Nέες τεχνικές ακτινοθεραπείας όγκου στον εγκέφαλο

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΤΟΥ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΕΥΧΟΣ 20 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016 ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΝΕΑ Πανευρωπαϊκό συνέδριο φαρµακευτικής ογκολογίας Nέες τακτικές στη θεραπεία του καρκίνου Σελ. 3 YΠΗΡΕΣΙΕΣ Ελάχιστη αναμονή για τους ασθενείς του Κέντρου Nέες τεχνικές ακτινοθεραπείας όγκου στον εγκέφαλο Η θεραπευτική αντιµετώπιση των εγκεφαλικών όγκων, τόσο του κεντρικού όσο και του περιφερικού νευρικού συστήµατος είναι εξατοµικευµένη, δηλαδή διαφορετική για κάθε ασθενή, ανάλογα µε το είδος του όγκου αλλά και την ανατοµική του θέση. Η ακτινοβολία σε εγκεφαλικούς όγκους τόσο καλοήθεις όσο και κακοήθεις αλλά και σε εγκεφαλικές µεταστάσεις, ειδικά σε περιπτώσεις µε µικρό αριθµό µεταστάσεων, είναι πρωτίστης σημασίας, επειδή οι όγκοι είναι σε τέτοια ανατοµική θέση όπου τις περισσότερες φορές το χειρουργείο δεν είναι πάντα εφικτό. Με την εξέλιξη της ακτινοθεραπευτικής ογκολογίας και τη χρησιµοποίηση των γραµµικών επιταχυντών νέας γενεάς µε ενσωµατωµένο αξονικό, τους οποίους διαθέτει το Ογκολογικό Κέντρο από το 2009, είναι εφικτό να διεξάγονται νέες τεχνικές ακτινοβολίας µε στόχο την ακτινοβόληση του στόχου-όγκου και ταυτόχρονα τη χορήγηση µειωµένης δόσης στα υγιή όργανα. Αυτό είναι σηµαντικό για τον εγκέφαλο γιατί αν ακτινοβοληθούν µε ψηλή δόση τα γύρω υγιή όργανα από τον όγκο-στόχο, τότε υπάρχει ψηλό ποσοστό πρόκλησης µόνιµης βλάβης. Σελ. 4-5 Eπέκταση του συστήµατος προτεραιότητας (queuing system) Σελ. 2 ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Βοηθοί θαλάμου, το δεξί χέρι των νοσηλευτών Συνεισφέρουν στην παροχή φροντίδας υψηλού επιπέδου Σελ. 6 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ EUROPA UOMO ΚΥΠΡΟΥ έκα χρόνια στη µάχη κατά του καρκίνου του προστάτη Σελ. 7 ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ Σελ. 8 Mερόνυχτα προετοιμασίας για τρία λεπτά ακτινοθεραπείας Αυστηρή διαδικασία και ποιοτικοί έλεγχοι για βέλτιστο αποτέλεσμα Bank of Cyprus Oncology Centre www.bococ.org.cy

ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Eπέκταση του συστήματος προτεραιότητας (queuing system) Επίσκεψη και ευχές από την Πρώτη Κυρία Το Κέντρο μας επισκέφθηκε την Τετάρτη 21 Δεκεμβρίου η Πρώτη Κυρία Άντρη Αναστασιάδη, με την ευκαιρία των Χριστουγέννων και του νέου χρόνου. Την υποδέχθηκε η Πρόεδρος του ΔΣ Ανδρούλα Βασιλείου και ο Γενικός Διευθυντής κ. Πάνος Εργατούδης. Η κα Αναστασιάδη, την οποία συνόδευε ο Πανοσιολογιότατος Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Μουσουρούλης, εκ μέρους του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β και η Γενική Διευθύντρια του Υπουργείου Υγείας Δρ. Χριστίνα Γιαννάκη, επισκέφθηκε τους θαλάμους του Ογκολογικού και συνομίλησε με τους ασθενείς. Η κα Αναστασιάδη έκοψε τη βασιλόπιττα και ευχήθηκε σε όλους Καλά Χριστούγεννα και Καλό Νέο έτος, ευχόμενη ταυτόχρονα καλή ανάρρωση στους ασθενείς, διαβεβαιώνοντας την ίδια ώρα ότι τόσο η ίδια προσωπικά όσο και ο σύζυγος της βρίσκονται στο πλευρό τους στις δύσκολες