεση όπως PNG και GIF. Γι αυτό το λόγο τα αρχεία BMP χρησιμοποιούνται σπάνια στο Διαδίκτυο. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.bmp. EPS (Encapsulated PostScript). Το EPS είναι μια επέκταση μορφής αρχείου γραφικών PostScript που δημιούργησε η Adobe Systems Incorporated. Η μορφή EPS είναι μια μορφή υψηλής ανάλυσης που έχει βελτιστοποιηθεί για εκτύπωση από εκτυπωτές PostScript. Εάν ένα γραφικό μορφής EPS εκτυπωθεί από οποιονδήποτε άλλο τύπο εκτυπωτή, τότε εκτυπώνεται μια έκδοση χαμηλότερης ανάλυσης του γραφικού. Τα αρχεία μορφής EPS έχουν επέκταση ονόματος αρχείου.eps. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.eps. PSD (Photoshop File). Τα αρχεία της Adobe Photoshop επεξεργάζονται κυρίως από το αντίστοιχο λογισμικό. Ωστόσο υπάρχουν αρκετές εφαρμογές που μπορούν να επεξεργαστούν αυτό το πρότυπο. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.psd. PNG (Portable Network Graphics). Το πρότυπο αυτό είναι ανοικτό. Σχεδιάστηκε με απώτερο στόχο την αντικατάσταση του προτύπου GIF. Χρησιμοποιεί συμπίεση χωρίς απώλεια πληροφορίας για τη μείωση του όγκου των ψηφιακών εικόνων. Τα αρχεία εικόνας τύπου PNG διαθέτουν μικρότερο μέγεθος από τα αντίστοιχα αρχεία τύπου GIF. Οι τελευταίες εκδόσεις των περισσότερων φυλλομετρητών ιστού υποστηρίζουν το πρότυπο και το ίδιο ισχύει με αρκετές εφαρμογές υπολογιστή. Τα αρχεία PNG μπορούν να προκύψουν από αρχεία TIFF με τη βοήθεια λογισμικού επεξεργασίας εικόνας. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.png. 25

Ήχος Τα αποδεκτά πρότυπα και οι αντίστοιχοι μορφότυποι (καταλήξεις) γι αυτό το ψηφιακό υλικό είναι: MPEG-1 επιπέδου 3. Είναι ένα από τα γνωστότερα πρότυπα ήχου και αποτελεί το προτεινόμενο πρότυπο για τον ήχο. Κάθε φορητή συσκευή αναπαραγωγής πολυμέσων υποστηρίζει αυτό το πρότυπο. Προτείνεται για τη δημιουργία αρχείων ήχου που σχετίζονται με την ηλεκτρονική μάθηση. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.mp3. Vorbis. Το Ogg Vorbis είναι μια απολύτως ανοικτή, ελεύθερη, αλλά συγχρόνως και επαγγελματική τεχνολογία κωδικοποίησης ήχου και streaming, που προσφέρει όλα τα οφέλη του Ανοικτού Κώδικα. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.ogg. WAVE. Πρότυπο της Microsoft και της IBM για την αποθήκευση αρχείων ήχου, με μεγάλη διείσδυση στο κοινό. Αναπτύχθηκε από τη Microsoft ως υποσύνολο της RIFF και αποτελεί το πρότυπο αποθήκευσης δεδομένων για τα Windows. Υποστηρίζει δειγματοληψία 8 και 16bit σε μονοφωνικό και στερεοφωνικό ήχο. Ωστόσο, τα αρχεία WAV δεν είναι κατάλληλα για διαδικτυακή χρήση, λόγω του μεγάλου όγκου τους. Για παράδειγμα, 1 λεπτό ήχου ποιότητας CD το οποίο έχει ηχογραφηθεί με ρυθμό 16bit και δειγματοληψία στα 44KHz καταλαμβάνει χώρο 10ΜΒ σε αρχείο τύπου WAV. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.wav. AIFF (Audio Interchange File Format). Αποτελεί το αντίστοιχο πρότυπο ήχου για τους υπολογιστές Macintosh. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.aiff/aif. Real Audio. Κλειστό πρότυπο το οποίο δημιουργήθηκε και υποστηρίζεται από την RealNetworks. Είναι αρκετά δημοφιλές, λόγω της ελεύθερης διάθεσης του λογισμικού ανάγνωσης των αρχείων τέτοιου τύπου. Πρότυπο ήχου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην περίπτωση που έχουμε streaming, ώστε να παίζεται ο ήχος καθώς 26

