Η επίδραση της ενόχλησης στη χωρική κατανοµή και την αναπαραγωγική επιτυχία άγριων πουλιών.

Η επίδραση της ενόχλησης στη χωρική κατανοµή και την αναπαραγωγική επιτυχία άγριων πουλιών. ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 :ΚΥΝΗΓΙ...6 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...6 2.1.2 Στόχοι...7 2.2 ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ...7 2.2.1 Το έλτα του Εβρου...10 2.2.2 Επιλογή περιοχών µελέτης...10 2.2.3 Επιλογή ειδών...11 2.2.4 Μεθοδολογία πεδίου...11 2.2.5 Επεξεργασία των δεδοµένων...12 2.3 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...14 2.3.1 Έλεγχος τροφικής δραστηριότητας των πουλιών...14 2.3.2. Αποτελέσµατα της χωρικής κατανοµής των ειδών...16 2.5 Σχολιασµός αποτελεσµάτων συµπεράσµατα συζήτηση...32 3. ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΧΛΗΣΗΣ ΣΤΟ ΕΙ ΟΣ Himantopus himantopus ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΠΕΡΙΟ Ο...34 3.1Εισαγωγη...34 3.2 Μεθοδολογία...35 3.2.1 Είδος µελέτης...36 3.2.2. Περιοχή µελέτης...38 3.2.3 Μεθοδολογία πεδίου...38 3.2.4 Αναπαραγωγική επιτυχία...41 3.2.5 Καταγραφή πηγών όχλησης και αντιδράσεων...41 3.2.6 Επεξεργασία...42 3.2.7 Σχετική επίπτωση...43 3.2.8 Χρονικό ισοζύγιο...44 3.2.9 Αναπαραγωγική επιτυχία...44 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ...45 4.1. Αναγνώριση πηγών όχλησης...45 4.2Βαθµός ενόχλησης...46 4.3 Περιπτώσεις και χρόνοι διακοπής επώασης...48 4.4. Περιπτώσεις και χρόνοι εγκατάλειψης...52 4.5 Χρονικό ισοζύγιο...55 4.6 Αναπαραγωγική επιτυχία Αίτια αποτυχίας φωλιών...57 4.7 Συµπεράσµατα Συζήτηση...59 5.ΕΠΙΛΟΓΟΣ...61 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...62 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ A...64 1.Το έλτα του Έβρου...64 1.1 Γενικά στοιχεία...64 1.2 Περιγραφή του δέλτα του Έβρου...64 1.3 Ορνιθολογική αξία του έλτα του Έβρου...65 1.4 Χρήσεις γης και συνέπειες...65 1.5 Καθεστώς προστασίας...65 1

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ B - Φωτογραφίες...66 2

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι βιολόγοι της διατήρησης τα τελευταία χρόνια έχουν δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις της ενόχλησης που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες, στην πανίδα. Έτσι, αυτή η ενόχληση µπορεί να αποτρέψει την επιτυχή αναπαραγωγή (Giese,1996),να διώξει τα ζώα µακριά από προτιµώµενες περιοχές διατροφής, ενώ µπορεί να έχει άµεση επίπτωση στους ρυθµούς θνησιµότητας. Λόγω της αυξανόµενης πρόσβασης και χρήσης για ανθρώπινες δραστηριότητες οι υγρότοποι υφίστανται συνεχείς πιέσεις και οι όποιες συνέπειες της ενόχλησης πάνω στην ορνιθοπανίδα αρχίζουν και αυξάνονται. Για να εξισορροπηθεί η πρόσβαση των επισκεπτών και η πραγµατοποίηση ανθρωπίνων δραστηριοτήτων µε την προστασία των ειδών χρειάζεται να κατανοηθεί η φύση της ανθρώπινης ενόχλησης (Tamisie A, Bechet A, Jarry G, Lefeuvre JC, Le Maho Y, 2003). Οι έρευνες πάνω στην ανθρωπογενή ενόχληση εστιάζουν πρωταρχικά στην επίπτωση της όχλησης πάνω στην αναπαραγωγική επιτυχία. Οι περισσότερες µελέτες έχουν καταγράψει αρνητικά αποτελέσµατα, ενώ περιορισµένες είναι αυτές που έχουν επιχειρήσει να εξετάσουν λεπτοµερώς τη σχέση µεταξύ των πιέσεων που επιφέρουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες και της αναπαραγωγικής επιτυχίας. Επιπλέον, ελάχιστος αριθµός ερευνών έχουν επιχειρήσει να κατανοήσουν γιατί η ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα επηρεάζει τα πουλιά. C.Beale&P.Monaghan, 2004) Η θνησιµότητα και οι απώλειες αυγών ως άµεση συνέπεια των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων είναι ευρέως διαδεδοµένες (Madsen&Fox, 1995) αλλά οι περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες δεν περιλαµβάνουν τόσο άµεσο κόστος. Εποµένως, δεν είναι ξεκάθαρο γιατί τα ενοχλούµενα πουλιά υφίστανται µείωση της αναπαραγωγικής τους επιτυχίας. Οι περισσότεροι ερευνητές που προσπαθούν να εξηγήσουν αυτές τις µειώσεις το πραγµατοποιούν σε σχέση µε την εγκατάλειψη και τη θήρευση του εκτεθειµένου περιεχοµένου.(bolduc&bullemit, 2003). Έτσι, το ερώτηµα που προκύπτει είναι γιατί υφίσταται η εγκατάλειψη της φωλιάς. Για τα είδη που κυνηγιούνται σήµερα ή µέχρι πρόσφατα το ερώτηµα είναι τετριµµένο, παρά ταύτα, είδη που δείχνουν µικρή ή καµία ηθολογική αντίδραση στην ανθρώπινη ενόχληση εξακολουθούν να υφίστανται χαµηλή αναπαραγωγική επιτυχία (Carney&Sydeman,,1999). Η κατανόηση του γιατί τα πουλιά αντιδρούν στην ενόχληση, µπορεί να δώσει επίγνωση στο πώς οι διαχειριστές των οικοσυστηµάτων µπορούν να ελαχιστοποιήσουν την επίδραση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στα ενδιαιτήµατα της άγριας ζωής. Ο πιο προφανής λόγος για τον οποίο τα πουλιά αντιδρούν στην ανθρώπινη παρουσία είναι επειδή αντιλαµβάνονται τους ανθρώπους ως πιθανούς θηρευτές και αντιδρούν αναλόγως (Frid&Dill,2002). Όσο µακρύτερα βρίσκεται ένας πιθανός θηρευτής από το άτοµο, τόσο µικρότερες είναι οι πιθανότητες να του επιτεθεί και τόσο µεγαλύτερη η πιθανότητα επιβίωσης, ενώ όσοι 3

περισσότεροι θηρευτές είναι παρόντες στην οµάδα τόσο χαµηλότερη είναι η πιθανότητα επιβίωσης (Abrams 1993). Επιπλέον σε άτοµα που δεν δείχνουν ηθολογικές αντιδράσεις, οι φυσιολογικές αντιδράσεις µπορεί να ερεθιστούν πριν ακόµα παρατηρηθούν ηθολογικές διαφορές( C.Beale&P.Monaghan,2004). Η ενόχληση θεωρείται σηµαντική όταν οι επιπτώσεις της επηρεάζουν τη φυσική κατάσταση των ατόµων ενός είδους (Tamisie A, Bechet A, Jarry G, Lefeuvre JC, Le Maho Y, 2003). Η ενόχληση αλλάζει τη συµπεριφορά είτε αυξάνοντας το χρόνο που ξοδεύεται σε πιο δαπανηρές ενεργειακά δραστηριότητες από αυτές που πραγµατοποιούνται απουσία ενόχλησης, είτε µειώνοντας το χρόνο κατά τον οποίο το άτοµο κερδίζει ενέργεια. Εκτίµηση των ενεργειακών απωλειών µπορεί να φτάσει το25% των ηµερησίων δαπανών ενέργειας (Tamisie A, Bechet A, Jarry G, Lefeuvre JC, Le Maho Y,2003). Οι συνέπειες της ενόχλησης είναι πιθανό να είναι µεγαλύτερες κατά τις περιόδους του χρόνου που η τροφή είναι ανεπαρκής και τα πουλιά έχουν δυσκολία στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών τους. Τέτοιες περίοδοι είναι πιθανό να εµφανίζονται κατά την αναπαραγωγή, σε άσχηµες καιρικές συνθήκες (το χειµώνα), ή πριν τη µετανάστευση. (Tamisie A, Bechet A, Jarry G, Lefeuvre JC, Le Maho Y,2003) Τα επίπεδα αντίδρασης των πουλιών εξαρτώνται από την ένταση, τη συχνότητα και τη διάρκεια της όχλησης (Evans&Day,2002). Επίσης, υπάρχουν διακυµάνσεις στο ενεργειακό κόστος από διαφορετικούς τύπους ενόχλησης που σπάνια έχουν καταγραφεί. Ανάµεσα σε διαφορετικά είδη, η ηθολογική αντίδραση εξαρτάται από τα επίπεδα ανοχής του κάθε είδους, από τον τύπο και τη συχνότητα της ενόχλησης, από το µέγεθος της οµάδας για τα κοινωνικά είδη και από τις τοπικές συνθήκες, όπως διαθεσιµότητα τροφής ή εναλλακτικά ενδιαιτήµατα (Madsen, 1998). Για παράδειγµα τα υδρόβια πουλιά φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην ενόχληση (Marsden, 2000). Για να αντιµετωπίσουν την ενόχληση τα πουλιά µπορεί να αναπτύξουν διάφορες φυσιολογικές προσαρµογές όπως αυξηµένη πρόσληψη τροφής, αυξηµένη αποδοτικότητα αφοµοίωσης ενέργειας ή αύξηση έκκρισης κορτικοστερόνης, που λειτουργεί ως ερέθισµα για την ανεύρεση τροφής. Ωστόσο, το µακροπρόθεσµο κόστος αυτής της αντιστάθµισης είναι υψηλό (Tamisie A, Bechet A, Jarry G, Lefeuvre JC, Le Maho Y,2003). Θα υπάρξει ένα σηµείο όπου το κόστος της ενόχλησης θα είναι πολύ µεγάλο για να αντισταθµιστεί από συµπληρωµατική τροφή(hill,1997). Μελέτες έχουν δείξει ότι η ενόχληση σχεδόν πάντα αλλάζει τη γεωγραφική κατανοµή των πουλιών (Tamisie A, Bechet A, Jarry G, Lefeuvre JC, Le Maho Y, 2003). Σε µελέτη που πραγµατοποιήθηκε σε υδρόβια πουλιά διερευνώντας την επίδραση που είχαν οι δυνατές πηγές ανθρώπινης όχλησης, το κυνήγι βρέθηκε να είναι η πιο σηµαντική πηγή όχλησης µε 4

