Άκραι Αιτωλίας Αξιότιμοι Κυρίες, Κύριοι: - Διοργανωτές του παρόντος Διεθνούς Συνεδρίου. Ερευνητές και Εισηγητές των Θεμάτων. Εκλεκτοί προσκεκλημένοι Σύνεδροι. Ευχαριστώ το Θεό για την αέναη παρουσία του Φωτισμού του Αγίου Πνεύματός Του, που προ εβδομάδος εορτάσαμε. Ευχαριστώ θερμά την οργανωτική Επιτροπή, για την επιλογή μου να καταθέσω τα ευρήματά μου ενώπιόν σας. Ευχαριστώ όλες και όλους Σας, που εκδηλώσατε το ενδιαφέρον να παρακολουθήσετε την Εισήγησή μου. Εισαγωγικά Κατά την διάρκεια του τριήμερου Συνεδρίου απολαύσαμε όλοι μια σπάνια πνευματική Πανδαισία και έγινε πολύς λόγος για μας τους Αιτωλούς, την ιστορία μας και την κληρονομιά μας. Στην ολιγόλεπτη λίαν περιεκτική κατάθεσή μου θα περιοριστούμε στη Νότια πλευρά της Λίμνης Τριχωνίδας, περιοχή των τ. Δήμων Αρακύνθου και Μακρυνείας, Λίμνη Τριχωνίδα Εικ. 1. Η Τριχωνίδα έχει έκταση 96,5 χλμ.περίμετρο 51 χλμ. και βάθος 57 μ. όπου,αρχίζοντας από Δυτικά,σήμερα βρίσκονται τα όμορφα και πλούσια Χωριά : Ζευγαράκι(Ανω και Κάτω) Κ. Κεράσοβο -Άνω Κεράσοβο(Ψηλά στον Αράκυνθο, ένα από τα παλιότερα και δραστήρια χωριά της Νεότερης Ιστορίας του τόπου) - Παπαδάτες(αι) (ΑΚΡΑΙ), για το οποίο θα γίνει ξεχωριστός λόγος,- Ματαράγκα( το μεγαλύτερο σε πληθυσμό χωριό) - Γραμματικού Γαβαλού Τριχώνιο Αγ. Ανδρέας - Δαφνιάς Νοτιότερα ψηλά στον Αράκυνθο το Ακραι; (Λιθοβούνιο Παλαιότερη έως το 1991 ονομασία του οικισμού) Μεσάριστα 1
Ποταμούλα Καψοράχη Μακρυνού (Άνω και Κάτω), και συνεχίζει η πορεία, μέσω Παμφίου - Σιταραλώνων και Πετροχωρίου προς το Θέρμο. Στον χώρο αυτό υπήρχαν στη αρχαιότητα ονομαστοί Οικισμοί, που οι ιστορικοί, κατέτασσαν σε τρεις κατηγορίες: α) Σε πρωτοελλαδι κούς, με την Μετάπα κ.ά. β) Σε αρχαίους,με την Παμφία,το Φύταιο, το Τριχώνιο, αι 'Ακραι, η Κωνώπη, ο Θέρμος, η Υρία κ.ά. γ) Σε πόλεις και οικισμούς που μετονομάστηκαν για χάρη, ή με απαίτηση των κατακτητών (Μακεδόνων και απογόνων): Η Κωνώπη γίνεται Αρσινόη, η Υρία γίνεται Λυσιμαχία κλπ. Αναφέρονται ακόμα οι Λίμνες Τριχωνίδα και Ύρία (Λυσιμαχία). Οι Πολύβιος και Στράβων, στον ορεινό όγκο της Αιτωλίας συμπε ριλάμβαναν τα όρη Παναιτωλικό στη βορινή πλευρά της Τριχωνί δας, και τον Αράκυνθο στη νότια. Ο Αράκυνθος, το «κεφαλάρι μας», είναι πρωτοελλαδικό όνομα και σημαίνει το ίδιο με το νεώτερο όνομα Ζυγός. Η λέξη Αράκυνθος «είναι σύνθετη και αποτελείται από την λέξη Αρα (δεσμός - ζυγός) και την λέξη Κύνθος (αξιόλογο όρος). Αποτελεί δηλαδή δέσμη, σειρά από όρη. * Εικ. 2. * Παπαδάτες(αι) -Ακραι 2