μεταφορτώνεται από το Διαδίκτυο. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.ra/.ram. Midi (Musical Instrument Digital Interface). Είναι το διεθνές πρότυπο για την αποθήκευση μουσικών αρχείων MIDI. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.mid. WMA (Windows Media Audio). Το WMA είναι το αντίστοιχο πρότυπο της Microsoft που συναγωνίζεται το MPEG-1 επιπέδου 3. Ηχητικά δεδομένα αποθηκευμένα ως αρχείο αυτού του τύπου θα έχει κατάληξη.wma. Το πλεονέκτημα του WMA σε σχέση με το MP3 είναι ότι οι υπεύθυνοι της Microsoft ισχυρίζονται μεγαλύτερη ποιότητα ήχου σε μεγαλύτερα επίπεδα συμπίεσης των αρχείων. Έτσι ένα WMA αρχείο τυπικά έχει πολύ μικρότερο μέγεθος από ότι ένα mp3, χωρίς να χάνει σε ποιότητα. Όμως εδώ θα πρέπει να αναφερθεί ότι το WMA πρωτόκολλο είναι συμβατό μόνο με media και μουσικά συστήματα που υποστηρίζουν Windows, και όχι με τα περισσότερα βασισμένα σε Macintosh. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.wma. Κείμενο (σε μορφή Υπερκειμένου) Τα αποδεκτά πρότυπα και οι αντίστοιχοι μορφότυποι (καταλήξεις) γι αυτό το ψηφιακό υλικό είναι: HTML (HyperText Markup Language) 5. Αποτελεί το προτεινόμενο πρότυπο για το Υπερκείμενο. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.html/htm. XML (Extensible Markup Language) 1.0. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.xml. XHTML (Extensible HyperText Markup Language) 2.0. Οι μορφότυποι (καταλήξεις) των αρχείων που συμμορφώνονται με το πρότυπο αυτό είναι:.xhtml. 27

8. Προδιαγραφές μέσου Οι ΕΠΕ θα πρέπει να συμφωνούν με τα αποδεκτά πρότυπα και μορφότυπους που αναφέρονται στην Ενότητα 7 και να έχει αναπτυχθεί με κάποιο από τα προτεινόμενα εργαλεία που αναφέρονται στην Ενότητα 11. Αν για τις ΕΠΕ χρησιμοποιηθεί άλλου τύπου ψηφιακό περιεχόμενο, τότε αυτό θα πρέπει να πληροί τις αντίστοιχες προδιαγραφές του τύπου ψηφιακού περιεχομένου στον οποίον υπάγεται. Α) Στην περίπτωση κειμένου (σε μορφή απλού κειμένου) ως ψηφιακό περιεχόμενο θα πρέπει το κείμενο που θα παραδοθεί από τον Τεχνικό Ανάδοχο να διέπεται από όλους τους κανόνες δημιουργίας σύγχρονου ψηφιακού υλικού και να ακολουθεί τους κανόνες λειτουργικότητας αλλά και εμφάνισης που πρέπει να διέπουν το απλό κείμενο. Β) Στην περίπτωση εικόνας ως ψηφιακό περιεχόμενο μπορούμε να θεωρήσουμε τις ακόλουθες προδιαγραφές για εικόνες που θα δοθούν σε CD/DVD: Εικόνα γενικού τύπου. Είναι απλές εικόνες δίχως κάποιο συγκεκριμένο πληροφοριακό σκοπό, που στοχεύουν στη βελτίωση της συνολικής εικόνας του ΨΕΥ. Παράδειγμα μιας τέτοιας εικόνας είναι η προτομή του Πραξιτέλη συνοδευόμενη από μια αναφορά σε αυτόν. o Ευκρίνεια: τουλάχιστον 300 dpi o Χρωματικό βάθος: 24bit o Κωδικοποίηση: jpeg/jpg, bmp, tiff, png, eps, psd Οι φωτογραφίες που περιέχονται στο ΨΕΥ, εάν εξυπηρετούν συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς στο ΨΕΥ και παρέχουν συγκεκριμένη εκπαιδευτική πληροφορία, όπως για παράδειγμα μια φωτογραφία του Παρθενώνα που περιέχεται σε ένα κεφάλαιο που αναλύει την αρχιτεκτονική δομή του μνημείου ή μια φωτογραφία ενός πίνακα ζωγραφικής, τότε απαιτείται να υπάρχει μεγαλύτερη ανάλυση ώστε οι λεπτομέρειες να είναι περισσότερο εμφανείς. o Ευκρίνεια: τουλάχιστον 500 dpi 28

