Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ενότητα 1: Βασικές Έννοιες Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Το Οικονομικό Κύκλωμα
Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) Τελικά Αγαθά είναι αυτά που έχουν περάσει από όλα τα στάδια παραγωγής και μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον τελικό χρήστη (καταναλωτή ή παραγωγό), π.χ. μια φρατζόλα ψωμί που καταναλώνει ένα άτομο ή ένα μηχάνημα που χρησιμοποιεί μια επιχείρηση. Ενδιάμεσα Αγαθά είναι αυτά που παράγονται για να χρησιμοποιηθούν στην παραγωγή άλλων αγαθών, π.χ. βίδες που χρησιμοποιούνται στη συναρμολόγηση ηλεκτρονικών υπολογιστών, αλεύρι που χρησιμοποιείται στην παραγωγή ψωμιού, υπηρεσίες μεταφοράς πρώτων υλών κ.λ.π. Το ΑΕΠ είναι η αξία όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται εγχωρίως σε ένα ημερολογιακό έτος.
Προβλήματα Μέτρησης του ΑΕΠ Αρκετά αγαθά παράγονται χωρίς ποτέ να αποτελέσουν αντικείμενο συναλλαγής, όπως τα αγαθά για ιδιόχρηση. Λόγω της παραγωγής για ιδιόχρηση, οι δημοσιευμένες εκτιμήσεις του ΑΕΠ υποεκτιμούν την αξία της παραγωγής. Συναλλαγές οι οποίες δεν καταγράφονται επειδή οι συναλλασσόμενοι δεν συμμορφώνονται με τους νόμους αν και το αντικείμενο των συναλλαγών τους δεν συνιστά παράνομη δραστηριότητα. Απαγορευμένες δραστηριότητες (ή «παραοικονομικές» δραστηριότητες) οι οποίες δημιουργούν σημαντικά προβλήματα στη μέτρηση του ΑΕΠ.
Ονομαστικό και Πραγματικό ΑΕΠ Ονομαστικό ΑΕΠ είναι η αξία της παραγωγής που προκύπτει όταν οι αγοραίες τιμές που χρησιμοποιούνται για την αποτίμηση της παραγωγής είναι οι τρέχουσες, δηλ. αφορούν στην ίδια περίοδο στην οποία παράγονται τα αγαθά. Αγοραίες είναι οι τιμές που περιλαμβάνουν έμμεσους φόρους. Πραγματικό ΑΕΠ ή τρέχον ΑΕΠ σε σταθερές τιμές του έτους βάσης είναι η αξία παραγωγής της τρέχουσας περιόδου όταν αυτή αποτιμάται με τις αγοραίες τιμές ενός άλλου έτους το οποίο ονομάζεται έτος βάσης. Τυχόν διαφορές μεταξύ του τρέχοντος πραγματικού ΑΕΠ και του ΑΕΠ του έτους βάσης θα οφείλονται αποκλειστικά σε μεταβολές των παραγομένων ποσοτήτων. Αποπληθωριστής ΑΕΠ είναι ο λόγος του ονομαστικού προς το πραγματικό ΑΕΠ.
. Η ετήσια ποσοστιαία μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ δείχνει τη σχετική παραγωγική επίδοση μιας οικονομίας και ονομάζεται ρυθμός μεγέθυνσης.
Δυνητικό ΑΕΠ Δυνητικό ΑΕΠ είναι η αξία της παραγωγής που αντιστοιχεί σε πλήρη απασχόληση των παραγωγικών συντελεστών της οικονομίας. Πρόκειται για ένα θεωρητικό μέγεθος, δεδομένου ότι ένα μέρος των διαθέσιμων παραγωγικών συντελεστών (κυρίως του εργατικού δυναμικού) παραμένει εκτός παραγωγικής διαδικασίας παρ όλο που θα μπορούσε (και θα ήθελε) να απασχοληθεί. Η απόκλιση του πραγματικού ΑΕΠ από το δυνητικό ΑΕΠ ονομάζεται παραγωγικό κενό της οικονομίας και συνδέεται με το ποσοστό ανεργίας του εργατικού δυναμικού. Ειδικότερα, από τον ορισμό του δυνητικού ΑΕΠ προκύπτει ότι όσο μικρότερο είναι το πραγματικό από το δυνητικό ΑΕΠ, τόσο μεγαλύτερες θα είναι οι ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών που δεν χρησιμοποιούνται.