ώρες που περνούν εκείνοι και οι οικογένειες τους. Σημείωσε επίσης ότι προτεραιότητα της Κυβέρνησης αποτελεί η συνεχώς βελτιούμενη ποιότητα στην παροχή υπηρεσιών υγείας. Τα ηλεκτρονικά συστήματα καθορισμού προτεραιότητας (queuing systems) έχουν καθιερωθεί πλέον σε μεγάλα ιατρικά κέντρα ως μέσο για την ομαλή εξυπηρέτηση των ασθενών σε σημεία όπου παρατηρούνται συνθήκες αναμονής λόγω αθρόας προσέλευσης ασθενών και κοινού. Σκοπός των συστημάτων αυτών, πέραν από την καλύτερη εξυπηρέτηση των ασθενών, είναι η εύρυθμη λειτουργία των τμημάτων, καθώς και η προστασία των προσωπικών δεδομένων των ασθενών. Το Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου έχει εγκαταστήσει από το 2006 συστήματα καθορισμού προτεραιότητας στο τμήμα εξωτερικών ασθενών (12 Ιατρεία) στο τμήμα ακτινοθεραπείας (3 Γραμμικοί Επιταχυντές) και από τον Οκτώβριο του 2016 στο τμήμα ημερήσιας νοσηλείας (δωμάτια χημειοθεραπείας, εγχύσεων και 4 ιατρεία). Πρόσφατα το σύστημα επεκτάθηκε και στην ημερήσια νοσηλεία όπου μέχρι πρότινος η κλήση των ασθενών γινόταν δια βοής. Για το συγκεκριμένο έργο εργάστηκαν φοιτητές του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κύπρου με το Τμήμα Πληροφορικής του Κέντρου. Ο ασθενής προσέρχεται στην υποδοχή του κάθε τμήματος και δηλώνει την παρουσία του. Ακολούθως, το προσωπικό υποδοχής, αφού ελέγξει την κάρτα εγγραφής του ασθενή και επιβεβαιώσει το ραντεβού του, ενημερώνει το σύστημα και προτρέπει τον ασθενή να περιμένει στο χώρο αναμονής μέχρι να εμφανιστεί ο αριθμός εγγραφής του (BOC) στις οθόνες που βρίσκονται εγκατεστημένες στους χώρους αναμονής. Αφού ο ασθενής ολοκληρώσει τη θεραπεία/επίσκεψή του, το προσωπικό (ιατρικό/ νοσηλευτικό) θα καλέσει τον επόμενο ασθενή μέσω του συστήματος προτεραιότητας. Η σειρά εξυπηρέτησης ορίζεται πάντα σε συνάρτηση με την ώρα του ραντεβού που έχει ο κάθε ασθενής και όχι με την ώρα προσέλευσής του. Τέλος, το σύστημα παρέχει τη δυνατότητα εμφάνισης κινούμενων μηνυμάτων για την ενημέρωση ασθενών και κοινού. Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου Διευθυντής Λειτουργικών Υπηρεσιών constantinos.constantinou@bococ.org.cy Ενημερωτικό Δελτίο Ογκολογικού Κέντρου Τράπεζας Κύπρου ISSN 1986-4728 (print) ISSN 1986-4736 (online) Λεωφόρος Ακροπόλεως 32, 2006 Στρόβολος, Λευκωσία Tηλ.: 22847302, Φαξ: 22511870, email: oncology@bococ.org.cy Οι τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες είναι προσφορά της Συντακτική Επιτροπή Δρ. Βασίλης Βασιλείου, Δρ. Πέτρος Πολυβίου, Δρ. Γιόλα Μάρκου, Ανδριάνα Περατικού, Πέτρος Μιχαηλούδης, Διαμάντω Παναγιωτίδου, Δημήτρης Νικολάου Επιμέλεια-παραγωγή: Άλφα Δημιουργική, info@alfa.com.cy Εκτύπωση: Τυπογραφεία Κ. Γιαλλούρης & Υιοί Λτδ. 2