Είναι εύλογα τα ερωτήματα που καθημερινά απασχολούν τους Αιτω λούς Παπαδαταίους: Τι έγινε με τους τάφους που βρέθηκαν τις προ άλλες; Ξένοι έκαμαν την αρχαιοκαπηλία; Τι κρύβεται, κάτω από τα σπίτια μας; Ποιους θησαυρούς φυλάνε ζηλότυπα τα χωράφια μας;και ακόμα: Ήταν η αρχαία πόλη Άκραι στο χώρο αυτό; Το «Ελληνικό» και το «Παλιόκαστρο», οι «Κολυμβήθρες και το «Καστράκι», τί υποδη λώνουν.. Γιατί Παπαδάται ; Εικ. 2. Έπειτα, βάσει ποιων στοιχείων, αποδείξεων και ιστορικών δεδο μένων οι κάτοικοι του Χωριού Λιθοβούνιο στη Μακρυνεία,αφού χρη σιμοποίησαν κατά καιρούς διάφορα ονόματα, για την αλλαγή της ονο μασίας του οικισμού τους, «Λιθοβούνιον», απεφάσισαν να ιδιοποιη θούν το όνομα «Άκραι» ; (Λιθοβούνι ήταν η Παλαιότερη,έως το 1991, ονομασία του οικισμού. Στα παραπάνω ερωτηματικά περιστρέφεται η έρευνα στις σελίδες που ακολουθούν και θα καταβληθεί προσπάθεια να διακεδαστούν λεπτομερειακά όλες οι πλευρές τους, στα πλαίσια μιας ολιγόλεπτης παρουσίασης και που θα εδραιώνουν την πεποίθηση ότι οι Αρχαίες Άκραι ήταν στο χώρο των Παπαδατών και όχι του Λιθοβουνίου! Ταυτότητα της πόλης Ακραι Η πόλη χωρίζονταν σε δύο επί μέρους οικισμούς. Την κύρια πόλη και τον οικισμό. Η κύρια πόλη, «το Άστυ» άρχιζε από τα ανατο λικά του χειμάρρου Νέστορα (Τισιρλή) στη γραμμή Αϊ Γιάννης Πρό δρομος Λανοπουλαίικα Παλιάκαστρο. Η κεντρική Διοίκηση της πόλης βρίσκονταν στη θέση που είναι το αμπέλιτων εγγονών του 3
Τέλιου Παπαδημητρίου και τα κτήματα Παπαθεοφάνη - Κ. Αλπέντζου (Κατσαβού) και Απ. Πασσά. Εικ.4 Από το πρώτο τείχος του Κάστρου στα αμπέλια του Τέλιου(1963) Την πόλη προστάτευαν τα πρωτογενή τείχη από τον Βορρά και την Ανατολή και η φυσική διασκευή του χώρου (απότομο ανέβασμα) από τη Δύση και τον Νότο. Υπήρχε οργανωμένο σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης. Το οροπέδιο του Κάστρου Εικ. 4 Οροπέδιο Παλιόκαστρου. Το εκκλησάκι του Αϊ Νικόλα Εικ. 6Το τριζώναρο κάστρο Στα ανατολικά της πόλης στη θέση«λανοπουλαίικα αλώνια» ήταν εγκατεστημένη φρουρά φυλάκιο. Ο οικισμός της πόλης απλώνονταν στα δυτικά το Νέστορα από τη δημόσια οδό και πάνω. 4
