1 η ενότητα. Δίψηφα σύμφωνα: μπ, ντ, τσ, τζ, γκ, γγ. Δίψηφα φωνήεντα: αι (= ε), οι (= ι), ει (= ι ) ου

1 1 η ενότητα Δίψηφα σύμφωνα: μπ, ντ, τσ, τζ, γκ, γγ Δίψηφα φωνήεντα: αι (= ε), οι (= ι), ει (= ι ) ου Ουσιαστικά Ουσιαστικά λέμε τις λέξεις που φανερώνουν πρόσωπα, ζώα, πράγματα. Τα ουσιαστικά χωρίζονται σε αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα. Παραδείγματα: πρόσωπα: θεία, μανάβης ζώα: σκύλος, κατσίκα πράγματα: τραπέζι, καρέκλα Οι πτώσεις Οι διάφορες μορφές που παίρνει το ουσιαστικό όταν το κλίνουμε λέγονται πτώσεις. Οι πτώσεις είναι τέσσερις: η ονομαστική, η γενική, η αιτιατική και η κλητική. Η ονομαστική πτώση απαντά στην ερώτηση Ποιος; Ποια; Ποιο; Ποιοι; Ποιες; Ποια; Παράδειγμα: Ποιος τηλεφώνησε; Η Καλλιόπη. επίθετα Επίθετα λέμε τις λέξεις που πάνε μαζί με τα ουσιαστικά και μας περιγράφουν τα ουσιαστικά και μας δίνουν πληροφορίες για αυτά. Τα επίθετα έχουν τρία γένη: αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο. Τα επίθετα βρίσκονται στο ίδιο γένος με το ουσιαστικό που περιγράφουν. Παράδειγμα: Η μητέρα μου είναι καλόκαρδη. (μητέρα: θηλυκό, καλόκαρδη: θηλυκό) ψηλός άντρας, ψηλή γυναίκα, ψηλό παιδί Ρήματα Τα ρήματα είναι οι λέξεις που φανερώνουν ότι ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα κάνει κάτι ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. Θυμήσου πώς κλίνεται ένα ρήμα όταν δείχνει ότι κάποιος κάνει κάτι. εγώ πλένω εσύ πλένεις αυτός, αυτή, αυτό πλένει εμείς πλένουμε εσείς πλένετε αυτοί, αυτές, αυτά πλένουν

2 Το οριστικό άρθρο Οι μονοσύλλαβες λέξεις που μπαίνουν μπροστά από τα ουσιαστικά όταν μιλάμε για ένα συγκεκριμένο ουσιαστικό λέγονται οριστικά άρθρα. Κλίση οριστικού άρθρου Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομαστική ο η το οι οι τα Γενική του της του των των των Αιτιατική το(ν) τη(ν) το τους τις τα Απλή πρόταση λέμε την πρόταση που αποτελείται από δύο μέρη, το ένα απαντά στην ερώτηση Ποιος; και το δεύτερο απαντά στην ερώτηση Τι κάνει; Παράδειγμα: Ποιος; Τι κάνει; Ο μαθητής διαβάζει το κείμενο. Αλφαβητική σειρά Όταν θέλουμε να βάλουμε κάποιες λέξεις σε αλφαβητική σειρά, αρχικά κοιτάμε το πρώτο γράμμα κάθε λέξης. Εάν δύο ή περισσότερες λέξεις αρχίζουν από το ίδιο γράμμα, τότε προσέχουμε το δεύτερο ή το τρίτο γράμμα. παράδειγμα: αλεπού, αετός, αχινός, αστερίας Αφού όλες οι λέξεις αρχίζουν από Α, κοιτώ το δεύτερο γράμμα των λέξεων. Αλφαβητική σειρά: αετός, αλεπού, αστερίας, αχινός Άτονες λέξεις Οι μονοσύλλαβες λέξεις δε τονίζονται. παράδειγμα: και, ροζ, γκρι, μοβ πώς; πού; Παίρνουν τόνο όταν ρωτάνε ή όταν βρίσκονται σε μια πρόταση που τελειώνει σε τελεία αλλά κρύβει μια ερώτηση. παράδειγμα: Ο Κώστας με ρώτησε πού πήγα διακοπές. Στις φράσεις «πού και πού», «πώς και πώς» Παράδειγμα: Η Κλάρα περίμενε πώς και πώς να συναντήσει τη φίλη της. Παράγραφος Όταν γράφουμε ένα κείμενο, χρησιμοποιούμε τις παραγράφους. Η παράγραφος είναι ένα τμήμα (δηλαδή κομμάτι) του κειμένου στο οποίο αναπτύσσεται μία σκέψη ή άποψη. Κάθε κείμενο αποτελείται από παραγράφους που μπαίνουν στη σειρά η μία μετά την άλλη έτσι ώστε να αναπτύσσουν ένα θέμα από όλες τις πλευρές.

3 Γραμματική 2 η ενότητα Ουσιαστικά λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν πρόσωπα, ζώα, πράγματα, μια ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα. Παραδείγματα: πρόσωπα: θεία, μανάβης ζώα: σκύλος, κατσίκα πράγματα: τραπέζι, καρέκλα ενέργεια: τρέξιμο κατάσταση: ειρήνη ιδιότητα: δικαιοσύνη Κύρια ονόματα λέμε τα ουσιαστικά που φανερώνουν ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα και το πρώτο τους γράμμα γράφεται με κεφαλαίο. Κύρια ονόματα είναι τα παρακάτω: τα ονόματα ανθρώπων ( Πέτρος, Κώστας) τα εθνικά ονόματα (Έλληνας, Γάλλος) τα ονόματα ημερών και μηνών( Δευτέρα, Τρίτη, Ιανουάριος) τα ονόματα χωρών, πόλεων και δρόμων (Ελλάδα, Πάτρα, Απλωταριάς) τα ονόματα νησιών, βουνών, ποταμών και λιμνών (Χίος, Όλυμπος, Πηνειός, λίμνη Πλαστήρα) Τα ονόματα λογοτεχνικών έργων και έργων τέχνης (π.χ. «Τα Ψηλά Βουνά», Ακρόπολη κ.α.) Πώς κλίνεται το ρήμα έχω Ενεστώτας (τώρα) εγώ έχω εσύ έχεις αυτός/αυτή/αυτό έχει εμείς έχουμε εσείς έχετε αυτοί/αυτές /αυτά έχουν Παρατατικός (χθες για πολλή ώρα) εγώ είχα εσύ είχες αυτός/αυτή/αυτό είχε εμείς είχαμε εσείς είχατε αυτοί/αυτές/αυτά είχαν Πώς κλίνεται το ρήμα είμαι Ενεστώτας (τώρα) Εγώ είμαι Εσύ είσαι Αυτός/αυτή/αυτό είναι Εμείς είμαστε Εσείς είστε Αυτοί/αυτές/αυτά είναι Χτες εγώ ήμουν εσύ ήσουν αυτός/αυτή/αυτό ήταν εμείς ήμαστε εσείς ήσαστε αυτοί/αυτές/αυτά ήταν

