Τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ό Ε κ π α ι δ ε υ τ ι κ ό Ί δ ρ υ μ α Σ τ ε ρ ε ά ς Ε λ λ ά δ α ς Σ χ ο λ ή Ε π α γ γ ε λ μ ά τ ω ν Υ γ ε ί α ς & Π ρ ό ν ο ι α ς Τ μ ή μ α Φ υ σ ι κ ο θ ε ρ α π ε ί α ς Π ρ ό γ ρ α μ μ α Μ ε τ α π τ υ χ ι α κ ώ ν Σ π ο υ δ ώ ν - Π ρ ο η γ μ έ ν η Φ υ σ ι κ ο θ ε ρ α π ε ί α ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟ ΤΩΝ ΒΡΕΦΩΝ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΝΕΟΓΝΩΝ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟ Η πρόοδος των επιστημών υγείας έχει συντελέσει σε σημαντικό βαθμό στην μείωση των επιπλοκών που παρουσιάζουν τα βρέφη με αυξημένο κίνδυνο, λόγω προγεννητικών, περιγεννητικών και μεταγεννητικών παραγόντων. Σήμερα υπάρχουν πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις και οι γονείς καλούνται να διαλέξουν την κατάλληλη θεραπεία για το παιδί τους. Ειδικά μετά τους πρώτους, δύσκολους μήνες που το νεογέννητο συχνά βρίσκεται σε νοσοκομειακό περιβάλλον, το οικογενειακό περιβάλλον καλείται να αναλάβει την φροντίδα ενός βρέφους που πολλές φορές παρουσιάζει ιδιαίτερες ανάγκες. Αυτό που πολλοί γονείς μπορεί να αισθάνονται, αλλά έχει διαπιστωθεί και από πληθώρα επιστημονικών ερευνών, είναι ότι μια τέτοια συνθήκη αποτελεί σημαντικό παράγοντα άγχους και αισθημάτων ανικανότητας για τους φροντιστές. Τα νεότερα μοντέλα θεραπείας εστιάζουν στο οικογενειακό περιβάλλον και έχουν σαν στόχο να μετατρέψουν τους γονείς σε ενεργά μέλη της θεραπείας των παιδιών τους. Έχει αποδειχθεί ότι με αυτόν τον τρόπο μπορεί να επιτευχθούν καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα για τα παιδιά, αλλά και να μειωθεί το άγχος και τα αρνητικά αισθήματα που βιώνουν οι φροντιστές. Αυτό το εγχειρίδιο έχει σκοπό να παρέχει πρακτικές συμβουλές για εφαρμογή στο οικιακό περιβάλλον βρεφών που παρουσιάζουν αισθητικά, κινητικά, γνωσιακά ή κοινωνικά/επικοινωνιακά ελλείματα Συγγραφή: Μάγιερ Φαίη, φυσικοθεραπεύτρια-φοιτ/τρια ΠΜΣ Επιμέλεια: Σακελλάρη Βασιλική, Καθηγήτρια Φυσικοθεραπείας Το εγχειρίδιο αυτό δημιουργήθηκε στα πλαίσια εκπόνησης εργασίας στο μεταπτυχιακό μάθημα «Σεμινάριο Προηγμένης Φυσικοθεραπείας» με υπεύθυνο εκπαιδευτικό τον Καθ. Γεώργιο Γιόφτσο. Μάγιερ Φαίη - 2016 2
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ; Μέσα από το παρόν έντυπο πραγματοποιείται μια προσπάθεια να παρουσιαστεί σε εσάς, τους γονείς, ένα νέο θεραπευτικό σύστημα, αυτό του Αισθητηριακού Εμπλουτισμού. Η θεραπεία αυτή ενδείκνυται για βρέφη με επιπλοκές που αφορούν το κινητικό, το αισθητικό, το γνωσιακό, αλλά και το κοινωνικό/ επικοινωνιακό κομμάτι. Παραδείγματα τέτοιων επιπλοκών είναι η εγκεφαλική παράλυση, οι κινητικές διαταραχές, οι διαταραχές αισθητηριακής ενσωμάτωσης, επιπλοκές που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού, αλλά και διάφορα σύνδρομα (όπως είναι το Σύνδρομο Down). Στόχος της