αξιοσηµείωτη αλλαγή στην κατανοµή των ειδών (Madsen, 1998). Αυτές οι αλλαγές στην κατανοµή των ειδών αν και ακριβώς ποσοτικοποιηµένες σε τοπική κλίµακα έχουν άγνωστη επίδραση στο µέγεθος του πλυθησµού των ενοχλούµενων ειδών. Όταν η ένταση της ενόχλησης αποτρέπει τα πουλιά από αποτελεσµατική εκµετάλλευση των πόρων, που διαφορετικά θα ήταν διαθέσιµοι, ουσιαστικά χάνεται το ενδιαίτηµα κατά την περίοδο που διαρκεί η ενόχληση (Evans&Day, 2002). Τα πουλιά που εκτοπίζονται λόγω ενόχλησης θα µετακινηθούν σε άλλα ενδιαιτήµατα, εντείνοντας πυκνοεξαρτώµενες διαδικασίες όπως ανταγωνισµός για τροφή ή κίνδυνος µετάδοσης παρασίτων, οι οποίες θα επηρεάσουν και τα µη ενοχλούµενα πουλιά (West et al, 2001). Ο ρόλος της πυκνοεξάρτησης είναι σηµαντικός για την κατανόηση των επιπτώσεων µιας σηµειακής ενόχλησης σε µεγαλύτερη κλίµακα (Ηill, 1997). Μία προσέγγιση για να αποτιµήσουµε τις συνέπειες της ενόχλησης στη φυσική κατάσταση των πουλιών είναι να θεωρήσουµε τις συνέπειες της ενόχλησης ανάλογες µε αυτές που προκύπτουν από την απώλεια ενδιαιτήµατος(dolman, 1995). εδοµένης της αυξανόµενης έκθεσης των πουλιών σε όχληση και της πιθανότητας βλαβερών επιπτώσεων της ενόχλησης στην οικολογική αξία των προστατευόµενων περιοχών, υπάρχει µια σχετική απαίτηση για αξιόπιστη έρευνα στις επιπτώσεις των αποτελεσµάτων της ενόχλησης στα πουλιά(hill,1997). Η µελλοντική διαχείριση των υγροτόπων, προκειµένου να εξασφαλίσει την προστασία των ειδών, θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψην της τις συνέπειες που προκαλεί στην ορνιθοπανίδα η όχληση από τις ολοένα αυξανόµενες ανθρώπινες δραστηριότητες εντός των υγροτόπων. Για το σκοπό αυτό χρειάζεται να προσδιοριστούν οι πηγές όχλησης και οι επιπτώσεις τους στα διάφορα είδη πουλιών. εδοµένου ότι το κυνήγι αποτελεί τη σηµαντικότερη πηγή όχλησης σε υγροτόπους (Madsen, 1998) και ότι η ενόχληση κατά την αναπαραγωγή οδηγεί σε µειωµένη αναπαραγωγική επιτυχία (Giese, 1997) η παρούσα εργασία έρχεται να µελετήσει την επίδραση της όχλησης από το κυνήγι σε διαφορετικές κατηγορίες ειδών καθώς και την επίδραση της ανθρώπινης ενόχλησης σε πουλιά που βρίσκονται σε αναπαραγωγική περίοδο. Οι µελέτες της εργασίας πραγµατοποιήθηκαν στον υγρότοπο του έλτα του Έβρου. Η επιλογή του συγκεκριµένου υγρότοπου έγινε αφενός γιατί θεωρείται ένας από τους σηµαντικότερους υγρότοπους στην Ευρώπη µε πολυσήµαντη οικολογική αξία και αφετέρου γιατί ενώ οι πλυθησµοί των πουλιών σε αυτόν µειώνονται, οι πιέσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες και κυρίως του κυνηγιού αυξάνονται. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 :ΚΥΝΗΓΙ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το κυνήγι στους υγροτόπους αποτελεί µια ευρέως διαδεδοµένη ανθρώπινη δραστηριότητα στους υγροτόπους της Ευρασιατικής Ηπείρου. Έχει δύο συνιστώσες που µπορεί να επηρεάσουν τη δυναµική των πλυθησµών των µεταναστευτικών ειδών: τη θνησιµότητα και την ενόχληση. Η ενόχληση είναι σηµαντική όταν επιφέρει επιπτώσεις στη φυσική κατάσταση των πουλιών (µειώνει την πιθανότητα επιβίωσης και την αναπαραγωγική επιτυχία) (Tamisier.A et al, 2003). Οι υγρότοποι που χρησιµοποιούνται από διαφορετικές οµάδες πουλιών που φωλιάζουν ξεχειµωνιάζουν ή µεταναστεύουν, δέχονται αυξανόµενες ανθρώπινες πιέσεις. Κρίνοντας από τις αντιδράσεις των πουλιών στις ανθρώπινες δραστηριότητες το κυνήγι αποτελεί την πιο ενοχλητική ανθρώπινη δραστηριότητα (Madsen, 1998). Μελέτες έχουν δείξει ότι το κυνήγι προκαλεί αλλαγές στη γεωγραφική κατανοµή των ειδών και αυτές οι αλλαγές συσχετίζονται µε την υποεκµετάλλευση των τροφικών πόρων που είναι διαθέσιµοι στις περιοχές όπου υφίσταται το κυνήγι.(tamisier.a, et al, 2003). Έχει βρεθεί ότι το κυνήγι προκαλεί ανακατανοµή των χηνοπαπιών (waterfowls) µέσα σε µία ή δύο ηµέρες (Evans&Day, 2002). Σε µελέτη που ερευνούσε τη χωρική ανακατανοµή των πουλιών λόγω κυνηγετικής ενόχλησης βρέθηκε ότι η πιθανότητα µετακίνησης των ενοχλούµενων πουλιών σε κάποια προστατευµένη περιοχή είναι µεγάλη, παρόλα αυτά οι diving ducks µετακινήθηκαν από την περιοχή ενόχλησης σε κεντρικά κοµµάτια του υγροτόπου και όχι σε προστατευόµενες περιοχές. Οι αποστάσεις που διανύουν τα πουλιά µετά την ενόχληση µειώνονται ανάλογα µε το µέγεθος του κοπαδιού και είναι µεγαλύτερες κατά την ενόχληση από κυνήγι παρά από οποιαδήποτε άλλη τυχαία ενόχληση( Evans&Day, 2002). Η µεγάλη πιθανότητα µετακίνησης των πουλιών σε προστατευόµενη περιοχή µετά από ενόχληση από κυνήγι υποδεικνύει ότι οι κυνηγετικές δραστηριότητες δηµιουργούν ενόχληση υψηλής δριµύτητας, που επιφέρει άµεσα κόστη όπως αυξηµένες µετακινήσεις σε καταφύγια ή εναλλακτικούς τόπους διατροφής. Εκτός από το κόστος του µειωµένου διαθέσιµου χρόνου για συλλογή τροφής, αυτές οι µετακινήσεις αυξάνουν τις ενεργειακές απώλειες λόγω του υψηλού ενεργειακού κόστους που έχει το πέταγµα και ακόµα µπορεί να οδηγήσουν τα πουλιά σε ενδιαιτήµατα χαµηλότερης ποιότητας ( Evans&Day, 2002). Μια πρόσφατη έρευνα της χήνας Anser caerulescens atlantica σε ανοιξιάτικο ενδιάµεσο σταθµό στον Καναδά, υποδεικνύει ότι η ενόχληση από κυνήγι αναγκάζει τις χήνες να χρησιµοποιούν χαµηλότερης ποιότητας ενδιαιτήµατα, υποβαθµίζει τη σωµατική τους κατάσταση (µειώνεται το λίπος και οι πρωτεΐνες ) όταν αναχωρούν για περιοχές αναπαραγωγής και µειώνει την αναπαραγωγική τους επιτυχία σχετικά µε χήνες που δεν έχουν εµπειρία ενόχλησης από κυνήγι (Tamisier.A et al, 2003). Επίσης, έχει βρεθεί ότι το βραχυπρόθεσµο ενεργειακό κέρδος χηνών που ξανάρχισαν να τρέφονται µετά την ενόχληση ήταν µικρότερο από το κέρδος πριν την 6