o Χρωματικό βάθος: 24bit o Κωδικοποίηση: jpeg/jpg, bmp, tiff, png, eps, psd Εάν οι φωτογραφίες που περιέχονται στο ΨΕΥ δεν εξυπηρετούν συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς τότε μπορούν να θεωρηθούν ως «εικόνες γενικού τύπου». Σχήμα / Σκίτσο. Οι εικόνες που περιέχουν κάποιο σχήμα / σκίτσο, όπως για παράδειγμα έναν κύβο ή μια γελοιογραφία, θα πρέπει να έχουν: o Ευκρίνεια: τουλάχιστον 300 dpi o Χρωματικό βάθος: 24bit o Κωδικοποίηση: jpeg/jpg, bmp, tiff, png, eps, psd Διάγραμμα. Οι εικόνες που περιέχουν διαγράμματα / γραφήματα, όπως για παράδειγμα μια εικόνα ενός τοπογραφικού με αναπαράσταση σημείων και αποστάσεων, θα πρέπει να έχουν: o Ευκρίνεια: τουλάχιστον 300 dpi o Χρωματικό βάθος: 24bit o Κωδικοποίηση: jpeg/jpg, bmp, tiff, png, eps, psd Χάρτης. Οι χάρτες που περιέχονται στο ΨΕΥ, εάν εξυπηρετούν συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς στο ΨΕΥ και παρέχουν συγκεκριμένη εκπαιδευτική πληροφορία, όπως για παράδειγμα ο οδικός χάρτης της Ελλάδας, τότε απαιτείται να έχουν μεγαλύτερη ανάλυση ώστε οι λεπτομέρειες να είναι περισσότερο εμφανείς. o Ευκρίνεια: τουλάχιστον 500 dpi o Χρωματικό βάθος: 24bit o Κωδικοποίηση: jpeg/jpg, bmp, tiff, png, eps, psd Εάν οι χάρτες που περιέχονται στο ΨΕΥ δεν εξυπηρετούν συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς τότε μπορούν να θεωρηθούν ως «εικόνες γενικού τύπου». 29

Στην περίπτωση διάθεσης των εικόνων μέσω του Διαδικτύου, η ταχύτητα φόρτωσης και μεταφοράς δεδομένων παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Για το λόγο αυτό οι τεχνικές προδιαγραφές για τις εικόνες διαμορφώνονται ως εξής: Εικόνα γενικού τύπου o Ευκρίνεια: τουλάχιστον 150 dpi o Χρωματικό βάθος: 16bit o Χρώμα: Έγχρωμο o Κωδικοποίηση: jpeg/jpg, bmp, tiff, png, eps, psd Φωτογραφία o Ευκρίνεια: τουλάχιστον 250 dpi o Χρωματικό βάθος: 16bit o Χρώμα: Έγχρωμο o Κωδικοποίηση: jpeg/jpg, bmp, tiff, png, eps, psd Εάν οι φωτογραφίες που περιέχονται στο ΨΕΥ δεν εξυπηρετούν συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς τότε μπορούν να θεωρηθούν ως «εικόνες γενικού τύπου». Σχήμα / Σκίτσο o Ευκρίνεια: τουλάχιστον 150 dpi o Χρωματικό βάθος: 16bit o Χρώμα: Ασπρόμαυρο o Κωδικοποίηση: jpeg/jpg, bmp, tiff, png, eps, psd Διάγραμμα o Ευκρίνεια: τουλάχιστον 150 dpi o Χρωματικό βάθος: 16bit o Χρώμα: Ασπρόμαυρο 30

o Κωδικοποίηση: jpeg/jpg, bmp, tiff, png, eps, psd Χάρτης o Ευκρίνεια: τουλάχιστον 250 dpi o Χρωματικό βάθος: 16bit o Χρώμα: Έγχρωμο o Κωδικοποίηση: jpeg/jpg, bmp, tiff, png, eps, psd Εάν οι χάρτες που περιέχονται στο ΨΕΥ δεν εξυπηρετούν συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς τότε μπορούν να θεωρηθούν ως «εικόνες γενικού τύπου». Γ) Στην περίπτωση ήχου ως ψηφιακό περιεχόμενο, όλες οι αποδεκτές αναλύσεις και άλλα χαρακτηριστικά φαίνονται στον Πίνακα 1. ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Χαρακτηριστικά του ήχου Κωδικοποίηση MP3 AAC Vorbis Παρατηρήσεις Ήχος Κανάλια 1-2 2 2 1: μονοφωνικός Συχνότητα δειγματοληψίας (KHz) 22 44 44 2: στερεοφωνικός Μέγεθος (bit) σήματος 8-16 16 16 Δ) Στην περίπτωση κειμένου (σε μορφή Υπερκειμένου) ως ψηφιακό περιεχόμενο θα πρέπει το τελικό Υπερκείμενο που θα παραδοθεί από τον Τεχνικό Ανάδοχο να διέπεται από όλους τους κανόνες δημιουργίας σύγχρονου ψηφιακού υλικού και να ακολουθεί τους κανόνες λειτουργικότητας αλλά και εμφάνισης που πρέπει να διέπουν ένα σύγχρονο Υπερκείμενο. Ειδικότερα, ένα ΨΕΥ θα πρέπει να είναι: καλαίσθητο, 31

