KIMIA XII SMA 271 LAMPIRAN Lampiran 1: Massa Atom Relatif Unsur Lambang Z A r A r, dibulatkan Aktinium Ac 89 227,0278 227 Aluminium Al 13 26,9815 27 Amerisium Am 95 (243) 243 Antimon Ab 51 121,75 122 Argon Ar 18 39,948 40 Arsen As 33 74,9216 75 Astat At 85 (210) 210 Barium Ba 56 137,33 137 Belerang S 16 32,06 32 Berilium Be 4 9,0122 9 Berkelium Bk 97 (247) 247 Besi Fe 26 55,847 56 Bismut Bi 83 208,9804 209 Boron B 5 10,81 11 Brom Br 35 79,904 80 Disprosium Dy 66 162,50 162,5 Einsteinium Es 99 (252) 252 Erbium Er 68 167,26 167 Eropium Eu 63 151,96 152 Emas Au 70 196,9665 197 Fermium Fm 100 (257) 257 Fluor F 9 18,8984 19 Fosfor P 15 30,9738 31 Frabsuyn Fr 87 (223) 223 Gadolinium Gd 64 157,25 157 Galium Ga 31 69,72 70 Germanium Ge 32 72,59 72,5
272 KIMIA XII SMA Unsur Lambang Z A r A r, dibulatkan Hafnium Hf 72 178,49 178,5 Helium He 2 4,0026 4 Hidrogen H 1 1,0079 1 Holmium Ho 67 164,9304 165 Indium In 49 114,82 115 Yod I 53 126,9045 127 Iridium Ir 77 192,22 192 Iterbium Yb 70 173,04 173 Itrium Y 39 88,9059 89 Kadmium Cd 48 112,41 112,5 Kaliformium Cf 98 (251) 251 Kalium K 19 39,0983 39 Kalsium Ca 20 40,08 40 Karbon C 6 12,001 12 Klor Cl 17 35,453 35,5 Kobal Co 27 58,9332 59 Kripton Kr 36 83,80 84 Krom Cr 24 51,996 52 Ksenon Xe 54 131,29 131 Kurium Cm 96 (247) 247 Lantanum La 57 138,9055 139 Lawresium Lr 103 (260) 260 Litium Li 3 6,941 7 Lutesium Lu 71 174,967 175 Magnesium Mg 12 24,305 25 Mangan Mn 25 54,938 55 Mendelevium Md 101 (258) 258 Molibdenum Mo 42 95,94 96
KIMIA XII SMA 273 Unsur Lambang Z A r A r, dibulatkan Natrium Na 11 22,9898 23 Neodinium Nd 60 144,24 144 Neon Ne 10 20,179 20 Neptunium Np 93 237,0482 237 Nikel Ni 28 58,69 59 Niobium Nb 41 92,9064 93 Nitrogen N 7 14,0067 14 Nobelium No 102 (259) 259 Oksigen O 8 15,9994 16 Osmium Os 76 190,2 190 Paladium Pd 46 106,42 106 Perak Ag 47 107,868 108 Platina Pt 78 195,09 195 Plutonium Pu 94 (244) 244 Polonium Po 84 (209) 209 Praseodinium Pr 59 140,9077 141 Prometium Pm 61 (145) 145 Protaktinium Pa 91 231,0359 231 Radium Ra 88 225,0254 226 Radon Rn 86 (222) 222 Raksa Hg 80 200,59 201 Renium Re 75 186,207 186 Rodium Rh 45 102,9055 103 Rubidium Rb 37 85,4678 85,5 Rutenium Ru 44 101,107 101 Samarium Sm 62 150,36 150 Selenium Se 34 78,96 79 Seng Zn 30 65,38 65 Serium Ce 58 140,12 140 Sesium Cs 55 132,9054 133