ενόχληση και αυτή η διαφορά µεγάλωνε ανάλογα µε το χρόνο που οι χήνες υφίστανται ενόχληση από κυνήγι Μια αλλαγή στις τοπικές συνθήκες, όπως η αύξηση στο µέγεθος του πλυθησµού στο ίδιο ενδιαίτηµα, µπορεί να αλλάξει την ανεκτικότητα των πουλιών στην ενόχληση(a.west,et al, 2001). Για παράδειγµα σε µελέτη που πραγµατοποιήθηκε στη χήνα Branta bernicla bernicla, οι χήνες απέφευγαν τις ενοχλούµενες περιοχές νωρίς το χειµώνα αλλά άρχισαν να τις εκµεταλλεύονται αργότερα όταν οι πόροι οπουδήποτε αλλού είχαν εξαντληθεί(owen, 1977). Καθώς οι πλυθησµοί των πουλιών αυξάνονται, ταυτόχρονα αυξάνεται και ο ενδοειδικός ανταγωνισµός για τροφή µε αποτέλεσµα να αυξάνεται και η ανοχή στην ενόχληση (A.West,et al, 2001).Επίσης, έχει βρεθεί ότι σε περιπτώσεις τακτικής και προβλέψιµης ενόχλησης είναι πιθανότερο να πραγµατοποιηθεί εγκλιµατισµός από ότι σε σποραδικές ακανόνιστες ενοχλήσεις (Marsden, 2001). Τέλος, ένας παράγοντας που δουλεύει για να ελαχιστοποιήσει τις συνέπειες της ενόχλησης από κυνήγι είναι το γεγονός ότι συχνά κάτω από συνθήκες κυνηγιού, το µεγαλύτερο ποσοστό της διατροφής των πουλιών πραγµατοποιείται τη νύχτα (Marsden, 2001). Το αποτέλεσµα της έρευνας πάνω στη διαφοροποίηση των αντιδράσεων στο κυνήγι διαφορετικών ειδών έδειξε ότι η ενόχληση από κυνήγι προκάλεσε µια ασσυµετρία στις αντιδράσεις ανάµεσα σε διαφορετικά είδη. Συγκεκριµένα, τα είδη που είχε υποτεθεί πως είναι πιο ευαίσθητα στο κυνήγι εκτοπίστηκαν ενώ τα πιο ανεκτικά (πχ. προστατευόµενα είδη) παρέµειναν. Το αν το κυνήγι επιφέρει ή όχι επιπτώσεις εκτοπισµού, µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως δείκτης του επιπέδου ενόχλησης που προκαλεί (Madsen, 1998). 2.1.2 Στόχοι Στόχοι της παρακάτω µελέτης είναι: 1. η έρευνα της επίδρασης του κυνηγιού στην χωρική κατανοµή θηρεύσιµων και µη θηρεύσιµων ειδών της ορνιθοπανίδας 2. η µελέτη της επίδρασης του κυνηγιού στη διατροφή των πουλιών, προκειµένου να διαπιστωθεί το επίπεδο ενόχλησης που προκαλεί το κυνήγι σε διαφορετικά είδη. 2.2 ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Για να διαπιστωθεί εάν το κυνήγι προκαλεί µεταβολές στη χωρική κατανοµή των ειδών πραγµατοποιήθηκαν µετρήσεις των ειδών σε περιοχές που επιτρέπεται και σε περιοχές που απαγορεύεται το κυνήγι. Οι µετρήσεις αυτές πραγµατοποιήθηκαν στο έλτα του Έβρου(βλ.χάρτης1.) σε δύο περιόδους: Η πρώτη περιλάµβανε την περίοδο πριν και µετά την λήξη του κυνηγιού το Φεβρουάριο του 2003 ενώ η δεύτερη την περίοδο πριν και µετά την έναρξη του κυνηγιού το Σεπτέµβριο του 2003. 7

ΧΑΡΤΗΣ 1 8

ΧΑΡΤΗΣ 2 9

2.2.1 Το έλτα του Εβρου Το έλτα του Έβρου βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του νοµού Έβρου, στα σύνορα µε την Τουρκία. Παρά τις αλλοιώσεις που έχει υποστεί µέχρι σήµερα, το έλτα του Έβρου παραµένει ένας από τους σηµαντικότερους υγρότοπους της Ευρώπης µε πολυσήµαντη οικολογική αξία. Το έλτα του Εβρου ως οικοσύστηµα για τα πουλιά λειτουργεί σε τρία βασικά επίπεδα: 1. Ως βιότοπος για φώλιασµα ή περιοχή εύρεσης τροφής για πολλές κατηγορίες πουλιών(ερωδιοί,κορµοράνοι,παρυδάτια, αρπακτικά,κα.) 2. Ως υγρότοπος όπου ξεχειµωνίαζουν µεγάλοι πλυθησµοί χηνοπαπιών και άλλων υδρόβιων από βόρειες περιοχές της κεντροανατολικής κυρίως Ευρώπης. 3. Ως ζωτικό σηµείο συγκέντρωσης και ανάπαυσης για σηµαντικούς αριθµούς µεταναστευτικών πουλιών(κυρίως παρυδάτιων) κατά τις µετακινήσεις τους από και προς τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Το έλτα του Έβρου έχει χαρακτηριστεί υγρότοπος Ramsar µε όρια µη επακροιβώς καθορισµένα, Περιοχή Ειδικής Προστασίας(79/409) και Ειδικά προστατευόµενη Μεσογειακή Περιοχή (Συµβαση Βαρκελώνης ).Ισχύουν περιορισµοί στο κυνήγι και τη γεωργία. Ωστόσο παρόλο που οι πλυθησµοί των πουλιών σε αυτόν µειώνονται οι πιέσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες και κυρίως του κυνηγιού αυξάνονται. 2.2.2 Επιλογή περιοχών µελέτης Στο έλτα του Έβρου επιλέχτηκαν οι παρακάτω περιοχές µελέτης (βλ.χάρτες1.2): η ράνα τα Παλούκια τα Τηγάνια η Κοίτη Πλυµµηρών Η επιλογή των περιοχών έγινε βάση του χάρτη και επιτόπιας εµπειρίας. Κριτήρια για την επιλογή των περιοχών αποτέλεσαν η πρόσβαση στις περιοχές και η δυνατή ορατότητα, η παρουσία µεγάλων αριθµών πουλιών σε αυτές καθώς και το καθεστώς προστασίας σε κάθε µία. Στις καταµετρήσεις του Σεπτεµβρίου η λιµνοθάλασσα ράνα δεν συµπεριλήφθηκε λόγω των έργων που πραγµατοποιούνταν σε αυτή την περίοδο της µελέτης, τα οποία την κατέστησαν προσωρινά µη διαθέσιµο βιότοπο για τα πουλιά (λόγω αποξήρανσης). Σύµφωνα µε τη ΑΣΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΙΑΤΑΞΗ ΘΥΡΑΣ του δασαρχείου Αλεξανδρούπολης, τα Τηγάνια και η Κοίτη Πλυµµηρών αποτελούν περιοχές που επιτρέπεται το κυνήγι. Η λιµνοθάλασσα Παλούκια αποτελεί µόνιµο καταφύγιο θηραµάτων και συνεπώς το κυνήγι απαγορεύεται. Τα Παλούκια και η ράνα είναι λιµνοθάλασσες που συγκεντρώνουν µεγάλο αριθµό υδρόβιων πουλιών κατά τις µεταναστευτικές περιόδους αλλά και παπιών που ξεχειµωνιάζουν. 10

Τα Τηγάνια αποτελούν περιοδικούς υγρότοπους πλούσιους σε τροφή που συγκεντρώνουν δυσανάλογα µε το µέγεθός τους µεγάλους αριθµούς υδρόβιων πουλιών. Η περιοχή µελέτης Κοίτη πλυµµηρών αποτελεί περιοδικό υγρότοπο. 2.2.3 Επιλογή ειδών Η επιλογή των ειδών βασίζεται στην υπόθεση ότι τα θηρεύσιµα είδη ενοχλούνται περισσότερο από ότι τα µη θηρεύσιµα. Έτσι διακρίθηκαν οι παρακάτω κατηγορίες ειδών: Παπιά: η κατηγορία αυτή περιλαµβάνει όλες τις πάπιες Anatidae και οι καταµετρήσεις έγινα στα πλαίσια αυτής της κατηγορίας και όχι σε επίπεδο ειδών. Τα είδη αυτής της κατηγορίας είναι θηρεύσιµα Αρπακτικά: η κατηγορία αυτή περιλαµβάνει 2 αρπακτικά τη γερακίνα Buteo buteo και τον καλαµόκυρκο Circus aeruginosus που είναι είδη µη θηρεύσιµα. Ερωδιοί: στην κατηγορία αυτή καταµετρήθηκαν τα είδη: σταχτοτσικνιάς ( Αrdea cinerea), λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta) και αργυροτσικνιάς ( Egretta alba ).Τα είδη αυτά δεν είναι θηρεύσιµα. Άλλο: καταµετρήθηκαν τα παρακάτω µη θηρεύσιµα είδη: (κύκνος) Cygnus olor, (Χουλιαροµύτα) Platalea leucorodia, (Φοινικόπτερο) Phoenicopterus rubber, (Αργυροπελεκάνος) Pelecanus crispus,( Κορµοράνος) Phalacrocorax carbo, (Αβοκέτα) Recurvirostra avosetta, (Βαρβάρα) Tadorna tadorna καθώς και το θηρεύσιµο είδος Fulica atra (φαλαρίδα). 2.2.4 Μεθοδολογία πεδίου Φεβρουάριος Λήξη κυνηγιού Την περίοδο του Φεβρουαρίου πραγµατοποιήθηκαν 3 καταµετρήσεις ειδών πριν την λήξη του κυνηγιού και τρεις µετά τη λήξη του κυνηγιου. Οι καταµετρήσεις πραγµατοποιήθηκαν στις περιοχές ράνα, Παλούκια, Τηγάνια και Κοίτη πλυµµηρών (βλ.χάρτες 1,2) πάνω στα είδη των κατηγοριών 1,2,3. Λόγω των ακραίων καιρικών µεταβολλών που επηρρέασαν σηµαντικά τη χωρική κατανοµή των ειδών τα στοιχείαδεν θεωρήθηκαν αντιπροσωπευτικά και δεν χρησιµοποιήθηκαν. Σεπτέµβριος έναρξη κυνηγιού Η πρώτη µέρα έναρξης κυνηγιού ήταν στις 15 Σεπτεµβρίου. Πραγµατοποιήθηκαν µετρήσεις όλων των επιλεγόµενων ειδών στις περιοχές Κοίτη πλυµµηρών,τηγάνια και Παλούκια. Στις περιοχές που επιλέχτηκαν πραγµατοποιήθηκαν καταµετρήσεις ειδών πριν και µετά την έναρξη του κυνηγιού. Για τις καταµετρήσεις ακολουθήθηκαν συγκεκριµένες διαδροµές που φαίνονται στο χάρτη 2.Για την καταµέτρηση στην Κοίτη πλυµµηρών ακολουθήθηκε η διαδροµή που φαίνεται στο χάρτη και µετρήθηκαν τα άτοµα που βρίσκονταν 11