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΝΕΑ Πανευρωπαϊκό συνέδριο φαρμακευτικής ογκολογίας Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία το 3ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Φαρμακευτικής Ογκολογίας (ECOP3), το μεγαλύτερο συνέδριο φαρμακευτικής ογκολογίας στην Ευρώπη. Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στις 19-21 Μαΐου 2016 στο Ντουπρόβνικ στην Κροατία. Διοργανωτής του συνεδρίου ήταν το ESOP - European Society of Oncology Pharmacy (2500 χιλιάδες μέλη), οργανισμός που έχει σαν στόχο τη φαρμακευτική υποστήριξη των καρκινοπαθών ασθενών, με βάση υψηλά διεθνή πρότυπα. Μία μέρα πριν την έναρξη του συνεδρίου, έγινε η ετήσια συνάντηση των χωρών μελών (delegate meeting), όπου έπειτα από συζήτηση λήφθηκαν αποφάσεις για το μέλλον του ESOP, και στην οποία συμμετείχα ως αντιπρόεδρος του ESOP και επικεφαλής για θέματα διαχείρισης πόνου και ανακουφιστικής φροντίδας στην Ευρώπη. Στο συνέδριο συμμετείχαν περισσότεροι από 500 σύνεδροι, όχι μόνο από την Ευρώπη αλλά και από χώρες της Ασίας, Αφρικής και Αμερικής. Οι τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της έρευνας και της κλινικής πρακτικής παρουσιάστηκαν μέσω επιστημονικών διαλέξεων, συμποσίων, στρογγυλών τραπεζιών και ανάρτησης Σταυρούλα Θεοφάνους-Κιτηρή Προϊστάμενη Φαρμακευτικού Τμήματος stavroula.kitiri@bococ.org.cy εργασιών. Μερικά από τα θέματα ήταν η διαχείριση κινδύνων/ιατρικά λάθη, φαρμακοοικονομικές μελέτες, παρουσίαση EPIC project για την από του στόματος χορήγηση χημειοθεραπείας, αποτελέσματα του MASHA project (πρόγραμμα παρακολούθησης περιβαλλοντολογικής έκθεσης στα κυτταροστατικά φάρμακα) και διαδικασίες ασφαλούς χειρισμού τους, ψευδεπίγραφα φάρμακα, χρήση φαρμάκων εκτός ενδείξεων στην ογκολογία, φαρμακευτικές παρεμβάσεις κλινικού φαρμακοποιού, διαχείριση φαρμάκων ασθενών/επαναξιολόγηση πληροφοριών (reconciliation) κ.α. Έγινε πρακτική εξάσκηση παρακολουθώντας τη χρήση του spill kit και του clean working kit. Επιπρόσθετα, έγιναν παρουσιάσεις από ιατρούς αναφορικά με τις απαιτήσεις και την υψηλού βαθμού εμπιστοσύνη που έχουν οι ασθενείς στους φαρμακοποιούς. Θέματα αποτελούσαν η θεραπεία καρκίνου προστάτη, μαστού, καρδιαγγειακή τοξικότητα από χημειοθεραπεία και πολυθεματική αντιμετώπιση περιπτώσεων ασθενών (multiprofessional). Συμμετείχα επίσης μέσω παρουσιάσεων σε συζήτηση (debate) με θέμα την κεντρική ανασύσταση κυτταροστατικών φαρμάκων «This House believes in Centralized Compounding versus One-Stop-Shop for Patients which requires justin-time Compounding on Site», μαζί με εκπροσώπους από Αγγλία, Αυστραλία και Χιλή. Το συνέδριο προσέφερε, όχι μόνο στην ανταλλαγή επιστημονικών γνώσεων, αλλά έφερε κοντά επαγγελματίες διαφορετικής εθνικότητας και κουλτούρας, οι οποίοι με εργαλείο την αγάπη για τον πάσχοντα καρκινοπαθή ασθενή, με σοβαρότητα και επαγγελματισμό, χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, κατέληξαν σε δημιουργία ομάδων δράσης μέσω των οποίων θα μπορούν να βοηθούνται επιστημονικά όλοι οι φαρμακοποιοί ανεπτυγμένων και μη χωρών. ΣΥΝΕΔΡΙΟ ESMO Nέες τακτικές στη θεραπεία του καρκίνου Το συνέδριο της ESMO (European Society for Medical Oncology) αποτελεί το σημαντικότερο ευρωπαϊκό συνέδριο στο χώρο της ογκολογίας. Στο φετινό συνέδριο, μεταξύ άλλων, ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα κλινικών μελετών φάσης ΙΙΙ που αλλάζουν τη μέχρι τώρα ενδεδειγμένη τακτική στη θεραπεία κάποιων καρκίνων. Φλώρα Κυριάκου Παθολόγος Ογκολόγος flora.kyriacou@bococ.org.cy Καρκίνος μαστού Στο μεταστατικό ορμονοεξαρτώμενο καρκίνο του μαστού εμφανίζεται μια νέα