274 KIMIA XII SMA Unsur Lambang Z A r A r, dibulatkan Silikon Si 14 28,0855 28 Skandium Sc 21 49,9559 45 Stronsium Sr 38 87,62 88 Talium Ti 81 204,388 204 Tantalum Ta 73 180,9497 181 Teksenium Tc 43 (98) 98 Telurium Te 52 127,60 128 Tembaga Cu 29 63,546 63,5 Terbium Tb 65 258,9254 259 Timah Sn 50 118,69 119 Timbal Pb 82 207,2 207 Titanium Ti 22 47,88 48 Torium Th 90 232,081 232 Tulium Tm 69 168,9342 169 Tungsten W 74 183,85 184 Unnilenium Une 109 (266) 266 Unnilheksium Unh 106 (263) 263 Unniloktium Uno 108 (265) 265 Unnipentium Unp 105 (262) 262 Unnilquadium Unq 104 (261) 261 Unnilseptium Uns 107 (262) 262 Uranium U 92 238,0289 238 Vanadium V 23 50,9415 51 Zirkonium Zr 40 91,22 91
Lampiran 2: Tabel Konfigurasi Elektron Atom Unsur Utama KIMIA XII SMA 275 Z Lambang Konfigurasi Elektron K L M N O P Q 1 H 1 2 He 2 3 Li 2 1 4 Be 2 2 5 B 2 3 6 C 2 4 7 N 2 5 8 O 2 6 9 F 2 7 10 Ne 2 8 11 Na 2 8 1 12 Mg 2 8 2 13 Al 2 8 3 14 Si 2 8 4 15 P 2 8 5 16 S 2 8 6 17 Cl 2 8 7 18 Ar 2 8 8 19 K 2 8 8 1 20 Ca 2 8 8 2 31 Ga 2 8 18 3 32 Ge 2 8 18 4 33 As 2 8 18 5 34 Se 2 8 18 6 35 Br 2 8 18 7 36 Kr 2 8 18 8
276 KIMIA XII SMA Z Lambang Konfigurasi Elektron K L M N O P O 37 Rb 2 8 18 8 1 38 Sr 2 8 18 8 2 49 In 2 8 18 18 3 50 Sn 2 8 18 18 4 51 Sb 2 8 18 18 5 52 Te 2 8 18 18 6 53 I 2 8 18 18 7 54 Xe 2 8 18 18 8 55 Cs 2 8 18 18 8 1 56 Ba 2 8 19 18 8 2 81 TI 2 8 18 32 18 3 82 Pb 2 8 18 32 18 4 83 Bi 2 8 18 32 18 5 84 Po 2 8 18 32 18 6 85 At 2 8 18 32 18 7 86 Rn 2 8 18 32 18 8 87 Fr 2 8 18 32 18 8 1 88 Ra 2 8 18 32 18 8 2
KIMIA XII SMA 277 Lampiran 3: Lambang Beberapa Unsur dan Satuan A. Lambang beberapa besaran Besaran Massa Massa Atom Relatif Massa Molekul Relatif Massa Molar Banyaknya zat Volum Volum Molar Lambang m A r M r M n V V m Konsentrasi c atau [ ] B. Satuan yang umum digunakan dalam kimia Besaran Nama satuan Lambang satuan Massa gram g Volum desimeter kubik dm 3 liter L Banyaknya zat mol mol Konsentrasi mol/l Massa Molar g/mol Volum Molar L/mol Panjang meter m C. Beberapa faktor pengubahan 1g = 1000 mg (milligram) 1L = 1 dm 3 1L = 1000 ml (mililiter) = 1000 cm 3 1 mol = 1000 mmol (milimol) 1 m = 10-2 cm (sentimeter) = 109 nm (nanometer) = 10 12 pm (picometer) D. Beberapa tetapan Tetapan Avogrado L = 6,022 x 10 23 /mol Muatan Elektron e = 1,6021 x 10-19 C Tetapan Gas R = 0,08205 L atm/mol K