προσέγγισης αυτής είναι μεγάλο τμήμα της θεραπείας να μεταφερθεί στο οικιακό περιβάλλον του βρέφους, ώστε να μειωθούν οι νοσηλείες, ο χρόνος αποχωρισμού από τους γονείς και τα έξοδα θεραπείας. Ταυτόχρονα έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνονται και τα θεραπευτικά αποτελέσματα. Έχει αποδειχθεί από πολλές μελέτες ότι σε βρέφη που παρουσιάζουν κάποιου είδους διαταραχή, είναι πολύ βασικό η θεραπεία να ξεκινάει όσο το δυνατόν νωρίτερα. Αυτό ισχύει, καθώς ο εγκέφαλος ενός νεογέννητου έχει πελώριες δυνατότητες να προσαρμοστεί και να μάθει καινούργια πράγματα. Επίσης, σε αυτήν την ηλικία δημιουργούνται οι περισσότερες νευρικές συνδέσεις (συνάψεις) στον εγκέφαλο. Αυτές είναι υπεύθυνες για την μεταφορά κάθε είδους πληροφορίας από και προς το περιβάλλον. Βασισμένη στις παραπάνω αρχές, η θεραπευτική προσέγγιση μέσω Αισθητηριακού Εμπλουτισμού προσπαθεί να παρέχει στο βρέφος ερεθίσματα που να ενεργοποιούν διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Με τον τρόπο αυτόν οι εγκεφαλικές περιοχές αναπτύσσονται και δημιουργούνται νέες νευρικές συνάψεις, ή ενισχύονται κάποιες που ήδη υπάρχουν. Ειδικότερα όταν σε ένα βρέφος έχει διαπιστωθεί ένα έλλειμα που να σχετίζεται με το κινητικό, αισθητικό, γνωσιακό ή κοινωνικό/επικοινωνιακό πεδίο, η παροχή των κατάλληλων ερεθισμάτων μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη του πεδίου αυτού πέραν του προβλεπόμενου. Οι φροντιστές υποστηρίζονται ανά πάσα στιγμή από μια πολυπαραγοντική θεραπευτική ομάδα, η οποία είναι υπεύθυνη για την πρόοδο, την προσαρμογή και την εξέλιξη του προγράμματος θεραπείας. Ακόμα, ο φυσικοθεραπευτής καλείται να διδάξει στους γονείς τον σωστό τρόπο φροντίδας του παιδιού τους. 3 Μάγιερ Φαίη - 2016 4
ΤΙ ΕΙΔΟΥΣ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ Ο ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ; Η θεραπευτική προσέγγιση του Αισθητηριακού Εμπλουτισμού στοχεύει στην δημιουργία ενός πλάνου θεραπείας το οποίο θα είναι εξατομικευμένο ανάλογα με τις διαφορετικές ανάγκες κάθε βρέφους, εντατικό και πρώιμο. Βασική αρχή είναι ότι η οικογένεια αποτελεί το επίκεντρο της θεραπείας. Ο Αισθητηριακός Εμπλουτισμός βασίζεται στην παροχή ποικίλλων ερεθισμάτων στα βρέφη, ανάλογα με το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν. Ερεθίσματα που έχουν θεραπευτικά αποτελέσματα μπορεί να είναι: Η χρήση των νέων τεχνολογιών μπορεί να φανεί πολύ σημαντικό εργαλείο, καθώς επιτρέπει στον φυσικοθεραπευτή να παρακολουθεί και να καταγράφει την πρόοδο του θεραπευτικού πλάνου και να το προσαρμόζει, χωρίς το βρέφος να Απτικά Κινητικά βρίσκεται σε νοσοκομειακό περιβάλλον. Ακόμη, η τεχνολογία παρέχει στους γονείς μια μεγάλη ποικιλία θεραπευτικών και εκπαιδευτικών παιχνιδιών, μέσων στήριξης και ορθοστάτισης και βοηθημάτων για επιπλοκές από διαφορετικά αι- Οπτικά Ηχητικά Αιθουσαία Ιδιοδεκτικά σθητηριακά όργανα (όραση, ακοή). Η ενεργή συμμετοχή, η εξερεύνηση και το ελεύθερο παιχνίδι βοηθούν το παιδί στην επέκταση των ικανοτήτων του 5 Μάγιερ Φαίη - 2016 6