Στο ύψος του Τσαφώνια δυτική είσοδος στο χωριό, σταμάταγε ο οικισμός και συνέχιζε στά ριζά του Αράκυνθου μέχρι τα Λωλαίικα. Το Καστράκι ήταν το φυσικό οχυρό του οικισμού, αλλά και η προφυλακή της πόλης για αντιμετώπιση των επιθέσεων των Ακαρνάνων και άλλων ξένων επιδρομέων, που σαν μόνη διάβαση είχαν τη δίοδο Κωνώπης και Λυσιμαχείας. Το Κάστρο ήταν Τριζώναρο. Η πρώτη ζώνη στο ύψος του Νεκροτα φείου. Απέναντι από το Σχολείο, καθώς και στην κορυφή του νεκροτα φείου υπάρχουν λείψανα τείχους και η μεγάλη αρχαία Δεξαμενή, πλάι στη βρύση του Θεολόγου. Ανάμεσά τους, στη θέση και κάτω από τα θεμέλεια του Ι. Ν. Τιμίου Προδρόμου ήταν Ναός του Απόλλωνα. Η δεύτερη ζώνη ήταν στο αμπέλι Παπαδημητρίου, όπου το Διοικητή ριο της Φρουράς και ένας μικρότερος Ναός. Η τρίτη ζώνη 150 μέτρα πιο πάνω στις λάκκες του Παπαχαραλά μπους. Στη δυτική πλευρά υπάρχουν απομεινάρια του τείχους. Εικ.7 Eδώ ήταν το Χωριό Εικ. 8 Λέγεται πως το «Παλιόκαστρο», η Ακρόπολη του οικισμού, επικοινω νούσε με το Διοικητήριο με υπόγεια στοά που είχε και κρυφές εξόδους. 5
Τέλος υπάρχει η Ακρόπολη. Εκεί υπάρχει ένα είδος πηγαδιού. Η διαμόρ φωσή του και η παράδοση, όμως βάζει σε υποψία τον επισκέπτη ερευ νητή, ότι εκεί υπήρχε κάποια υπόγεια επικοινωνία με την Πόλη. Αυτό βέβαια θα το αποκαλύψει η αρχαιολογική σκαπάνη. Εικ. 9 Ο Δημ. Γκάιδας και ο φοιτητής Γιάννης Κρίκος περιεργάζονται την Κρυφή Υπόγεια είσοδο Επικοινωνίας. Η πόλη πρέπει να είχε πληθυσμό πάνω από πέντε χιλιάδες κατοίκους, η Αιτωλία είχε 70.000*. Διαφορετικά ούτε τείχη θα ήταν δυνατό να χτιστούν, ούτε η εξάπλωση της θα ήταν τόσο εκτεταμένη. Τα παρα πάνω επιβεβαιώνει και ο μεγάλος αριθμός λαξευμένων τάφων, όπως π. χ. σειρά επτά συνεχών τάφων στο Ρεμπούσκο. Η πόλη δεν είχε ένα συγκεντρωμένο νεκροταφείο, για τούτο παρατηρείται η διασπορά τάφων από του Τσαφώνια μέχρι το Σύνορο. Τάφοι σπουδαίοι βρέθη καν στο τετράγωνο Παπαγανναίικα Ντοβαίικα, στο χώρο του Στα δίου, στο σπίτι Ν. θ. Αλπέντζου, στο κτήμα Αλεξ. Παπουτσή πίσω από το περιβόλι Θ. Λανόπουλου και σ` άλλα σημεία που δεν δόθηκαν στη δημοσιότητα. Μικρότερης ή ίσης αξίας τάφοι υπάρχουν πολλοί. Θυμάμαι, τον Φεβρουάριο του 1949, όταν βαλαρίζαμε το νέο αμπέλι μας στο Σύνορο βρήκαμε δυο τάφους της ελληνιστικής περιόδου με κεραμικής τέχνης. Κάθε χωράφι κρύβει το μυστικό του... Εικ, 10 Αρχαίοι Τάφοι Εικ. 11 Τα αρχαία του Σταδίου. ( Ρεμπούσκο) Ο Αριστείδης Δρακόπουλος περιγράφει.. 6
Εικ. 12 Ρεμπούσκο. Αρχαίοι Τάφοι Εικ. 13 Μέρος του Κάστρου. Θέση Ελληνικό Εικ. 14 Υποστύλιο. Θέση «Ελληνικό» Εικ. 15 Ανεβαίνοντας από Ζωνάρι τρία 7