278 KIMIA XII SMA Lampiran 4: Tetapan Kesetimbangan Ionisasi Asam (Ka) Senyawa Reaksi Ionisasi Ka pada 25 o C Asam asetat CH 3 COOH CH3COO - + H + 1,8 x 10-5 Asam arsenat H 3 AsO 4 AsO 4 - + H + 6,0 x 10-3 AsO 4 - HAsO4 2- + H + 1,0 x 10-7 HAsO 4 2- AsO 4 3- + H + 3,0 x 10-12 Asam arsenit H 3 AsO 3 AsO 3 - + H + 5,8 x 10-10 Asam benzoat C 6 H 5 COOH C6H 5 COO - + H + 6,3 x 10-5 Asam bazat H 3 BO 3 BO 3 - + H + 7,3 x 10-10 Asam karbonat CO 3 HCO 3 - + H + 4,3 x 10-7 HCO 3 - CO 3 2- + H + 7 x 10-11 Asam formiat HCOOH HCOO - + H + 1,8 x 10-4 Asam fosfat H 3 PO 4 PO - 4 + H + 7,5 x 10-3 PO 4 - HPO 4 2- + H + 6,3 x 10-8 HPO 4 2- PO 4 3- + H + 3,6 x 10-13 As fosfit H 3 PO 3 PO 3 - + H + 1,6 x 10-2 PO 3 - HPO 3 2- + H + 7 x 10-7 Asam oksalat C 2 O 4 HC 2 O 4 - + H + 6,5 x 10-2 Asam sianat HCNO CNO - + H + 3,2 x 10-4 Asam sianida HCN CN - + H + 6,2 x 10-10 Asam sulfida S HS - + H + 9,0 x 10-9 Asam sulfat SO 4 HSO 4 - + H + 10-3 HSO 4 - SO 4 2- + H + 1,1 x 10-2 Asam sulfit H 3 SO 3 SO 3 - + H + 1,7 x 10-2 Asam nitrat HNO 3 NO - 3 + H + 40 Asam nitrit HNO 2 NO - 2 + H + 7,1 x 10-4 Asam fluorida HF F - + H + 6,8 x 10-4 Asam klorida HCl Cl - + H + 1,0 x 10 6 Asam bromida HBr Br - + H + 1,0 x 10 9 Asam Iodida HI I - + H + 3,0 x 10 9 Tetapan Keseimbangan Ionisasi Basa (Kb) Senyawa Reaksi Ionisasi Ka pada 25 o C Butilamina C 4 H 9 N C 4 H 9 NH 3 + + OH- 5,9 x 10-4 Difenilamina (C 6 H 5 ) 2 N (C 6 H 5 ) 2 NH + 3 + OH - 6,3 x 10-14 Metalamina CH 3 N CH 3 NH + 3 + OH - 4,4 x 10-4 Hidrazin N 2 H 4 N 2 H5+ + OH - 1,7 x 10-6 Amonia NH 3 NH + 4 + OH - 1,8 x 10-5 Urea NCON NCONH + 3 + OH - 1,5 x 10-14
KIMIA XII SMA 279 Lampiran 5: Potensial Reduksi Standar Pada 25 o C Setengah reaksi reduksi E o /V Setengah reaksi reduksi E o /V Argentum (perak) Cerium (Serium) Agl (s) + e Ag (s) + I - 0,1518 Ce(OH) 3(s) + 3e Ce (s) + 3OH - -2,87 AgBr (s) + e Ag (s) + Br - +0,0713 Ce 3+ + 3e Ce (s) -2,483 AgCl (s) + e Ag (s) + Cl - +0,2222 Ce 4+ + e Ce 3+ +1,61 Ag 2 O (s) O Ag (s) + OH - +0,345 Chlorine (klorin) Ag + + e Ag (s) +0,7991 ClO - 3 ClO - 2 + 2OH - +0,33 Ag 2+ + e Ag + +1,980 ClO - 4 ClO - 3 + 2OH - +0,36 Aluminium ClO - Cl - + 2OH - +0,89 Al(OH) 3(s) + 3e Al (s) + 3OH - -2,30 ClO - 4 + 2H + ClO - 3 +1,19 [AlF 6 ] 3+ + 3e Al (s) + 6F - -2,069 ClO - 3 + 3H + HClO 2(aq) +1,21 Al 3+ + 3e Al (s) -1,662 Cl 2(g) 2Cl - +1,359 Arsenic (Arsen) 2HCl) (aq) + 