Ερυθραία Κενταύριο (Erythraea centarium) Ονομασία Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Centaurium minus Moench ή (Ερυθραία το κενταύριον Χειρωνία το κενταύριον). Ανήκει στην οικογένεια των Γεντιανοειδών και στο γένος Ερυθραία. Φύεται σε Ευρώπη, δυτική Ασία, βόρεια Αφρική και νότιο Αμερική. Το φυτό Η ερυθραία που φύεται στην Ευρώπη είναι ένα ετήσιο ή διετές φυτό που συναντούμε σε σε υγρά λιβάδια, ξέφωτα δασών και αμμώδη χώματα. Το ύψος του κυμαίνεται από 10 έως 50 εκατοστά. Ο μίσχος είναι τετράγωνος ή εξάγωνος, κοίλος όταν το φυτό μεγαλώσει και διακλαδίζεται κοντά στην κορυφή όπου πλαισιώνεται από μια τούφα μικρών, φύλλων. Τα φύλλα είναι ωοειδή και φύονται σε ροζέτα. Στους μίσχους τα φύλλα είναι αντίθετα, χωρίς κοτσάνι και ωοειδή - στενόμακρα. Τα πολυάριθμα ρόδινα ή κόκκινα λουλούδια προκύπτουν σε έναν τελικό κορυφαίο ρόδακα. Τα άνθη συσσωρεύονται πολλά μαζί σε συμπαγείς ταξιανθίες. Τα άνθη του αποτελούνται από 5 ρόδινα πέταλα στην κορυφή ενός
μακριού μίσχου, και περιβάλλονται από κάλυκες που διαιρούνται στη μέση του μήκους των σε 5 μακριά στενά τμήματα και φέρει 5 στήμονες με τους ευδιάκριτους ανθήρες. Ευνοείται στις υγρές, σκιερές τοποθεσίες, τα κράσπεδα και τα λιβάδια. Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες θερμόχορτο, θερμοβότανο, φαρμακόχορτο, κινινόχορτο, άγρια κίνα, αλόη, φαρμακοποκλιά, βοτάνι, Αι- Γιάννης, ριγόχορτο, θερμασοβότανο, θερμοχόρτι, φλουσκούνι, άσπρο φαρμακούλι, αλπή και χόρτο του Χείρωνος. Στην Κρήτη φύεται στα Χανιά και στην πεδιάδα της Μεσσαράς. Στην μυθολογία Το όνομα του γένους Κενταύριο προέρχεται απο το ελληνικό κένταυρος αναφορά στον Kένταυρο Χείρωνα που κατά την μυθολογία δίδαξε στους ανθρώπους τη θεραπευτική δύναμη των βοτάνων. Οι μύθοι θέλουν τον Χείρωνα να είναι το παιδί του Τιτάνα Κρόνου και της Ωκεανίδας Φιλύρας η τελευταία ήταν θεότητα των αρωμάτων, της θεραπείας, της γραφής και της ομορφιάς. Όταν η Τιτανίδα Ρέα, η νόμιμη σύζυγος του Κρόνου, πιάνει επ αυτοφώρω το παράνομο ζευγάρι, ο Κρόνος μεταμορφώνεται σε άλογο, ενώ η Φιλύρα καταφεύγει στο Πήλιο και γεννά τον Χείρωνα που είναι μισός άνθρωπος και μισός άλογο - φαίνεται λόγω της «αγχώδους» μεταμόρφωσης του πατέρα του. Η ίδια η Φιλύρα θα μεταμορφωθεί λίγο αργότερα στο ομώνυμο δέντρο, τη φιλύρα το γένος Tilia -, ίσως από ντροπή, μην αντέχοντας να αντικρίζει το τερατόμορφο παιδί της. Ο Χείρωνας ήταν αθάνατος και είχε κληρονομήσει από τη μητέρα του μια εξωραϊσμένη και ευγενική φύση, σε αντιδιαστολή με τους περισσότερους άλλους κενταύρους (διαφορετικής γενεαλογίας) που χαρακτηρίζονται από τα βίαια πάθη τους και τα αχαλιναγώγητα ζωώδη ένστικτά τους. Χρησιμοποιεί τα βότανα που φυτρώνουν στις πλαγιές του Πηλίου και παρασκευάζει φάρμακα με τα οποία θεραπεύει τα άρρωστα ζώα. Εξαιτίας των γνώσεων και του πράου χαρακτήρα του, άνθρωποι και Θεοί