με καλή ποιότητα εικόνων, με ενδείξεις λειτουργικότητας, που διαθέτει βοήθεια, με εύκολη και αποτελεσματική πλοήγηση, που διαθέτει ευρετήριο, όπου τα χρώματα να είναι κατάλληλα επιλεγμένα, όπου το κείμενο είναι ευθυγραμμισμένο και στοιχισμένο και να χρησιμοποιεί κοινούς τρόπους επισήμανσης των ίδιων εννοιών (τίτλους κεφαλαίων, ενοτήτων, συνδέσμους, έννοιες, κλπ.). Επίσης, θα πρέπει να ισχύουν και οι εξής γενικές προδιαγραφές, που ακολουθούν το πρότυπο του ΕΕΥΕΜ: Το τελικό αποτέλεσμα που θα παραδοθεί θα πρέπει να είναι σε ψηφιακή μορφή. Το τελικό αποτέλεσμα θα πρέπει να υποστηρίζεται από τουλάχιστον μια εφαρμογή προβολής ΕΠΕ που διατίθεται δωρεάν στο διαδίκτυο ή παρέχεται στους εκπαιδευομένους από το ΕΑΠ. Το περιβάλλον πρέπει να είναι συμβατό με το σύνολο των σύγχρονων λειτουργικών συστημάτων. Δηλαδή, θα πρέπει να είναι συμβατό με τα ακόλουθα λειτουργικά συστήματα: Windows XP/Vista/7, Linux και Μac OS. Ο Επιστήμονας-Δημιουργός πρέπει επίσης να συμπεριλάβει μέσα στο CD/DVD ή το flash drive που θα παραδώσει και όλα τα προγράμματα που απαιτούνται για την αναπαραγωγή του περιβάλλοντος σε κάθε ένα από αυτά τα λειτουργικά συστήματα. 32

9. Παραδοτέα Τα παραδοτέα που θα συντελούν στη δημιουργία του τελικού αρχείου συμμορφώνονται με τις προδιαγραφές παραδοτέων για το ψηφιακό υλικό που θα υλοποιηθεί, καθώς και με τις γενικές προδιαγραφές παραδοτέων που προσδιορίζονται στο έγγραφο «Λοιπές Προδιαγραφές Ανάπτυξης», που είναι κοινό για όλες τις κατηγορίες Ψηφιακού Υλικού. Παρακάτω ακολουθούν οι ενότητες που διαφοροποιούνται για το συγκεκριμένο ψηφιακό υλικό. 9.1. Αρχείο επιστημονικού περιεχομένου Ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα πρέπει να παραδώσει ένα αρχείο χωρισμένο σε ενότητες στο οποίο θα καταγράφει λεπτομέρειες για τη δημιουργία του ψηφιακού υλικού. Το αρχείο αυτό θα παραδοθεί στο Ε.Ε.Υ.Ε.Μ. σε 2 φάσεις. Στην πρώτη φάση, όπου θα φέρει τον αριθμό έκδοσης «1.0» και θα είναι ολοκληρωμένο κατά 30% και στη δεύτερη φάση όπου θα φέρει τον αριθμό «2.0» και θα είναι πλήρως ολοκληρωμένο. Το αρχείο αυτό θα περιέχει τις εξής ενότητες: «Περιγραφή», στην οποία ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα πρέπει να καταγράφει μία γενική περιγραφή για τις ΕΠΕ που θα δημιουργηθούν. «Λεπτομέρειες κειμένου», στην οποία ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα καταγράφει πληροφορίες σχετικές με το κείμενο, που θα έχουμε την κάθε επικεφαλίδα, τι χρώμα θα έχουν οι υπερσύνδεσμοι, ανάλογα αν ο χρήστης τους έχει επισκεφθεί ή όχι, ποια θα είναι η γραμματοσειρά και ποιο το μέγεθός της. «Λεπτομέρειες εικόνας», στην οποία ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα καταγράφει πληροφορίες σχετικές με την εικόνα, όπως είναι το μέγεθος του ζουμ, η φωτεινότητα, η αντίθεση, ο τόπος και ο χρόνος που έχει συλληφθεί/ληφθεί. «Λεπτομέρειες ήχου», στην οποία ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα καταγράφει πληροφορίες σχετικές με τον ήχο, όπως είναι η διάρκεια του αρχείου, το μέγεθος του, τα άτομα που ακούγονται. 33