ομάδα φαρμάκων, οι αναστολείς της CDK4/6. Στην κλινική μελέτη MOΝALESSA 2 συμπεριλήφθηκαν 668 ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο του μαστού, με θετικούς οιστογονικούς υποδοχείς και αρνητικό HER2 που δεν είχαν προηγουμένως λάβει άλλη θεραπεία. Οι ασθενείς χωρίστηκαν τυχαία σε 2 ομάδες. Η μία ομάδα έλαβε Letrozole και η άλλη Letrozole και Ribociclib. Μετά από 18 μήνες παρακολούθησης, στην πρώτη ομάδα υπήρχε έλεγχος της νόσου σε ποσοστό 63% των ασθενών, ενώ στη δεύτερη ομάδα το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 42%. Οι παρενέργειες στις δύο ομάδες ήταν παρόμοιες, με μόνη διαφορά την εμφάνιση της ουδετεροπενίας σε ποσοστό 59% στους ασθενείς που έλαβαν Letrozole και Ribociclib, έναντι 1% στους ασθενείς που έλαβαν μόνο Letrozole. Μελάνωμα Η μελέτη EORTC 18071 αποτελεί ιστορικό σημείο στην ανάπτυξη της ανοσοθεραπείας στην ογκολογική θεραπεία γιατί αποδεικνύεται για πρώτη φορά πως η ανοσοθεραπεία μπορεί να λειτουργήσει σαν επικουρική θεραπεία. Περιληπτικά, η μελέτη αυτή έδειξε πως το Ipilimumab (CTLA-4 checkpoint inhibitor) αυξάνει κατά 11% την πιθανότητα πενταετούς επιβίωσης, αν δοθεί σε ασθενείς που χειρουργηθήκαν για μελάνωμα σταδίου ΙΙΙ. Μέτριες ως σοβαρές παρενέργειες που αφορούσαν το γαστερεντερικό σύστημα εμφανίστηκαν σε ποσοστό 16% των ασθενών καθώς και σημαντική ηπατοτοξικότητα και ενδοκρινολογική τοξικότητα σε ποσοστά 11% και 8% αντίστοιχα. Μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα Τα αποτελέσματα της μελέτης Keynote 24 επιβεβαιώνουν τη χρησιμότητα της ανοσοθεραπείας για το μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα σαν θεραπεία πρώτης γραμμής. Το Pembrolizumab και η κλασσική χημειοθεραπεία συγκριθήκαν στην πιο πάνω μελέτη σε 305 ασθενείς με μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα που εκφράζει τον υποδοχέα PD-L1 σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% των καρκινικών κυττάρων. Η ομάδα των ασθενών που έλαβε pembrolizumab παρουσίασε στατιστικά σημαντική παράταση της επιβίωσης, του διαστήματος ελεύθερου υποτροπής αλλά και του ποσοστού ανταπόκρισης. Σημαντικό επίσης φαίνεται να είναι και το γεγονός ότι η θεραπεία με pembrolizumab φαίνεται να έχει καλύτερο προφίλ τοξικότητας συγκριτικά με την κλασική χημειοθεραπεία. 3

ΤΟ ΘΕΜΑ Nέες τεχνικές ακτινοθεραπείας όγκου στον εγκέφαλο Ακτινοβόληση του στόχου και χορήγηση μειωμένης δόσης στα υγιή όργανα Η θεραπευτική αντιμετώπιση των εγκεφαλικών όγκων, τόσο του κεντρικού όσο και του περιφερικού νευρικού συστήματος είναι εξατομικευμένη, δηλαδή διαφορετική για κάθε ασθενή, ανάλογα με το είδος του όγκου αλλά και την ανατομική του θέση. Η ακτινοβολία σε εγκεφαλικούς όγκους τόσο καλοήθεις όσο και κακοήθεις αλλά και σε εγκεφαλικές μεταστάσεις, ειδικά σε περιπτώσεις με μικρό αριθμό μεταστάσεων, αποτελεί την κύρια ή και μοναδική θεραπεία επειδή οι όγκοι είναι σε τέτοια ανατομική θέση όπου τις περισσότερες φορές το χειρουργείο δεν είναι πάντα εφικτό. Με την εξέλιξη της ακτινοθεραπευτικής ογκολογίας και τη χρησιμοποίηση των γραμμικών επιταχυντών νέας γενεάς με ενσωματωμένο αξονικό, Δρ.Mαριλένα Θεοδώρου Ακτινοθεραπευτής Ογκολόγος