Εικ. 16 Πέτρες από το Τρίτο ζωνάρι του Κάστρου, μπροστά στον Αι Γιάννη τον Θεολόγο. Εικ. 17 Πρώτο Ζωνάρι Κάστρου Νότια αυλή Σχολείου Εικ. 18 Πρώτο Ζωνάρι Κάστρου Νότια αυλή Σχολείου Εικ. 19 Δεύτερο Ζωνάρι Κάστρου, μεταξύ Γιαννακάκη και Λιάγκου Εικ. 20Δεύτερο Ζωνάρι Κάστρου, μεταξύ Γιαννακάκη και Λιάγκου 8
Εικ. 21 Βάση Τείχους,Δυτικά του Χωριού στη θέση Ρεμπούσκο Εικ. 22 Ρεμπούσκο: 1982 Έρευνες του 1949 1952 Ανασκαφές Στη Βρύση Βασιλόπουλου Ένα άλλο μνημείο που μαρτυρεί πως η πόλη είχε αρκετό πληθυσμό είναι και τα ευρήματα του 1949-1952 από τις εκσκαφές «Βασιλόπουλου». Στο χώρο εκείνο, «Νερό θεολόγου»,βρέθηκαν λείψανα του υδραγωγείου της Άκρας. Εικ. 23 Ανασκαφές 1949 ( Βρύση Θεολόγου) 1949-1952 Εικ. 24 Ανασκαφές του 9
Εικ. 25 1949-1952 (Θεολόγου) Στο αρχαιολογικό Μουσείο Αγρινίου με αριθμό Νο 1560 υπάρχει πήλινη σίμη με την πληροφορία: «Γωνιαίον τμήμα πηλίνης ακροκε ράμ μου μετά υδρορροής λεοντοκεφάλου. Παπαδάτες, ελληνιστική εποχή». Στις αποθήκες του ίδιου μουσείου υπάρχουν τμήματα διχτύου αποχέτευσης, που βρέθηκαν στην ίδια εκσκαφή και είναι μνημεία της Άκρας. Στην δεύτερη αίθουσα η προσθήκη Νο6 περιέχει συλλογή πήλινων βαριδιών αργαλειού, ακροκέραμα, λύχνοι και ενεπίγραφα κεραμίδια. Πάνω από την προσθήκη σώζονται δυο χαρακτηριστικά κομμάτια πήλινων σιμών από τις Παπαδάτες. Στην προσθήκη Νο7, εκτός από πήλινα, ακροκέραμα, μπορούμε να δούμε χάλκινα ευρήματα της μυκηναϊκής εποχής :δρεπάνια, αιχμές ακοντίων, αμφίστομους πελέκεις, πιθανότατα για πολεμική χρήση, και χάλκινους καθρέπτες. Η λαϊκή παράδοση ονομάζει τη θέση του Διοικητηρίου «Ελληνικό». Επειδή δεν υπήρχε ονομασία της πόλης που κείτονταν στα ερείπια την ονόμασαν «Ελληνικό» για να αποδώσουν κάτι που υπήρχε στην αρχαία Ελλάδα ή στην ελληνιστική περίοδο. Οι παλιότεροι πίστευαν στους κρυμμένους θησαυρούς κι όταν τους ρώταγε κανείς που είναι έδειχναν το τρίγωνο «Αϊ Γιάννης Ελληνκό Τρία Δένδρα». Όταν στα 1938, (Όπως μου διηγήθηκε ο αείμνηστος δάσκαλος μας Νίκος Μπαλτάς,) δυο Γερμανοί τουρίστες (μάλλον αρχαιολόγοι) μετρούσαν στη δυτική γωνιά της εκκλησίας του Αϊ - Γιάννη του Πρό δρο μου και ερευνούσαν το τρίγωνο Αϊ Γιάννης κτήματα,ανατολικά του Παλιόκαστρου, μα δεν βρήκαν άκρη. Το μυστικό της αποτυχίας ήταν πως δεν σκέφτηκε κανείς να τους πει πως ο ναός είχε επεκταθεί δυτικά δυο φορές με την προσθήκη του γυναικωνίτη και καμπαναριού. Επίσημες έρευνες από την Αρχαιολογική Υπηρεσία Δεν έγιναν ποτέ. Όμως οι Αρχαιοκάπηλοι δυο εκατονταετίες τώρα δρουν ανενόχλητοι. Ο Αγροφύλακας Αριστείδης Δρακόπουλος προσμέτρησε πάνω από τριακό σιες ( 300) εκσκαφές - ανασκαφές, που έγιναν από την ανεπίσημη Ομάδα Αρχαιοκάπηλων Παπαδατών, που όλοι την γνωρίζαμε, Λαός και 10