4 Ρήματα λέμε τις λέξεις που μας δείχνουν ότι κάποιος κάνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση ή παθαίνει κάτι. Παραδείγματα: Ο Γιώργος παίζει/ζωγραφίζει/ ξεκουράζεται. Τα ρήματα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Αυτά που τελειώνουν σε ω ( ενεργητική φωνή) παράδειγμα: σκουπίζω Αυτά που τελειώνουν σε μαι (παθητική φωνή) παράδειγμα: κοιμάμαι Πώς κλίνονται τα ρήματα Ενεργητική φωνή Εγώ τρέχω Εσύ τρέχεις Αυτός/αυτή/αυτό τρέχει Εμείς τρέχουμε Εσείς τρέχετε Αυτοί/αυτές/αυτά τρέχουν Παθητική φωνή εγώ λούζομαι εσύ λούζεσαι αυτός/αυτή/αυτό λούζεται εμείς λουζόμαστε εσείς λούζεστε αυτοί/αυτές/αυτά λούζονται Σύνθετες λέξεις Για να ενώσουμε δύο λέξεις και να φτιάξουμε μία σύνθετη λέξη χρησιμοποιούμε το όμικρον ( ο ) παράδειγμα: ανάβω + σβήνω = αναβοσβήνω ανοίγω + κλείνω = ανοιγοκλείνω Οικογένειες λέξεων Όλες οι λέξεις που σχηματίζονται από την ίδια απλή λέξη αποτελούν μια οικογένεια λέξεων. Παράδειγμα: παιδί: παιδικός, παιδότοπος, παιδίατρος, παιδιάστικος Άρα οι οικογένειες λέξεων με βοηθούν στην ορθογραφία των λέξεων. Στην οικογένεια της λέξης παιδί το παι γράφεται με αι. Πτώσεις λέμε τις διάφορες μορφές που παίρνει το ουσιαστικό όταν κλίνεται. Οι πτώσεις είναι τέσσερις: η ονομαστική, η γενική, η αιτιατική και η κλητική. Η ονομαστική απαντάει στην ερώτηση : Ποιος; Ποια; Ποιο; Ποιοι; Ποιες; Ποια; Παράδειγμα: Ποιος τηλεφώνησε; Η μητέρα. (πτώση ονομαστική) Η γενική πτώση απαντάει στην ερώτηση: Ποιανού; Ποιανής; Τίνος; Παράδειγμα: Ποιανού είναι αυτό το τετράδιο; Του Πέτρου. (πτώση γενική)

5 Επίθετα λέμε τις λέξεις που πάνε μαζί με τα ουσιαστικά, δηλαδή μας περιγράφουν τα ουσιαστικά, μας δίνουν πληροφορίες για αυτά. Τα επίθετα έχουν τρία γένη: αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο. Τα επίθετα βρίσκονται στο ίδιο γένος με το ουσιαστικό που περιγράφουν. παράδειγμα: Η μητέρα μου είναι καλόκαρδη. (μητέρα: θηλυκό, καλόκαρδη: θηλυκό) Βαθμοί επιθέτων Για να δείξουμε τις διαφορές που έχουν τα επίθετα ως προς κάποιο γνώρισμα χρησιμοποιούμε τους βαθμούς των επιθέτων. Οι βαθμοί των επιθέτων είναι τρεις: ο θετικός, ο συγκριτικός και ο υπερθετικός. Π.χ. Ο Αποστόλης είναι ψηλός. ( ψηλός: θετικός βαθμός) Ο Αποστόλης είναι ψηλότερος από το Σάκη. (ψηλότερος: συγκριτικός βαθμός) Ο Αποστόλης είναι ο ψηλότερος ( ή ο πιο ψηλός) της τάξης. ( υπερθετικός) Κανόνες συλλαβισμού 1. Τα δίψηφα σύμφωνα ( μπ, ντ, τσ, τζ, γκ ) και τα δίψηφα φωνήεντα ( ει, οι, αι, ου ) και τα ευ, αυ δεν τα χωρίζουμε. παράδειγμα: αμπέλι α-μπέ-λι πειρατής πει-ρα-τής, θησαυρός θη-σαυ-ρός 2. Όταν έχουμε δύο σύμφωνα μαζί, τα χωρίζουμε, όταν από αυτά δεν αρχίζει ελληνική λέξη. παράδειγμα : πορτοφόλι πορ-το-φό-λι Δεν υπάρχει ελληνική λέξη που να αρχίζει από ρτ 3. Όταν έχουμε δύο σύμφωνα μαζί, δεν τα χωρίζουμε, όταν από αυτά αρχίζει ελληνική λέξη. παράδειγμα : κάστανο κά-στα-νο Υπάρχει ελληνική λέξη που αρχίζει από στ 4. Όταν έχουμε δύο όμοια σύμφωνα ( δηλαδή ίδια), τότε τα χωρίζουμε. παράδειγμα: κόκκινος κόκ-κι-νος 5. Όταν έχουμε τρία σύμφωνα δεν τα χωρίζουμε, όταν από αυτά αρχίζει ελληνική λέξη. παράδειγμα : οδοστρωτήρας ο-δο-στρω-τή-ρας

6 Γραμματική 3 η ενότητα Η απόστροφος είναι ένα ορθογραφικό σημαδάκι που το βάζουμε στη θέση ενός φωνήεντος που χάθηκε μπροστά από ένα άλλο φωνήεν ή σύμφωνο. παράδειγμα: Θα έρθω : Θα ρθω από όλους: απ όλους λύσε τα: λύσ τα Η παρομοίωση είναι ένα σχήμα λόγου που το χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να πούμε ότι ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα μοιάζει με ένα άλλο ή όταν θέλουμε να το συγκρίνουμε με κάποιο άλλο γνωστό που έχει αυτήν την ιδιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό. Για να κάνουμε μια παρομοίωση χρησιμοποιούμε συνήθως τη λέξη σαν. Παράδειγμα: Τα σταφύλια είναι γλυκά σαν μέλι. Αόριστα άρθρα (ένας, μία, ένα) λέμε τις λέξεις που μπαίνουν μπροστά από ένα ουσιαστικό, όταν δεν μιλάμε για ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα αλλά μιλάμε γενικά και αόριστα. Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομαστική ένας μια ένα Γενική ενός μιας ενός Αιτιατική ένα(ν) μια ένα Κλητική -- -- -- Οι πτώσεις Οι διάφορες μορφές που παίρνει το ουσιαστικό όταν το κλίνουμε λέγονται πτώσεις. Οι πτώσεις είναι τέσσερις: η ονομαστική, η γενική, η αιτιατική και η κλητική. Η ονομαστική πτώση απαντά στην ερώτηση Ποιος; Ποια; Ποιο; Ποιοι; Ποιες; Ποια; παράδειγμα: Η Καλλιόπη φώναξε τη φίλη της. Ποιος φώναξε; Η Καλλιόπη. (ονομαστική) Τα αγόρια παίζουν ποδόσφαιρο. Ποιοι παίζουν ποδόσφαιρο; Τα αγόρια. (ονομαστική) Η γενική πτώση απαντάει στην ερώτηση: Ποιανού; Ποιανής; Τίνος; Παράδειγμα: Αυτό το τετράδιο είναι του Πέτρου. Ποιανού είναι αυτό το τετράδιο; Του Πέτρου. (πτώση γενική) Τα θρανία των μαθητών είναι καθαρά. Ποιανού τα θρανία; Των μαθητών. ( γενική) Αιτιατική πτώση χρησιμοποιούμε, όταν απαντάμε στην ερώτηση «Ποιον; Ποια; Ποιο; Ποιοι; Ποιες, Ποια; Τι;» Παράδειγμα: Εγώ κοιτάζω τη δασκάλα. Ποια κοιτάζω; Τη δασκάλα. ( αιτιατική) Η Ελένη ζωγραφίζει το φεγγάρι. Τι ζωγραφίζει; Το φεγγάρι. (αιτιατική)