marilena.theodorou@bococ.org.cy τους οποίους διαθέτει το Ογκολογικό Κέντρο από το 2009, είναι δυνατό να διεξάγονται νέες τεχνικές ακτινοβολίας με στόχο την ακτινοβόληση του στόχου-όγκου και ταυτόχρονα τη χορήγηση μειωμένης δόσης στα υγιή όργανα. Αυτό είναι σημαντικό για τον εγκέφαλο γιατί λόγω της ανατομικής θέσης του όγκου αν ακτινοβοληθούν με ψηλή δόση τα γύρω υγιή όργανα, τότε υπάρχει ψηλό ποσοστό πρόκλησης μόνιμης βλάβης. Ο σχεδιασμός γίνεται με μεγάλη ακρίβεια στα εξειδικευμένα συστήματα σχεδιασμού ακτινοβολίας με ενσωμάτωση ταυτόχρονα και της μαγνητικής τομογραφίας. Ο στόχος καθορίζεται και σχεδιάζεται και στις δύο απεικονιστικές εξετάσεις (αξονική και μαγνητική τομογραφία), καθορίζεται η απόσταση ασφαλείας γύρω από τον όγκο και παράλληλα σχεδιάζονται τα υγιή όργανα. Οι ιατροφυσικοί ετοιμάζουν το πλάνο θεραπείας. Τις περισσότερες φορές ετοιμάζονται πολλά πλάνα (8-9) για να επιλεγεί το καλύτερο για τον ασθενή. Το κριτήριο της επιλογής του πλάνου είναι η καλύτερη δοσολογική κάλυψη του στόχου-όγκου και παράλληλα η μειωμένη δόση στα γύρω υγιή όργανα. Παρατίθενται πιο κάτω κάποια χαρακτηριστικά περιστατικά: 1. Επανακτινοβόληση εγκεφάλου σε υποτροπή εγκεφαλικών μεταστάσεων μετά από ολοκρανιακή ακτινοβολία με την τεχνική IMRT/SIB Νεαρή ασθενής με εγκεφαλικές μεταστάσεις από καρκίνο μαστού έλαβε ακτινοβολία εγκεφάλου το Ιανουάριο 2013. Το Σεπτέμβρη του 2016 λόγω υποτροπής στον εγκέφαλο διενεργήθηκε επανακτινοβόληση του εγκεφάλου με την τεχνική IMRT (intensity modulated radiotherapy) και SIB (simultaneous integrated boost). Δηλαδή ο εγκέφαλος ακτινοβολήθηκε με χαμηλότερη δόση ενώ ταυτόχρονα οι μονήρεις μεταστάσεις έλαβαν ψηλότερη δόση. Οι Εικόνες 1, 2 και 3 παρουσιάζουν το σχεδιασμό, όπου μεταφέρονται και ενσωματώνονται στο σύστημα σχεδιασμού οι εξετάσεις μαγνητικής και αξονικής τομογραφίας για τον ακριβή σχεδιασμό των μονήρων μεταστάσεων σε 3 διαφορετικά σημεία στον εγκέφαλο. Η Εικόνα 4 απεικονίζει το πλάνο που ετοίμασαν οι ιατροφυσικοί με τις διαφορετικές δόσεις - διαφορετικά χρώματα στον εγκέφαλο, ταυτόχρονα στις μονήρεις μεταστάσεις και στις μεταστάσεις στην παρεγκεφαλίδα. 2.Τεχνική IMRT για μη χειρουργήσιμο παιδιατρικό όγκο εγκεφαλικού στελέχους Η Εικόνα 5 απεικονίζει πλάνο θεραπείας σε κοριτσάκι 5 ετών με μη χειρουργήσιμο όγκο στο εγκεφαλικό στέλεχος, ο οποίος ακτινοβολήθηκε με την τεχνική IMRT (intensity modulated radiotherapy) με χορήγηση ψηλής δόσης στο στόχο-όγκο (πράσινο με περίγραμμα καφέ) και προστατεύθηκαν παράλληλα τα γύρω υγιή όργανα, όπως είναι το οπτικό χίασμα (κίτρινο), τα οπτικά νεύρα (μπλε, πράσινο), οι οφθαλμοί (μπλε, πράσινο), φακοί (λιλά). 4

Εικόνα 1 Σχεδιασμός βάσει ενσωμάτωσης μαγνητικής και αξονικής τομογραφίας για την 1η μετάσταση Εικόνα 2 Εικόνα 3 3. Ολοκρανιακή ακτινοβολία με την τεχνική IMRT/SIB σε μονήρη εγκεφαλική μετάσταση μετά από χειρουργική αφαίρεση Νεαρή ασθενής, 42 ετών, με μονήρη εγκεφαλική μετάσταση στην παρεγκεφαλίδα από άγνωστο πρωτοπαθή όγκο έλαβε μετεγχειρητική ακτινοβολία εγκεφάλου (Νοέμβριος 2015) με την τεχνική IMRT (intensity modulated radiotherapy) και SIB (simultaneous integrated boost). Ο εγκέφαλος