«Λεπτομέρειες animation», στην οποία ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα καταγράφει πληροφορίες σχετικές με τα αρχεία animation που πιθανόν να χρησιμοποιούνται, όπως είναι η διάρκεια του αρχείου, το μέγεθος του, το θέμα με το οποίο σχετίζονται, κλπ. «Μοντέλο ερωτήσεων», στην οποία ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα ακολουθεί τις προδιαγραφές του κειμένου/δοκιμίου. Ειδικότερα, ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα πρέπει να παραδώσει συμπληρωμένο τον ακόλουθο πίνακα (Πίνακας 2.) Πρότυπο συνόλου ερωτήσεων ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Πρότυπος πίνακας ερωτήσεων Ορισμός Θεματικής Ενότητας και τίτλου τεστ Πλήθος των ερωτήσεων Θεματική Ενότητα Τίτλος τεστ Συνολικό πλήθος Πλήθος κάθε τεστ Μέθοδος χρονομέτρησης Χρόνος για σύνολο ερωτήσεων ανά τεστ Εισαγωγικό κείμενο «Δείκτες», στην οποία ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα πρέπει να καταγράφει πληροφορίες ευρετηρίου και θα ορίζει στον Τεχνικό Ανάδοχο πως να χωρίσει το συνολικό περιεχόμενο των ΕΠΕ σε λογικές ενότητες ή θέματα. Ο Τεχνικός Ανάδοχος ενδέχεται να μπορεί να υλοποιήσει αυτές τις λογικές ενότητες ή θέματα ως ξεχωριστές οθόνες. Το τελικό ΨΕΥ των ΕΠΕ θα πρέπει να έχει δυνατότητα προσπέλασης σύμφωνα με τα στοιχεία ευρετηρίου που περιγράφονται στην ενότητα αυτή. Για παράδειγμα, η μορφή του ευρετηρίου μπορεί να είναι: o Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής 1-10 : Σχετίζονται με το 1 ο Κεφάλαιο του 1 ου Τόμου της Θεματικής Ενότητας ΠΛΗ24 και θα πρέπει να εκπονηθούν με το πέρας των μαθημάτων της 1 ης εβδομάδας. 34

o Ερωτήσεις Πολλαπλής Επιλογής 11-20 : Σχετίζονται με το 2 ο Κεφάλαιο του 1 ου Τόμου της Θεματικής Ενότητας ΠΛΗ24 και θα πρέπει να εκπονηθούν με το πέρας των μαθημάτων της 2 ης εβδομάδας, κοκ. «Επιστημονικό περιεχόμενο», στην οποία ο Επιστήμονας-Δημιουργός καταγράφει το κυρίως κείμενο (ερωτήσεις και απαντήσεις) που θα υπάρχουν στις ΕΠΕ. «Βιβλιογραφία», στην οποία ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα πρέπει να καταγράφει πληροφορίες σχετικά με τη βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία του συνολικού περιεχομένου των ΕΠΕ. Η ενότητα αυτή θα πρέπει να εμφανίζεται στο περιβάλλον των ΕΠΕ με τη μορφή κάποιας επιλογής (μενού, πλήκτρο ή χειριστήριο). «Λοιπά», στην οποία ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα πρέπει να καταγράφει διάφορες πληροφορίες προς τον Τεχνικό Ανάδοχο ή/και το ΕΕΥΕΜ, οι οποίες δεν μπορούν να καταγραφούν σε καμία από τις προηγούμενες ενότητες. 9.2. Αρχείο αρχικού σχεδιασμού Το αρχείο αυτό δημιουργείται από τον Επιστήμονα-Δημιουργό και περιέχει τις διάφορες πληροφορίες σχετικά με τον σχεδιασμό για τον συγκεκριμένο τύπο ψηφιακού υλικού. Επομένως το αρχείο αυτό χωρίζεται σε τρεις υποενότητες: Επιστημονικές απαιτήσεις, όπου ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα παρέχει πληροφορίες σχετικά με τον σχεδιασμό των διαφόρων τύπων ΕΠΕ: o Ως αρχικό σχεδιασμό για τις ΕΠΕ μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον ακόλουθο πίνακα (Πίνακας 3). ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Πρότυπος πίνακας αρχικού σχεδιασμού ΕΠΕ Πρότυπο πίνακα αρχικού σχεδιασμού ΕΠΕ Τίτλος ερώτησης Περιεχόμενο ερώτησης Τύπος ερώτησης Μοναδικής σωστής απάντησης 35

Πολλαπλών σωστών απαντήσεων δυνατών Γενικό κείμενο απάντησης επεξηγηματικό ανεξάρτητα Δυνατή απάντηση #1 Κείμενο απάντησης Σωστή απάντηση Λάθος απάντηση Βαθμολόγηση απάντησης Επεξηγηματικό απάντησης κείμενο Δυνατή απάντηση #2 Κείμενο απάντησης Σωστή απάντηση Λάθος απάντηση Βαθμολόγηση απάντησης Επεξηγηματικό απάντησης κείμενο Δυνατή απάντηση #3 Κείμενο απάντησης Σωστή απάντηση Λάθος απάντηση Βαθμολόγηση απάντησης Επεξηγηματικό απάντησης κείμενο Δυνατή απάντηση #4 Κείμενο απάντησης Σωστή απάντηση Λάθος απάντηση Βαθμολόγηση απάντησης Επεξηγηματικό απάντησης κείμενο Χρόνος για να δοθεί η 36