7 Κλητική πτώση χρησιμοποιούμε, όταν καλούμε κάποιον ή κάτι. Παράδειγμα: Γιάννη, έλα εδώ γρήγορα. (Γιάννη: κλητική πτώση) Παιδιά, μην παίζετε στο δρόμο. (παιδιά: κλητική πτώση) Μην μπερδεύεις το οριστικό άρθρο της με το τις. Ενικός αριθμός: της (μιλάμε για μία) Παράδειγμα: Τα μάτια της μητέρας μου είναι καστανά. Πληθυντικός αριθμός: τις Παράδειγμα: Μην μετακινείς τις καρέκλες. ( μιλάμε για πολλές) Σημεία στίξης Τα αποσιωπητικά ( ) τα χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να δείξουμε πως σταματάμε αυτό που λέμε, επειδή αυτός που διαβάζει θα καταλάβει ποια είναι η συνέχεια ή επειδή νιώθουμε έντονα συναισθήματα για αυτό που λέμε (π.χ. συγκίνηση, ντροπή, φόβο) Παράδειγμα: Εάν τολμήσεις να φύγεις, θα σε Το κόμμα (,) το χρησιμοποιούμε για να σταματήσουμε λιγάκι τη φωνή μας μέσα στην πρόταση, όταν θέλουμε να χωρίσουμε λέξεις ή φράσεις που είναι στη σειρά ή όταν θέλουμε να χωρίσουμε μικρότερες προτάσεις ή φράσεις που εξηγούν κάτι μέσα σε μια μεγαλύτερη πρόταση. Παράδειγμα: Στη λαϊκή ψωνίσαμε πατάτες, ντομάτες, μήλα και κεράσια. Ο Γιώργος ξύπνησε, πλύθηκε, ντύθηκε και έφυγε για το σχολείο. Χριστίνα, έλα να σου δώσω κάτι. Ο Ιάσονας, ο καλύτερος μου φίλος, είναι πολύ καλό παιδί. (βάζουμε κόμμα για να εξηγήσουμε ποιος είναι ο Ιάσονας) Να θυμάσαι! Δε βάζουμε κόμμα όταν ακολουθεί και. Το τελικό ν Το τελικό ν διατηρείται, δηλαδή βάζουμε ν, οπότε έχουμε τον, την, δεν 1. όταν μια λέξη αρχίζει από φωνήεν π.χ. τον Οδυσσέα, την Ελένη, τον άνεμο 2. όταν μια λέξη αρχίζει από τα σύμφωνα κ, π, τ π.χ. τον κόρακα, τον πύραυλο, δεν τρέχω 3. όταν μια λέξη αρχίζει από τα δίψηφα σύμφωνα γκ, μπ, ντ π.χ. την ντομάτα, την γκαραζόπορτα, τον μπακάλη 4. όταν μια λέξη αρχίζει από τα διπλά σύμφωνα (ξ, ψ ) π.χ. τον ψαρά, τον ξυλοκόπο

8 Παρομοίωση κάνουμε όταν λέμε ότι ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα μοιάζει με κάτι άλλο που έχει αυτή την ιδιότητα σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό και χρησιμοποιούμε τη λέξη σαν. Παράδειγμα: Κολυμπάει σαν δελφίνι. Αλλά μερικές φορές τη λέξη σαν τη χρησιμοποιούμε αντί για τη λέξη όταν και με αυτή δείχνουμε πότε γίνεται κάτι, δηλαδή το χρόνο οπότε λέμε ότι έχουμε μια χρονική πρόταση (σαν = όταν). Σε αυτήν την περίπτωση μετά τη λέξη σαν υπάρχει ρήμα. σαν: παρομοίωση ή χρονική πρόταση; Τρέμει σαν το ψάρι έξω από το νερό. ( παρομοίωση) Τρόμαξα σαν τον είδα έτσι. (σαν τον είδα = όταν τον είδα: χρονική πρόταση) Ρήματα σε αίνω Τα ρήματα που τελειώνουν σε αίνω γράφονται με άλφα γιώτα (αι). Παράδειγμα: κατεβαίνω, καταλαβαίνω, ανεβαίνω Ενικός αριθμός Εγώ ανεβαίνω Εσύ ανεβαίνεις Αυτός-ή-ό ανεβαίνει Πληθυντικός αριθμός Εμείς ανεβαίνουμε Εσείς ανεβαίνετε Αυτοί-ές-ά ανεβαίνουν Εξαιρέσεις Τα ρήματα μένω, δένω, πλένω γράφονται έψιλον κι όχι με άλφα γιώτα (αι) Επίσης με έψιλον γράφονται και τα σύνθετα ρήματα με το μένω, δένω. παραδείγματα: επιμένω, περιμένω. Ρήματα σε ώνω Τα ρήματα που τελειώνουν σε ώνω γράφονται με ωμέγα. παραδείγματα: απλώνω, μαλώνω, τεντώνω Ενικός αριθμός εγώ απλώνω εσύ απλώνεις αυτός-ή-ό απλώνει Πληθυντικός αριθμός εμείς απλώνουμε εσείς απλώνετε αυτοί-ές-ά απλώνουν

9 4 η ενότητα Ουσιαστικά λέμε τις λέξεις που φανερώνουν πρόσωπα, ζώα, πράγματα, ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα. Τα ουσιαστικά χωρίζονται σε αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα. Παραδείγματα: πρόσωπα: θεία, μανάβης ζώα: σκύλος, κατσίκα πράγματα: τραπέζι, καρέκλα ενέργεια: τρέξιμο κατάσταση: ειρήνη ιδιότητα: δικαιοσύνη Ουδέτερα ουσιαστικά σε ι και σε ο Τα ουδέτερα ουσιαστικά που τελειώνουν σε ι γράφονται με γιώτα. Παράδειγμα: το σπίτι, το πουλί, το μολύβι Εξαιρέσεις Εξαιρούνται και γράφονται με ύψιλον ( υ ) τα ουσιαστικά: βράδυ, δάκρυ, δίχτυ, δόρυ, οξύ, στάχυ. Τα ουδέτερα ουσιαστικά που τελειώνουν σε ο γράφονται με όμικρον ( ο ) Παράδειγμα: το τετράδιο, το ζώο, το ποτό. Ρήματα σε ίζω Τα ρήματα που τελειώνουν σε ίζω γράφονται με γιώτα ( ι ) Παράδειγμα: σκαλίζω, φροντίζω, ποτίζω Εξαιρέσεις Εξαιρούνται τα ρήματα: δανείζω, αθροίζω, δακρύζω, πήζω, συγχύζω, κελαρύζω, αναβλύζω Ρήματα σε ώνω. Τα ρήματα που τελειώνουν σε ώνω γράφονται με ωμέγα ( ω ). Παραδείγματα: καρφώνω, σκαρφαλώνω, απλώνω Πρόσεξε! Το ωμέγα ( ω ) του ρήματος πηγαίνει και στις άλλες λέξεις που ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Παραδείγματα: στρώνω: στρώμα, στρωμένος, στρώσιμο ενημερώνω: ενημέρωση, ενημερωμένος Να θυμάσαι! Γράφουμε σμ, σβ, σγ, ενώ ακούμε ζμ, ζβ, ζγ. Παράδειγμα: σμαράγδια, σβούρα, σγουρός