Πολλά από τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην δημιουργία ενός εμπλουτισμένου περιβάλλοντος μπορούν να βρεθούν στο εμπόριο. Μερικά παραδείγματα είναι: Εκπαιδευτικά παιχνίδια Δάπεδα διαφορετικής υφής Μουσική και ήχοι Μαξιλάρια στήριξης Πισίνα με μπάλες Κούνιες Ακόμα περισσότερα μπορούν να σκεφτούν και να κατασκευάσουν οι γονείς μόνοι τους, όπως: Πίνακες αφής Νερό με διαφορετικά χρώματα και θερμοκρασίες Κουβέρτες για τύλιγμα του βρέφους Επαφή με υλικά καθημερινής χρήσης Μάλαξη του βρέφους Καθρέφτες και φώτα Αιώρες Μπουκάλια με διαφορετικά περιεχόμενα 7 Μάγιερ Φαίη - 2016 8
ΠΟΙΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΣΤΟΝ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟ; Ο φυσικοθεραπευτής μαζί με την υπόλοιπη θεραπευτική ομάδα είναι οι υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό του κατάλληλου θεραπευτικού πλάνου για το κάθε παιδί, ανάλογα με τις ανάγκες και ιδιαιτερότητές του. Ο φυσικοθεραπευτής στην θεραπευτική προσέγγιση του Αισθητηριακού Εμπλουτισμού: Παρέχει στους γονείς πληροφορίες για το είδος των ερεθισμάτων που είναι σημαντικά για το παιδί τους Σχεδιάζει μαζί με τους γονείς τις θεραπευτικές συνεδρίες, την διεξαγωγή, την ένταση και τη διάρκεια των θεραπειών Κρίνει ανάλογα με το παιδί εάν χρειάζονται επιπλέον θεραπευτικές παρεμβάσεις ή μέσα Εκπαιδεύει τους γονείς στην σωστή θεραπευτική αντιμετώπιση του παιδιού τους Επαναξιολογεί το βρέφος σε τακτά χρονικά διαστήματα ως προς την ανάπτυξη και εξέλιξή του και προσαρμόζει το θεραπευτικό πλάνο Παράδειγμα βρεφικού δωματίου που να εστιάζει στον Αισθητηριακό Εμπλουτισμό του παιδιού. Παρέχονται στο βρέφος πολλές δυνατότητες να αναπτύξει κινητικές, αισθητηριακές και γνωσιακές ικανότητες κατά τη διάρκεια παιχνιδιού και εξερεύνησης του περιβάλλοντος. 9 Μάγιερ Φαίη - 2016 10
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Προτεινόμενα Βιβλία: The Whole Spectrum of Social, Motor and Sensory Games: Using Every Child's natural love of play to enhance key skills and promote inclusion. Barbara Sher & Karen Beardsley, Editor: John Wiley & Sons, 2013 Πηγές από το διαδίκτυο The Science of Sensory Enrichment Therapy - Mendability https://www.mendability.com/how-it-works (πληροφορίες για τον Αισθητηριακό Εμπλουτισμό σε παιδιά με αυτισμό} Pediatrics, September 2013, VOLUME 132 / ISSUE 3. Enriched Environments and Motor Outcomes in Cerebral Palsy: Systematic Review and Meta-analysis, Catherine Morgan, Iona Novak, Nadia Badaw/ http:// pediatrics.aappublications.org/content/132/3/e735 (έρευνα για τον Αισθητηριακό Εμπλουτισμό σε παιδιά με εγκεφαλική παράλυση) Videos: https://www.youtube.com/user/multisensorytherapy 11 Μάγιερ Φαίη - 2016 12