Εξουσία και ιδιαίτερα οι αποδέκτες των ευρημάτων και διακινητές αυτών. Εικ. 26 Μια ομάδα αδίστακτων Αρχαιοκάπηλων Ιερόσυλων το Γενάρη του 1988 ξήλωσαν το δάπεδο του Ναού των Πατέρων μας, «Γενέσιον Ιωάννου του Προδρόμου», γιατί είχαν πληροφορηθεί, ότι εκεί υπήρχαν απομεινάρια του Ιερού του Θεού Απόλλωνα. Στον Ναό κατεβαίνεις τέσσερα σκαλοπά τια και είναι πράγματι χτισμένος πάνω σε αρχαίο Ναό. Με αφορμή τα ανωτέρω συντάχθηκε, από τον γράφοντα,φεβρουάριος 1988, η κατωτέρω «Ανοιχτή Επιστολή». Εις μάτην όμως. Το μήνυμα έφτασε σε «Ώτα μη ακουόντων»!! Εικ. 27 Από τα απομεινάρια του Κάστρου Επιγραφές δεν βρέθηκαν, αφού συστηματικές ανασκαφές δεν έγιναν. Μόνο δυο πλάκες με το όνομα «Φαλακρός» και «Αρχίδαμος» βρέθη καν και,σύμφωνα με μαρτυρίες η μία αποτέλεσε αγκωνάρι στη Νοτιο δυτική γωνία του Αγίου Γεωργίου Ματαράγκας. Αντικείμένα - έργα τέχνης δεν έχουν βρεθεί πάρα πολλά. Ο Γεώργιος Καραμπίνης στις αρχές του 20ού αιώνα βρήκε ένα πανέμορφο περιστέρι και το πούλησε για μια Οκά σαπούνι.( Μαρτυρία Αθ. Αλπέντζου και Ν. Καραμπίνη). Το πρώτο επίσημο εύρημα ήταν ένα χρυσό στεφάνι της Αθηνάς και ένας δίσκος που βρέθηκαν το 1930 στα θεμέλια κατοικίας του Θεμιστοκλή Κ. Αλπέ ντζου (Πέρα Βρύση) και που η χωροφυλακή Ματαράγκας τα προ ώθησε και βρίσκονται στο αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Η πλειο νότητα των ευρημάτων, που άφησαν οι αρχαιοκάπηλοι να έλθουν 11
στη δημοσιότητα, ήταν κεραμικά μέτριας τέχνης και νομίσματα μικρής αξίας. Εικ. 28. Αιτωλικά νομίσματα Οι πολλοί ομαδικοί και μεγάλοι τάφοι, όμως που αναφέρονται πιο πάνω, πρέπει κάτι σπουδαίο να έκρυβαν. Πάντως, ενώ πολλά λέγονται και φημολογούνται δε γίνεται τίποτε το σοβαρό για να περισωθούν. Πολλά από τα ευρήματα βρίσκονται στο Αρχ. Μουσείο Πατρών. Ας δούμε τώρα τι λένε οι ειδικοί για τις Παπαδάτες(αι) - Άκραι Περιγραφή Woodhouse* Ακολουθώντας το δρόμο Αγρίνιο-Αλήμπεη- Κεράσοβο Μεσολόγγι ο Woodhouse επισκέπτεται τις Παπαδάτες και τις περιγράφει: «Καθώς διασχίζουμε την επιχωματωμένη οδό Αλήμπεη ανοίγει μπροστά μας το φαράγγι του Κερασόβου και ένα ίδιο φαράγγι στα δυτικά, όπου είναι το μικρό χωριό Ζευγαράκι. Ένα Μίλι στα ανατολικά είναι ένα τρίτο φαράγγι (Ρέμα) στο στόμιο του οποίου ευρίσκεται το μεγάλο χωριό Παπαδάτες. Ο λόφος