2H + Cl 2(g) +1,21 As (s) + 3H + + 3e AsH 3(g) -0,607 HClO (aq) + 2H + Aurum (emas) HClO (aq) +1,645 [Au 3+ + 3e Au (s) + 3Cl - +1,00 Chromium (kromium) Au 3+ + 3e Au (s) +1,498 Cr(OH) 3(s) + 3e Cr (s) + 3OH - -1,34 Au + + e Au (s) +1,691 Cr 2+ Cr (s) -0,913 Boron Cr 3+ + 3e Cr (s) -0,744 H 3 BO 3(s) + 3H + 3e B (s) -0,869 Cr 3+ + e Cr 2+ -0,408 Barium CrO 2-4 + 4 + 3e Ba 2+ Ba (s) -2,906 Cr(OH) 3(s) +5OH - -0,13 Berilium Cr 2 O 2-7 + 14H + + 6e 2Cr 3+ + 7 +1,33 BeO (s) Be (s) + 2OH - +0,61 Cobalt (kobal) Be 2+ Be (s) Co(OH) 2(s) Co (s) + 2OH - -0,73 Bromin Co 2+ Co (s) -0,277 BrO - + 6e Br - + 2OH - +0,61 Co 3+ + e Co 2+ +1,808 BrO - Br - + 2OH - +0,761 Copper (tembaga) Br 2(l) 2Br - +1,0652 Cu 2 O (s) Br 2(aq) 2Br - +1,087 2Cu (s) + 2OH - -0,358 2BrO - 3 + 12H + + 10e Br 2(l) + 6 +1,52 2Cu(OH) 2(s) Calsium (kalsium) 2Cu 2 O (s) + 2OH - -0,080 Ca(OH) 2(s) Ca (s) + OH - -3,02 Cu 2+ + e Cu + +0,153 Ca 2+ Ca (s) -2,866 Cu 2+ Cu (s) +0,337 Cadmium (kadmium) Cu 2+ + Br - + e Cu (s) +0,521 Cd(OH) 2(s) Cd (s) + 2OH - -0,809 Cu 2+ + Br - + e CuBr (s) +0,640 Cd 2+ Cd (s) -0,4029 Cu 2+ + I - + e CuI (s) +0,86 Cesium (sesium) Li + + e Li (s) -3,045 Cs + +e Cs (s) -2,923 Magnesium
280 KIMIA XII SMA Setengah reaksi reduksi E o /V Setengah reaksi reduksi E o /V Iron (besi) Mg(OH) 2(s) Mg (s) + 2OH - -2,690 Fe(OH) 2(s) Fe (s) + 2OH - -0,877 Mg(OH) 2(s) Mg (s) + 2OH - -2,690 Fe(OH) 3(s) + efe(oh) 2(s) + OH - -0,56 Mangan Fe 2+ Fe (s) -0,4402 Mn(OH) 2(s) Mn (s) + 2OH - -1,55 Fe 3+ + 3eFe (s) -0,036 MnO 2(s) Mn (s) -1,185 [Fe(CN) 3-6] + e[fe(cn 6) ] 4- +0,36 MnO 2(s) Fe 3+ + efe 2+ +0,771 MnO 2(s) + 2OH - -0,05 Galium MnO - 4 + 2 MnO 2-4 +0,564 Ga 3+ + 3e Ga (s) -0,529 MnO - 4 Hidrogen MnO 2(s) + 4OH - +0,588 (g) 2H - -2,25 MnO - 4 + 8H + + 5e 2H + (g) 0,00 Mn 2 +1,23 Hafnium MnO - 4 8H + + 5e Hf 4+ + 4e Hf (s) -1,700 Mn 2+ + 4 +1,51 Merkuri (raksa) Malibdenum HgO (s) Hg (l) + 2OH - +0,098 MoO 2-4 + 4 + 6e Hg 2 Br 2(s) 2Hg (l) + 2Br - +0,1397 Mn 2+ + 4 +1,51 [Hg 2 Br 4 ] 2- Hg (l) + 4Br - +0,223 Natrium Hg 2 Cl 2(s) +2e 2Hg (l) + 2Cl - +0,2676 Na + Na (S) -2,714 H g SO 4(s) 2Hg (L) + SO 2-4 +0,6151 Nikel Hg 2+ 2 2Hg (l) +0,788 Ni(OH) 2(s) Ni (s) + 2OH - -0,72 Hg 2+ 2 Hg 2 2+ +0,920 Ni 2+ Ni (s) Iodin (iodin) NiO 2(s) IO - 3 + 6e I - + 6OH - +0,26 Ni(OH) 2(s) + 2OH - +0,490 IO - I - + 2OH - +0,485 