απάντηση Τεχνικές απαιτήσεις, όπου ο Τεχνικός Ανάδοχος καταγράφει επιπρόσθετες πληροφορίες ή προδιαγραφές τεχνικού περιεχομένου οι οποίες συμπληρώνουν τις υπάρχουσες απαιτήσεις που έχουν ήδη τεθεί από τον Επιστήμονα-Δημιουργό. Σενάριο υλοποίησης, όπου ο Επιστήμονας-Δημιουργός καταγράφει το χρονοδιάγραμμα που υπολογίζει να τηρηθεί από τον ίδιο, τους συνεργάτες του και τον Τεχνικό Ανάδοχο για κάθε στάδιο ανάπτυξης μέχρι την ολοκλήρωση των παραδοτέων του χωρίς όμως να υπερβαίνει τις καταληκτικές ημερομηνίες που έχουν καθοριστεί από τη σύμβαση. 10. Τεχνικές δεξιότητες συντελεστών Οι Τεχνικοί Ανάδοχοι που θα αναλάβουν τη δημιουργία των ΕΠΕ θα πρέπει να διαθέτουν: Πολύ καλή γνώση των εργαλείων που αναφέρονται στην Ενότητα 11. 11. Προτεινόμενα εργαλεία Για τη δημιουργία των ΕΠΕ προτείνονται τα ακόλουθα εργαλεία: Articulate QUIZMAKER 09: Αποτελεί το προτεινόμενο εργαλείο δημιουργίας ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής. Συνιστά λογισμικό της σουίτας Articulate Studio, ιδανικό για την δημιουργία τεστ αυτοαξιολόγησης, ερωτηματολογίων, ασκήσεων διαφόρων τύπων, ακόμα και παιχνιδιών. Hot Potatoes: Είναι ένα πρόγραμμα ανοιχτού λογισμικού με το οποίο μπορείτε να δημιουργήσετε ασκήσεις διαφόρων μορφών για χρήση είτε μέσω internet είτε μέσω υπολογιστή. Στην πραγματικότητα είναι java scripts που δημιουργούνται με έναν ιδιαίτερα φιλικό τρόπο. Επιπλέον, για τη δημιουργία και επεξεργασία άλλου τύπου ψηφιακού περιεχομένου, που ενδεχομένως απαιτείται να ενσωματωθεί στις υπό ανάπτυξη ΕΠΕ, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν τα προτεινόμενα εργαλεία που αναφέρονται στον Πίνακα 4. 37

ΠΙΝΑΚΑΣ 4: Πίνακας προτεινόμενων εργαλείων ΨΗΦΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ Κείμενο ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Εργαλεία δημιουργίας αρχείων κειμένου: Microsoft Word 2003 ή 2007 ή 2010 / Open Office Writer 3 Εργαλεία δημιουργίας αρχείων pdf: Adobe PDF Professional / PDF Creator / Open Office Writer plugin Εικόνα Ήχος Υπερκείμενο Adobe Photoshop CS 5 Extended / Gimp Audacity / WavePad Adobe Dreamweaver CS5.5 / CoffeeCup HTML Editor Animation Autodesk 3ds Max / Adobe Flash Professional CS5.5 / Blender 12. Oδηγίες / κανόνες «καλής» εκπαιδευτικής εφαρμογής Στην περίπτωση ΨΕΥ της μορφής ΕΠΕ, ο Επιστήμονας-Δημιουργός θα πρέπει να ολοκληρώσει ένα περιβάλλον ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής το οποίο θα περιέχει το σύνολο των ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής μαζί με τις δυνατές απαντήσεις τους. Η λειτουργικότητα του περιβάλλοντος αυτού θα πρέπει να δίνει τις εξής δυνατότητες: Ο φοιτητής πρέπει να μπορεί να επιλέγει υποσύνολο ερωτήσεων (τεστ) στις οποίες θα απαντήσει από κάποια προκαθορισμένα σύνολα ερωτήσεων. Το κάθε υποσύνολο ερωτήσεων πρέπει να είναι χρονομετρημένο και να εμφανίζεται στο φοιτητή ο υπολειπόμενος χρόνος μέχρι την ολοκλήρωση του. 38

