ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΑ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Δ.Α.Π.-Ν.Δ.Φ.Κ. Τμηματικό e-mail: dap_ode@yahoo.gr www.dap-papei.gr

ΔΕΚΑ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Μία κοινωνία οφείλει να λαμβάνει αποφάσεις. Μια κοινωνία είναι αναγκασμένη να αποφασίσει ποιες δουλειές πρέπει να γίνουν και από ποιους. Η οικονομική επιστήμη μελετά πως η κοινωνία αποφασίζει : Τι, Πως και Για Ποιον θα παράγει : - Μία αύξηση στην τιμή του πετρελαίου επηρεάζει : o ΤΙ : Προϊόντα μικρότερης έντασης πετρελαίου o ΠΩΣ : Παραγωγικές τεχνικές μικρότερης έντασης πετρελαίου o ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ : Οι παραγωγοί πετρελαίου έχουν μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη. Οι εισαγωγείς έχουν μικρότερη. Μία κοινωνία αφού κατανείμει τους ανθρώπους της, το έδαφος, τα κτήρια και τις μηχανές της σε διάφορες εργασίες, πρέπει επίσης να κατανείμει και τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παράγονται. Σπανιότητα των πλουτοπαραγωγικών πόρων σημαίνει ότι η κοινωνία δεν έχει να προσφέρει στα μέλη της όλα όσα επιθυμούν, δηλαδή είναι η περιορισμένη διάθεση πόρων της κοινωνίας σε σχέση με τις επιθυμίες των μελών της. Οικονομική είναι η μελέτη του τρόπου με τον οποίο η κοινωνία διαχειρίζεται τους σπανίζοντες πόρους της. ΠΩΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΑΡΧΗ 1 Η : Οι άνθρωποι αναγκάζονται να επιλέγουν μεταξύ πραγμάτων που συνδέονται αντίστροφα. Για να αποκτήσουμε κάποιο πράγμα που επιθυμούμε, πρέπει να παραιτηθούμε από κάτι άλλο. Η λήψη αποφάσεων επομένως απαιτεί την «ανταλλαγή» ενός σκοπού με έναν άλλο. Αποτελεσματικότητα είναι η ικανότητα της κοινωνίας να παίρνει ότι καλύτερο μπορεί από τους σπανίζοντες πόρους της δηλαδή παρουσιάζει το μέγεθος της οικονομικής πίττας. Κοινωνική δικαιοσύνη είναι η ιδιότητα της δίκαιης κατανομής της ευημερίας μεταξύ των μελών της κοινωνίας δηλαδή παρουσιάζει πως μοιράζεται η πίττα. Οι δύο παραπάνω στόχοι (αποτελεσματικότητα-κοινωνική δικαιοσύνη) συγκρούονται. Όταν οι κυβερνήσεις προσπαθούν να μοιράσουν την πίττα σε πιο ίσα κομμάτια, η πίττα γίνεται μικρότερη. ΑΡΧΗ 2 Η : Το κόστος ενός αγαθού είναι ένα άλλο αγαθό από το οποίο παραιτείται κανείς για να το αποκτήσει. Το κόστος ευκαιρίας ενός αγαθού είναι αυτό από το οποίο πρέπει να παραιτηθεί κανείς για να αποκτήσει το συγκεκριμένο αγαθό που επιλέγει. ΚΕ χ σε όρους ψ : Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 2

Στον αριθμητή τοποθετούνται οι μονάδες του αγαθού Ψ που θυσιάζονται (ΔΨ), και στον παρανομαστή οι μονάδες του αγαθού Χ που θυσιάζονται (ΔΧ). ΑΡΧΗ 3 Η : Οι ορθολογικοί άνθρωποι σκέφτονται οριακά Οριακές Μεταβολές είναι μικρές διορθωτικές μεταβολές σε ένα υφιστάμενο σχέδιο δράσης. Τα άτομα και οι επιχειρήσεις μπορούν να λάβουν ορθότερες αποφάσεις όταν σκέφτονται «οριακά». Ένα ορθολογικά σκεπτόμενο άτομο που αποφασίζει, θα προχωρήσει σε μια ενέργεια εάν και μόνο εάν το οριακό όφελος της ενέργειάς του είναι μεγαλύτερο από το οριακό κόστος. ΑΡΧΗ 4 Η : Οι άνθρωποι ανταποκρίνονται στα κίνητρα ΠΩΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΟΥΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ ΑΡΧΗ 5 Η : Το εμπόριο μπορεί να βελτιώσει τη θέση όλων ΑΡΧΗ 6 Η : Οι αγορές είναι συνήθως ένας καλός τρόπος οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας Οικονομία της αγοράς είναι μία οικονομία που κατανέμει τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους της μέσω των αποκεντρωμένων αποφάσεων πολλών επιχειρήσεων και νοικοκυριών καθώς αυτά αλληλεπιδρούν στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών. Οι επιχειρήσεις αποφασίζουν ποιους εργαζόμενους θα προσλάβουν και τι θα παράγουν. τα νοικοκυριά αποφασίζουν σε ποιες επιχειρήσεις θα εργαστούν και τι θα αγοράσουν με τα εισοδήματά τους. Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά αλληλεπιδρούν μεταξύ τους στην αγορά, όπου οι τιμές και το ατομικό συμφέρον καθοδηγούν τις αποφάσεις τους. Όταν η κυβέρνηση εμποδίζει τη φυσιολογική προσαρμογή των τιμών στην προσφορά και τη ζήτηση, ουσιαστικά παρακωλύει την ικανότητα της οικονομίας να συντονίσει τα εκατομμύρια νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις που την αποτελούν. ΑΡΧΗ 7 Η : Το κράτος μπορεί, μερικές φορές, να βελτιώσει τα αποτελέσματα που προκύπτουν μέσω των αγορών. Το κράτος μπορεί να παρεμβαίνει στην οικονομία για δύο γενικούς λόγους : για να προωθεί την αποτελεσματικότητα και για να προάγει την ισότητα. Δηλαδή, τα περισσότερα μέτρα της οικονομικής πολιτικής που ασκεί μία κυβέρνηση αποσκοπούν είτε στο μεγάλωμα της πίττας είτε στη μεταβολή του τρόπου με τον οποίο η πίττα αυτή διανέμεται. Σε μία Κεντρικά Ελεγχόμενη Οικονομία η κυβέρνηση λαμβάνει όλες τις αποφάσεις για την παραγωγή και την κατανάλωση. Σε μία Μεικτή Οικονομία η κυβέρνηση και ο ιδιωτικός τομέας αλληλεπιδρούν στην επίλυση οικονομικών προβλημάτων. Οι αγορές στις οποίες οι κυβερνήσεις δεν επεμβαίνουν είναι γνωστές ως Ελεύθερες Αγορές. Οι περισσότερες χώρες έχουν μεικτές οικονομίες, όμως ο ρόλος των κυβερνήσεων διαφέρει ευρέως μεταξύ των κοινωνιών. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 3