Nitrogen I 2(s) 2r +0,5355 NO - 3 2IO - 3 + 12H + + 10e I 2(s) + 6 +1,195 NO - 2 + 2OH - +0,01 Indion 2NO - 3 + 4H + In(OH) 3(s) + 3e In (s) + 3OH - -1,00 N 2 O 4(g) +0,803 In 3+ + 3e In (s) -0,343 NO - 3 + 3H + Kalium HNO 2(aq) +0,94 K + + e K (s) -2,925 NO - 3 + 4H + + 3e Lantanum NO (g) +0,96 La 3+ + 3e La (s) -2,522 2HNO 2(aq) + 4H + + 4e Litium N 2 O (g) +1,29 Oksigen Skandium (scandium) -2,077 2 (g) + OH - -0,8281 Sc 3+ + 3e Sc (s) -2,077 O 2(g) + 4e 4OH - +0,401 Silikon (silicon) O 2(g) O 2e O 2(aq) +0,6826 SiO 2-3 + 4e Si (s) + 6OH - -1,697 O 2(g) + 4H + + 4e 2 +1,229 [SiF 6 ] 2- + 4e Si (s) +6F - -1,24 O 3(g) O 2(g) + 2OH - +1,24 SiO 2(s) + 4H + + 4e Si (s) -0,857
KIMIA XII SMA 281 Setengah reaksi reduksi E o /V Setengah reaksi reduksi E o /V O 2(aq) + 2H + 2 +1,176 Si (s) + 4H + + 4e SiH4 4(g) +1,02 O 3(g) + 2H + O 2(g) +2,07 Stronsium (stronsium) Paladium Sr 2+ Sr (s) -2,888 Pd 2+ Pd (s) +0,987 Sr(OH) 2(s) SO 2-3 + 2OH - -2,88 Fosfor (phosphorus) Belerang (sulfur) PO - 2 + e P (s) + 2OH - -2,05 SO 2-4 SO 2-3 + 2OH - -0,93 PO 3-4 +2e S (s) S 2- -0,447 HPO 2-3 + 3OH - -1,12 S (s) + 2H + S (aq) +0,142 P (s) SO 2-4 + 4H + PH 3(g) + 3OH - -0,89 SO 3(aq) + 4 +0,172 P (s) + 3H + + 3e PH 3(g) -0,063 SO 2-4 + 8H + + 6e S (s) + 4 +0,3572 Platina (platinum) SO 2(aq) + 4H + + 4e [PtCl 6 ] 2- [PtCl 4 ] 2- + 2Cl - +0,68 S (s) +0,450 [PtCl 4 ] 2- Pt (s) + 4Cl - +0,73 S 2 O 2-8 2SO 2-4 +2,01 Pt 2+ Pt (s) +1,2 Telurium Polonium Te (s) Te 2- -1,143 Po 2+ Po (s) +0,65 Te (s) +2H + Te (aq) -0,739 Radium Te) 2-3 + 4e Te (s) + 6OH - -0,57 Ra 2+ Ra (s) -2,916 Talium (thalium) Rubidium TI(OH) + e TI (s) + OH - -0,343 Rb + + e Rb (s) -2,925 TI + + eω TI (s) - 0,3363 Rodium TI(OH) 3(s) + e TI(OH) (s) + 2OH - -0,05 Rh 3+ + 3e Rh (s) +0,80 Titanium Selenium -0,92 Ti 2+ Ti (s) -1,628 Se (s) Se 2- -0,399 [TiF 6 ] 2- + 4e Ti (s) + 6F -1,191 Se (s) + 2H + Se (aq) -0,399 Ti 3+ + 3e Ti (s) -0,369 SeO 2-4 SeO 2-3 + 2OH - +0,05 Uranium SeO 2-4 + 4H + U(OH) 4(s) + e U(OH) 3(s) + OH - -2,20 SeO 3(aq) +1,15 U(OH) 3(s) + 3e U (s) + 3OH - U 4+ + 3e -0,0607 U 3+ Vanadium Seng (zinc) V 3+ + 3e V (s) -1,798 Zn(OH) 2(s) Zn (s) + 2OH - -1,245 V 4 + + 4e V (s) -1,50 Zn(OH) 2(s) Zn (s) + 2OH - -0,7628 C 2+ V (s) -1,175 Zirkonium (zirconium) V 3+ + e V 2+ -0,256 Zr 4+ + 4e Zr (s) -1,529 VO 2+ + 2H + + e V 3+ K (l) +0,359