ακτινοβολήθηκε με χαμηλότερη δόση καθημερινά και ταυτόχρονα η κοίτη της μετάστασης ακτινοβολήθηκε με πολύ ψηλότερη δόση. Η Εικόνα 6 απεικονίζει το πλάνο με τις διαφορετικές δόσεις στους δύο ξεχωριστούς στόχους (μπλε εγκέφαλος, κόκκινο η κοίτη της μετάστασης). Η ανοχή της θεραπείας ήταν πολύ καλή χωρίς επιπτώσεις και η τελευταία μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου τον Οκτώβριο 2016 δεν ανέδειξε νόσο. 4. Τεχνική VMAT με SIB σε ακτινοβολία Νευροάξονα (Εγκέφαλος - Νωτιαίος μυελός) σε παιδιατρικό όγκο τύπου μυελοβλαστώματος Η Εικόνα 7 απεικονίζει το πλάνο θεραπείας σε αγοράκι 11 ετών με όγκο τύπου μυελλοβλαστώματος στην περιοχή της τέταρτης κοιλίας ανάμεσα στην παρεγκεφαλίδα. Μετά από ημιολική χειρουργική αφαίρεση του όγκου διενεργήθηκε ακτινοβολία στο Νευροάξονα. Με την τεχνική VMAT (volumetric modulated arc therapy) και SIB (simultaneous integrated boost) ακτινοβολήθηκε ο εγκέφαλος και ο νωτιαίος μυελός με χαμηλή δόση (πράσινο) σε ημερήσια βάση και η περιοχή που υπήρχε ο υπολειπόμενος όγκος μετά το χειρουργείο ελάμβανε ψηλότερη δόση. Με αυτή την τεχνική επιτεύχθηκε ψηλή κάλυψη του στόχου και παράλληλα ελάχιστη δόση στα διάφορα άλλα όργανα όπως ο θυρεοειδής αδένας, εσωτερικό αυτί, πνεύμονες, καρδία, έντερο, στομάχι. Η θεραπεία διήρκεσε 6 εβδομάδες χωρίς ιδιαίτερες παρενέργειες εκτός από κούραση και το παιδάκι δεν χρειάστηκε νοσηλεία. Σχεδιασμός 2ης μετάστασης Εικόνα 5 Πλάνο ακτινοβολίας Σχεδιασμός 3ης μετάστασης Εικόνα 4 Πλάνο ακτινοβολίας, μπλε = χαμηλή δόση στον εγκέφαλο, πράσινο = ψηλή δόση Εικόνα 7 Πλάνο ακτινοβόλησης νευροάξονα Με τους γραμμικούς επιταχυντές νέας γενεάς στο Ογκολογικό Κέντρο και την εξειδικευμένη ομάδα των ιατροφυσικών και των τεχνολόγων ακτινοθεραπείας διενεργούνται μοντέρνες τεχνικές ακτινοβολίας, σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές. Το επόμενο βήμα είναι η Στερεοτακτική και Ακτινοχειρουργική. Εικόνα 6 Tαυτόχρονη ακτινοβόληση διαφορετικής δόσης στους 2 στόχους 5

ANΘΡΩΠΟΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Από αριστερά: Άντρη Σταύρου, Μαρία Ψηλογένη, Σοφία Σολωμού, Δώρα Κωνσταντίνου Βοηθοί θαλάμου, το δεξί χέρι των νοσηλευτών Δημήτρης Νικολάου, Προϊστάμενος Νοσηλευτής demetris.nicolaou@bococ.org.cy Tο Κέντρο εργοδοτεί μια μικρή, αλλά σημαντική ομάδα επαγγελματιών υγείας, τους Βοηθούς Θαλάμου. Τα άτομα αυτά, επτά στο Τμήμα Εσωτερικών Ασθενών και δύο στο Τμήμα Ημερήσιας Φροντίδας βοηθούν τους νοσηλευτές στην καθημερινή παροχή φροντίδας προς τους ασθενείς. Μεταξύ άλλων σερβίρουν το πρωινό, το γεύμα και το δείπνο (υπό την καθοδήγηση νοσηλευτή) και βοηθούν τον ασθενή να φάει, όταν αυτός χρειάζεται βοήθεια. Είναι υπεύθυνα για την καθαριότητα και την τακτοποίηση των δωματίων των ασθενών, των δωματίων χορήγησης χημειοθεραπείας, καθώς και των χώρων στους οποίους εργάζονται οι νοσηλευτές. Φροντίζουν επίσης για την τακτοποίηση και ανεφοδιασμό των τμημάτων με αναλώσιμα υλικά. Mεταφέρουν τα φάρμακα χημειοθεραπείας από το τμήμα διάλυσης στα τμήματα χορήγησης και τα δείγματα αίματος από και προς το Χημείο. Γενικά είναι το «δεξί χέρι» των νοσηλευτών και συνεισφέρουν καθημερινά στην παροχή υψηλού επιπέδου φροντίδας προς τους ασθενείς. Από αριστερά: Μαρία Γεωργίου και Βέρα Νεάρχου 6

ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ EUROPA UOMO ΚΥΠΡΟΥ Στη μάχη κατά του καρκίνου του προστάτη Ανδρέας Μωυσέως Πρόεδρος Europa Uomo Κύπρου O EUROPA UOMO ΚΥΠΡΟΥ ένωσε και φέτος δυνάμεις του με το MOVEMBER 2016 επιδιώκοντας την ευαισθητοποίηση του κοινού για τον καρκίνο του προστάτη. Η λέξη Movember προέρχεται από τη σύντμηση των λέξεων MO-ustache/μουστάκι και No-VEMBER/Νοέμβριος. Η ιδέα ξεκίνησε στην Αυστραλία το 2003 ενώ το 2012, πέραν των 1.1 εκατομμυρίων αντρών και γυναικών στον πλανήτη, ονομαζόμενοι MoBros και MoSistas συμμετείχαν στην εκστρατεία, συλλέγοντας περίπου 100 εκατομμύρια. Οι ερευνητές αναφέρουν ότι κάθε 15 λεπτά ένας άντρας στον κόσμο μαθαίνει ότι πάσχει από αυτή την ασθένεια, η οποία στα αρχικά στάδια δεν παρουσιάζει συμπτώματα. Για αυτό και ονομάζεται σιωπηλός δολοφόνος. Ο EUROPA UOMO ΚΥΠΡΟΥ συμπληρώνει φέτος 10 χρόνια γόνιμης προσφοράς και ενημέρωσης για τη σημασία της πρόληψης, των μεθόδων θεραπείας, τόσο των ασθενών που βρίσκονται στο πρώτο στάδιο διάγνωσης, όσο και των ασθενών με μεταστατικό καρκίνο. Πολλές εθελοντικές οργανώσεις υιοθέτησαν τα προγράμματά μας ως μια διαρκή δραστηριότητά τους. Έχουμε άριστη συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, ο Παγκύπριος Ιατρικός Σύλλογος μας παρέχει την αμέριστη συνεργασία του και η Ουρολογική Εταιρεία μας παρέχει διαρκή συμπαράστασή στη διοργάνωση ιατρικών διαλέξεων με θέματα του καρκίνου του προστάτη. Ο Εθελοντισμός προϋποθέτει ανθρωπιά και αγάπη τα οποία οι άνθρωποι και μέλη του EUROPA UOMO διαθέτουν, προσφέροντας καθημερινά τις υπηρεσίες τους προς τους πάσχοντες συνανθρώπους μας. Το σύνθημά μας «Μπορείς! Γίνε μέλος εθελοντής του EUROPA UOMO ΚΥΠΡΟΥ» το πραγματοποιείς με την συμπλήρωση των προσωπικών σου στοιχείων στη φόρμα αίτησης του Σωματείου μας. Οι εργασίες του EUROPA UOMO ΚΥΠΡΟΥ περιλαμβάνουν τη: Δραστηριοποίηση για ευαισθητοποίηση του κοινού για την ωφελιμότητα της προληπτικής εξέτασης του PSA μετά τα 50. Διανομή κατατοπιστικών φυλλαδίων σε νοσοκομεία, κλινικές, ιατρεία, φαρμακεία κλπ. Οργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων για ενημέρωση του κοινού για τους σκοπούς του Σωματείου. Στελέχωση κλιμακίων για ενημέρωση που έχουν σχέση με τα πρωτόκολλα θεραπειών που ακολουθούνται στις άλλες Ευρωπαικές χώρες. Στοιχεία επικοινωνίας: Αγίας Ελένης 4Β, 1061 Λευκωσία Τηλ.: 22 76 26 10 και 96 86 96 96 Φαξ: 22 76 20 53 europauomocyprus@cytanet.com.cy www.europauomocyprus.com.cy 7

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ Άντρη Περατικού Διευθύντρια Τμήματος Ιατροφυσικής antri.peraticou@bococ.org.cy Απαιτούνται μερόνυχτα προετοιμασίας για τρία λεπτά ακτινοθεραπείας Η ακτινοθεραπεία είναι μια πολύπλοκη ιατρική πράξη καθώς η προετοιμασία της είναι χρονοβόρα και γίνεται από ομάδα εξειδικευμένων λειτουργών υγείας. Η αντίληψη ότι καθημερινά έρχονται ασθενείς από μακριά για ακτινοθεραπεία, στο Ογκολογικό Κέντρο Τράπεζας Κύπρου (ΟΚΤΚ), για μια διαδικασία που διαρκεί 3 λεπτά μονό, είναι πολύ διαδεδομένη. Ο Ακτινοθεραπευτής Ογκολόγος (ΑΟ) παραπέμπει