o Στην φιλελεύθερη οικονομία η αγορά αποφασίζει τι, πως και γιατί θα παραχθεί. Σε οικονομίες που ευνοούν τη φιλελεύθερη οικονομία (Η.Π.Α.) το κράτος είναι απαραίτητο. Αποτυχία της Αγοράς είναι μία κατάσταση όπου η αγορά μόνη της αποτυγχάνει να κατανείμει αποτελεσματικά τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους. Εξωτερικότητα ή εξωτερική επίδραση είναι η επίπτωση που έχουν ενέργειες ενός ατόμου στην ευημερία ενός συνανθρώπου του. (παράδειγμα : ρύπανση) Δύναμη Αγοράς είναι η ικανότητα ενός μόνο οικονομικού δρώντα (ή μίας μικρής ομάδας δρώντων) να επηρεάσει υπερβολικά τις τιμές αγοράς. ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΩΣ ΣΥΝΟΛΟ ΑΡΧΗ 8 Η : Το βιοτικό επίπεδο μιας χώρας εξαρτάται από την ικανότητά της να παράγει αγαθά και υπηρεσίες. Παραγωγικότητα είναι η ποσότητα των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται με κάθε ώρα εργασίας ενός εργάτη. Στις χώρες όπου οι εργάτες μπορούν και παράγουν μεγάλη ποσότητα αγαθών και υπηρεσιών ανά μονάδα χρόνου, περισσότεροι άνθρωποι απολαμβάνουν ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο. Αντίθετα στις χώρες όπου οι εργάτες είναι λιγότερο παραγωγικοί, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να ζουν με λιγότερα αγαθά και υπηρεσίες. Ομοίως ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας μια χώρας καθορίζει το ρυθμό αύξησης του μέσου εισοδήματός της. Έλλειμμα κρατικού προϋπολογισμού είναι το μέγεθος κατά το οποίο οι δημόσιες δαπάνες υπερβαίνουν τα δημόσια έσοδα. Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού λοιπόν, μειώνει τις επενδύσεις τόσο σε ανθρώπινο κεφάλαιο (δάνειο σπουδών) όσο και στο φυσικό κεφάλαιο (εργοστάσιο μιας επιχείρησης). Χαμηλότερες επενδύσεις σήμερα σημαίνουν χαμηλότερη παραγωγικότητα στο μέλλον, οι ελλειμματικοί προϋπολογισμοί πιστεύεται, γενικά ότι συμπιέζουν την άνοδο του βιοτικού επιπέδου. ΑΡΧΗ 9 Η : Οι τιμές ανέρχονται όταν το κράτος εκδίδει πολύ χρήμα. Πληθωρισμός είναι μία άνοδος του γενικού επιπέδου των τιμών στην οικονομία. Επειδή το κόστος του υψηλού πληθωρισμού για την κοινωνία είναι πολύμορφο και βαρύ, η συγκράτηση του πληθωρισμού σε χαμηλά επίπεδα είναι ένας από τους στόχους της οικονομικής πολιτικής που εφαρμόζουν όλες οι χώρες του κόσμου. Τι προκαλεί τον πληθωρισμό ; Στις περισσότερες περιπτώσεις μεγάλου και επίμονου πληθωρισμού, ένοχος αποδεικνύεται πάντα ο ίδιος : η αύξηση στην ποσότητα του χρήματος. Όταν το κράτος κυκλοφορεί μεγάλες ποσότητες χρήματος στην εθνική οικονομία, η αξία του χρήματος μειώνεται. ΑΡΧΗ 10 Η : Η κοινωνία αντιμετωπίζει μια βραχυχρόνια αντίστροφη σχέση μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 4