του Κάστρου ανυψώνεται ανατολικά του Εικ. 28. Αιτωλικά νομίσματα χωριού και πέφτει απαλά στο βορινό πλάι με τάση προς το δυσμάς, κατά μήκος του χειμάρρου που κατηφορίζει ανάμεσα στα δασώδη πλάγια του Ζυγού Ο λόφος υψώνεται νότια, ένα όγδοο του μιλίου ύψος, ξεπετάγεται από την κύρια βουνό-αλυσίδα και μοιάζει με σχεδόν ξεχωριστό κώνο. Το τείχος, τώρα χαλάσματα, απλώνεται από τη βάση ως την κορυφή. Πύργοι είναι εμφανείς μόνο ως θεμέλια, Οι μεταβολές κατά το Μεσαίωνα έχουν συμπληρώσει τα χαλάσματα, που είχαν αρχίσει από εκείνα τα αρχαία χρόνια. Δυο από τους Πύργους μένουν ακόμα 12
στα ψηλώματα και είναι δείγματα κανονικών ελληνικών κτισμάτων. Η αρχαία Πόλη άρχιζε από την Ακρόπολη, την κορυφή του λόφου και απλώνονταν μέχρις εκεί που βρίσκεται το σύγχρονο χωριό. Στην είσοδο του χωριού μπορούμε να παρατηρήσουμε μια σειρά από κομμάτια τείχους σε καλή κατάσταση και στυλ, κάπου 46 πόδια μάκρος με ένα πλάτος επτά ποδιών. Αν και τα περισσότερα από τα τετράγωνα λιθάρια έχουν απομακρυνθεί από τους χωρικούς, φαίνεται καθαρά η παρουσία των Πύργων. Πιο πέρα στο ρέμα υπάρχει μια πλάκα με την επιγραφή«φαλακροσ». Εικ. 30 Ιδού οι πελώριοι λίθοι του Κάστρου.. τα Θεμέλια του Ναού Όλη η περιοχή αυτή προς ανατολάς με τη γειτονική Ματαράγκα είναι γεμάτη από τάφους. Στην Εκκλησιά του Αϊ-Γιώργη στη Ματαράγκα υπάρχει πλάκα με ροζέτες(έχει πιθανόν μεταφερθεί από τις Άκρες) και με την επιγραφή «ΧΙΔΑΧΡΙΩΝΑ», που ερμηνεύεται ως Αρχίδαμος ή Αισχρίωνας».. Εικ. 31 Σήμερα οι μεγάλοι Λίθοι του κάστρου έχουν καλυφθεί επικονιάματα!! Άκραι Στη θέση όπου είναι σήμερα οι Παπαδάτες (αι) ήταν χτισμένες «αι 'Ακραι». 13
Εικ. 32 ΥΠΟΜΝΗΜΑ Κλίμακα: 1/ 100.000 Μια άλλη άποψη Β Εικ. 33 Άκραι Μετάπα 11 χλμ. Ν Ο Κ. Δ, Στεργιόπουλος στο βιβλίο του «Αρχαία Αιτωλία» συμπεραίνει: «Ακολουθώντας τον Πολύβιο, που τοποθετεί την πόλη στο δρόμο από Κωνώπη στο Τριχώνιο μετ' ασφαλείας εις το σημερινό χωρίον Παπα δάτες όπου σώζονται ερείπια κάστρου». Παρακολουθώντας το χάρτη(του Κ. Δ. Στεργιόπουλο) παρατηρούμε πως στο διάστημα από 1000 250 π. Χ στη γραμμή Αγγελάκαστρο - Λυσιμαχεία -Μακρυνεία -Θέρμο παρου σιάζονται με τη σειρά: η Κωνώπη (ή Αρσινόη), η Υρία (Λυσιμαχεία), αι 'Ακραι το Τριχώνιο, η Μετάπα, το Φύταιον, η Παμφία και ο Θέρμος. Ο Πολύβιος γράφει σχετικά: «Αφού ο Φίλιππος πέρασε τον Αχελώο ποταμό προχωρούσε βιαστικά προς το Θέρμο κατά την πορεία του λεηλατούσε και κατέστρεφε τη χώρα... Περνώντας άφηνε στ` 14