τον ασθενή στο τμήμα ακτινοθεραπείας και καθορίζει το ανατομικό σημείο που χρήζει ακτινοθεραπείας, την τεχνική και τη δόση που θα χορηγηθεί. Στο πρώτο ραντεβού ξεκινά η διαδικασία του σχεδιασμού ακτινοθεραπείας με την τοποθέτηση του ασθενή, από τους Τεχνολόγους Ακτινοθεραπείας (ΤΑ), στον αξονικό σε καθορισμένη θέση, χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα ακινητοποίησης. Η επαναληψημότητα της θέσης του ασθενή εγγυάται τη σωστή και ακριβή ακτινοβόληση του όγκου. Τοποθετούνται σημάδια στον ασθενή, ανάλογα με την ανατομική περιοχή που θα ακτινοβοληθεί, σαρώνεται στον αξονικό τομογράφο και οι εικόνες στέλνονται σε ειδικό λογισμικό για να γίνει το πλάνο ακτινοθεραπείας. Οι Φυσικοί Ιατρικής (ΦΙ) με τους ΑΟ σχεδιάζουν τα σημαντικά όργανα που πρέπει να προστατευτούν κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας, καθώς και τον όγκο στόχο στον οποίο θα χορηγηθεί η θεραπεία. Η διαδικασία αυτή σε πολλές περιπτώσεις διαρκεί μέχρι και 2-3 ώρες για να ολοκληρωθεί με ακρίβεια. Στη συνέχεια οι ΦΙ ετοιμάζουν το πλάνο ακτινοθεραπείας, για το οποίο μπορεί να χρειαστούν από μία ώρα μέχρι και μερικές μέρες. Το πλάνο κάθε ασθενή έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και ο σχεδιασμός είναι εξατομικευμένος. Σε πολλές περιπτώσεις γίνονται μέχρι και 10 διαφορετικά πλάνα ώσπου να βρεθεί η σωστή ισορροπία μεταξύ κάλυψης του όγκου και προστασίας των υγιών ιστών. Συχνά, τα πλάνα αυτά ετοιμάζονται εκτός κανονικού ωραρίου για να μπορέσει ο ασθενής να λάβει έγκαιρα μια σωστή θεραπεία. Το πλάνο ελέγχεται από τον ΑΟ που θα αποφασίσει εάν το πλάνο θεραπείας είναι αποδεκτό ή εάν χρειάζονται να γίνουν αλλαγές. Κατόπιν εγκρίσεως του πλάνου ακτινοθεραπείας από τον ΑΟ, γίνεται ο τελικός έλεγχος του πλάνου στον ασθενή στη θέση θεραπείας. Ελέγχονται οι γεωμετρικές παράμετροι του πλάνου, καθώς και η ανατομική συμβατότητα με το πλάνο. Εάν οι ΤΑ και οι ΑΟ είναι ικανοποιημένοι με τις εικόνες της εξομοίωσης, τοποθετούνται στον ασθενή μικρά σημάδια (τατουάζ), ώστε κατά τη διάρκεια της θεραπείας να επιτυγχάνεται σωστή και ακριβής τοποθέτηση του ασθενή. Αφού εγκριθεί η εξομοίωση από τον ΑΟ διενεργούνται κάποιοι τελικοί έλεγχοι από τους ΦΙ και αποστέλλεται το πλάνο στους γραμμικούς επιταχυντές και έτσι ξεκινά η καθημερινή, ολιγόλεπτη θεραπεία των ασθενών. Για να μπορέσουν να πραγματοποιηθούν όλα τα πιο πάνω βήματα στην αλυσίδα της ακτινοθεραπείας για κάθε ασθενή απαιτείται ποιοτικός έλεγχος σε όλα τα μηχανήματα για να επιβεβαιωθεί η σωστή και ακριβής λειτουργία των μηχανημάτων ακτινοβολίας. Οι ποιοτικοί έλεγχοι, γίνονται σε καθημερινή βάση από τους ΤΑ κάθε πρωί αλλά και σε πιο εκτενή βαθμό από τους ΦΙ σε εβδομαδιαία βάση. Πολλές φορές απαιτούνται πολλές ώρες (ολόκληρα σαββατοκύριακα) για τη διενέργεια των ποιοτικών ελέγχων από τους ΦΙ, ειδικά όταν αυτοί γίνονται μετά από μηχανική συντήρηση των μηχανημάτων ή εάν πρόκειται για τον ετήσιο ποιοτικό έλεγχο. Μπορεί συνεπώς η ακτινοθεραπεία να διαρκεί λίγα μόνα λεπτά, αλλά για να μπορέσει να διενεργηθεί με ακρίβεια και ασφάλεια για τον ασθενή απαιτούνται πολλές ώρες δουλειάς από όλες τις εμπλεκόμενες ομάδες. 8