Η μείωση του πληθωρισμού προκαλεί, προσωρινά, άνοδο της ανεργίας. Αυτή η αντίστροφη σχέση μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας καλείται καμπύλη Philips. Μολονότι σήμερα οι περισσότεροι οικονομολόγοι δέχονται ότι υπάρχει πράγματι μια βραχυχρόνια αντίστροφη σχέση μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας,το φαινόμενο αυτό οφείλεται στη βραδύτητα με την οποία προσαρμόζονται ορισμένες τιμές. Ας υποθέσουμε ότι η κυβέρνηση αποφασίζει να μειώσει την ποσότητα του κυκλοφορούντος χρήματος στην οικονομία. Στην μακροχρόνια περίοδο, το μοναδικό αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής θα είναι η πτώση του επιπέδου των τιμών. Δηλαδή, οι τιμές στη βραχυχρόνια περίοδο εμφανίζονται άκαμπτες. Επειδή οι τιμές είναι άκαμπτες ορισμένα μέτρα οικονομικής πολιτικής έχουν βραχυχρόνιες επιπτώσεις που διαφέρουν από τις μακροχρόνιες επιπτώσεις τους. Όταν, π.χ. η κυβέρνηση μειώνει την ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορεί στην οικονομία, μειώνει την ποσότητα του χρήματος που δαπανούν οι άνθρωποι. Οι χαμηλότερες δαπάνες, όμως συνδυαζόμενες με το γεγονός ότι οι τιμές παραμένουν σταθερά υψηλές, μειώνουν την ποσότητα των αγαθών και υπηρεσιών που πωλούν οι επιχειρήσεις. Οι χαμηλότερες πωλήσεις, με τη σειρά τους αναγκάζουν τις επιχειρήσεις να απολύσουν εργαζομένους. Η αντίστροφη σχέση μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας είναι βέβαια προσωρινή αλλά μπορεί να διαρκέσει μερικά χρόνια. ΤΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΡΟΗΣ Διάγραμμα κυκλικής ροής είναι ένα γραφικό υπόδειγμα της οικονομίας που δείχνει πως κινείται το χρήμα μεταξύ νοικοκυριών και επιχειρήσεων διαμέσου των αγορών. Έσοδα Αγαθά και υπηρεσίες που πωλήθηκαν ΑΓΟΡΕΣ ΓΙΑ ΑΓΑΘΑ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Οι επιχειρήσεις πωλούν Τα νοικοκυριά αγοράζουν Κατανάλωση Αγαθά και υπηρεσίες που αγοράστηκαν ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Παράγουν και πωλούν αγαθά και υπηρεσίες Μισθώνουν και χρησιμοποιούν συντελεστές της παραγωγής. ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ Αγοράζουν και καταναλώνουν αγαθά και υπηρεσίες Κατέχουν και πωλούν συντελεστές παραγωγής Εισροές για την παραγωγή Μισθοί, Πρόσοδοι, και κέρδη ΑΓΟΡΕΣ ΓΙΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Τα νοικοκυριά πωλούν Οι επιχειρήσεις αγοράζουν Έδαφος, εργασία και κεφάλαιο Εισόδημα ΡΟΗ ΑΓΑΘΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΡΟΗ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Η οικονομία έχει δύο τύπους οικονομικών μονάδων, που λαμβάνουν αποφάσεις (τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις). Οι επιχειρήσεις παράγουν αγαθά χρησιμοποιώντας τους συντελεστές παραγωγής που τους αποκτούν από τα νοικοκυριά τα οποία διαθέτουν τους συντελεστές παραγωγής. Από την άλλη Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 5

πλευρά τα νοικοκυριά διαθέτουν στις επιχειρήσεις τους συντελεστές παραγωγής που έχουν στην κατοχή τους και καταναλώνουν τα αγαθά που παράγουν οι επιχειρήσεις. Στις ροές των αγαθών και των υπηρεσιών φαίνεται πως τα νοικοκυριά αγοράζουν και καταναλώνουν αγαθά και υπηρεσίες, που αγοράζουν στις αγορές για αγαθά και υπηρεσίες. Οι επιχειρήσεις από την πώληση των αγαθών και των υπηρεσιών αποκτούν εισόδημα μέρος του οποίου χρησιμοποιούν για τις αμοιβές των συντελεστών παραγωγής. Στις αγορές για συντελεστές παραγωγής οι επιχειρήσεις αγοράζουν τους απαραίτητους συντελεστές παραγωγής, ενώ τα νοικοκυριά πωλούν τους συντελεστές παραγωγής που έχουν στην διάθεσή τους. Από την πώληση των συντελεστών παραγωγής εισέρχεται εισόδημα στα νοικοκυριά. Επομένως, η δαπάνη για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών ρέει από τα νοικοκυριά προς τις επιχειρήσεις, και το εισόδημα με τη μορφή μισθών και κερδών ρέει από τις επιχειρήσεις προς τα νοικοκυριά. Στις ροές χρήματος φαίνεται πως οι επιχειρήσεις αγοράζουν συντελεστές παραγωγής που τους χρειάζονται για την παραγωγή αγαθών, επομένως στις αγορές για συντελεστές παραγωγής έχουμε τις επιχειρήσεις να αγοράζουν και τα νοικοκυριά να πωλούν συντελεστές παραγωγής (έδαφος, εργασία, κεφάλαιο). Οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν τους συντελεστές παραγωγής που αγόρασαν για να παράγουν και να πωλήσουν αγαθά. Τα αγαθά και οι υπηρεσίες που παρήχθησαν από την επιχείρηση πωλούνται στις αγορές για αγαθά και υπηρεσίες και αγοράζονται από τα νοικοκυριά, που τα καταναλώνουν. Επομένως τα αγαθά και οι υπηρεσίες ρέουν από τις επιχειρήσεις στα νοικοκυριά και οι συντελεστές παραγωγής από τα νοικοκυριά στις επιχειρήσεις. Στο διάγραμμα κυκλικής ροής : o Οι ροές είναι συνεχείς ( δηλαδή συμβαίνουν σε κάθε χρονική στιγμή). o Οι ροές αυτές δεν έχουν πάντα το ίδιο μέγεθος (δηλαδή ο όγκος των συναλλαγών μπορεί να μεταβάλλεται καθώς η παραγωγική δραστηριότητα αυξάνεται ή μειώνεται ). ΚΑΜΠΥΛΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ Όρια παραγωγικών δυνατοτήτων είναι ένα διάγραμμα (καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων) που δείχνει τους διάφορους συνδυασμούς ποσοτήτων δύο προϊόντων που η οικονομία, μπορεί πιθανότατα, αν παράγει με δεδομένους τους διαθέσιμους παραγωγικούς συντελεστές και τη διαθέσιμη τεχνολογία παραγωγής. Σε μία υποθετική οικονομία που παράγει μόνο δύο αγαθά Χ και Ψ, η Καμπύλη Παραγωγικών Δυνατοτήτων δείχνει τις μέγιστες ποσότητες του ενός προϊόντος (Χ) που είναι δυνατόν να παράγει μία οικονομία για κάθε δεδομένη ποσότητα του άλλου προϊόντος (Ψ). Η Καμπύλη Παραγωγικών Δυνατοτήτων στηρίζεται σε τρεις βασικές υποθέσεις : Πρώτο, η οικονομία χρησιμοποιεί όλους τους παραγωγικούς συντελεστές που έχει στη διάθεση της αποδοτικά. Δεύτερο, η τεχνολογία της παραγωγής είναι δεδομένη. Τρίτο, η οικονομία παράγει δύο μόνο προϊόντα. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 6