10 Σύνθετες λέξεις Οι λέξεις που δημιουργούνται από την ένωση δύο διαφορετικών λέξεων λέγονται σύνθετες λέξεις. Όταν ενώνουμε δύο λέξεις για να φτιάξουμε μία σύνθετη χρησιμοποιούμε το όμικρον (ο ) Παραδείγματα: μπαλκόνι + πόρτα : μπαλκονόπορτα μυρμήγκι + φωλιά : μυρμηγκοφωλιά Πολλές φορές χρησιμοποιούμε τα: ξε-, α-, αν-, για να δημιουργήσουμε αντίθετες λέξεις. Παραδείγματα: βιδώνω: ξεβιδώνω, κατάλληλος: ακατάλληλος ήσυχος: ανήσυχος Πότε τονίζονται οι λέξεις πού, πώς, ή Η μονοσύλλαβη λέξη ή τονίζεται όταν θέλουμε να διαλέξουμε. Παράδειγμα: Η Μαρία ή η Αντωνία θα έρθει μαζί μας; Οι μονοσύλλαβες λέξεις πού και πώς τονίζονται μόνο όταν ρωτάμε. Παίρνουν τόνο ακόμη κι όταν η ερώτηση δεν είναι φανερή αλλά «κρυμμένη», οπότε λέμε ότι έχουμε πλάγια ερώτηση και η πρόταση τελειώνει σε τελεία. Παράδειγμα: Πώς έγραψες στο διαγώνισμα; Με ρώτησε πώς έγραψα στο διαγώνισμα. (πλάγια ερώτηση) Στις φράσεις: «πού και πού», «πώς και πώς». Παράδειγμα: Πού και πού πηγαίνω στον κινηματογράφο. Περιμένω πώς και πώς τις διακοπές των Χριστουγέννων.

11 Γραμματική 6 η ενότητα Χρόνοι του ρήματος Χρόνοι του παρόντος: Ενεστώτας Όταν το ρήμα είναι σε χρόνο Ενεστώτα φανερώνει κάτι που γίνεται τώρα ή κάθε μέρα. Παράδειγμα: Ο Πέτρος διαβάζει ένα λογοτεχνικό βιβλίο τώρα. Χρόνοι του παρελθόντος: Παρατατικός, Αόριστος Όταν το ρήμα είναι σε χρόνο Παρατατικό φανερώνει κάτι που γινόταν στο παρελθόν συνέχεια, για πολλή ώρα. Παράδειγμα: Χθες το απόγευμα η δασκάλα διόρθωνε τα γραπτά των μαθητών της. Όταν το ρήμα είναι σε χρόνο Αόριστο φανερώνει κάτι που έγινε στο παρελθόν σε μια στιγμή, για λίγο. Παράδειγμα: Χθες η δασκάλα διόρθωσε τα γραπτά των μαθητών. Ενεστώτας Αόριστος Παρατατικός (τώρα, κάθε μέρα) (χθες για λίγο) (στο παρελθόν για πολύ) εγώ τρέχω έτρεξα έτρεχα εσύ τρέχεις έτρεξες έτρεχες αυτός, αυτή, αυτό τρέχει έτρεξε έτρεχε εμείς τρέχουμε τρέξαμε τρέχαμε εσείς τρέχετε τρέξατε τρέχατε αυτοί, αυτές, αυτά τρέχουν έτρεξαν έτρεχαν Πρόσεξε την ορθογραφία των παρακάτω ρημάτων στον αόριστο. Τα ρήματα που τονίζονται στο ώ, γράφονται στον αόριστο με -η. παράδειγμα: τραγουδώ-τραγούδησα Ενεστώτας σκουπίζω δακρύζω δανείζω αθροίζω μπαίνω πηγαίνω πίνω ντύνω Αόριστος σκούπισα δάκρυσα δάνεισα άθροισα μπήκα πήγα ήπια έντυσα Ενεστώτας μένω πλένω στέλνω βλέπω λέω παίρνω φεύγω μεθώ Αόριστος έμεινα έπλυνα έστειλα είδα είπα πήρα έφυγα μέθυσα

12 Το ρήμα «είμαι» στον παρατατικό και στον αόριστο Ενικός αριθμός εγώ ήμουν εσύ ήσουν αυτός-ή-ό ήταν Πληθυντικός αριθμός εμείς ήμαστε (ήμασταν) εσείς ήσαστε (ήσασταν) αυτοί-ές-ά ήταν Σύνδεσμοι Σύνδεσμοι λέγονται οι μικρές, άκλιτες λέξεις που μας βοηθούν να συνδέσουμε, δηλαδή να ενώσουμε δύο προτάσεις. Παραδείγματα: Είναι τίμιος. Όλοι τον εκτιμούν. Είναι τίμιος και όλοι τον εκτιμούν. (και: σύνδεσμος) Ξύπνησα αργά. Άργησα. Άργησα, γιατί ξύπνησα αργά. (γιατί: σύνδεσμος) Αιτιολογικοί σύνδεσμοι είναι αυτοί που φανερώνουν την αιτία, δηλαδή γιατί έγινε κάτι. (γιατί, επειδή, αφού) παράδειγμα: Δεν πήγα καλά στις εξετάσεις, επειδή δε διάβασα. Χρονικοί σύνδεσμοι είναι αυτοί που φανερώνουν το χρόνο, δηλαδή πότε έγινε κάτι. (όταν, μόλις, καθώς, πριν, ενώ, αφού, προτού κ.α.) Παράδειγμα: Μόλις μπήκα στο γραφείο, χτύπησε το τηλέφωνο. Βαθμοί των επιθέτων Βαθμοί επιθέτων: θετικός : νόστιμος συγκριτικός: νοστιμότερος (ή πιο νόστιμος από) (Συγκρίνουμε δύο πρόσωπα ή πράγματα) υπερθετικός: νοστιμότατος (ή ο νοστιμότερος ή ο πιο νόστιμος) (Συγκρίνουμε ένα πρόσωπο ή πράγμα με όλα τα άλλα) Για να δείξουμε τις διαφορές που έχουν τα επίθετα ως προς κάποιο γνώρισμα χρησιμοποιούμε ξεχωριστούς τύπους του ίδιου επιθέτου, τους βαθμούς των επιθέτων. Οι βαθμοί των επιθέτων είναι τρεις: ο θετικός, ο συγκριτικός και ο υπερθετικός. π.χ. Ο Αποστόλης είναι ψηλός. ( ψηλός: θετικός βαθμός) ή Ο Αποστόλης είναι ψηλότερος από το Σάκη. (ψηλότερος: συγκριτικός βαθμός) Ο Αποστόλης είναι πιο ψηλός από το Σάκη. (πιο ψηλός: συγκριτικός) Ο Αποστόλης είναι ο ψηλότερος ( ή ο πιο ψηλός) της τάξης. ( υπερθετικός) Απλές προτάσεις-ελλειπτικές προτάσεις Απλή πρόταση λέμε αυτήν που απαντάει σε δύο ερωτήσεις: 1) Ποιος; 2) Τι κάνει; π.χ. Η Ελένη κοιμάται. Ελλειπτικές λέμε τις προτάσεις που δεν απαντούν σε ένα από αυτά τα δύο ερωτήματα γιατί μπορούμε εύκολα να το καταλάβουμε. π.χ. Καλό χειμώνα! (ελλειπτική πρόταση) Εννοούμε: Εσείς να έχετε καλό χειμώνα! Θέλεις να παίξουμε; (ελλειπτική πρόταση) Εννοούμε: Εσύ θέλεις να παίξουμε;

13 Αρκτικόλεξα Όταν μιλάμε ή γράφουμε για υπηρεσίες, εταιρείες, οργανισμούς, επιχειρήσεις κ.α. δε γράφουμε ολόκληρη την ονομασία αλλά μόνο τα αρχικά των λέξεων. Μετά τα αρχικά βάζουμε τελεία. Παράδειγμα: Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων : Ι. Κ. Α.