Οι Τρεις Τρόποι Μέτρησης του ΑΕΠ (1) Α. Το ΑΕΠ ως δαπάνη ΑΕΠ = C + I + G + (X M) C = καταναλωτική δαπάνη (δηλ. δαπάνη νοικοκυριών για καταναλωτικά αγαθά) Ι = ακαθάριστη επένδυση (δηλ. δαπάνη νοικοκυριών για κατοικίες, δαπάνη επιχειρήσεων για κεφαλαιουχικά αγαθά, μεταβολές αποθεμάτων και αποσβέσεις) G = κρατικές δαπάνες (δηλ. δαπάνες κρατικών φορέων για τελικά αγαθά) Χ = εξαγωγές αγαθών (δηλ δαπάνες ξένων για εγχώρια αγαθά) Μ = εισαγωγές αγαθών (δηλ. δαπάνες νοικοκυριών, επιχειρήσεων και κράτους για ξένα αγαθά) Η σχέση αυτή αποτελεί μια μακροοικονομική ταυτότητα (ορισμό)
Οι Τρεις Τρόποι Μέτρησης του ΑΕΠ (2) Β. Το ΑΕΠ ως εισόδημα Το ΑΕΠ βάσει των εισοδημάτων είναι το άθροισμα των αμοιβών των συντελεστών παραγωγής δηλ. Μισθών (αμοιβή εργασίας), Ενοικίων (αμοιβή γης), Τόκων (αμοιβή κεφαλαίου), Κερδών προ αποσβέσεων (αμοιβή επιχειρηματικότητας), και Καθαρών φόρων επί της παραγωγής. (Προσοχή! Οι καθαροί φόροι επί της παραγωγής, ή καθαροί έμμεσοι φόροι, δεν αποτελούν αμοιβή κάποιου παραγωγικού συντελεστή αλλά προστίθενται για να γεφυρώσουν την απόκλιση του ΑΕΠ από το σύνολο των εισοδημάτων των παραγωγικών συντελεστών).
Οι Τρεις Τρόποι Μέτρησης του ΑΕΠ (3) Γ. Το ΑΕΠ ως προστιθέμενη αξία Το ΑΕΠ είναι το άθροισμα των προστιθέμενων αξιών σε όλα τα στάδια παραγωγής. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι για κάθε στάδιο παραγωγής θα πρέπει να υπολογίσουμε τη διαφορά της αξίας των εκροών (πωλήσεις) και της αξίας των εισροών που αναλώθηκαν στην παραγωγή (αξία ενδιάμεσων αγαθών), δηλ. την προστιθέμενη αξία του αντίστοιχου σταδίου παραγωγής, και στη συνέχεια να προσθέσουμε αυτές τις αξίες για όλα τα στάδια.
Εθνικό Προϊόν Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΘΠ) είναι η αξία που προκύπτει αν ληφθούν υπόψη τα τελικά αγαθά που παράγονται σε ορισμένη περίοδο από συντελεστές που ανήκουν σε ημεδαπούς (ντόπιους), ανεξάρτητα από το αν οι συντελεστές αυτοί δραστηριοποιούνται εγχωρίως ή στο εξωτερικό. Αν το ΑΕΠ είναι μικρότερο από το ΑΕΘΠ, τότε οι ντόπιοι παράγουν περισσότερα στο εξωτερικό απ ό,τι παράγουν οι ξένοι εγχωρίως και αντίστροφα.
Σχέση ΑΕΠ και Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος
Ακαθάριστο Εθνικό Διαθέσιμο Εισόδημα Το Ακαθάριστο Εθνικό Διαθέσιμο Εισόδημα (ΑΕΔΕ) προκύπτει αν στο Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα προσθέσουμε τις μεταβιβαστικές εισπράξεις από το εξωτερικό, και αφαιρέσουμε τις μεταβιβαστικές πληρωμές στο εξωτερικό. Στην περίπτωση της Ελλάδας οι καθαρές μεταβιβαστικές εισπράξεις από το εξωτερικό είναι πολύ σημαντικές λόγω των υψηλών εισροών από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με αποτέλεσμα το ΑΕΔΕ να είναι, στα περισσότερα έτη, μεγαλύτερο από το Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα.