Χ 3000 2500 2000 1500 ΟΡΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ 1000 500 0 0 600 700 1000 Ψ Ένα επίπεδο παραγωγής λέγεται αποτελεσματικό, αν η οικονομία αποκτά στο επίπεδο αυτό το μέγιστο που μπορεί να πάρει από τους σπανίζοντες διαθέσιμους πόρους της. Οι συνδυασμοί παραγωγής που βρίσκονται πάνω στην καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων αντιπροσωπεύουν αποτελεσματικά επίπεδα παραγωγής. Ένα επίπεδο παραγωγής είναι αναποτελεσματικό όταν η οικονομία παράγει μικρότερη ποσότητα από εκείνη που τις επιτρέπουν οι διαθέσιμοι παραγωγικοί της πόροι.σε αυτή την περίπτωση ο συνδυασμός παραγωγής που βρίσκεται κάτω αριστερά από την καμπύλη των παραγωγικών δυνατοτήτων αντιπροσωπεύει το αναποτελεσματικό επίπεδο παραγωγής. Όταν ένας συνδυασμός παραγωγής βρίσκεται πάνω και δεξιά από την καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων τότε αυτός χαρακτηρίζεται ως αδύνατος αφού η οικονομία δεν διαθέτει τους κατάλληλους συντελεστές για να τον πραγματοποιήσει. Η μετατόπιση της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων προς τα δεξιά δείχνει οικονομική μεγέθυνση. Η μετατόπιση της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων προς τα αριστερά δείχνει οικονομική συρρίκνωση. ΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΝΣΕΙΣ Οι θετικές αποφάνσεις είναι ισχυρισμοί που προσπαθούν να περιγράψουν πως είναι ο κόσμος κανονικά. Οι κανονιστικές αποφάνσεις είναι ισχυρισμοί που προσπαθούν να υποδείξουν πως θα έπρεπε να είναι ο κόσμος. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 7

ΓΙΑΤΙ ΔΙΑΦΩΝΟΥΝ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ Διαφορές μεταξύ των οικονομολόγων αποτελούν περισσότερο διαφορές πεποιθήσεων και αξιών (κανονιστικές αποφάνσεις) παρά διαφορές γνώμης σχετικά με την αντικειμενική ανάλυση. ΑΓΟΡΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ Αγορά είναι μία ομάδα αγοραστών και πωλητών ενός συγκεκριμένου αγαθού ή υπηρεσίας. Οι αγοραστές ως ομάδα καθορίζουν τη ζήτηση του προϊόντος και οι πωλητές ως ομάδα καθορίζουν την προσφορά του προϊόντος. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ Οι αγορές παίρνουν πολλές μορφές. Ορισμένες αγορές είναι εξαιρετικά οργανωμένες, τέτοιες είναι για παράδειγμα οι αγορές αγροτικών προϊόντων όπου οι αγοραστές και οι πωλητές συναντώνται μια καθορισμένη στιγμή σε ένα συγκεκριμένο τόπο όπου πραγματοποιούνται οι αγοραπωλησίες. Άλλες αγορές είναι λιγότερο οργανωμένες. Στα διάφορα είδη αγορών συναντάμε την ανταγωνιστική αγορά που είναι μία αγορά στην οποία υπάρχουν πολλοί αγοραστές και πολλοί πωλητές ώστε η επίδραση που ασκεί καθένας από αυτούς στην τιμή αγοράς να είναι αμελητέα. Κάθε πωλητής δεν μπορεί να επιδράσει σε μεγάλο βαθμό πάνω στην τιμή του αγαθού διότι υπάρχουν και άλλοι πωλητές που προσφέρουν παρόμοια προϊόντα. Ως τέλεια ανταγωνιστικές χαρακτηρίζονται οι αγορές που έχουν δύο βασικά χαρακτηριστικά : 1) τα αγαθά που προσφέρονται προς πώληση είναι όλα όμοια 2) στην αγορά υπάρχει μεγάλος αριθμός αγοραστών και πωλητών, που κανένας αγοραστής ή πωλητής από μόνος του να μην μπορεί να επηρεάσει την τιμή αγοράς. Ωστόσο υπάρχουν και αγορές για πολλά αγαθά και υπηρεσίες που δεν είναι τέλεια ανταγωνιστικές. Ορισμένες αγορές έχουν μόνο έναν πωλητή και αυτός είναι που ορίζει τις τιμές των προϊόντων. Το είδος αυτό αγοράς ονομάζεται μονοπώλιο. Ορισμένες αγορές έχουν ελάχιστους πωλητές και οι πωλητές αυτοί δεν ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλο επιθετικά. Το είδος αυτό αγοράς ονομάζεται ολιγοπώλιο. Ορισμένες αγορές περιλαμβάνουν πολλούς πωλητές που προσφέρουν λίγο διαφοροποιημένα προϊόντα. Επειδή τα προϊόντα των επιχειρήσεων του κλάδου δεν είναι τα ίδια, κάθε πωλητής έχει τη δυνατότητα μέσα σε κάποια όρια να ορίζει την τιμή του προϊόντος του. Μία τέτοια αγορά χαρακτηρίζεται ως μονοπωλιακά ανταγωνιστική. ΖΗΤΗΣΗ Ζητούμενη Ποσότητα ενός αγαθού είναι η ποσότητα του αγαθού την οποία οι αγοραστές θέλουν και μπορούν να αγοράσουν. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΙΜΗ ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΤΙΜΕΣ ΤΩΝ ΣΥΝΔΕΟΜΕΝΩΝ ΑΓΑΘΩΝ Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 8

ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΤΙΜΗ Σε αυτή την περίπτωση ισχύει ο νόμος της ζήτησης, που αναφέρει ότι υπό την προϋπόθεση οι προσδιοριστικοί παράγοντες ζήτησης (εισόδημα, τιμές συνδεόμενων αγαθών, προτιμήσεις, προσδοκίες) να παραμένουν σταθεροί, η ζητούμενη ποσότητα ενός αγαθού μειώνεται όταν αυξάνεται η τιμή του. Επειδή η ζητούμενη ποσότητα μειώνεται όταν αυξάνεται η τιμή, και αυξάνεται όταν η τιμή μειώνεται, τότε θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως η ζητούμενη ποσότητα συνδέεται αρνητικά με την τιμή. Δηλαδή ισχύει : Q D P Q D P (όπου Q : ζητούμενη ποσότητα και όπου P : τιμή). Όταν όμως έχουμε μεταβολή ενός προσδιοριστικού παράγοντα της ζήτησης για παράδειγμα του εισοδήματος των καταναλωτών, τότε λέμε ότι μεταβάλλεται η ζήτηση. Έχουμε δηλαδή αλλαγή της συνάρτησης ζήτησης, επομένως και μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης ζήτησης. Αν η ζήτηση αυξηθεί σημαίνει μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης προς τα δεξιά. Αν η ζήτηση μειωθεί σημαίνει μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης προς τα αριστερά. ΕΙΣΟΔΗΜΑ Κανονικό αγαθό είναι ένα αγαθό για το οποίο, όταν οι υπόλοιποι προσδιοριστικοί παράγοντες ζήτησης και η τιμή παραμένουν αμετάβλητοι μια αύξηση του εισοδήματος οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης. Κατώτερο αγαθό είναι ένα αγαθό για το οποίο όταν οι υπόλοιποι προσδιοριστικοί παράγοντες ζήτησης και η τιμή παραμένουν αμετάβλητοί μια αύξηση του εισοδήματος οδηγεί σε μείωση της ζήτησης. ΤΙΜΕΣ ΣΥΝΔΕΟΜΕΝΩΝ ΑΓΑΘΩΝ Υποκατάστατα είναι δύο αγαθά για τα οποία η αύξηση της τιμής του ενός οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης του άλλου. ( π.χ. το μοσχαρίσιο κρέας είναι υποκατάστατο του χοιρινού κρέατος ). Συμπληρωματικά είναι δύο αγαθά για τα οποία η αύξηση της τιμής του ενός οδηγεί σε μείωση της ζήτησης του άλλου. (π.χ. ο καφές και η ζάχαρη είναι συμπληρωματικά αγαθά). ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ Οι προτιμήσεις των καταναλωτών μεταβάλλονται για διάφορους λόγους. Όταν οι προτιμήσεις μεταβάλλονται ευνοϊκά για ένα προϊόν, τότε αυξάνεται η ζήτησή του. Αν η μεταβολή των προτιμήσεων δεν είναι ευνοϊκή για ένα προϊόν τότε μειώνεται η ζήτησή του. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 9

ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ Αν οι καταναλωτές προβλέπουν αύξηση στην τιμή ενός αγαθού μπορεί να αυξήσουν τις τρέχουσες αγορές τους στο αγαθό αυτό, ώστε να επωφεληθούν από την χαμηλότερη τιμή που επικρατεί τώρα. Αντιθέτως αν οι καταναλωτές αναμένουν μείωση των τιμών στο μέλλον τότε θα αναβάλουν τις αγορές τους, με αποτέλεσμα τη μείωση της ζήτησης. Το ίδιο συμβαίνει και με πρόβλεψη για το εισόδημα των καταναλωτών. Αν οι καταναλωτές περιμένουν ότι θα επέλθει αύξηση στο εισόδημά τους, αυξάνουν τη κατανάλωση «σήμερα», δηλαδή αυξάνουν τη ζήτηση «σήμερα». Πίνακας Ζήτησης είναι ο πίνακας που δείχνει τη σχέση ανάμεσα στην τιμή ενός αγαθού και στη ζητούμενη ποσότητά του. Καμπύλη Ζήτησης είναι το διάγραμμα της σχέσης ανάμεσα στην τιμή ενός αγαθού και της ζητούμενης ποσότητας του. Γραμμική Συνάρτηση Ζήτησης Q D = α + βp Q D : ζητούμενη ποσότητα P: τιμή Η καμπύλη ζήτησης είναι ευθεία γραμμή και η σταθερά α είναι πάντα θετικός αριθμός ενώ ο συντελεστής β εξαρτάται από την κλίση της ευθείας και είναι πάντα αρνητικός αριθμός, αφού η κλίση της ευθείας εκφράζει την αρνητική σχέση μεταξύ ζητούμενης ποσότητας και τιμής ( ΝΟΜΟΣ ΖΗΤΗΣΗΣ). Με δεδομένο ότι η ζητούμενη ποσότητα και η τιμή δεν παίρνουν αρνητικές τιμές. P ΚΑΜΠΥΛΗ ΖΗΤΗΣΗΣ Q [ Ceteris paribus : Η έκφραση αυτή η υπενθυμίζει ότι όλες οι μεταβλητές εκτός από εκείνες που μελετάμε παραμένουν σταθερές.] Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 10