σε απόσταση 150 µέτρων δεξιά και αριστερά της διαδροµής που ακολουθήθηκε. Οι καταµετρήσεις πραγµατοποιήθηκαν µε κυάλια και τηλεσκόπιο. Συγκεκριµένα πραγµατοποιήθηκαν 5 ηµερήσιες καταµετρήσεις και των τριών περιοχών. Οι δύο καταµετρήσεις πραγµατοποιήθηκαν πριν την έναρξη του κυνηγιού στις 12/9 και14/9 και τρεις καταµετρήσεις µετά την έναρξη στις 15/9 (πρώτη ηµέρα κυνηγιού),16/9 (δεύτερη µέρα µετά την έναρξη )και 18/9 (τέταρτη µέρα µετά την έναρξη). Περιοριστικός παράγοντας για την επιλογή των ηµεροµηνιών και το πλήθος των καταµετρήσεων ήταν η διαθεσιµότητα µέσου µεταφοράς, παρόλα αυτά θεωρήθηκαν ιδιαίτερα σηµαντικές οι µέρες ακριβώς πριν και ακριβώς µετά την έναρξη για την καταγραφή της άµεσης αντίδρασης των πουλιών αλλά και κάποιες ηµέρες µετά για την καταγραφή της κατανοµής των πουλιών στο χρόνο. Η θέση των πουλιών στο χώρο προσδιορίζεται µε τη βοήθεια καναβοποιηµένου χάρτη (πλάτος κανάβου500µέτρα). Έτσι, κάθε φορά καταγράφεται το είδος, το πλήθος των ατόµων, και η θέση του στο χάρτη µε ακρίβεια τετραγώνου. Επίσης, κάθε φορά καταγράφεται η δραστηριότητά των πουλιών. 2.2.5 Επεξεργασία των δεδοµένων Για την επεξεργασία των στοιχείων που συλλέχτηκαν στη µελέτη πεδίου, τα στοιχεία κωδικοποιήθηκαν και δηµιουργήθηκε βάση δεδοµένων στην Access. Στη συνέχεια έγινε επεξεργασία µε τη βοήθεια των προγραµµάτων Excell και Access. Για τη χρονική σε σχέση µε το κυνήγι κατανοµή ανακατανοµή κάθε είδους, δηµιουργήθηκαν τα σύνολα κάθε είδους ανά ηµέρα καταµέτρησης και ανά περιοχή σε πίνακες και διαγράµµατα έτσι ώστε να µπορούµε να δούµε τις διαβαθµίσεις των πλυθησµών σε κάθε περιοχή. Επιπλέον, δηµιουργήθηκε πίνακας µε τα σύνολα του αθροίσµατος των πουλιών που µετρήθηκαν ανά ηµέρα και ανά περιοχή για ελέγξουµε τη γενική τάση της αντίδρασης στο κυνήγι. Για να δούµε την επίδραση του κυνηγιού στη διατροφή, από τα στοιχεία του πεδίου για τη δραστηριότητα χρησιµοποιούµε την πληροφορία για κάθε περίπτωση εάν το πουλί τρέφεται ή όχι. Υποθέτουµε : α) Πως εάν από τα πουλιά που βρίσκονται σε µια περιοχή, το µεγαλύτερο ποσοστό τρέφεται τότε αυτή η περιοχή είναι πλούσια σε τροφικούς πόρους και τότε ο ενδεχόµενος αποκλεισµός της περιοχής αυτής θα επιφέρει ενεργειακό κόστος. β). Πουλιά που βρίσκονται σε µία περιοχή που υφίσταται έντονη κυνηγετική όχληση και τρέφονται,παίρνουν πιθανώς το ρίσκο της ενόχλησης προκειµένου να τραφούν γιατί δεν υπάρχουν άλλα διαθέσιµα ενδιαιτήµατα, ικανά να καλύψουν τις τροφικές τους ανάγκες. Έτσι για κάθε είδος δηµιουργήθηκαν τα ποσοστά των ατόµων που τρέφονται επί του συνόλου που βρίσκεται σε κάθε περιοχή για πριν και για µετά το κυνήγι. Για τα ποσοστά 12

αυτά χρησιµοποιήθηκαν οι µέσοι όροι των µετρήσεων πριν και οι µέσοι όροι των µετρήσεων µετά το κυνήγι. 13

2.3 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 2.3.1 Έλεγχος τροφικής δραστηριότητας των πουλιών Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται για κάθε είδος τα ποσοστά (%) των ατόµων που τρέφονται επί του συνόλου των πουλιών που βρίσκονται σε κάθε περιοχή,πριν και µετά την έναρξη του κυνηγιού. Πίνακας 1. Ποσοστά ατόµων (%) που τρέφονται επί του συνόλου των πουλιών πριν και µετά το κυνήγι ΠΡΙΝ ΜΕΤΑ Species Κ Ρ T K P T Anatidae - 19,90 53,9-31,6 89,9 Ardea cinerea 23,30 6,3 62,2 5,6 4,4 62,5 Cygnus olor - 0 - - 10,8 - Egretta alba 0 83,3 81,3 0 33,3 - Egretta garzetta 16,5 68,3 58,5 9,4 15,1 36,1 Fulica atra 0 11,5 82,1-72,1 74,2 Pelecanus crispus - 0 - - 6,8 - Phalacrocorax carbo - 0 - - 0 - Phoenicopterus ruber - 0,5 100-59,6 - Platalea leucorodia - 67,8 47.8-44,4 - Recurvirostra avosseta - 100 100 - - - Tadorna tadorna - 0 33,3-95,7 - Από τον πίνακα φαίνεται πως όλα τα είδη που βρίσκονται στα Τηγάνια τρέφονται τόσο πριν, όσο και µετά την έναρξη του κυνηγιού. Τα ποσοστά των πουλιών που τρέφονται φαίνονται να είναι αρκετά έως πολύ υψηλά. Στα Παλούκια τρέφονται τα περισσότερα από τα ήδη που παρευρίσκονται ωστόσο έχουµε µεγάλες αυξοµειώσεις στα ποσοστά. Για τα είδη Anatidae τα ποσοστά των ατόµων που τρέφονται είναι πολύ υψηλότερα στα Τηγάνια από ότι στα Παλούκια. Μετά την έναρξη του κυνηγιού παρατηρείται µεγάλη αύξηση στα ποσοστά που τρέφονται και στις δύο περιοχές και τέλος συγκρίνοντας τις περιοχές Παλούκια και Τηγάνια µετά την έναρξη του κυνηγιού, το ποσοστό των ατόµων που τρέφεται στα Τηγάνια είναι συντριπτικά υψηλότερο από αυτό στα Παλούκια. Για το Ardea cinerea τα Τηγάνια συγκεντρώνουν το µεγαλύτερο ποσοστό των ατόµων που τρέφονται και αυτό είναι πάνω από 55 µονάδες µεγαλύτερο στα Τηγάνια από ότι στα Παλούκια. Το ποσοστό διατροφής σηµειώνει µείωση στην Κοίτη Πλυµµηρών µετά την έναρξη του κυνηγιού. 14

Ο Cygnus olor πριν την έναρξη του Κυνηγιού δεν φαίνεται να τρέφεται ενώ µετά παρουσιάζει ένα ποσοστό περίπου11%. Για την Egretta alba τα ποσοστά διατροφής τόσο στα Τηγάνια όσο και στα Παλούκια είναι πολύ υψηλά απουσία κυνηγού ενώ µετά την έναρξη του κυνηγιού σηµειώνεται σηµαντική µείωση περίπου 30 µονάδων Για την Egretta garzetta τα ποσοστά διατροφής απουσία κυνηγιού είναι αρκετά υψηλά στα Τηγάνια και τα Παλούκια ενώ µετά την έναρξη του κυνηγιού πραγµατοποιείται σηµαντική µείωση των ποσοστών αυτών και στις τρεις περιοχές. Για τη Fulica atra τα ποσοστά διατροφής πριν είναι υψηλότερο στα Τηγάνια από ότι στα Παλούκια ενώ µετά παρατηρείται µεγάλη αύξηση στα Παλούκια και τα ποσοστά και στις δύο αυτές περιοχές είναι υψηλά. Ο Pelecanus crispus παρόµοια µε τον κύκνο δε φαίνεται να τρέφεται απουσία κυνηγιού ενώ µετά παρουσιάζει ένα µικρό ποσοστό διατροφής Ο Phalacrocorax carbo σε καµία από τις περιπτώσεις δεν τρέφεται Για το Phoenicopterus ruber όλα τα άτοµα που βρίσκονται στα Παλούκια απουσία κυνηγιού τρέφονται ενώ το ποσοστό διατροφής στα Παλούκια είναι αµελητέο. Ωστόσο µετά φαίνεται να τρέφεται το 50% του πλυθησµού στα Παλούκια. Η Platalea leucorodia παρουσιάζει αρκετά µεγάλα ποσοστά διατροφής τόσο στα Παλούκια όσο και στα Τηγάνια,ωστόσο µετά έχουµε µείωση του ποσοστού διατροφής περίπου 20 µονάδες. Στην περίπτωση της Recurvirostra avosseta απουσία κυνηγιού όλα τα άτοµα τρέφονται. Στις Tadorna tadorna, πριν το ποσοστό διατροφής στα Τηγάνια είναι σχετικά µικρό και στα Παλούκια µηδαµηνό. Ωστόσο µετά την έναρξη του κυνηγιού σχεδόν όλος ο πλυθησµός στα Παλούκια τρέφεται. 15