του εμπιστεύονται τη διαπαιδαγώγηση των διάσημων παιδιών τους. Έτσι, ήρωες όπως ο Αχιλλέας και ο Ιάσωνας εκπαιδεύονται πλάι στον σοφό Κένταυρο και μαθαίνουν κυνήγι, μουσική και τη στρατιωτική τέχνη, ενώ ο ίδιος ο γιος του Απόλλωνα Ασκληπιός μυείται στην ιατρική τέχνη με τον Χείρωνα. Πλούσια σε συμβολισμούς, η επίγεια μυθική ζωή του Χείρωνα τελειώνει όταν εκείνος θα παραχωρήσει την αθανασία του στον Προμηθέα. Προηγουμένως, ο
Ηρακλής στη διένεξη με τους κενταύρους της Φολόης τον είχε κατά λάθος πληγώσει με δηλητηριασμένο βέλος, ποτισμένο στο αίμα της Λερναίας Ύδρας. Ο Χείρωνας, αν και τόσο ικανός θεραπευτής, δεν θα καταφέρει να θεραπεύσει τον εαυτό του και θα προτιμήσει να χαρίσει την αθανασία παρά να υποφέρει την αιώνια πληγή του. Στη συνέχεια μεταφέρεται τιμητικά στο στερέωμα σχηματίζοντας τον αστερισμό του Κενταύρου. Ιστορικά στοιχεία: Η ερυθραία ήταν βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Διοσκουρίδης έδωσε το όνομα Κενταύριο στο φυτό γιατί σύμφωνα με τη μυθολογία ο Κένταυρος Χείρωνας θεράπευε τις πληγές με μία ποικιλία του φυτού για τον λόγο αυτό ονομάζεται και «χόρτο του Χείρωνα». Ο Αβικένας (11ο αιώνα) αναφέρεται στις θεραπευτικές ιδιότητες του βοτάνου. Ήταν δημοφιλές βότανο στη λαϊκή ιατρική. Χρησιμοποιήθηκε για την ελονοσία ως υποκατάστατο του κινίνου. Για εκατοντάδες χρόνια είχε μεγάλη υπόληψη στην Ευρώπη όπου χρησιμοποιήθηκε ως πανάκεια για όλα εκτός της διάρροιας. Οι Biett και Rocques την συνιστούσαν με ενθουσιασμό εναντίον των πυρετών, διαλειπόντων, περιοδικών, ελειογενών, τριταίων, τετατραίων. Την χορηγούσαν με μπύρα στους αναρρωνύοντες από πυρετικά νοσήματα, στους χλωρωτικούς, στους πάσχοντες από ατονία και ανευρυσμό του στομάχου, από λευκόρροια, υδρωπικία και για γενική τόνωση του οργανισμού. Θεράπευαν τους πάσχοντες από ασκαρίδες με κλύσματα με το αφέψημα του φυτού. Ο Wedelius το χρησιμοποιούσε εξωτερικώς σε καταπλάσματα κατά της αλωπεκίας, καθώς και για τη θεραπεία των συριγγωδών, των ατονικών, των χοιράδων και των σκορβουτικών ελκών. Χρησίμευε επίσης το αφέψημα της ερυθραίας για τη βαφή των μαλλιών. Με προσθήκη στυπτηρίας έδινε κίτρινο-πράσινο ή κίτρινο-λεμονί χρώμα και με την προσθήκη θειϊκού σιδήρου καφέ-πρασινωπό. Άνθιση συλλογή χρησιμοποιούμενα μέρη Το φυτό ανθίζει από Ιούνιο έως Αύγουστο. Συλλέγεται κατά την εποχή της άνθισης, κατά προτίμηση τον Ιούλιο (όταν η ανθοφορία είναι πλήρης) και πρέπει να αποξηραίνεται αμέσως και να διπλώνεται μέσα σε χαρτιά, για να διαφυλάσσεται το χρώμα και οι ιδιότητες του βοτάνου. Χρησιμοποιούμενα μέρη Τα ανθίζοντα και εναέρια μέρη του φυτού: Τα φύλλα, τα στελέχη και τα άνθη (herba centaurii ), τα οποία πρέπει να μαζεύονται τον Ιούλιο, κατά την πλήρη ανθοφορία του φυτού, να ξεραίνονται αμέσως και να διπλώνονται μέσα σε χαρτιά, για να διατηρούνται το χρώμα και οι ιδιότητες τους.