Η κλίση της καμπύλης ζήτησης είναι κατερχόμενη επειδή, ceteris paribus, όσο χαμηλότερη είναι η τιμή ενός αγαθού τόσο περισσότερη ποσότητα του αγαθού αυτού ζητείται. ΑΓΟΡΑΙΑ ΖΗΤΗΣΗ Αγοραία ζήτηση είναι το άθροισμα όλων των ατομικών ζητήσεων για ένα συγκεκριμένο αγαθό ή υπηρεσία. Επειδή η ζήτηση της αγοράς προκύπτει από ατομικές ζητήσεις, η ζητούμενη ποσότητα στις αγορές προκύπτει από τους ατομικούς αγοραστές. Έτσι η ζητούμενη ποσότητα σε μια αγορά, εξαρτάται όχι μόνο από την τιμή ενός αγαθού αλλά και από τα εισοδήματα των αγοραστών, τις προτιμήσεις και τις προσδοκίες τους αλλά και από τα συνδεόμενα αγαθά. Και επειδή πρόκειται για αγοραία ζήτηση εξαρτάται και από τον αριθμό των αγοραστών. Όταν αθροίζουμε τις ατομικές καμπύλες ζήτησης οριζόντια τότε προκύπτει η αγοραία καμπύλη ζήτησης. Η αγοραία καμπύλη ζήτησης δείχνει πως μεταβάλλεται η συνολικά ζητούμενη ποσότητα από ένα αγαθό όταν μεταβάλλεται η τιμή του αγαθού. ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Κάθε φορά που ένας προσδιοριστικός παράγοντας της ζήτησης μεταβάλλεται εκτός της τιμής, η καμπύλη ζήτησης μετατοπίζεται. Η καμπύλη ζήτησης δείχνει τι συμβαίνει στη ζητούμενη ποσότητα ενός αγαθού όταν η τιμή μεταβάλλεται ενώ διατηρούνται σταθεροί οι άλλοι προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης. Όταν ένας από αυτούς τους άλλους προσδιοριστικούς παράγοντες μεταβάλλεται, η καμπύλη ζήτησης μετατοπίζεται. Μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης σε σχέση με το εισόδημα Αύξηση του εισοδήματος κατώτερο αγαθό κανονικό αγαθό Μεταβολές της ζήτησης λόγω της μεταβολής των τιμών άλλων αγαθών Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 11

Η ζήτηση του συμπληρωματικού αγαθού (ζάχαρη) μετακινείται αριστερά Η μεταβολή στη ζητούμενη ποσότητα εκφράζεται με μετακίνηση επιτόπου στην ίδια καμπύλη, ενώ όταν μεταβάλλεται άλλος παράγοντας μετακινείται ολόκληρη η καμπύλη Εργασία Υποθέστε ότι τα αγαθά Χ και Ψ είναι μεταξύ τους υποκατάστατα. Εξηγείστε με την βοήθεια των απαραίτητων διαγραμμάτων τις μεταβολές που θα επέλθουν στην τιμή ισορροπίας και την ποσότητα ισορροπίας των αγαθών Χ και Ψ αν αυξηθούν οι αμοιβές των συντελεστών παραγωγής του αγαθού Ψ. ΑΠΑΝΤΗΣΗ Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 12

ΠΡΟΣΦΟΡΑ Προσφερόμενη Ποσότητα είναι η ποσότητα ενός αγαθού που οι πωλητές είναι διατεθειμένοι και ικανοί να πωλήσουν. ΤΙΜΗ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΤΙΜΗ ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΡΟΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ Σε αυτήν την περίπτωση ισχύει ο νόμος της προσφοράς, που αναφέρει ότι υπό την προϋπόθεση πως όλοι οι προσδιοριστικοί παράγοντες προσφοράς παραμένουν σταθεροί, η προσφερόμενη ποσότητα ενός αγαθού αυξάνεται όταν αυξάνεται η τιμή του. Επειδή η προσφερόμενη ποσότητα αυξάνεται όταν οι τιμές ανέρχονται και μειώνεται καθώς μειώνονται οι τιμές, λέμε ότι η προσφερόμενη ποσότητα συνδέεται θετικά με την τιμή του αγαθού. Δηλαδή ισχύει : Q S P Q S P (όπου S : προσφερόμενη ποσότητα και όπου P : τιμή). ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΡΟΩΝ Όταν όμως έχουμε μεταβολή ενός προσδιοριστικού παράγοντα της προσφοράς για παράδειγμα των τιμών εισροών, τότε λέμε ότι μεταβάλλεται η προσφορά. Έχουμε δηλαδή αλλαγή της συνάρτησης προσφοράς, επομένως και μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης προσφοράς. Η μεταβολή της τιμής ενός ή περισσοτέρων από τους παραγωγικούς συντελεστές (τιμές εισροών) που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ενός αγαθού συνεπάγεται τη μεταβολή του κόστους παραγωγής του. Η προσφερόμενη ποσότητα ενός αγαθού συνδέεται αρνητικά με την τιμή των εισροών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή αγαθού. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Η μεταβολή στην τεχνολογία έχει ως αποτέλεσμα τη μεταβολή στη συνάρτηση παραγωγής. Η βελτίωση της τεχνολογίας έχει ως αποτέλεσμα οι ίδιοι παραγωγικοί συντελεστές να αξιοποιούνται καλύτερα και έτσι να αυξάνεται η παραγωγή. η καμπύλη προσφοράς σε αυτή την περίπτωση μετατοπίζεται προς τα δεξιά. Το αντίθετο συμβαίνει με τη χειροτέρευση της τεχνολογίας. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 13

ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ Αν προσδοκά ο παραγωγός πως η τιμή του αγαθού στο μέλλον θα αυξηθεί τότε μπορεί να αποθηκεύσει μέρος της σημερινής παραγωγής και να προσφέρει μικρότερη ποσότητα του αγαθού σήμερα. Πίνακας Προσφοράς είναι ο πίνακας που δείχνει τη σχέση ανάμεσα στην τιμή ενός αγαθού και στην προσφερόμενη ποσότητα του. Καμπύλη Προσφοράς είναι το διάγραμμα της σχέσης ανάμεσα στην τιμή ενός αγαθού και την προσφερόμενη ποσότητα. Η καμπύλη προσφοράς έχει θετική κλίση επειδή, ceteris paribus, μια υψηλότερη τιμή σημαίνει μεγαλύτερη προσφερόμενη ποσότητα. Συνάρτηση Προσφοράς Η γραφική παράσταση της συνάρτησης προσφοράς είναι η καμπύλη προσφοράς. Γραμμική Συνάρτηση Προσφοράς Q S = γ + δp Όπου Q S : προσφερόμενη ποσότητα P: τιμή Η σταθερά γ μπορεί να είναι θετικός ή αρνητικός αριθμός αλλά ο συντελεστής δ είναι πάντα θετικός αριθμός και εκφράζει τη θετική κλίση της καμπύλης προσφοράς που πηγάζει από το νόμο προσφοράς. Η παραγόμενη ποσότητα και η τιμή δεν μπορούν να πάρουν αρνητικές τιμές. P Καμπύλη προσφοράς Q ΑΓΟΡΑΙΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑ Η προσφορά της αγοράς είναι το άθροισμα των προσφορών όλων των πωλητών. Η προσφερόμενη ποσότητα στην αγορά εξαρτάται από τους παράγοντες εκείνους που καθορίζουν την προσφερόμενη ποσότητα από τους ατομικούς πωλητές : η τιμή του αγαθού, οι τιμές εισροών που Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 14

χρησιμοποιούνται στην παραγωγή του αγαθού, η διαθέσιμη τεχνολογία και οι προσδοκίες. Επιπλέον η αγοραία προσφερόμενη ποσότητα εξαρτάται από τον αριθμό των πωλητών. Για να σχηματίσουμε την αγοραία καμπύλη προσφοράς αθροίζουμε τις ατομικές καμπύλες προσφοράς οριζόντια. δηλαδή για να βρούμε τη συνολική ποσότητα που προσφέρεται σε κάθε τιμή, προσθέτουμε τις ατομικές ποσότητες που βρίσκουμε στον οριζόντιο άξονα των ατομικών καμπυλών προσφοράς. Η αγοραία καμπύλη προσφοράς δείχνει πως μεταβάλλεται η προσφερόμενη ποσότητα όταν μεταβάλλεται η τιμή του αγαθού. ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ Κάθε φορά που ένας από τους προσδιοριστικούς παράγοντες της προσφοράς, εκτός της τιμής μεταβάλλεται, η καμπύλη προσφοράς μετατοπίζεται. Κάθε μεταβολή που αυξάνει την προσφερόμενη ποσότητα σε κάθε τιμή μετατοπίζει την καμπύλη προσφοράς προς τα δεξιά. Ομοίως κάθε μεταβολή που μειώνει την προσφερόμενη ποσότητα σε κάθε τιμή, μετατοπίζει την καμπύλη προσφοράς προς τα αριστερά. Γενικότερα η καμπύλη προσφοράς δείχνει τι συμβαίνει στην προσφερόμενη ποσότητα ενός αγαθού όταν μεταβάλλεται η τιμή του, υπό τον όρο ότι οι άλλοι προσδιοριστικοί παράγοντες μένουν σταθεροί. Όταν μεταβληθεί ένας από αυτούς τους προσδιοριστικούς παράγοντες, η καμπύλη προσφοράς μετατοπίζεται. ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ Ισορροπία είναι η κατάσταση στην οποία η προσφορά και ζήτηση είναι εξισορροπημένες. Τιμή ισορροπίας είναι η τιμή που εξισορροπεί την προσφορά και τη ζήτηση. Προσφορά ισορροπίας είναι η προσφερόμενη ποσότητα και η ζητούμενη ποσότητα όταν η τιμή έχει προσαρμοστεί στην ισορροπία προσφοράς και ζήτησης. Στην τιμή ισορροπίας και στην ποσότητα ισορροπίας τέμνονται η καμπύλη προσφοράς και η καμπύλη ζήτησης. Στην τιμή ισορροπίας η ποσότητα του αγαθού που οι αγοραστές είναι πρόθυμοι και ικανοί να αγοράσουν είναι ίση ακριβώς με την ποσότητα που οι πωλητές είναι πρόθυμοι και ικανοί να πωλήσουν. Οι αγοραστές έχουν αγοράσει όλη την ποσότητα που ήθελαν να αγοράσουν και οι πωλητές έχουν πωλήσει όλη την ποσότητα που ήθελαν να πωλήσουν. Υπερβάλλουσα προσφορά είναι μία κατάσταση κατά την οποία η προσφερόμενη ποσότητα είναι μεγαλύτερη από την ζητούμενη, δηλαδή υπάρχει πλεόνασμα αγαθού. Σε αυτή την περίπτωση οι πωλητές δεν μπορούν να πωλήσουν όλη την ποσότητα που ήθελαν στην επικρατούσα τιμή. Οι πωλητές αντιδρούν στην υπερβάλλουσα προσφορά μειώνοντας τις τιμές τους, οι τιμές θα συνεχίσουν να μειώνονται έως ότου η αγορά φθάσει σε κατάσταση ισορροπίας. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 15