14 Γραμματική 7 η ενότητα Προσωπικές αντωνυμίες Οι λέξεις που μπαίνουν στις προτάσεις αντί για τα ονόματα και φανερώνουν πρόσωπα ή αντικαθιστούν τα ουσιαστικά λέγονται προσωπικές αντωνυμίες. Προσωπικές αντωνυμίες Ενικός αριθμός α πρόσωπο εγώ εμένα μου, με β πρόσωπο εσύ εσένα σου, σε γ πρόσωπο αυτός, αυτή, αυτό αυτού, αυτής, τος, τη, το, του, της, τον, την αυτόν, αυτήν, αυτό Πληθυντικός αριθμός α πρόσωπο εμείς εμάς μας β πρόσωπο εσείς εσάς σας γ πρόσωπο αυτοί-ές-ά αυτών, αυτούς, αυτές τοι, τες, τα, τους, τις παραδείγματα: Πες σ εμένα πού βρήκες το πορτοφόλι. Πες μου πού το βρήκες. Πρόσεξε τους αδύνατους τύπους των προσωπικών αντωνυμιών στα παρακάτω παραδείγματα. Να ο Πέτρος. - Να τος. Να η Ελένη. - Να τη. Κοίτα τον Κώστα. - Κοίτα τον. Φώναξε την Ελένη. - Φώναξε την. Δώσε το μολύβι της Μαρίας. - Δώσε της το μολύβι. Πες του Χρήστου να είναι ήσυχος. - Πες του να είναι ήσυχος. Φτιάξε το ποδήλατο. - Φτιάξε το. Δοκίμασε την πάστα. - Δοκίμασέ τη. Δώσε μας τα τετράδια. Σας είπα να είστε ήσυχοι. Να οι φύλακες. Να τοι. Να οι μαγείρισσες. Να τες. Ζωγράφισε τις λίμνες. Ζωγράφισέ τις.

15 Κτητικές αντωνυμίες Κτητικές αντωνυμίες είναι οι λέξεις που μας λένε σε ποιον ανήκει κάτι. Για έναν κτήτορα Για πολλούς κτήτορες α πρόσωπο β πρόσωπο γ πρόσωπο δικός μου (μου) δική μου (μου) δικό μου (μου) δικός σου (σου) δική σου (σου) δικό σου (σου) δικός του (του) δική του (του) δική του (του) δικός μας (μας) δική μας (μας) δικό μας (μας) δικός σας δική σας (σας) δικό σας (σας) δικός τους (τους) δική τους (τους) δικό τους (τους) Ονομασία συλλαβών Ανάλογα με τη θέση μιας συλλαβής στη λέξη την ονομάζουμε λήγουσα, παραλήγουσα, προπαραλήγουσα. Λήγουσα λέγεται η τελευταία συλλαβή μιας λέξης, παραλήγουσα λέγεται η προτελευταία συλλαβή μιας λέξης και προπαραλήγουσα λέγεται η τρίτη από το τέλος συλλαβή μιας λέξης. Κανόνες συλλαβισμού 1. Τα δίψηφα σύμφωνα ( μπ, ντ, τσ, τζ, γκ ) και τα δίψηφα φωνήεντα ( ει, οι, αι, ου ) και τα ευ, αυ δεν τα χωρίζουμε. παράδειγμα: αμπέλι α-μπέ-λι πειρατής πει-ρα-τής, θησαυρός θη-σαυ-ρός 2. Όταν έχουμε δύο σύμφωνα μαζί, τα χωρίζουμε, όταν από αυτά δεν αρχίζει Ελληνική λέξη. παράδειγμα : πορτοφόλι πορ-το-φό-λι Δεν υπάρχει ελληνική λέξη που να αρχίζει από ρτ 3. Όταν έχουμε δύο σύμφωνα μαζί, δεν τα χωρίζουμε, όταν από αυτά αρχίζει ελληνική λέξη. παράδειγμα : κάστανο κά-στα-νο Υπάρχει ελληνική λέξη που αρχίζει από στ 4. Όταν έχουμε δύο όμοια σύμφωνα ( δηλαδή ίδια), τότε τα χωρίζουμε. παράδειγμα: κόκκινος κόκ-κι-νος 5. Όταν έχουμε τρία σύμφωνα δεν τα χωρίζουμε, όταν από αυτά αρχίζει ελληνική λέξη. παράδειγμα : οδοστρωτήρας ο-δο-στρω-τή-ρας

16 8 η ενότητα Ο συνοπτικός και ο εξακολουθητικός μέλλοντας Ο συνοπτικός και ο εξακολουθητικός μέλλοντας είναι χρόνοι που αναφέρονται στο μέλλον. Τα ρήματα που μας δείχνουν τι θα γίνει στο μέλλον σε μια στιγμή είναι σε χρόνο συνοπτικό μέλλοντα. Παράδειγμα: Ο Μάριος θα ταξιδέψει με αεροπλάνο. Τα ρήματα που μας δείχνουν τι θα γίνεται στο μέλλον συνέχεια είναι σε χρόνο εξακολουθητικό μέλλοντα. Παράδειγμα: Όλο το καλοκαίρι θα ταξιδεύουν στα νησιά. Προστακτική ενεστώτα και αορίστου Η προστακτική είναι η έγκλιση που χρησιμοποιούμε όταν ένα πρόσωπο προστάζει, παρακαλεί ή εύχεται. Προστακτική σχηματίζουν ο ενεστώτας και ο αόριστος. Η προστακτική έχει μόνο δύο πρόσωπα: β ενικό (εσύ) και β πληθυντικό (εσείς). Παράδειγμα: Γράφε προσεχτικά. Γράφετε προσεχτικά. (προστακτική ενεστώτα) Γράψε το όνομά σου. Γράψτε το όνομά σας. (προστακτική αορίστου). Πρόσεξε! Όταν το ρήμα τελειώνει σε ώ και το ωμέγα τονίζεται, τότε στην προστακτική παίρνει ήτα (η). παράδειγμα: ακολουθώ: ακολούθησε, ακολουθήστε Ακόμη: μπαίνω: μπες, μπείτε βγαίνω: βγες, βγείτε ανεβαίνω: ανέβα, ανεβείτε κατεβαίνω: κατέβα, κατεβείτε Πρόσεξε! -ται ή τε Όταν ένα ρήμα παίρνει μπροστά του το αυτός, αυτή αυτό, τότε παίρνει την κατάληξη ται. Όταν ένα ρήμα παίρνει μπροστά του το εσείς, τότε παίρνει την κατάληξη τε. Παραδείγματα: αυτός σκουπίζεται εσείς σκουπίζετε αυτός χτενίζεται εσείς χτενίζετε Λέξεις που παίρνουν δύο τόνους Δύο τόνους παίρνουν οι λέξεις που τονίζονται στην προπαραλήγουσα (δηλαδή στην 3 η συλλαβή από το τέλος της λέξης) όταν ακολουθούνται από τις κτητικές αντωνυμίες : μου, σου, του, της, μας, σας, τους ή τις προσωπικές αντωνυμίες: με, σε, της κ.α.

17 παράδειγμα: Γράψε στο τετράδιο τις ασκήσεις. (τετράδιο παίρνει έναν τόνο) Γράψε στο τετράδιό σου τις ασκήσεις. (τετράδιό: παίρνει δύο τόνους γιατί ακολουθείται από την αντωνυμία σου ) Φώναξε τον Αλέκο. (φώναξε: παίρνει έναν τόνο) Φώναξέ τον.(φώναξέ: παίρνει δύο τόνους γιατί ακολουθείται από την προσωπική αντωνυμία τον) Σύνθετες λέξεις με το ξε- Οι σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό το ξε- σημαίνουν: αντίθεση: μπερδεύω, ξεμπερδεύω χρόνο: ξενυχτώ έξω: ξεπορτίζω (= βγαίνω έξω) πολύ: ξετρελαίνω, ξεκουφαίνω Σημεία στίξης Τα αποσιωπητικά ( ) τα χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να δείξουμε πως σταματάμε αυτό που λέμε, επειδή αυτός που διαβάζει θα καταλάβει ποια είναι η συνέχεια ή επειδή νιώθουμε έντονα συναισθήματα για αυτό που λέμε (π.χ. συγκίνηση, ντροπή, φόβο) Παράδειγμα: Εάν τολμήσεις να φύγεις, θα σε Το κόμμα (,) το χρησιμοποιούμε για να σταματήσουμε λιγάκι τη φωνή μας μέσα στην πρόταση, όταν θέλουμε να χωρίσουμε λέξεις ή φράσεις που είναι στη σειρά ή όταν θέλουμε να χωρίσουμε μικρότερες προτάσεις ή φράσεις που εξηγούν κάτι μέσα σε μια μεγαλύτερη πρόταση. Παράδειγμα: Στη λαϊκή ψωνίσαμε πατάτες, ντομάτες, μήλα και κεράσια. Ο Γιώργος ξύπνησε, πλύθηκε, ντύθηκε και έφυγε για το σχολείο. Χριστίνα, έλα να σου δώσω κάτι. Ο Ιάσονας, ο καλύτερος μου φίλος, είναι πολύ καλό παιδί. (βάζουμε κόμμα για να εξηγήσουμε ποιος είναι ο Ιάσονας) Να θυμάσαι! Δε βάζουμε κόμμα όταν ακολουθεί και. Το θαυμαστικό Το θαυμαστικό είναι ένα σημείο στίξης που το χρησιμοποιούμε έπειτα από επιφωνήματα ή φράσεις που εκφράζουν ευχή, χαρά, λύπη, θαυμασμό, φόβο, πόνο, προσταγή κ.α. Παραδείγματα: Τι ωραίο σπίτι! (θαυμασμός) Περάστε έξω! (προσταγή) Κρίμα! (λύπη) Καλό ταξίδι!

18 Η παύλα (- ) Η παύλα είναι ένα σημείο στίξης που το χρησιμοποιούμε για να φανερώσουμε την αλλαγή του προσώπου που μιλάει, δηλαδή τη χρησιμοποιούμε στο διάλογο. Η παύλα μπαίνει στην αρχή της ομιλίας κάθε προσώπου. Παράδειγμα: - Κώστα, πού ήσουν χθες; - Χθες πήγα στον κινηματογράφο με τον αδερφό μου. - Ήταν καλή η ταινία που είδατε. - Ναι, ήταν φανταστική. Το ερωτηματικό (;) Το ερωτηματικό μπαίνει στο τέλος μιας ερωτηματικής πρότασης. παραδείγματα: - Καλημέρα, Χριστίνα; Τι κάνεις; - Καλημέρα, Αντωνία. Καλά είμαι. Απλή-ελλειπτική- επαυξημένη πρόταση Απλή πρόταση λέμε την πρόταση που αποτελείται από δύο μέρη, το ένα απαντά στην ερώτηση Ποιος; και το δεύτερο απαντά στην ερώτηση Τι κάνει; παράδειγμα: Ποιος; Τι κάνει; Ο μαθητής διαβάζει το κείμενο. Ελλειπτική λέμε την πρόταση που δεν απαντά σε ένα από αυτά τα δύο ερωτήματα γιατί μπορούμε εύκολα να το καταλάβουμε. παράδειγμα: Παίζουμε. (ελλειπτική πρόταση) Ποιοι; Εμείς. Το «Εμείς» λείπει γιατί μπορούμε εύκολα να το καταλάβουμε. Επαυξημένες προτάσεις Επαυξημένη λέμε μια πρόταση που εκτός από τα δύο βασικά μέρη που έχει μια απλή πρόταση ( 1. υποκείμενο: Ποιος; Ποια; Ποιο; 2. ρήμα: τι κάνει ; ) έχει και άλλους προσδιορισμούς π.χ. Πού; Πότε; Με ποιους; παράδειγμα: Το κορίτσι παίζει.. (απλή πρόταση) Το μικρό κορίτσι παίζει κρυφτό στη γειτονιά τώρα..

19 Γραμματική 9 η ενότητα Οριστικό και αόριστο άρθρο Το οριστικό άρθρο (ο, η, το, ) φανερώνει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, ενώ το αόριστο άρθρο (ένας, μία, ένα) φανερώνει κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα γενικά και αόριστα, δηλαδή που μας είναι άγνωστο. Οριστικό άρθρο ή προσωπική αντωνυμία; Πρόσεξε! Δεν πρέπει να μπερδεύουμε κάποιους τύπους του οριστικού άρθρου με τους αδύνατους τύπους των προσωπικών αντωνυμιών. μετά το οριστικό άρθρο ακολουθεί ουσιαστικό. παράδειγμα: τα μαλλιά της Τζένης (της: οριστικό άρθρο) μετά την προσωπική αντωνυμία ακολουθεί ρήμα παράδειγμα: της μίλησα χθες (της: προσωπική αντωνυμία) παράγωγα επίθετα από ουσιαστικά Τα επίθετα που παράγονται από ουσιαστικά που φανερώνουν υλικό έχουν κατάληξη -ένιος-ια-ιο, και ινος-η-ο. παράδειγμα: ξύλο: ξύλινος-η-ο ασήμι: ασημένιος-ια-ιο Ο παρατατικός της ενεργητικής φωνής Ο παρατατικός είναι ο χρόνος που μας φανερώνει ότι κάτι γινόταν στο παρελθόν (πριν, χθες κ.α. ) συνέχεια, για πολλή ώρα. παράδειγμα: Χθες όλη μέρα καθαρίζαμε το σπίτι. κλίση παρατατικού εγώ έπαιζα εμείς παίζαμε εσύ έπαιζες εσείς παίζατε αυτός-ή-ό έπαιζε αυτοί-ές-ά έπαιζαν Μετοχές ενεργητικής φωνής Η μετοχή ενεργητικής φωνής είναι ένας τύπος του ρήματος που δεν κλίνεται και μας δείχνει τον τρόπο με τον οποίο κάνουμε αυτό που λέει το ρήμα. Όταν το ρήμα τελειώνει σε ω που δεν παίρνει τόνο, σχηματίζει τη μετοχή σε οντας. παράδειγμα: τρέχω- τρέχοντας Όταν το ρήμα τελειώνει σε ώ, τότε σχηματίζει τη μετοχή σε ώντας παράδειγμα: γελώ-γελώντας

20 Γραμματική 9η ενότητα Ομόηχες λέξεις Οι λέξεις που ακούγονται το ίδιο, προφέρονται το ίδιο, αλλά διαφέρουν στην ορθογραφία και στη σημασία λέγονται ομώνυμα ή ομώνυμες λέξεις. παράδειγμα: μίλα- (τα) μήλα, κλίμα (= ο καιρός σε έναν τόπο) κλήμα (=το αμπέλι)

21 11 η ενότητα Παρατατικός ή Αόριστος; Ο παρατατικός είναι ο χρόνος που μας φανερώνει ότι κάτι γινόταν στο παρελθόν συχνά ή με διάρκεια. παράδειγμα: Μου τηλεφωνούσε συνέχεια όταν με είχε ανάγκη. Ο αόριστος είναι ο χρόνος που μας φανερώνει ότι κάτι έγινε στο παρελθόν μία φορά. παράδειγμα: Μου τηλεφώνησε χθες αργά το βράδυ. Εξακολουθητικός ή συνοπτικός μέλλοντας Οι χρόνοι που αναφέρονται στο μέλλον είναι δύο: ο εξακολουθητικός και ο συνοπτικός μέλλοντας. Ο εξακολουθητικός μέλλοντας σημαίνει ότι κάτι θα γίνεται στο μέλλον για πολλή ώρα. Παράδειγμα: Αύριο στις 10 το πρωί θα γράφω τεστ μαθηματικών. Αύριο όλο το απόγευμα θα παίζω με τους φίλους μου. Ο συνοπτικός μέλλοντας σημαίνει ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον μόνο μία φορά. Παράδειγμα: Αύριο το πρωί θα γράψω τεστ μαθηματικών. Ρήματα σε άβα ή-αύω Τα ρήματα που τελειώνουν σε άβω γράφονται με β. Παραδείγματα: σκάβω, ράβω, ανάβω, θάβω Εξαιρούνται τα ρήματα: παύω, αναπαύομαι, καταπαύω, απολαύω που γράφονται με αυ Οικογένειες λέξεων Όλες οι λέξεις, παράγωγες και σύνθετες, που σχηματίζονται από την ίδια απλή λέξη λέμε ότι ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Παράδειγμα: φίλος, φιλία, φιλικός καιρός, κακοκαιρία, καλοκαιρία, καιρικός-ή-ό χειμώνας, χειμερινός-ή-ό, χειμωνιάτικος-η-ο, χειμωνιάζει Μεταφορά ή κυριολεξία Μεταφορά έχουμε όταν χρησιμοποιούμε μια έκφραση όχι με την πραγματική της σημασία αλλά κάποια άλλη διαφορετική. Κυριολεξία έχουμε όταν χρησιμοποιούμε μια έκφραση με την αρχική της, δηλαδή την πραγματική της σημασία. Παράδειγμα: Χώνει τη μύτη της παντού. (μεταφορά: θέλει να μαθαίνει τα πάντα, ακόμη και πράγματα που δεν την αφορούν) Του έχει βάλει τα δυο πόδια σε ένα παπούτσι. ( δηλαδή τον κάνει ότι θέλει) Ήλιος με δόντια. ( δηλαδή κάνει πολύ κρύο αν και έχει ήλιο)

22 Παράγραφος Όταν γράφουμε ένα κείμενο, χρησιμοποιούμε τις παραγράφους. Η παράγραφος είναι ένα τμήμα (δηλαδή κομμάτι) του κειμένου στο οποίο αναπτύσσεται μία σκέψη ή άποψη. Κάθε κείμενο αποτελείται από παραγράφους που μπαίνουν στη σειρά η μία μετά την άλλη έτσι ώστε να αναπτύσσουν ένα θέμα από όλες τις πλευρές. Το αριθμητικό επίθετο : ο πολύς, η πολλή, το πολύ Το επίθετο ο πολύς, η πολλή, το πολύ γράφεται με ένα λ στο αρσενικό και ουδέτερο γένος του ενικού αριθμού. Στο θηλυκό γένος και σε όλο τον πληθυντικό αριθμό γράφεται με δύο λλ. Ενικός αριθμός Ονομ. ο πολύς η πολλή το πολύ Γεν. της πολλής Αιτιατ. τον πολύ την πολλή το πολύ Κλητ. Πληθυντικός αριθμός Ονομ. οι πολλοί οι πολλές τα πολλά Γεν. των πολλών των πολλών των πολλών Αιτιατ. τους πολλούς τις πολλές τα πολλά Κλητ. (πολλοί) (πολλές) (πολλά) Πρόσεξε! Υπάρχει και το επίρρημα «πολύ» που συνοδεύει επίθετα, επιρρήματα ή ρήματα και γράφεται με ένα λ και υ. Παράδειγμα: Είναι πολύ δυνατός. (Πόσο δυνατός; Πολύ δυνατός) Τρέχει πολύ γρήγορα. (Πόσο γρήγορα; Πολύ γρήγορα.) Μελετάει πολύ. Πόσο μελετάει; Πολύ.) Πρόσεξε! Γράφουμε πολλή όταν ακολουθεί θηλυκό ουσιαστικό. Αλλά γράφουμε πολύ όταν ακολουθεί επίθετο. Παράδειγμα: Κάνει πολλή ζέστη. Είναι πολύ όμορφη. (Πόσο όμορφη; Πολύ όμορφη.) Εθνικά ονόματα Τα κύρια ονόματα που φανερώνουν τόπο ή καταγωγή ονομάζονται εθνικά και αρχίζουν με κεφαλαίο γράμμα. Όμως τα επίθετα που βγαίνουν από εθνικά ονόματα αρχίζουν με μικρό γράμμα. Παραδείγματα: Ελλάδα, Έλληνας, Χίος, Χιώτης, Ήπειρος, Ηπειρώτης, Ηπειρώτισσα, Λάρισα, Λαρισαίος Αλλά: ελληνικός, χιώτικος (αρχίζουν με μικρό γιατί είναι επίθετα)

23 12 η Ενότητα Γραμματική Ευθύς και πλάγιος λόγος Ευθύ λόγο έχουμε όταν διαβάζουμε ή ακούμε τα λόγια κάποιου προσώπου όπως ακριβώς τα είπε, δηλαδή απευθείας. Όταν έχουμε ευθύ λόγο, χρησιμοποιούμε εισαγωγικά ( ) ή όταν έχουμε διάλογο, χρησιμοποιούμε την παύλα. ευθύς λόγος «Πέρασα πολύ ωραία στο πάρτι της Αριάδνης.» είπε η Νίκη. (ευθύς λόγος γιατί έχουμε τα λόγια της Νίκης, όπως τα είπε η Νίκη) - Πού πήγες διακοπές; - Στην Κρήτη. Ευθύς λόγος γιατί είναι τα λόγια δύο παιδιών όπως ακριβώς τα είπαν τα παιδιά. Πλάγιο λόγο έχουμε όταν ακούμε τα λόγια κάποιου όχι απευθείας όπως τα είπε ο ίδιος, αλλά μας τα μεταφέρει, δηλαδή μας τα λέει ένα άλλο πρόσωπο. «Είμαι πολύ χαρούμενη» είπε η Ντίνα. ( ευθύς λόγος: «Είμαι πολύ χαρούμενη» ) πλάγιος λόγος : Η Ντίνα είπε ότι είναι πολύ χαρούμενη. ( πλάγιος λόγος γιατί κάποιος άλλος μας λέει τι είπε η Ντίνα) - Πού πήγες διακοπές; ρώτησε η Μαρίνα τον Γιάννη. - Στην Κρήτη, απάντησε ο Γιάννης. πλάγιος λόγος: Η Μαρίνα ρώτησε το Γιάννη πού πήγε διακοπές κι ο Γιάννης απάντησε ότι πήγε στην Κρήτη. Βαθμοί των επιθέτων Βαθμοί επιθέτων: θετικός : νόστιμος συγκριτικός: νοστιμότερος (ή πιο νόστιμος από) (Συγκρίνουμε δύο πρόσωπα ή πράγματα) υπερθετικός: νοστιμότατος (ή ο νοστιμότερος ή ο πιο νόστιμος) (Συγκρίνουμε ένα πρόσωπο ή πράγμα με όλα τα άλλα) Για να δείξουμε τις διαφορές που έχουν τα επίθετα ως προς κάποιο γνώρισμα χρησιμοποιούμε ξεχωριστούς τύπους του ίδιου επιθέτου, τους βαθμούς των επιθέτων. Οι βαθμοί των επιθέτων είναι τρεις: ο θετικός, ο συγκριτικός και ο υπερθετικός. π.χ. Ο Αποστόλης είναι ψηλός. ( ψηλός: θετικός βαθμός) ή Ο Αποστόλης είναι ψηλότερος από το Σάκη. (συγκριτικός βαθμός) Ο Αποστόλης είναι πιο ψηλός από το Σάκη. ( συγκριτικός)

24 12 η ενότητα: Γραμματική Το παστίτσιο είναι το πιο νόστιμο φαγητό. ( υπερθετικός βαθμός) ή Το παστίτσιο είναι το νοστιμότερο φαγητό. ( υπερθετικός βαθμός) ή Το παστίτσιο είναι νοστιμότατο φαγητό. ( υπερθετικός βαθμός) Θηλυκά ουσιαστικά σε ισσα Τα θηλυκά ουσιαστικά που τελειώνουν σε ισσα γράφονται με γιώτα ( ι) και δύο σίγμα. ( σσ) παραδείγματα: αρχόντισσα, μέλισσα κ.α. Εξαιρούνται τα ουσιαστικά: Λάρισα, γόησα. Σημεία στίξης Το θαυμαστικό (! ) Το θαυμαστικό είναι ένα σημείο στίξης που το χρησιμοποιούμε έπειτα από επιφωνήματα ή φράσεις που εκφράζουν ευχή, χαρά, λύπη, θαυμασμό, φόβο, πόνο, προσταγή κ.α. Παραδείγματα: Τι ωραίο σπίτι! (θαυμασμός) Περάστε έξω! (προσταγή) Κρίμα! (λύπη) Καλό ταξίδι! Διπλή τελεία ( : ) Τη διπλή τελεία τη χρησιμοποιούμε: Όταν γράφουμε τα λόγια κάποιου όπως ακριβώς τα είπε μπροστά από τα εισαγωγικά βάζουμε διπλή τελεία. π.χ. Η δασκάλα είπε: «Κάντε ησυχία» Όταν γράφουμε παροιμίες ή γνωμικά. π.χ. Μια παροιμία λέει: «Όποιος βιάζεται σκοντάφτει» Όταν απαριθμούμε κάτι. π.χ. Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου είναι οι εξής: ο Δίας, ο Ποσειδώνας, ο Απόλλωνας, ο Ήφαιστος, ο Ερμής, ο Άρης, ο Διόνυσος, η Ήρα, η Αφροδίτη, η Αθηνά, η Δήμητρα, η Άρτεμη Όταν θέλουμε να εξηγήσουμε κάτι. π.χ. Άκου πώς θα πας: θα προχωρήσεις ευθεία, θα στρίψεις δεξιά και μετά θα περάσεις απέναντι. Εισαγωγικά ( ) Τα εισαγωγικά τα χρησιμοποιούμε: Όταν γράφουμε τα λόγια κάποιου ακριβώς όπως τα είπε. π.χ. Η μαμά ρώτησε : «Ποιος θέλει γλυκό;» Όταν γράφουμε παροιμίες ή γνωμικά. π.χ. «Φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι» Όταν γράφουμε τίτλους βιβλίων, εφημερίδων, ταινιών, έργων κ.α. π.χ. Ο πατέρας μου διαβάζει τον «Πολίτη» κάθε μέρα ( τίτλος εφημερίδας) Χθες πήγαμε στον κινηματογράφο και είδαμε την ταινία «Φαντασία» Στη βιβλιοθήκη του σπιτιού μας έχουμε πολλά βιβλία. Ένα από αυτά είναι

25 τα «Ψηλά βουνά» του Ζαχαρία Παπαντωνίου.

26 12 η ενότητα: Γραμματική Ουδέτερα ουσιαστικά σε ι και σε -είο Τα ουδέτερα ουσιαστικά που τελειώνουν σε ι γράφονται με γιώτα. Παράδειγμα: το σπίτι, το πουλί, το μολύβι Εξαιρέσεις Εξαιρούνται και γράφονται με ύψιλον ( υ ) τα ουσιαστικά: βράδυ, δάκρυ, δίχτυ, δόρυ, οξύ, στάχυ. Τα ουδέτερα ουσιαστικά τα οποία τελειώνουν σε είο και τονίζονται στην προτελευταία συλλαβή δηλαδή στην παραλήγουσα και δηλώνουν τόπο γράφονται με ει. παράδειγμα: κρεοπωλείο, ιατρείο, φαρμακείο, νοσοκομείο κ.α. Σύνθετες λέξεις Οι λέξεις που δημιουργούνται από την ένωση δύο διαφορετικών λέξεων λέγονται σύνθετες λέξεις. Όταν ενώνουμε δύο λέξεις για να φτιάξουμε μία σύνθετη χρησιμοποιούμε το όμικρον (ο ) Παραδείγματα: μπαλκόνι + πόρτα : μυρμήγκι + φωλιά : μπαλκονόπορτα μυρμηγκοφωλιά Επιφωνήματα Οι άκλιτες λέξεις που δείχνουν διάφορα συναισθήματα, όπως θαυμασμό, λύπη, χαρά, ευχή, πόνο, έκπληξη, απορία, έπαινο λέγονται επιφωνήματα. παραδείγματα: Ποπό! (θαυμασμός) Χα, χα, χα! (χαρά) Αχ! Οχ! Αλί! Αλίμονο! (πόνος) Μπράβο! (έπαινος) Μακάρι! (ευχή) Μπα! (απορία) Άιντε! Στοπ! Αλτ! (παρακίνηση) Ύστερα από τα επιφωνήματα βάζουμε θαυμαστικό. Υποκοριστικά ή χαϊδευτικά Οι λέξεις που μας δείχνουν ότι κάτι είναι μικρό ή το λέμε χαϊδευτικά λέγονται υποκοριστικά. Τα υποκοριστικά έχουν καταλήξεις: -άκι, -ούλα, -ούλι, -ούλης, -άκης, -ίτσα, -όπουλο, -οπούλα, παραδείγματα: καλάθι-καλαθάκι, γάτα-γατούλα, μικρός-μικρούλης, μικρό-μικρούλι, Γιάννης-Γιαννάκης, πεταλούδα-πεταλουδίτσα, τσοπάνης-τσοπανόπουλο, βασίλισσα-βασιλοπούλα, κοπέλα-κοπελίτσα