2.3.2. Αποτελέσµατα της χωρικής κατανοµής των ειδών Τα αποτελέσµατα της κατανοµής των πλυθησµών των καταµετρούµενων ειδών παρουσιάζονται σε πίνακες και διαγράµµατα ξεχωριστά για κάθε είδος ξεχωριστά. Anatidae o Πίνακας 2. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Anatidae ΕΙ ΟΣ DATE K P T Anatidae 12 1 5289 1281 14 0 4720 2724 15 4 2829 1257 16 0 4701 320 18 13 6602 207 ιάγραµµα 1. Χωρική κατανοµή των ειδών Anatidae Anatidae 7000 Πληθυσµός (N) 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Ηµεροµηνία K P T Στην Κοίτη Πληµµυρών ο αριθµός των Anatidae είναι αµελητέος και ο όγκος των µετρούµενων ατόµων φαίνεται να συγκεντρώνεται στα Παλούκια και στα Τηγάνια. Θα πρέπει όµως να πούµε ότι η µέτρηση πολλών ειδών, µεταξύ των οποίων και των Anatidae, στην Κοίτη Πληµµυρών δεν ήταν εύκολη και µπορεί στις τιµές που εµφανίζονται να υπάρχει σηµαντική υποεκτίµηση. Σύµφωνα µε το διάγραµµα 1 στην Κοίτη Πληµµυρών ο αριθµός των Anatidae είναι αµελητέος και ο όγκος των µετρούµενων ατόµων φαίνεται να συγκεντρώνεται στα Παλούκια και στα Τηγάνια. Θα πρέπει όµως να πούµε ότι η µέτρηση πολλών ειδών, µεταξύ των οποίων και των Anatidae, στην Κοίτη Πληµµυρών δεν ήταν εύκολη και µπορεί στις τιµές που εµφανίζονται να υπάρχει σηµαντική υποεκτίµηση. 16

Ο πλυθησµός των Anatidae πριν το κυνήγι φαίνεται να µετακινείται από τα Τηγάνια στα Παλούκια. Κατά την έναρξη του κυνηγιού παρουσιάζεται µείωση και στις δύο περιοχές. Στη συνέχεια ο πλυθησµός στα τηγάνια σταδιακά µειώνεται ενώ στα Παλούκια αυξάνεται. Ο πλυθησµός των Anatidae φαίνεται να µετακινήθηκε τελικά από τα Τηγάνια στα Παλούκια που απουσιάζει το κυνήγι. 17

Ardea cinerea Πίνακας 3 Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Ardea cinerea ΕΙ ΟΣ DATE K P T Ardea cinerea 12 18 2 32 14 12 30 6 15 6 22 3 16 3 12 4 18 9 7 9 ιάγραµµα 2. Χωρική κατανοµή των ειδών Ardea cinerea 35 Ardea cinerea 30 Πληθυσµός (N) 25 20 15 10 5 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Ηµεροµηνία K P T Από το διάγραµµα 2.φαίνεται πριν το κυνήγι να υπάρχει µετακίνηση του πλυθησµού από τα Τηγάνια στα Παλούκια. Την ηµέρα της έναρξης παρουσιάζεται µείωση των πλυθησµών και στις τρεις περιοχές των οποίων τα µεγέθη τελικά κυµαίνονται στα ίδια νούµερα και στις τρεις περιοχές. Θα λέγαµε ότι οι κινήσεις του Ardea cinerea είναι ακανόνιστες και δεν φαίνονται να επηρρεάζονται από το κυνήγι. Τα παραπάνω σε συνδιασµό µε τα ποσοστά διατροφής του που παραµένουν και στις τρεις περιοχές περίπου τα ίδια πριν και µετά την έναρξη του κυνηγιού, οδηγούν στο συµπέρασµα ότι το είδος δεν επηρρεάζεται από το κυνήγι 18

Egretta alba Πίνακας 4. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Egretta alba ΕΙ ΟΣ DATE K P T Egretta alba 12 11 5 35 14 0 1 40 15 4 2 1 16 0 0 1 18 1 1 0 ιάγραµµα 3. Χωρική κατανοµή των ειδών Egretta alba Egretta alba Πληθυσµός (N) 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Ηµεροµηνία K P T Από το διάγραµµα 3 φαίνεται ξεκάθαρα η µείωση του πλυθησµού σε όλες τις περιοχές µετά τηνέναρξη του κυνηγιού.ωστόσο δεδοµένου ότι βρισκόµαστε σε περίοδο µετανάστευσης η σηµαντική αυτή µείωση πιθανότατα οφείλεται στη µετανάστευση του είδους. 19

Egretta garzetta Πίνακας 5. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Egretta garzetta ΕΙ ΟΣ DATE K P T Egretta garzetta 12 40 37 34 14 99 23 31 15 61 39 22 16 38 42 12 18 40 25 38 ιάγραµµα 4. Χωρική κατανοµή των ειδών Egretta garzetta Egretta garzetta Πληθυσµός (N) 100 80 60 40 20 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 K P T Ηµεροµηνία Με την έναρξη του κυνηγιού παρατηρούµε µείωση των πλυθησµών στα Τηγάνια και στην Κοίτη Πλυµµηρών και αύξηση στα Παλούκια. Αυτό συνεχίζεται και τη δεύτερη ηµέρα ενώ τέσσερεις ηµέρες µετά έρχεται µια ισορροπία στην κατανοµή ανάµεσα στις τρεις περιοχές.το κυνήγι φαίνεται να επηρρεάζει προσωρινά την κατανοµή του είδους. 20

Cygnus olor Πίνακας 6. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Cygnus olor ΕΙ ΟΣ DATE K P T Cygnus olor 12 0 13 0 14 0 15 0 15 0 17 0 16 0 11 0 18 0 9 4 ιάγραµµα 5. Χωρική κατανοµή των ειδών Cygnus olor Cygnus olor Πληθυσµός (N) 20 15 10 5 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Ηµεροµηνία K P T Αρχικά οι κύκνοι βρίσκονται στα Παλούκια ενώ µετά το κυνήγι πραγµατοποιείται µια µετακίνηση ατόµων στα Τηγάνια Η κατανοµή του είδους δε φαίνεται να επηρρεάζεται από το κυνήγι. 21

Platalea leucorodia Πίνακας 7. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Platalea leucorodia ΕΙ ΟΣ DATE K P T Platalea leucorodia 12 0 59 11 14 0 28 12 15 0 36 0 16 1 0 0 18 0 0 0 ιάγραµµα 6. Χωρική κατανοµή των ειδών Platalea leucorodia 60 Platalea leucorodia Πληθυσµός (N) 50 40 30 20 10 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 K P T Ηµεροµηνία Την ηµέρα έναρξης του κυνηγιού ο πλυθησµός της Χουλιαροµύτας που βρισκόταν σταθερά στα Τηγάνια µετακινείται στα Παλούκια ενώ µετά τις 16/9 εξαφανίζεται και από τις δύο περιοχές. Η «εξαφάνιση» αυτή πιθανότατα οφείλεται σε µετανάστευση. 22

Phoenicopterus ruber Πίνακας 8. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Phoenicopterus ruber ΕΙ ΟΣ DATE K P T Phoenicopterus ruber 12 0 1021 30 14 0 116 0 15 0 183 0 16 0 108 0 18 0 368 0 ιάγραµµα 7. Χωρική κατανοµή των ειδών Phoenicopterus ruber Πληθυσµός (N) 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Phoenicopterus ruber 11 12 13 14 15 16 17 18 19 K P T Ηµεροµηνία Για το Φοινικόπτερο το διάγραµµα 8 δεν µπορεί να µας οδηγήσει σε κάποιο ασφαλές συµπέρασµα. Ωστόσο το είδος φαίνεται να αποφεύγει τα Τηγάνια και να προτιµά την προστατευόµενη περιοχή Παλούκια. 23

Fulica atra Πίνακας 9. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Fulica atra ΕΙ ΟΣ DATE K P T Fulica atra 12 11 9 867 14 0 165 1229 15 3 27 300 16 9 97 620 18 10 170 744 ιάγραµµα 8. Χωρική κατανοµή των ειδών Fulica atra Πληθυσµός (N) Fulica atra 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Ηµεροµηνία K P T Την ηµέρα της έναρξης ο πλυθησµός της Fulica atra µειώνεται και στις τρεις περιοχές,ιδιαίτερα αισθητά στα Παλούκια και στα Τηγάνια ενώ στη συνέχεια σταδιακά αυξάνεται. Παρόλο που θεωρείται θηρεύσιµο είδος βλέπουµε ότι προτιµά την περιοχή Τηγάνια.Αυτό µπορει να εξηγηθεί αναφέροντας ότι στον Έβρο το συγκεκριµένο είδος δεν κυνηγιέται. Λαµβάνοντας υπόψην µας τα υψηλά ποσοστά διατροφής του είδους,οι υψηλοί αριθµοί του είδους στα Τηγάνια θα µπορούσαν να σηµαίνουν έλλειψη άλλου εναλακτικού ενδιαιτήµατος ικανού να καλύψει τις τροφικές ανάγκες του πλυθησµού. 24

Pelecanus crispus Πίνακας 10. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Pelecanus crispus ΕΙ ΟΣ DATE K P T Pelecanus crispus 12 0 4 3 14 0 19 0 15 0 17 0 16 0 26 0 18 0 30 0 ιάγραµµα 9. Χωρική κατανοµή των ειδών Pelecanus crispus Pelecanus crispus Πληθυσµός (N) 40 30 20 10 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Ηµεροµηνία K P T Οι Πελεκάνοι φαίνεται να µετακινούνται από τα Τηγάνια στα Παλούκια πριν την έναρξη του κυνηγιού. Γενικά, ο πλυθησµός στα Παλούκια αυξάνει σηµαντικά µετά την έναρξη του κυνηγιού κάτι που µπορεί να οφείλεται στη µετανάστευση. 25

Phalacrocorax carbo Πίνακας 11. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Phalacrocorax carbo ΕΙ ΟΣ DATE K P T Phalacrocorax carbo 12 1 0 0 14 0 944 0 15 0 52 0 16 0 11 0 18 0 128 3 ιάγραµµα 10. Χωρική κατανοµή των ειδών Phalacrocorax carbo Πληθυσµός (N) Phalacrocorax carbo 1000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 K P T Ηµεροµηνία Ο πλυθησµός των κορµοράνων µειώνεται σηµαντικά την ηµέρα έναρξης του κυνηγιού και µετά τη δεύτερη ηµέρα αρχίζει και αυξάνεται ωστόσο δεν µπορούµε να βγάλουµε κάποιο ασφαλές συµπέρασµα. 26