αριστερά την Στράτον, το Αγρίνιο και τους Θεστιείς και στα δεξιά του την Κωνώπη, τη Λυσιμαχεία, το Τριχόνιο και το Φύταιο. Όταν έφτασε στη Μετάπα, που βρίσκεται κοντά στην Τριχωνίδα λίμνη και απέχει από το Θέρμο σχεδόν 60 στάδια (11.000 μ.) εκεί στρατοπέδευσε, γιατί είχε ασφάλεια... την αριστερή πλευρά του στρατού που προχωρούσε εξασφάλιζε η λίμνη σ όλο το μήκος της...» (Πολυβ. Ε. 7. 1-12). Ο Φίλιππος αφού κατέστρεψε το Θέρμο (το 217 π.χ.) και πήρε τα λάφυ ρα που ήταν δυνατό να μεταφερθούν άρχισε να αναχωρεί ακολουθώ ντας το ίδιο δρομολόγιο. Ο Πολύβιος συνεχίζει την περιγραφή: «Μετά την επιτυχία αυτή, αυτοί που αποτελούσαν την οπισθοφυλακή, αμέσως έκαψαν το Πάμφιο, πέρασαν τα στενά χωρίς να πάθουν τίποτε και ενώθηκαν με τους Μακεδόνες στη Μετάπα, γιατί ο Φίλιππος είχε στρατοπεδεύσει γύρω από τη Μετάπα και τους περίμενε. Την άλλη μέρα, αφού κατεδάφισε τη Μετάπα προχωρούσε και στρατοπέδευσε γύρω από την πόλη την ονομαζόμενη Άκρας. Την ακόλουθη μέρα προχωρούσε και συγχρόνως λεηλατούσε τη χώρα και αφού στρατοπέδευσε γύρω από την Κωνώπη, έμεινε εκεί και την επομένη...» (Πολυβ. Ε' 13, 7-9). Ο Leake πρώτος από τους νεώτερους γεωγράφους είπε πως πιθανώς η Πόλη να βρίσκονταν στο σημείο που πηγάζει ο ποταμός από την λίμνη, μεταξύ Μετάπας και Κωνώπης. Πιθανότατα ο Leake σαν πηγή θα εννο ούσε την αρχή του σημερινού αύλακα στα Παπαδαταίικα λιβάρια. Εικ. 34 Λιβάρια Παπαδατων Το 1885 ο περιηγητής Δημήτριος Βικέλας «Τις ήτο ο Αλαήμπεης ούτος, του οποίου η γέφυρα διαιωνίζει το όνομα. Εγνώριζε άραγε ότε έκτιζε δια μέσου των λιμνών την οδόν ταύτην, ότι εδημιούργει τον γοητευτικώτερον επί γης περίπατον». Εικόνες μαγείας δημιουργούνται την άνοιξη καθώς πλήθη από Νούφαρα, με τα μεγάλα λευκά άνθη τους, επιπλέουν στη λίμνη. Πίνακες ζωγράφων της Αναγέννησης θυμίζουν οι μικρές «θάλασσες» από ελαιώνες και 15
εσπεριδοειδή. Εδώ ο περιηγητής βρίσκει, την χαμένη στο αστικό κέντρο, ανθρώπινη φύση του. Νοιώθει να ξαναγεννιέται. Οι Λίμνες ενώνονταν με αβαθείς βάλτους και για να αποφεύγεται ο κύκλος της Λυσιμαχίας(μέσω ξηράς) η επικοινωνία διεξήγετο με πλοιάρια και γαϊτες. Το 1773 ο μουσελίμης του Καρέλ Αλάϊ Μπέης αποφάσισε την κατασκευή των γεφυριών για να ενώσει τις δύο λίμνες και να συνδέσει τους κάμπους του Παναιτωλίου και των Παπαδατών, που είχαν ιδιαίτερη εμπορική κίνηση στα λιμάνια τους» Αν παρατηρήσουμε την εικόνα 35 θα διακρίνουμε ένα πέτρινο