Σε περίπτωση που ο φοιτητής ξεπεράσει το χρονικό περιθώριο θα πρέπει να ενημερώνεται γι αυτό από το περιβάλλον και να έχει τη δυνατότητα, είτε να συνεχίσει το διαγώνισμα, δίχως όμως να βαθμολογούνται οι ερωτήσεις στις οποίες δεν πρόλαβε να απαντήσει, είτε να μεταβαίνει στην τελική οθόνη του υποσύνολου. Παράλληλα πρέπει να υπάρχει και η δυνατότητα ακύρωσης του τεστ από πλευράς του φοιτητή οποιαδήποτε στιγμή. Σε κάθε ερώτηση πρέπει να προσφέρονται στο φοιτητή μια σειρά από δυνατές απαντήσεις εκ των οποίων να μπορεί να επιλέγει μία ή περισσότερες ανάλογα με τον τύπο της ερώτησης. Για κάθε δυνατή απάντηση, θα πρέπει ο φοιτητής να βαθμολογείται με μηδενική, θετική ή αρνητική βαθμολόγηση. Όταν απαντά ο εξεταζόμενος μια ερώτηση το περιβάλλον θα πρέπει να μεταβαίνει αυτόματα στην επόμενη ερώτηση. Σε κάθε ερώτηση πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα εμφάνισης της σωστής απάντησης, εάν αυτό ζητηθεί από το φοιτητή. Σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να καταργείται αυτόματα η έννοια της εξέτασης. Δηλαδή σταματά η χρονομέτρηση καθώς και η βαθμολόγηση. Πρέπει να δίνεται η δυνατότητα στο φοιτητή να υποβληθεί σε ένα σύνολο/υποσύνολο ερωτήσεων, δίχως χρονομέτρηση. Όταν ολοκληρώσει ο φοιτητής το σύνολο των ερωτήσεων στις οποίες υποβλήθηκε, πρέπει να εμφανίζεται μία ή και περισσότερες οθόνες εάν δεν υπάρχει αρκετός διαθέσιμος χώρος, όπου ο φοιτητής θα ενημερώνεται για το ποσοστό των επιτυχώς απαντημένων ερωτήσεων. Επιπρόσθετα, θα εμφανίζεται η λίστα των ερωτήσεων στις οποίες υπεβλήθη μαζί με τις δυνατές τους απαντήσεις με τρόπο κατάλληλο ώστε να φαίνονται τα εξής: α) η απάντηση που έδωσε, β) η σωστή απάντηση, γ) οι βιβλιογραφικές αναφορές στις οποίες θα πρέπει να ανατρέξει για να βρει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη συγκεκριμένη ερώτηση, καθώς και δ) σχόλια για τις απαντήσεις που έδωσε. Κάθε φορά που παράγεται ένα υποσύνολο ερωτήσεων θα πρέπει οι ερωτήσεις να δίνονται με τυχαία σειρά. Προτείνεται, το ίδιο να ισχύει και για τη διάταξη των δυνατών απαντήσεων. Δηλαδή, θα πρέπει και οι δυνατές απαντήσεις μιας ερώτησης να μπορούν να διατάσσονται με τυχαίο τρόπο. 39

Το περιβάλλον πρέπει να δίνει τη δυνατότητα εμφάνισης όλων των ερωτήσεων μαζί με τις δυνατές απαντήσεις κάθε ερώτησης. Με ειδικό τρόπο θα πρέπει να επισημαίνονται οι σωστές απαντήσεις της κάθε ερώτησης. Οποιαδήποτε άλλη λειτουργικότητα θεωρεί ο Επιστήμονας-Δημιουργός ότι απαιτείται επιπρόσθετα ώστε να καλύπτονται οι απαιτήσεις του συγκεκριμένου ΨΕΥ μπορεί επίσης να συμπεριληφθεί. Το ψηφιακό περιεχόμενο (κείμενο, εικόνα, κλπ) που εμπεριέχεται στο ΨΕΥ αυτό θα πρέπει να συμμορφώνεται με τις προδιαγραφές μέσου, προτύπων και μορφοτύπων και οδηγιών/κανόνων «καλής» εκπαιδευτικής εφαρμογής που έχουν τεθεί. Για παράδειγμα αν υπάρχει μία εικόνα στις ΕΠΕ τότε η εικόνα αυτή θα πρέπει να πληροί τις προδιαγραφές μέσου, προτύπων και μορφοτύπων και οδηγιών/κανόνων «καλής» εκπαιδευτικής εφαρμογής που ισχύουν για την εικόνα. 40

13. Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Adobe Dreamweaver CC (2010, February, 9). http://www.adobe.com/products/dreamweaver/. Retrieved in 13th July 2011 from Articulate (2009, March, 8). Retrieved in 22 July 2011 from http://www.articulate.com/. Audacity- A free track multy editor and recorder (2007, April 18). Retrieved in 27 July 2011 from http://audacity.sourceforge.net/. Brookhart, S. M. (2010). How to assess higher-order thinking skills in your classroom. USA:ASDC. Davis, M., A.: Software Requirements: Οbjects, Functions and States, (1993). Prentice Hall Press. Upper Saddle River. N.J., USA. DokuWiki (2008, September, 7). Retrieved in 26 June 2011 from http://www.dokuwiki.org/dokuwiki. Extensible MarkUp Language (XML). 1.0 (Fifth Edition): (2004, October). Retrieved 20 March 2011 from http://www.w3.org/tr/rec-xml/. GIMP: GNU Image Manipulation Program. Retrieved in 27 July 2011 from http://www.gimp.org/. Haldyna, T. M. & Rodriguez, M.C. (2013). Developing and Validating Test Items. New York: Routledge. ISBN-10: 0415876052. Hot Potatoes v.6 (2005, January 14). Retrieved in 22 July 2011 from http://hotpot.uvic.ca/ ΗΤΜL5: Α Vocabulary and associated APIs for HTML and XHTML. (2004, February, 5). Retrieved 13 July 2011 from http://www.w3.org/tr/html5/. Information Technology Digital Compression and Coding of Continuous-Tone Still Images- Requirements and Guidelines (1992, September, 8). Retrieved 12 Αpril 2011 from http://www.w3.org/graphics/jpeg/itu-t81.pdf. Media Wiki (2004, August, 6). Retrieved in 26 June 2011 from http://www.mediawiki.org/wiki/mediawiki. 41

Morrison, S. & Free, K. (2001). Writing multiple-choice test items that promote and measure critical thinking. Journal of Nursing Education, Vol. 40 pp. 17-24 Οgg Vorbis- Professional Audio Recording and Streaming Techonology (2009, Mαιος 2003). Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2011 από http://www.vorbis.com/ Portable Network Graphics Specification, (Second Edition). (2003, November, 10). Retrieved 12 Αpril 2011 from http://www.w3.org/tr/png /. The HTML Editor (2005, January, 8). Retrieved in 13 July 2011 from http://www.coffeecup.com/html-editor/. TIFF. Revision 6.0 (1992, June 6): Retrieved 12 April 2011 from http://partners.adobe.com/public/developer/en/tiff/tiff6.pdf. Vorbis (2001, Οctober, 1). Retrieved in 3 Μay 2011 from http://en.wikipedia.org/wiki/vorbis Wave Pad Audio Editing Software (2008 May, 3). Retrieved in 27 July 2011 from http://www.nch.com.au/wavepad/. XHTML 2.0 (2010, December, 6). Retrieved 20 March 2011 from http://www.w3.org/tr/xhtml2/. Ελληνόγλωσση Γιακουμάτου, Τ., Tυπικοί Ευρετικοί Κανόνες Ευχρηστίας» (2003, Οctober, 15). Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2011 από http://users.sch.gr/tgiakoum/epimorfosi/soft.html. Διάγραμμα ( 2007, 12 Ιουλίου ). Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2011 από http://el.wikipedia.org/wiki/διάγραμμα. Εγχειρίδιο: : Tί είναι το Media Wiki ( 2014, Φεβρουάριος 26). Ανακτήθηκε στις 3 Μαϊου 2014. http://www.mediawiki.org/wiki/how_does_mediawiki_work%3f/el= Εικόνα (2010, 4 Μαρτίου). Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2011 από http://el.wikipedia.org/wiki/εικόνα. 42

Κόκκινος, Δ., (2006). Επισκόπηση Διαδικτυακού Εκπαιδευτικού Λογισμικού για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση με εξειδίκευση στην πλατφόρμα E-class. (Διπλωματική εργασία). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Ματραλής, Χ. (1998). Το έντυπο υλικό στην εκπαίδευση από απόσταση. Στο Α. Κόκκος, Α. Λιοναράκης, Χ. Ματραλής, & Χ. Παναγιωτακόπουλος, Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Το εκπαιδευτικό υλικό και οι νέες τεχνολογίες (τόμος Γ, σελ. 21-49). Πάτρα: ΕΑΠ. Πιερρακέας, Χ., Αμπατζόγλου, Π., Μητρόπουλος, Κ., (2007). Τεχνικές προδιαγραφές και παραδοτέα Επιστημόνων Δημιουργών Αυτεπιστασίας και Ανάθεσης ΕΔΥ μορφής υπερκειμένου. Πάτρα: Εκδόσεις Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Πληροφορική, Θεματική Ενότητα ΠΛΗ37: Πληροφορική και Εκπαίδευση, (2001). Γ Τόμος: Σχεδίαση εκπαιδευτικού λογισμικού. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Σημειώσεις Πτυχιακού Προγράμματος. Πάτρα: Τι είναι το MP3; (2008, Μάρτιος 15): Ανακτήθηκε στις 3 Μαϊου 2011 από http://www.gadgetlife.gr/displayitm1.asp?itmid=2902. Υπερκείμενο (Οκτώβριος, 18, 2008): Aνακτήθηκε στις 20 Μαρτίου 2011 από http://el.wikipedia.org/wiki/υπερκείμενο. Φωτογραφία (2005, 26 Ιουλίου). Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2011 από http://el.wikipedia.org/wiki/φωτογραφία. Χάρτης (2008, 7 Νοεμβρίου). Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2011 από http://el.wikipedia.org/wiki/χάρτης. 43

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο