Δευτερεύουσες Ονοματικές Προτάσεις Δραστηριότητες στην τάξη Επιμέλεια: Σοφία Χαντζή
ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Ε ι δ ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς Εισάγονται με Εξαρτώνται από Χρησιμεύουν ως ότι πως που ρήματα που σημαίνουν : λέωδείχνω-δηλώνω-γνωρίζω-αγνοώυποθέτω-αντιλαμβάνομαι-νομίζω περιφράσεις : έχω τη γνώμη-είμαι βέβαιος ρήματα απρόσωπα : λέγεταιαποδεικνύεται εκφράσεις απρόσωπες : είναι γνωστό-είναι αλήθεια-υπάρχει αμφιβολία ονόματα σημασίας ανάλογης των παραπάνω : φήμη-είδηση δεικτικές-αόριστες αντωνυμίες(ουδέτερο) : αυτόεκείνο-ένα Αντικείμενο π.χ. Μας υποσχέθηκε ότι θα μας βοηθήσει. Έχει τη γνώμη ότι αδικήθηκε. Υποκείμενο π.χ. Φαίνεται πως είχε επιτυχία Είναι κρίμα που έφυγες νωρίς Επεξήγηση π.χ. Ένα να ξέρεις, πως θα είμαι δίπλα σου Του φέρανε το μήνυμα, πως θα συναντηθούν τελικά Θα της ανακοινώσει ότι ο Οδυσσέας θα επιστρέψει στην πατρίδα! Θα της ανακοινώσω την επιστροφή του στην πατρίδα - 1 - Σοφία Χαντζή
Β ο υ λ η τ ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς Εισάγονται με. Εξαρτώνται από. Χρησιμεύουν ως. να ρήματα που σημαίνουν : πρέπειθέλω-ζητώ-οφείλω-μπορώ-αρχίζωαισθάνομαι περιφράσεις: έχω διάθεση-έχω ανάγκη-είμαι έτοιμος ρήματα απρόσωπα : χρειάζεταιεπιτρέπεται-μπορεί-γίνεται εκφράσεις απρόσωπες : είναι ανάγκη-είναι δυνατό-είναι καλύτερο ονόματα σημασίας ανάλογης των παραπάνω : καθήκονδυνατότητα-θέληση-διάθεσηαξίωση αντωνυμίες (ουδέτερο) : αυτόένα Αντικείμενο π.χ. Οφείλεις να του δώσεις ικανοποίηση Έχω ανάγκη να μιλήσω σε κάποιον Υποκείμενο π.χ. Πάντα αξίζει να πολεμά κανείς για τη λευτεριά Είναι περιττό να το πω Επεξήγηση π.χ. Ο πόθος μου να την ξαναδώ με έφερε εδώ Αυτό μόνο δεν ξέρω, να λέω ψέματα Είναι διασκεδαστικό να βάφεις! Έχει πλάκα το βάψιμο! - 2 - Σοφία Χαντζή
Ε ν δ ο ι α σ τ ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς Εισάγονται με Εξαρτώνται από Χρησιμεύουν ως μήπως μη(ν) να μη ρήματα που σημαίνουν : φοβάμαι-ανησυχώ-φυλάγομαιυποπτεύομαι ρήματα απρόσωπα εκφράσεις απρόσωπες : υπάρχει φόβος-υπάρχει ανησυχία-υπάρχει υποψία ονόματα σημασίας ανάλογης των παραπάνω : φόβος-αγωνίαυποψία αντωνυμίες : αυτό-ένα Αντικείμενο π.χ. Ανησυχώ μήπως δεν πάρεις το γράμμα μου Υποκείμενο π.χ. Με ανησυχεί πολύ μήπως αργήσει το αεροπλάνο Υπάρχει φόβος μη χάθηκε στο σκοτάδι Επεξήγηση π.χ. Είχε την αγωνία, μήπως τον διώξουν απ τη δουλειά Τούτο μόνο τον φοβίζει, μην τον πιάσουν αιχμάλωτο Ανησυχώ μην υπερβάλλεις στην κίνηση Δε φοβάμαι την υπερβολή! - 3 - Σοφία Χαντζή
Π λ ά γ ι ε ς ε ρ ω τ η μ α τ ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς Εισάγονται με Εξαρτώνται από Χρησιμεύουν ως Αντικείμενο ΟΛΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ αν μη μήπως μην τυχόν ρήματα που σημαίνουν: ερωτώ-απορώ-λέω-εξηγώγράφω-δείχνω-θυμάμαισκέφτομαι-λογαριάζω-βλέπωκαταλαβαίνω-βρίσκω-γνωρίζωμαθαίνω-αγνοώ π.χ. Αμφιβάλλω αν θα έρθει ΜΕΡΙΚΗΣΑΓΝΟΙΑΣ ερωτηματικές αντωνυμίες- ερωτηματικά επιρρήματα- σύνδεσμοι εκφράσεις απρόσωπες: είναι ζήτημα-είναι βέβαιο-είναι παράξενο ονόματα σημασίας ανάλογης των παραπάνω: απορία-ερώτηση-σκέψη αντωνυμίες : αυτό εκείνοένα Υποκείμενο π.χ. Είναι παράξενο πώς έγινε το κακό Επεξήγηση π.χ. Στην ερώτησή μου, τι θα γίνει, δε μου απάντησε Δεν καταλαβαίνω αυτό, ποια είναι η διαφορά τους Είναι ζήτημα αν θα ισορροπήσει ποτέ Η ισορροπία του απαιτεί μόνο αυτό, άσκηση! Αυτό μου δείχνει τώρα, πώς να ασκούμαι. - 4 - Σοφία Χαντζή
Α ν α φ ο ρ ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς Εισάγονται με Εξαρτώνται από Χρησιμεύουν ως Υποκείμενο π.χ. Όποιος πεινάει καρβέλια ονειρεύεται ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ αναφορικές αντωνυμίες ρήματα Αντικείμενο π.χ. Πούλησε ό,τι είχε και δεν είχε Κατηγορούμενο π.χ. Αυτός γίνεται ό,τι θέλεις στη στιγμή Γενική προσδιοριστική π.χ. Η εργασία όσων απουσιάζουν θα παραδοθεί αύριο Εισάγονται με Προσδιορίζουν Χρησιμεύουν ως ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ ο οποίος-η οποία-το οποίο που Όποιος βιάζεται σκοντάφτει ουσιαστικά αντωνυμίες Μισώ τους τύπους που χαλαρώνουν! Επιθετικός προσδιορισμός π.χ. Αγαπώ αυτούς που λένε την αλήθεια Η αδερφή μου, που είναι ψηλή, παίζει μπάσκετ Μισώ τους χαλαρούς τύπους! Ο βιαστικός σκοντάφτει. Μισώ όποιους χαλαρώνουν! Μισώ τους χαλαρούς! Ο άνθρωπος που βιάζεται σκοντάφτει Ο βιαστικός άνθρωπος σκοντάφτει - 5 - Σοφία Χαντζή
Γιατί λέγονται ονοματικές; Ας υπογραμμίσουμε κι ας χαρακτηρίσουμε ως προς το είδος τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις στο παρακάτω κείμενο. Τι συντακτικό ρόλο παίζει η καθεμιά; - 6 - Σοφία Χαντζή
Ας αντικαταστήσουμε τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις του παρακάτω κειμένου με ονοματικές φράσεις, κάνοντας τις απαραίτητες αλλαγές. Ας σχολιάσουμε τη νέα εκδοχή του κειμένου σε σχέση με το πρωτότυπο. «Καλλιεργούν την κοινωνική παρανόηση όσοι κατηγορούν τους νέους για γλώσσα κακής ποιότητας. Ενοχλούνται από τη γλώσσα των νέων, αλλά δεν καταλαβαίνουν ότι ενοχλούνται από τα έντονα νοήματα αμφισβήτησης και αυθάδειας που παράγει αυτή η γλώσσα. Από την άλλη μεριά το αίτημα της διόρθωσης που κρύβεται πίσω από τις καταγγελίες της γλώσσας των νέων ( ως γλώσσας φτωχής και κακής ποιότητας ) είναι αίτημα κοινωνικό και όχι γλωσσικό. Αν οι νέοι δέχονταν, για παράδειγμα, αυτήν την κριτική ως σωστή και άλλαζαν τον τρόπο που μιλάνε, θα έπαυε η γλώσσα τους να παράγει μηνύματα αμφισβήτησης και επιθετικότητας. Αν μιλούσαν μια προσαρμοσμένη και κανονιστική σχολική γλώσσα, δε θα μπορούσαν να παράγουν όλα αυτά τα έμμεσα μηνύματα κοινωνικής οργής και ανταρσίας. Αν κάτι τέτοιο, δηλαδή, μπορούσε να συμβεί (που δεν μπορεί), θα φτώχαινε πριν απ όλα η γλώσσα των νέων. Και ύστερα θα έχανε την κοινωνικότητα να εκφράζει έμμεσα την άρνηση προσαρμογής και τη μεταξύ τους αλληλεγγύη και συνοχή.» Άννα Φραγκουδάκη(κοινωνιολόγος) Ας αντικαταστήσουμε τις υπογραμμισμένες ονοματικές φράσεις με δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις, κάνοντας τις απαραίτητες αλλαγές στο παρακάτω κείμενο «Είναι αδιανόητο να δεχθούμε ως Έλληνες την μεταμφίεση της γραφής μας με την κατάργηση πολλών γραμμάτων της, που δεν πέρασαν στο λατινικό αλφάβητο, και με την αντικατάστασή τους από άλλα υποτίθεται ηχητικώς παραπλήσια γράμματά του. Όταν άλλοι λαοί, όπως π.χ. Γάλλοι και Ισπανοί μάχονται ως σήμερα να διατηρήσουν μέχρι τη τελευταία τους λεπτομέρεια τον τρόπο γραφής των κειμένων τους με το δικό τους αλφάβητο, εδώ, με την δικαιολογία της δήθεν διευκόλυνσής μας στην παγκόσμια επικοινωνία, επιχειρείται η αντικατάσταση του ελληνικού αλφαβήτου των 2.500 και πλέον χρόνων με το λατινικό. Ως λαός, που μέσα από το ίδιο αλφάβητο της γλώσσας του μετέδωσε τον πολιτισμό σε όλο των κόσμο, εμείς οι Έλληνες δεν είναι δυνατόν παρά να αρνούμεθα να εγκαταλείψουμε την ιστορική μας γραφή. Όχι μόνο γιατί αχρηστεύεται ένα από τα θεμελιακά στοιχεία του πολιτισμού μας, αποκόβοντάς μας από τις μέχρι σήμερα εκδηλώσεις του, αλλά και γιατί έτσι αγνοείται η σχέση αλφαβήτου και γλώσσας. Μιας γλώσσας, που ο τρόπος της γραπτής της απόδοσης έμεινε αναλλοίωτος επί ολόκληρες χιλιετίες ως σήμερα.» Ανακοίνωση της Ακαδημίας Αθηνών για τον κίνδυνο που διατρέχει το ελληνικό αλφάβητο από τη χρήση των Greeklish στους υπολογιστές(απόσπασμα) - 7 - Σοφία Χαντζή
Ας συμπληρώσουμε κατάλληλα τους διαλόγους στο παρακάτω κείμενο, αξιοποιώντας τις λέξεις απ τον πίνακα πού - που - πώς - πως - ότι - ό,τι Αυτό... συμβαίνει είναι απαράδεκτο! Δεν καταλαβαίνω μπορούν να γράφουν θέλουν! την εξοργίζει πιο πολύ είναι η παραπληροφόρηση! Το θέμα είναι διακινούν ψέματα, επίτηδες!... Την εξοργίζει κι αυτό, γίνεται εσκεμμένα. και το χειρότερο είναι γίνονται πιστευτά!! Ψάχνω να αποδείξω δεν είμαι ελέφαντας! Αλλά αυτό.. την εξοργίζει περισσότερο είναι. - 8 - Σοφία Χαντζή
Μ εξοργίζει ερμηνεύεις μ εξοργίζει! Τώρα.εγώ γιατί δεν κατάλαβα φτάσαμε ως εδώ; Του το έχω ξαναπεί, δεν ξέρει να σταματήσει. Ας μεταφέρουμε ως ανταποκριτές της TV το παρακάτω απόσπασμα. Ας παρατηρήσουμε τις αλλαγές και ας σχολιάσουμε το αποτέλεσμα της ανταπόκρισής μας. «Έχω πάρει πολύ χρόνο και ξέρω πως η συζήτηση είναι αυτή που θα αγγίξει τις συνειδήσεις. Ελπίζω η συζήτηση να προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές. * Τα μάρμαρα πάρθηκαν κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται; * Ακόμα, αν είναι σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν; * Τι βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Elgin, άλλος Άγγλος ή Γάλλος θα τα είχε πάρει; * Πειράζει που το 95% του ελληνικού λαού μπορεί ποτέ να μη δει τα λαμπρότερα έργα της ελληνικής δημιουργίας; * Είναι δυνατόν μια ελεύθερη Ελλάδα να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των μαρμάρων;» Μελίνα Μερκούρη, Ο λόγος του 1986 στην Oxford Union για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα(απόσπασμα) Ας υπογραμμίσουμε τις ερωτήσεις που υπάρχουν στο παραπάνω απόσπασμα και ας τις χαρακτηρίσουμε ως προς την είδος της απάντησης που επιδέχονται (μερικής ή ολικής άγνοιας) και ως προς τη σκοπιμότητα του ομιλητή (γνήσιες/ρητορικές/προσταγής) - 9 - Σοφία Χαντζή
Ας συμπληρώσουμε τα πλαίσια διαλόγου, αξιοποιώντας τις δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις - 10 - Σοφία Χαντζή
Ας συμπληρώσουμε το παρακάτω κείμενο χρησιμοποιώντας την αντωνυμία ο οποίος-η οποία το οποίο στον κατάλληλο τύπο. Οι μετανάστες, πολλοί αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη, είναι αυτοί εργάζονται πιο σκληρά απ όλους και η επιβίωση, πολύ συχνά, εξαρτάται απ την κοινωνική μας ευαισθησία. Αυτό ήταν το συμπέρασμα κατέληξε η συζήτηση, προβλήθηκε χθες και ήταν επίκαιρη κι ενδιαφέρουσα. Οι μαρτυρίες ακούστηκαν συγκίνησαν αυτούς την παρακολούθησαν. Ας σχολιάσουμε το αποτέλεσμα στο παραπάνω κείμενο και ας αντικαταστήσουμε την αντωνυμία με το που, όπου είναι δυνατό και σκόπιμο. Ας συμπληρώσουμε το σκίτσο, αξιοποιώντας μια τουλάχιστον ονοματική πρόταση - 11 - Σοφία Χαντζή
Οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις δε χωρίζονται με κόμμα εκτός αν έχουν θέση επεξήγησης π.χ. Ένα έχω να σας πω, να βάζετε κόμμα πριν την επεξήγηση! από τις αναφορικές επιθετικές που αναφέρουν μια προ- μη σθετη, μη αναγκαία πληροφορία π.χ. Εγώ, που είμαι τώρα μπροστα σας, σας μιλώ για το κόμμα στις ονοματικές προτάσεις. - 12 - Σοφία Χαντζή
ΤΟ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ Διαβάζοντας την είδηση, αναρωτιέται κανείς αν γίνονται θαύματα. Στο Νέο Δελχί, κάτω από μια γέφυρα του Μετρό, συντελείται καθημερινά ένα μικρό θαύμα. Γύρω στα 70 παιδιά από τις γειτονικές παραγκουπόλεις παρακολουθούν μαθήματα στο υπαίθριο σχολείο, δημιούργημα του 40χρονου Rajesh Kumar Sharma. Μπροστά στην εικόνα των εξαθλιωμένων περιπλανώμενων «παιδιών της γέφυρας», σκέφτηκε να κάνει κάτι γι αυτά τα παιδιά, που δεν πήγαιναν σχολείο, γιατί οι οικογένειές τους δεν το άντεχαν οικονομικά. Ο Sharma έβαψε δύο τοίχους μαύρους, να τους χρησιμοποιήσει σαν πίνακα της τάξης και ίδρυσε το δωρεάν σχολείο της γέφυρας. Στην αρχή φοβόταν μήπως δεν πειστούν οι εργάτες και οι αγρότες της περιοχής για την αξία του εγχειρήματος. Ενθαρρυντικό ήταν που οι φόβοι του δεν επαληθεύθηκαν. Στο υπαίθριο σχολείο τα μαθήματα αρχίζουν από τα βασικά. Οι μαθητές του προετοιμάζονται για την ένταξή τους σε κανονικό σχολείο. Ο στόχος επιτεύχθηκε για πάνω από τους μισούς. Αν ρωτήσεις τους μαθητές γιατί έρχονται εκεί, θα σου μιλήσουν για την ανάγκη της μόρφωσης σε σχέση με την αντιμετώπιση της φτώχειας, λόγια του δασκάλου τους. Διαβάζοντας την είδηση, αναρωτιέται κανείς μήπως ο ηρωισμός στην εποχή μας μετριέται με τη δράση ανθρώπων σαν το Sharma. Από τον ημερήσιο τύπο - 13 - Σοφία Χαντζή
Αφού υπογραμμίσουμε τις δευτερεύουσες προτάσεις του παραπάνω κειμένου και τις καταγράψουμε στην Α στήλη, ας τις αντιστοιχίσουμε κατάλληλα με τα στοιχεία της Β στήλης Α Β 1. Πλάγια ερωτηματική ολικής άγνοιας 2. Πλάγια ερωτηματική μερικής άγνοιας 3. Αναφορική επιθετική 4. Ειδική 5. Βουλητική 6. Ενδοιαστική Τι είδους είναι αυτές που περισσεύουν; Μοιάζουν τόσο με τις άλλες - 14 - Σοφία Χαντζή