Το ΑΕΠ από την Πλευρά των Χρήσεων Χρήσεις ΑΕΔΕ=C+Sp+T (1) C = ιδιωτική κατανάλωση Sp = ιδιωτική αποταμίευση Τ = καθαρά φορολογικά έσοδα Εξ ορισμού ΑΕΔΕ = ΑΕΠ + NFR (2) NFR = καθαρές εισοδηματικές και μεταβιβαστικές εισπράξεις από το εξωτερικό Από τις σχέσεις (1) και (2), και λαμβάνοντας υπόψη ότι NFR = NFP (= καθαρές πληρωμές στο εξωτερικό), συνάγεται ΑΕΠ = C + Sp + T + NFP = C + Sp + T NFR
Η Εθνικολογιστική Ταυτότητα Είδαμε ότι το ΑΕΠ ως δαπάνη αποδίδεται από την ταυτότητα: ΑΕΠ = C + I + G + (X M) (3) Από την πλευρά των χρήσεων το ΑΕΠ είναι: ΑΕΠ = C + Sp + T + NFP (4) Συνδυάζοντας τις (3) και (4) προκύπτει η Βασική Εθνικολογιστική Ταυτότητα: I = Sp + (T G) + [(Μ Χ) + NFP] (5)
Διαφάνειες βάσει του Μαριόλης, Θ. (2009) Το Κεϋνσιανό Στατικό Μακροοικονομικό Υπόδειγμα, Αθήνα, Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου.
Σηµείωµα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται µε τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εµπορική Χρήση Παρόµοια Διανοµή 4.0 [1] ή µεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράµµατα κ.λ.π., τα οποία εµπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σηµείωµα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εµπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαµβάνει άµεσο ή έµµεσο οικονοµικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανοµέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαµβάνει οικονοµική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανοµέα του έργου και αδειοδόχο έµµεσο οικονοµικό όφελος (π.χ. διαφηµίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος µπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιµοποιεί το έργο για εµπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.
Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων διαθέσιµο µε άδεια CC-BY διαθέσιµο µε άδεια CC-BY-SA διαθέσιµο µε άδεια CC-BY-ND διαθέσιµο µε άδεια CC-BY-NC διαθέσιµο µε άδεια CC- BY-NC-SA διαθέσιµο µε άδεια CC-BY-NC-ND διαθέσιµο µε άδεια CC0 Public Domain διαθέσιµο ως κοινό κτήµα Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιµοποίηση του έργου, παρά µόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δηµιουργό. Επιτρέπεται η επαναχρησιµοποίηση του έργου και η δηµιουργία παραγώγων αυτού µε απλή αναφορά του δηµιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιµοποίηση του έργου µε αναφορά του δηµιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού µε την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιµοποίηση του έργου µε αναφορά του δηµιουργού. Δεν επιτρέπεται η δηµιουργία παραγώγων του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιµοποίηση του έργου µε αναφορά του δηµιουργού. Δεν επιτρέπεται η εµπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιµοποίηση του έργου µε αναφορά του δηµιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού µε την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εµπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιµοποίηση του έργου µε αναφορά του δηµιουργού. Δεν επιτρέπεται η εµπορική χρήση του έργου και η δηµιουργία παραγώγων του. Επιτρέπεται η επαναχρησιµοποίηση του έργου, η δηµιουργία παραγώγων αυτού και η εµπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δηµιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιµοποίηση του έργου, η δηµιουργία παραγώγων αυτού και η εµπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δηµιουργού. χωρίς σήµανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιµοποίηση του έργου.
Διατήρηση Σηµειωµάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συµπεριλαµβάνει: το Σηµείωµα Αναφοράς το Σηµείωµα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σηµειωµάτων το Σηµείωµα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) µαζί µε τους συνοδευόµενους υπερσυνδέσµους.
Χρηµατοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδηµαϊκά Μαθήµατα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηµατοδοτήσει µόνο την αναδιαµόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο) και από εθνικούς πόρους.