δρόμο, το «Σαμάρι», που αρχίζει από τις Παπαδάτες (Ακραι), που συνεχίζει υπολίμνια και οδηγει προς την Ακρόπολη του Βλοχού. Πιθανόν να έγινε κάποια καθυζηση στο χώρο της Λίμνης. Με βάση τα παραπάνω κείμενα γίνεται φανερό πως η απόσταση Μετάπα Άκραι που είναι 10 χιλ. περίπου και καλύφτηκε σε μια μέρα από τα στρατεύματα του Φιλίππου, είναι η απόσταση των χωριών Δαφνιάς - Παπαδάτες (αι). Είναι λογικός ο χρόνος που χρειάστηκε να διανυθεί η απόσταση των 10 χιλιομέτρων, γιατί η αποχώρηση γίνονταν χωρίς πίεση και βιασύνη. Έπειτα η λεηλασία των οικιών, η επιλογή των λαφύρων και το κάψιμο των οικισμών απαιτούσαν αρκετό χρόνο. Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί και η ανυπαρξία ή τουλάχιστο η ύπαρξη κακών και ανώμαλων δρόμων. Ο Φίλιππος στρατοπέδευσε στις Άκρες, γιατί υπήρχε ασφάλεια. Οι «'Ακραι» ήταν καλά οργανωμένη πόλη, χτισμένη σε εξέχουσα φυσική θέση και προστάτευε πολύπλευρα το αρχηγείο και τα στρατεύματα του από τις τυχόν άτακτες μα σφοδρές επιθέσεις των Αιτωλών, που είχαν διασκορπιστεί στον Αράκυνθο. Αγαπητοί Σύνεδροι. Με συνείδηση ευθύνης για την αξιοπιστία των όσων παρουσιάστηκαν και με την πεποίθηση ότι κάποια ευαίσθητη Ψυχή ειδικού θα ασχοληθεί επισταμένως με το θέ που κατατέθηκα για συζήτηση, Σας ευχαριστώ θερμά για το ενδιαφέρον σα να παρακολουθήσετε την εισήγησή μου. Bιβλιογραφία για την Αιτωλία 1.Σ. Κ. Αλεξανδροπούλου: Νότια Αιτωλία, το οδικό δίκτυο έως τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, Αθήνα 1993. 2.Αξιώτη Κορνηλία: Ρωμαϊκοί δρόμοι της Αι-τωλ/νίας, Α.Δ. 1980., τόμος 35. 3.Bazin Μ. Memoire sur Γ Etolia (A.M.S. r.l Serie 2me 1.2 1865. 4. Βυζαντίου «Λεξικό» 5. Leake N. Travels in Northern Greece, Laidou 1835 16
6. Μαστροκώστας Ευθ. I.: Ανασκαφή Αγίου Ηλία Μεσολογγίου Ιθωρίας, Α.Δ. 1963. 7. Μποκώρου Θωμά: Αιτωλία Ακαρνανία, μνημεία, ήρωες, θρύλοι, Αγρίνο 1968-69. 8. Νέα Παγκόσμια Εγκυικλοπαίδεια της Μορφωτ. Εταιρίας. 9. Όμηρο (IX, Κ. 25) 10. Παπαρρηγοπούλου Κ., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους». 11. Παραδείσης Αλεξ. Φρούρια και Κάστρα της Ελλάδας, τόμος 2, Αθήνα 1983. 12. Στεργιόπουλος Κων/νος: Η Αρχαία Αιτωλία, Αθήνα 1939. 13. Σωτηριάδη Γ. όλες οι εκ δόσεις του 14. Woodhouse Ν. Aetolia, hs georgraphy, topography and antiquites, Oxford 1897. 15. Χαβάλλας Θ. Ιστορία των Αιτωλών, συνέχεια από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι το 1829, τ. 1-3, Αθήνα 1883.. 17