Recurvirostra avosetta Πίνακας 12. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Recurvirostra avosetta ΕΙ ΟΣ DATE K P T Recurvirostra avosetta 12 0 25 3 14 0 0 11 15 0 0 0 16 0 0 0 18 0 0 0 ιάγραµµα 11. Χωρική κατανοµή των ειδών Recurvirostra avosetta Πληθυσµός (N) Recurvorostra avosetta 30 25 20 15 10 5 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 K P T Ηµεροµηνία Οι αβοκέτες βρίσκονται σε µικρούς αριθµούς τόσο στα Παλούκια όσο και στα Τηγάνια και µετά την έναρξη του κυνηγιού δεν εµφανίζονται σε καµία από τις δύο περιοχές. Η απουσία τους πιθανότατα οφείλεται στη µετανάστευση. 27

Tadorna tadorna Πίνακας 13. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Tadorna tadorna ΕΙ ΟΣ DATE K P T Tadorna tadorna 12 0 180 12 14 0 118 0 15 0 19 0 16 0 16 0 18 0 11 0 ιάγραµµα 12. Χωρική κατανοµή των ειδών Tadorna tadorna 200 Tadorna tadorna Πληθυσµός (N) 150 100 50 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 K P T Ηµεροµηνία Ο πλυθησµός της Tadorna tadorna µειώνεται σταδιακά κατά την διάρκεια των µετρήσεων και συναντιέται κυρίως στα Παλούκια. 28

Buteo buteo Πίνακας 14. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Buteo buteo ΕΙ ΟΣ DATE K P T Buteo buteo 12 3 0 1 14 1 0 0 15 0 0 0 16 1 0 0 18 2 0 1 ιάγραµµα 13. Χωρική κατανοµή των ειδών Buteo buteo Πληθυσµός (N) 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Buteo buteo 11 12 13 14 15 16 17 18 19 K P T Ηµεροµηνία Λόγω του µικρού αριθµού παρατηρήσεων η εξαγωγή συµπερασµάτων είναι επισφαλής. Σηµαντικό είναι ωστόσο πως την ηµέρα έναρξης του κυνηγιού δεν παρατηρήθηκε κανένα Buteo buteo σε καµία περιοχή. 29

Circus aeruginosus Πίνακας 15. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή για τα είδη Circus aeruginosus ΕΙ ΟΣ DATE K P T Circus aeruginosus 12 3 0 3 14 1 2 5 15 0 1 3 16 0 0 0 18 0 0 0 ιάγραµµα 14. Χωρική κατανοµή των ειδών Circus aeruginosus Circus aeruginosus Πληθυσµός (N) 6 5 4 3 2 1 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 K P T Ηµεροµηνία Υπάρχει ένας µικρός αλλά σταθερός αριθµός Καλαµοκύρκων που εµφανίζεται στο σύνολο των περιοχών πριν από το κυνήγι ο οποίος συγκριτικά µειώνεται αισθητά µε την έναρξη του κυνηγιού ενώ τις ηµέρες που ακολουθούν δεν υπάρχει παρουσία του είδους σε καµία περιοχή. 30

ΣΥΝΟΛΑ Πίνακας 16. Σύνολα µετρήσεων ανά περιοχή και ηµεροµηνία για όλα τα είδη που καταµετρήθηκαν Date K P T 12/9 88 6644 2315 14/9 113 6181 4058 15/9 78 3244 1585 16/9 52 5024 957 18/9 75 7351 1003 ιάγραµµα 15. Χωρική κατανοµή του συνόδου των ειδών Σύνολα µετρήσεων Πληθυσµός (Ν) K P T 8000 7500 7000 6500 6000 5500 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Ηµεροµηνία Τα σύνολα των πουλιών που καταµετρήθηκαν σε κάθε περιοχή ανά ηµέρα δείχνουν σηµαντική µείωση και στις τρεις περιοχές την ηµέρα της έναρξης ενώ στη συνέχεια το σύνολο αυξάνεται αισθητά στα Παλούκια, µειώνεται αισθητά στα Τηγάνια και υπάρχει και µια µικρή µείωση στην Κοίτη πλυµµηρών.φαίνεται πως υπό την επίδραση του κυνηγιού οι πλυθυσµοί µετατοπίζονται στα Παλούκια, εποµένως υπό την επίδραση του κυνηγιού τα πουλιά επιλέγουν µια προστατευόµενη περιοχή. 31

2.5 Σχολιασµός αποτελεσµάτων συµπεράσµατα συζήτηση Μέσα από τα αποτελέσµατα έγινε µια προσπάθεια εξαγωγής συµπερασµάτων για τα επίπεδα της όχλησης που επιφέρει το κυνήγι στα είδη µελέτης και τις πιθανές επιπτώσεις. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι από τα αποτελέσµατα των καταµετρήσεων, φάνηκε ότι η Κοίτη πλυµµηρών δεν φαίνετα είναι αντιπροσωπευτική περιοχή (οι αριθµοί των πουλιών που καταµετρήθηκαν ήταν πολύ µικροί και όχι συγκρίσιµοι µε των άλλων περιοχών) για αυτό τον λόγω δεν λάβαµε ιδιαίτερα υπόψην µας τα αποτελέσµατα που προκύπτουν από αυτήν την περιοχή. Επίσης, το γεγονός ότι οι καταγραφές πραγµατοποιήθηκαν σε περίοδο µετανάστευσης ενδεχοµένως επηρεάζει τα αποτελέσµατα για τα µεταναστευτικά είδη. Από τον πίνακα 1 φαίνεται πως όλα τα είδη που βρίσκονται στα Τηγάνια τρέφονται τόσο πριν όσο και µετά την έναρξη του κυνηγιού. Τα ποσοστά των πουλιών που τρέφονται φαίνονται να είναι αρκετά έως πολύ υψηλά. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει πως τα Τηγάνια αποτελούν βιότοπο πλούσιο σε τροφικούς πόρους ιδιαίτερης σηµασίας για τα πουλιά και ο ενδεχόµενος αποκλεισµός αυτής της περιοχής λόγω ενόχλησης, ενδεχοµένως να επιφέρει µεγάλο κόστος. Το υψηλό ποσοστό διατροφής των ειδών που βρίσκεται στα Τηγάνια µετά την έναρξη κυνηγιού, θα µπορούσε ίσως να σηµαίνει πως τα είδη αυτά δεν ενοχλούνται από το κυνήγι, κάτι που όπως φαίνεται δεν ισχύει για τα είδη Anatidae. Θα µπορούσε επίσης να σηµαίνει ότι λόγω µεγάλου αναταγωνισµού και έλλειψης διαθεσιµότητας τροφικών πόρων αλλού, τα πουλιά παίρνουν το ρίσκο της ενόχληση προκειµένου να τραφούν. Στα Παλούκια τα ποσοστά διατροφής αυξάνονται σηµαντικά για τα είδη Anatidae, Fulica atra, Tadorna tadorna και Phoenicopterus rubber. Για τα είδη Anatidae στη βιβλιογραφία βρέθηκε ότι τα ποσοστά διατροφής αυξάνονται µετά την ενόχληση από κυνήγι προκειµένου να καλύψουν το ενεργειακό κόστος που προκαλεί η ενόχληση κάτι που επιβεβαιώνεται από τα αποτελέσµατά µας. Για κάποια µεταναστευτικά είδη όπως Egretta alba, Platalea leucorodia, Recurvirostra avosetta συµπεράναµε ότι η µείωση στους πλυθησµούς τους µετά την έναρξη του κυνηγιού οφείλεται στη µετανάστευση, ωστόσο το κυνήγι φαίνεται να επίσπευσε την αναχώρισή τους,κάτι το οποίο θα µπορούσε να επιφέρει ενεργειακό κόστος αν λάβουµε υπόψην µας τα προηγούµενα υψηλά ποσοστά διατροφής 1. Για τα αρπακτικά αν και οι αριθµοί των µετρήσεων είναι µικροι µπορούµε να πούµε ότι η ηµέρα έναρξης του κυνηγιού επηρρεάζει την κατανοµή τους. Το κυνήγι έχει επίπτωση στη χωρική κατανοµή των ειδών είτε προσωρινή είτε µόνιµη και φαίνεται να επηρρεάζει τόσο θηρεύσιµα όσο και µη θηρεύσιµα είδη. Το γεγονός ότι στα Παλούκια αυξάνεται το σύνολο των πουλιών µετά το κυνήγι σηµαίνει ότι τα πουλιά που ενοχλούνται ζητούν καταφύγιο σε προστατευόµενες περιοχές. 1 Ενδεχοµένως να µην έχουν προλάβει να πάρουν όση ενέργεια χρειάζονται για τη µετανάστευση. 32

Το ερώτηµα που προκύπτει είναι πόσο µόνιµες ήταν οι µεταβολές που προκάλεσε το κυνήγι στην κατανοµή των ειδών.για το λόγο αυτό προτείνεται περεταίρω µελέτη που θα περιλαµβάνει περισσότερες µετρήσεις τόσο πριν από το κυνήγι ώστε να δωθεί µια πιο σταθερή εικόνα για την κατανοµή των ειδών πριν την έναρξη του κυνηγιού,και περισσότερες µετρήσεις στη διάρκεια του χρόνου µετά την έναρξη για την απόκτηση µιας πιο σίγουρης εικόνας της σταθεροποιηµένης κατανοµής των ειδών. 33

3. ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΧΛΗΣΗΣ ΣΤΟ ΕΙ ΟΣ Himantopus himantopus ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΠΕΡΙΟ Ο 3.1Εισαγωγη Ανάµεσα στις επιπτώσεις της ενόχλησης από ανθρώπινες δραστηριότητες που έχουν καταγραφεί, έχει προταθεί ότι η ενόχληση µπορεί να εµποδίσει την επιτυχή αναπαραγωγή (Giese 1996). Οι περισσότερες µελέτες των επιπτώσεων της ανθρώπινης ενόχλησης επικεντρώνονται στις συνέπειες που έχει η ενόχληση στην αναπαραγωγική επιτυχία των πουλιών. Πολλές µελέτες αναφέρουν τις αρνητικές επιπτώσεις, αλλά λίγες έχουν διερευνήσει λεπτοµερώς τη σχέση µεταξύ των πιέσεων που προκύπτουν από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες και την αναπαραγωγική επιτυχία. Η θνησιµότητα και οι απώλειες των αυγών ως άµεσες συνέπειες της ανθρώπινης ενόχλησης είναι ευρέως διαδεδοµένες (Madsen &Fox 1995). Ωστόσο πολλές άλλες δραστηριότητες δεν έχουν άµεσο κόστος και έτσι δεν είναι ξεκάθαρο γιατί τα ενοχλούµενα πουλιά υφίστανται µείωση της αναπαραγωγικής τους επιτυχίας. Οι περισσότερες έρευνες επιχειρούν να εξηγήσουν τη µειωµένη αναπαραγωγική επιτυχία σε σχέση µε την εγκατάλειψη της φωλιάς και τη θήρευση (Bolduc&Guillemette2003). Το ερώτηµα που προκύπτει και πρέπει να µελετηθεί είναι γιατί υφίσταται η εγκατάλειψη της φωλιάς. Κάποια είδη παρουσιάζουν µικρή ή καµία ηθολογική αντίδραση, παρόλα αυτά υφίστανται χαµηλή αναπαραγωγική επιτυχία (Carney & Sydeman, 1999). Προκειµένου να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις της ενόχλησης από ανθρώπινες δραστηριότητες πρέπει να κατανοήσουµε γιατί τα πουλιά αντιδρούν στην ενόχληση. Ο πιο προφανής λόγος για τον οποίο τα πουλιά αντιδρούν στην ανθρώπινη παρουσία είναι γιατί αντιλαµβάνονται τους ανθρώπους ως πιθανούς θηρευτές και αντιδρούν αναλόγως (Frid &Dill,2002). Ακόµα και για τα άτοµα που δεν παρουσιάζουν ηθολογικές αντιδράσεις, φυσιολογικές αντιδράσεις µπορεί να ενεργοποιούνται πριν παρατηρηθούν ηθολογικές αντιδράσεις. (Wilson & Culic, 1995). Έρευνα για τις επιπτώσεις της ενόχλησης στην αναπαραγωγική επιτυχία των ειδών Rissa tridactyla και Uria aalge έδειξε ότι ακόµα και όταν οι άνθρωποι δεν προκαλούν άµεση θνησιµότητα στα ενήλικα ή στα νεαρά πουλιά, τα πουλιά που φωλιάζουν τον αντιλαµβάνονται ως θηρευτή (Colin M. Beatle& Pat Monaghan, 2004). Τα πουλιά αντιδρούν ανάλογα µε το βαθµό της απειλής που αντιλαµβάνονται, αλλά δεν είναι ξεκάθαρος ο λόγος για τον οποίο οι αντιδράσεις των πουλιών στην ενόχληση οδηγούν σε µειωµένη αναπαραγωγική επιτυχία όταν δεν παρουσιάζεται εγκατάλειψη της φωλιά ή θήρευση. Η πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι τα πουλιά που φωλιάζουν αντιλαµβάνονται τον άνθρωπο ως εν δυνάµει θηρευτή και ενεργοποιούνται οι αντίστοιχες φυσιολογικές αντιδράσεις αντίθήρευσης (Colin M. Beatle& Pat Monaghan, 2004). Για κάποια είδη πουλιών έχουν παρατηρηθεί φυσιολογικές αντιδράσεις, απουσία ηθολογικών αντιδράσεων (Nimon, Schroter 34

&Stonehouse, 1995). Επίσης έχει αποδειχτεί ότι το στρες µειώνει την αναπαραγωγική επιτυχία σε κάποια είδη πουλιών. Ένας µηχανισµός που οδηγεί σε αυτή τη µείωση µπορεί να είναι η αύξηση των καρδιακών παλµών των ενοχλούµενων πουλιών, που οδηγεί σε αυξηµένες µεταβολικές λειτουργίες (Nimon, Schroter &Stonehouse, 1995). Αυτό σε µια τέτοια περίοδο αυξηµένων αναγκών µπορεί να προκαλέσει στα πουλιά που υφίστανται ενόχληση µείωση της φυσικής τους κατάστασης γρηγορότερα από ότι στα µη ενοχληµένα πουλιά και αυτό µε τη σειρά του µπορεί να αυξήσει την πιθανότητα εγκατάλειψης της φωλιάς µε συνέπεια την αυξηµένη θήρευση στο εκτεθειµένο περιεχόµενο της φωλιάς (Coulson &Jonson, 1993). Ένας τέτοιος µηχανισµός θα επέτρεπε στα ενοχλούµενα πουλιά να µην παρουσιάσουν ηθολογικές διαφορές παρά µόνο την τελική εγκατάλειψη και αποτυχία ως συνέπεια της ενόχλησης κατά την αναπαραγωγική περίοδο (Colin M. Beatle& Pat Monaghan, 2004). Η µελέτη των διάφορων αντιδράσεων των πουλιών κατά την αναπαραγωγική περίοδο κρίνεται απαραίτητη προκειµένου να ληφθούν µέτρα προστασίας που θα ελαχιστοποιήσουν τις συνέπειες της ενόχλησης στην αναπαραγωγική επιτυχία. Σκοπός του δεύτερου µέρους της εργασίας είναι η αναγνώριση των συνεπειών της όχλησης που πηγάζει από ανθρώπινες δραστηριότητες σε µια αποικία του είδους Himantopus himantopus κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου, και η χρήση των αποτελεσµάτων για τη σύσταση περιορισµών στις χρήσεις γης και στις ανθρώπινες δραστηριότητες που θα διασφαλίσουν τη µελλοντική εκµετάλλευση της περιοχής από πλυθησµούς του είδους. Έτσι οι στόχοι του δεύτερου µέρους της εργασίας είναι: η αναγνώριση των πηγών όχλησης (φυσικών και ανθρωπογενών) και καταγραφή της συχνότητας µε την οποία εµφανίζονται η σύγκριση των αντιδράσεων των πουλιών για διαφορετικές πηγές όχλησης για να καθοριστεί ποιες από αυτές είναι πιο «οχληρές» η µέτρηση της αναπαραγωγικής επιτυχίας και αναγνώριση άµεσων και απώτερων αιτιών καταστροφής φωλιών και το ποσοστό συµβολής τους στη µείωση της αναπαραγωγικής επιτυχίας. η αναγνώριση απώτερων αιτίων µειωµένης αναπαραγωγικής επιτυχίας. η σύγκριση φυσικών και ανθρωπογενών πηγών όχλησης ως προς τις επιπτώσεις τους. 3.2 Μεθοδολογία Η εργασία πεδίου πραγµατοποιήθηκε στο έλτα του Έβρου τη χρονική περίοδο 20/4/2003-4/6/2003. 35

3.2.1 Είδος µελέτης Η εργασία πραγµατοποιήθηκε πάνω στο είδος Himantopus himantopus (Καλαµοκανάς). Πρόκειται για παρυδάτιο είδος που εξαπλώνεται κατά µήκος των ηπειρωτικών και ωκεάνιων µέσων και χαµηλότερων γεωγραφικών πλατών της υτικής Παλαιαρκτικής, των εύκρατων, µεσογειακών, στεππικών, και ερηµικών κλιµατολογικών ζωνών. Το ενδιαίτηµά του περιορίζεται σε ρηχά, στάσιµα ύδατα, είτε φρέσκα είτε υφάλµυρα. Αποφεύγει τις περιοχές υποκείµενες στη σκόπιµη ή άνευ διακρίσεως ανθρώπινη διαταραχή. Η γέννηση αβγών λαµβάνει χώρα κατά τους µήνες Μάρτιο-Μάιο στην πλειονότητα της επικράτειάς του στην Ευρώπη, νωρίτερα στις νότιες σε σχέση µε τις βόρειες περιοχές. Φωλιάζει στο έδαφος, συνήθως σε ανοιχτό µέρος που περιβάλλεται από νερό, αλλά και µεταξύ της χαµηλής βλάστησης. Η διάρκεια επώασης είναι 22-25 ηµέρες. Είναι είδος κοινωνικό και ακολουθεί µονογαµικό σύστηµα ζευγαρώµατος. Επωάζουν και οι δύο γονείς, µε το θηλυκό να έχει τη µεγαλύτερη συνεισφορά στην επώαση. Αναπαράγεται σε αποικίες σε οµάδες 10-40 ζευγαριών. Οι πλυθησµοί του στην Ελλάδα µειώνονται. Έχει χαρακτηριστεί Τρωτό στο «Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούµενων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας» και προστατεύεται από την ελληνική και ευρωπαϊκή νοµοθεσία. 36