Συλλογή: Κατά τη διάρκεια της περιόδου άνθισης, από τον Ιούνιο μέχρι τον Αύγουστο. Ιδιότητες Η ερυθραία έχει πικρή γεύση. Η πικρή της αξία είναι 1 προς 2000 ή 1 προς 3000. Αυτό σημαίνει ότι σε ανάλογη διάλυση ακόμη διατηρεί την πικράδα της. Οι ανθισμένες κορυφές του φυτού έχουν χρώμα κόκκινο και πικρή γεύση. Το φυτό περιέχει αρκετά πικρά γλυκοσίδια (γεντιοπικρίνη, κενταπικρίνη, σουηταμαρίνη, γεντιοφλαβοσίδη, ερυθροκενταυρίνη), ενώσεις του νικοτινικού οξέως, ίχνη αιθέριου ελαίου, αλκαλοειδή (γεντιανίνη, γεντιανιδίνη και γεντιοφλαβίνη), φαινολικά οξέα, τριτερπένια (β-σιτοστερόλη, καμπεστερόλη, μπρασικετερόλη, στιγμαστερόλη, α και β αμιρίνη, ερυθροδιόλη), κηροειδή ύλη από την οποία εξάγεται ρητινώδης ουσία (κενταυρορητίνη), παράγωγα ξανθονίνης, σάκχαρο. Θεραπευτικές ιδιότητες Θεραπευτικές ιδιότητες έχουν τα αέρια μέρη του φυτού (φύλλα, στελέχη και άνθη). Η ερυθραία έχει τις ιδιότητες της γεντιανής και μπορεί να την αντικαταστήσει αξιόπιστα. Είναι βότανο πικρό, ηπατικό, ορεκτικό, χολαγωγό, εφιδρωτικό, χωνευτικό, εμετικό, αντιπυρετικό, αντισκορβουτικό, ελμινθοκτόνο και τονωτικό. Η πικρή δράση του υποκινεί τις χωνευτικές εκκρίσεις. Η έκκριση του γαστρικού υγρού αυξάνεται μόλις ενεργεί το βότανο στις βλεννώδεις μεμβράνες του στόματος. Υποκινεί επίσης το συμπαθητικό σύστημα και την κυκλοφορία και έχει μια τονωτική επίδραση στην κυκλοφορία του αίματος. Χρησιμοποιείται ως χωνευτικό και για τόνωση του γαστρικού. Κύρια χρησιμοποιείται σε ανορεξία όταν συνδέεται με αδυναμία συκωτιού και είναι χρήσιμο βότανο για τη δυσπεψία ανεξάρτητα της αιτίας. Δραστηριοποιεί τους σιελογόνους αδένες, το στομάχι, τους εντερικούς αδένες ανακουφίζοντας με τον τρόπο αυτό τη δυσκοιλιότητα και τα αέρια βελτιώνοντας την πέψη. Αυτή είναι ίσως η αιτία των ευεργετικών αποτελεσμάτων που έχει γενικότερα στον οργανισμό. Είναι χρήσιμο σε κολίτιδα, κατασταλμένη εμμηνόρροια και αναιμία. Αν λαμβάνεται για μεγάλη χρονική περίοδο συντελεί στην απώλεια βάρους. Ισχυρό αφέψημα δρα ως εμετικό. Ισχυρό έγχυμα ως εφιδρωτικό. Ελαφρύ έγχυμα ως τονωτικό. Η λοσιόν που παρασκευάζεται από το βότανο που φύεται στην Ευρώπη, αφαιρεί από το δέρμα ατέλειες όπως φακίδες και στίγματα.
Είναι χρήσιμο σε ανθρώπους που κάνουν καθιστική ζωή και δεν γυμνάζονται. Στην αρχαιότητα έχει χρησιμοποιηθεί ως ανθελμινθική, καθώς και κατά του άτονου αρθριτισμού και των πόνων της κοιλιάς, των αρθριτικών, των ρευματισμών και της ποδάγρας. Χρησιμοποιήθηκε κατά της ελονοσίας πριν την επικράτηση του κινίνου, γι αυτό και σε μερικά μέρη της Ελλάδας το ονομάζουν ριγόχορτο-ρίγος. Στην Ευρώπη, η Ερυθραία χρησιμοποιείται στην αναιμία και σε ασθένειες του ήπατος και των χοληδόχων κύστεων. Είναι ήπιο καθαρτικό και όταν λαμβάνεται μετά από τα γεύματα, είναι μια άριστη θεραπεία για την καούρα. Όπως πολλά από τα πικρά τονωτικά, είναι αποτελεσματικό στη μείωση του πυρετού. Η έρευνα έχει δείξει ότι αυτή η δράση οφείλεται εν μέρει στα όξινα φαινολικά συστατικά του. Ο Γερμανός βοτανολόγος S. Kneipp συνιστούσε την ερυθραία για τη μελαγχολία ενώ στην Αίγυπτο χρησιμοποιείται εναντίον της υπέρτασης και της πέτρας των νεφρών. Εξωτερικά χρησιμοποιείται σαν επουλωτικό τραυμάτων και πληγών, σε καταπλάσματα, πλύσεις, κλύσματα κλ.π. Χρησιμοποιείται ως αφέψημα και συνδυάζεται καλά με την αλθαία και το χαμομήλι. Παρενέργειες από τη χρήση του βοτάνου: Πρέπει να αποφεύγονται οι μεγάλες δόσεις, γιατί προκαλούν στομαχόπονους, εμετούς και διάρροια. Να αποφεύγεται η χρήση στα παιδιά ενώ οι έγκυες μπορούν να χρησιμοποιούν το βότανο στη δοσολογία της ομοιοπαθητικής. Παρασκευή και δοσολογία: Έγχυμα Το έγχυμα παρασκευάζεται με 1 κουταλιά σε ένα φλιτζάνι νερό για 5-10 λεπτά. Πίνουμε ένα φλυτζάνι μισή ώρα πριν τα γεύματα. Βάμμα Σε βάμμα πίνουμε 1-2 ml τρεις φορές την ημέρα. Σε δυσπεψία συνδυάζεται καλά με σπειραία, ρίζα αλθαίας και χαμομήλι. Για νευρική ανορεξία συνδυάζεται με ρίζα άρκτιου και χαμομήλι.