Χάρτης 3 37

3.2.2. Περιοχή µελέτης Για την πραγµατοποίηση της έρευνας πεδίου επιλέχτηκε µια αποικία Καλαµοκανάδων στην περιοχή Ανθεια στο νότιοδυτικό τµήµα του έλτα του Έβρου (Βλέπε χάρτης 3). Έπειτα από επιτόπια έρευνα-παρατήρηση διαπιστώθηκε ότι στο έλτα οι καλαµοκανάδες φωλιάζουν σε δύο περιοχές η µία βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της λιµνοθάλασσας ράνας και η άλλη στην περιοχή Άνθεια όπου βρίσκονται δύο αποικίες. Η συγκεκριµένη αποικία παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή δεχόταν έντονη ενόχληση από ζώα συγκεκριµένα αγελάδες και επιπλέον σύµφωνα µε παρατηρήσεις των τελευταίων ετών είναι η πρώτη φορά ύστερα από δύο χρόνια που το είδος φωλιάζει στη συγκεκριµένη περιοχή. Η αποικία βρίσκεται σε ένα αλίπεδο που κυριαρχείται από Salicornia και Arthrocnemum. Στην περιοχή αναπτύσσεται µονοετής βλάστηση και αρµυρίκια.. Η περιοχή διαχωρίστηκε από τη θάλασσα περίπου πριν 15 χρόνια. ύο µικροί εποχιακοί χείµαρροι εφοδιάζουν την περιοχή µε νερό για περίπου έξι µήνες το χρόνο. Η στάθµη του νερού ποικίλει από 15 έως 100 cm πριν αρχίσει να µειώνεται από την εξάτµιση. Γύρω στα τέλη Μαίου µε την αυξανόµενη θερµοκρασία το νερό αρχίζει να εξατµίζεται και η περιοχή σταδιακά αποξηραινέται επιτρέποντας την ανάπτυξη αλοφυτικών ειδών. 3.2.3 Μεθοδολογία πεδίου Τα πρώτα άτοµα εµφανίστηκαν στην περιοχή γύρω στις 27/4. Tα πρώτα άτοµα που επώαζαν παρατηρήθηκαν τις πρώτες ηµέρες του Μαΐου και η πρώτη φωλιά µε τρία αυγά εντοπίστηκε στις 8/5. Έπειτα από παρατήρηση µε τηλεσκόπιο από υψηλότερο ανάχωµα εκτιµήθηκε ο συνολικός αριθµός των ζευγαριών της αποικίας γύρω στα 35 ζευγάρια τα οποία κατανέµονταν σε όλη την έκταση της περιοχής. Για τις παρατηρήσεις και τη µέτρηση της αναπαραγωγικής επιτυχίας επιλέχτηκαν 20 φωλιές οι οποίες παρακολουθήθηκαν από τις 8/5 έως τις4/6. Για την παρακολούθηση χρησιµοποιήθηκαν κιάλια και τηλεσκόπιο. Επιλέχτηκαν οι συγκεκριµένες 20 φωλιές επειδή ήταν δυνατό να παρακολουθηθούν από απόσταση µε τηλεσκόπιο ή µε κιάλια χωρίς να επηρεάζεται η συµπεριφορά των ατόµων και επειδή κάποιες από αυτές ήταν αρκετά κοντά στο δρόµο ώστε να µπορεί να παρατηρηθεί η επίδραση ανθρωπογενούς όχλησης (όπως διέλευση οχηµάτων και πεζών). Κάθε φωλιά µαρκαρίστηκε σηµαδεύτηκε µε ξύλινο ραβδάκι ύψους 50cm το οποίο στυλώθηκε στο έδαφος 2 µέτρα νότια κάθε φωλιάς. Σε κάθε ραβδάκι βρισκόταν κολληµένη άσπρη ταινία η οποία ανέγραφε τον αριθµό της φωλιάς έτσι ώστε να µπορεί να διακριθεί και παρακολουθηθεί από απόσταση. Οι φωλιές µαρκαρίστηκαν σταδιακά στο χρόνο. Κάποιες φωλιές µαρκαρίστηκαν από µακριά χωρίς επιτόπια επίσκεψη. Στις περισσότερες από αυτές κατά το µαρκάρισµα καταγράφηκε ο αριθµός των αυγών έτσι ώστε σε κάποιες από αυτές µπορούµε να ξέρουµε την ακριβή ηµεροµηνία έναρξης της γέννας. Η θέση και διάταξη των φωλιών χαρτογραφήθηκε πρόχειρα σε ένα σκίτσο (βλέπε σκίτσο1). 38

Σκίτσο 1. 39

Νέες φωλιές χαρτογραφήθηκαν και µαρκαρήστηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου παρατήρησης και ενδεχοµένως κάποιο ποσοστό από αυτές αφορά αντικατάσταση κατεστραµµένων φωλιών (από τα ίδια άτοµα), οι υπόλοιπες πιθανότατα αφορούν καθυστερηµένες αφίξεις. Οι περίοδοι απόθεσης αυγών και ηµεροµηνίες µαρκαρίσµατος κάθε φωλιάς παρουσιάζονται στον πίνακα17. Πίνακας 17. Πίνακας µαρκαρίσµατος φωλιών Φωλιές ηµ/νια σύνολο µαρκαρίσµατος αυγών περιοχή Φ0 8-Μαϊ 4 Α Φ1 9-Μαϊ 4 Α Φ2 9-Μαϊ 4 Α Φ3 9-Μαϊ 4 Α Φ4 9-Μαϊ 4 Β Φ5 9-Μαϊ 4 Β Φ6 9-Μαϊ 4 Β Φ7 9-Μαϊ 4 Β Φ8 9-Μαϊ 4 Β Φ9 9-Μαϊ 4 Β Φ10 9-Μαϊ 4 Β Φ11 12-Μαϊ 4 Β Φ12 12-Μαϊ 4 Β Φ13 14-Μαϊ 4 Β Φ14 17-Μαϊ 4 Β Φ15 11-Μαϊ 4 Β Φ16 17-Μαϊ 3 Α Φ17 16-Μαϊ 4 Α Φ18 15-Μαϊ 4 Β Φ19 15-Μαϊ 4 Β Όπως φαίνεται στο σκίτσο 1 υπάρχουν δύο πυρήνες συσσώρευσης φωλιών (περιοχές Α και Β)οι οποίοι διαφοροποιούνται τόσο ως προς την απόστασή τους από το δρόµο όσο και ως προς τη µορφολογία της περιοχής (κάλυψη, ύψους στάθµης νερού). Συγκεκριµένα στην περιοχή Α οι φωλιές Φ1, Φ3, Φ2, Φ16 και Φ17 βρίσκονται κάτω από µικρά αρµυρίκια ύψους 1,5 µέτρων. Οι φωλιές Φ3, Φ2, Φ16 και Φ17 βρίσκονται σε απόσταση 40 µέτρων από το δρόµο ενώ οι Φ1και Φ0 σε αποστάσεις 25 και20µέτρων αντίστοιχα. Οι υπόλοιπες φωλιές 40

βρίσκονται στην περιοχή Β και η απόστασή τους από το δρόµο είναι περίπου 300 µέτρα. Και οι δύο περιοχές καλύπτονται από νερό του οποίου η στάθµη είναι περίπου15cm, ωστόσο το νερό στην περιοχή Β στο πέρασµα του χρόνου εξατµίστηκε. 3.2.4 Αναπαραγωγική επιτυχία Για τον προσδιορισµό της αναπαραγωγικής επιτυχίας κάθε µαρκαρισµένης φωλιάς εξεταζόταν καθηµερινά µέχρι την καταστροφή ή την εκκόλαψη της. Αφού για κάθε φωλιά είχε καταγραφεί ο τελικός-συνολικός αριθµός αυγών γινόταν καθηµερινός έλεγχος κάθε φωλιάς προκειµένου να εξακριβωθεί η επιβίωσή της. Ο έλεγχος γινόταν δύο φορές την ηµέρα, το πρωί και πριν νυχτώσει για τον ακριβέστερο προσδιορισµό του χρόνου αλλά και της αιτίας καταστροφής, γνωρίζοντας ότι η θήρευση από άγρια θηλαστικά πραγµατοποιείται τη νύχτα. Ο έλεγχος πραγµατοποιούταν από µακριά µε κιάλια ή τηλεσκόπιο. Η παρουσία του πουλιού σε στάση επώασης στη φωλιά σήµαινε θετικά στον έλεγχο επιβίωσης, η απουσία του συνοδευόταν από επιτόπια εξακρίβωση της κατάστασης της φωλιάς. Σε περίπτωση διαπίστωσης θήρευσης η φωλιά εξεταζόταν προσεκτικά για υπολείµµατα, χνάρια και σηµάδια που θα οδηγήσουν στην αναγνώριση του θηρευτή. Εάν υπήρχαν χνάρια στη λάσπη γινόταν παρατήρηση ακριβώς γύρω ή και µέσα στη φωλιά, κάποια από αυτά αναγνωρίστηκαν επιτόπου και κάποια άλλα φωτογραφήθηκαν για να αναγνωριστούν αργότερα. Υπολείµµατα αυγών κάποιες φορές υποδήλωναν το θηρευτή. Κάποιες φορές πραγµατοποιήθηκε απευθείας παρατήρηση θήρευσης ή καταστροφής φωλιάς κατά τη διάρκεια παρακολούθησης. 3.2.5 Καταγραφή πηγών όχλησης και αντιδράσεων. Για την καταγραφή των διαφόρων πηγών όχλησης και αντίδρασης των ατόµων σε κάθε όχληση πραγµατοποιήθηκαν τυχαίες ωριαίες παρατηρήσεις σε όλες τις φωλιές. Οι ώρες και οι παρατηρήσεις στις αντίστοιχες φωλιές επιλέχτηκαν τυχαία γιατί δεν ήταν δυνατή η ταυτόχρονη παρατήρηση των φωλιών λόγω του πλήθους τους αλλά και της διάταξής τους στο χώρο. Σε κάποιες περιπτώσεις ήταν δυνατή η ταυτόχρονη παρατήρηση περισσοτέρων από µίας φωλιάς. Κατά τη διάρκεια της παρατήρησης καταγράφηκε περιγραφικά και χρονικά η δραστηριότητα του πουλιού που βρίσκεται στη φωλιά, οι διάφορες οχλήσεις που δέχτηκε, φυσικές και ανθρωπογενείς, και οι αντιδράσεις του σε αυτές. Καταγράφηκε κάθε φορά ο χρόνος απουσίας από τη φωλιά και η αιτία απουσίας πχ. απουσία για διατροφή ή απουσία ως αντίδραση σε κάποια όχληση, έτσι ώστε να προκύπτουν πληροφορίες για το πόση ώρα το πουλί είναι ενοχληµένο αποµακρύνεται για κάθε τύπο όχλησης που προκαλεί αποµάκρυνση και πόση ώρα αποµακρύνεται για άλλους λόγους. Πραγµατοποιήθηκαν 17 ώρες τέτοιων τυχαίων παρατηρήσεων. Η µαζική θήρευση και καταστροφή των φωλιών στην πορεία της έρευνας δεν έδωσε τη δυνατότητα περισσότερων παρατηρήσεων. Για την ποσοτικοποίηση της επίδρασης όχλησης µέσω των αντιδράσεων των πουλιών,και του χρόνου-ενέργειας που ξοδεύεται από τα πουλιά, καθώς και για τη µέτρηση της 41