Υπερβάλλουσα ζήτηση είναι μία κατάσταση στην οποία η ζητούμενη ποσότητα είναι μεγαλύτερη από την προσφερόμενη, δηλαδή υπάρχει έλλειψη αγαθού. Σε αυτή την περίπτωση οι καταναλωτές δεν μπορούν να αγοράσουν όλη την ποσότητα που θα ήθελαν στην επικρατούσα τιμή. Όταν εμφανίζεται υπερβάλλουσα ζήτηση στην αγορά οι αγοραστές πρέπει να περιμένουν σε «ουρές» για να τους δοθούν τα διαθέσιμα αγαθά. Οι πωλητές μπορούν να ανταποκριθούν στην υπερβάλλουσα ζήτηση αυξάνοντας την τιμή του αγαθού χωρίς να μειωθούν καθόλου οι πωλήσεις τους. Όταν όμως αρχίσει να αυξάνεται η τιμή του αγαθού, η αγορά κινείται και πάλι προς ισορροπία. Ο Νόμος Προσφοράς και Ζήτησης ορίζει ότι η τιμή κάθε αγαθού προσαρμόζεται μέχρις ότου αποκατασταθεί η ισορροπία μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης αυτού του αγαθού. Η τιμή ισορροπίας (P O ) παραμένει σταθερή όταν έχουμε ισόποσες μεταβολές ζήτησης και προσφοράς προς την ίδια κατεύθυνση, δηλαδή : D = S D = S Η ποσότητα ισορροπίας (Q O ) παραμένει σταθερή όταν έχουμε ισόποσες αντίθετες μεταβολές ζήτησης και προσφοράς, δηλαδή : D = S D = S ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Η ελαστικότητα είναι το μέτρο του βαθμού ανταπόκρισης της ζητούμενης ή της προσφερόμενης ποσότητας σε έναν από τους προσδιοριστικούς παράγοντές της. Ο νόμος της ζήτησης λέει ότι η μείωση της τιμής ενός αγαθού αυξάνει τη ζητούμενη ποσότητά του. Η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή μετρά το βαθμό στον οποίο η ζητούμενη ποσότητα ανταποκρίθηκε στην μεταβολή της τιμής. Η ζήτηση για ένα αγαθό λέγεται ότι είναι ελαστική, αν η ζητούμενη ποσότητα ανταποκρίνεται έντονα στις μεταβολές της τιμής, Η ζήτηση λέγεται ότι είναι ανελαστική, αν η ζητούμενη ποσότητα ανταποκρίνεται ελάχιστα στις μεταβολές της τιμής. Τα αναγκαία αγαθά και υπηρεσίες τείνουν να έχουν ανελαστική ζήτηση, ενώ τα αγαθά πολυτελείας έχουν ελαστική ζήτηση. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 16

Τα αγαθά που έχουν υποκατάστατα τείνουν να έχουν περισσότερο ελαστική ζήτηση επειδή είναι πιο εύκολο για τους καταναλωτές να στραφούν από το ένα αγαθό στο άλλο. Η ελαστικότητα της ζήτησης εξαρτάται σε μία αγορά από τα όρια που έχει αγορά. Οι στενά οριζόμενες αγορές τείνουν να έχουν πιο ελαστική ζήτηση από τις ευρύτερα οριζόμενες αγορές, επειδή είναι ευκολότερο να βρούμε στενά υποκατάστατα για στενά οριζόμενα προϊόντα. Τα αγαθά τείνουν να έχουν πιο ελαστική ζήτηση στη διάρκεια μεγάλων χρονικών οριζόντων. Η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή υπολογίζεται ως το πηλίκο της ποσοστιαίας μεταβολής της ζητούμενης ποσότητας δια την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής. Ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή (E D ) = Ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας /ποσοστιαία μεταβολή της τιμής E D Q 100 Q P 100 P Q Q P P Q P P Q Η ζήτηση είναι ελαστική όταν η ελαστικότητα (σε απόλυτη τιμή)είναι μεγαλύτερη από 1, άρα η μεταβολή της τιμή προκαλεί μεγαλύτερη μεταβολή της ποσότητας. Δηλαδή όταν 1 Η ζήτηση είναι ανελαστική όταν η ελαστικότητα (σε απόλυτη τιμή) είναι μικρότερη από 1, άρα μία μεταβολή της τιμής προκαλεί μικρότερη μεταβολή της ποσότητας. Δηλαδή όταν 1 Αν η ελαστικότητα (σε απόλυτη τιμή) είναι ίση με 1 τότε η ποσότητα μεταβάλλεται κατά το ίδιο ποσοστό που μεταβλήθηκε η τιμή, άρα έχουμε μοναδιαία ελαστικότητα, Δηλαδή έχουμε 1 Όσο πιο οριζόντια είναι η καμπύλη ζήτησης που περνά από ένα δεδομένο σημείο τόσο μεγαλύτερη είναι η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή. Όσο πιο απότομη είναι η καμπύλη ζήτησης που περνά από ένα σημείο, τόσο μικρότερη είναι η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή. Όταν πρόκειται για μηδενική ελαστικότητα τότε σημαίνει πως η ζήτηση είναι τελείως ανελαστική και η καμπύλη ζήτησης είναι κατακόρυφη. Όταν πρόκειται για ελαστικότητα της ζήτησης που αγγίζει το άπειρο τότε η καμπύλη ζήτησης είναι οριζόντια ενώ σε αυτή την περίπτωση αναφερόμαστε σε τελείως ελαστική ζήτηση. E D E D E D Συνολικά Έσοδα είναι το συνολικό ποσό που καταβάλλεται από του αγοραστές και εισπράττεται από τους πωλητές για ένα αγαθό υπολογιζόμενο ως το γινόμενο της τιμής του αγαθού επί την ποσότητα που πωλήθηκε. ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΕΣΟΔΑ = P x Q Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 17

Το ύψος του παραλληλογράμμου που βρίσκεται κάτω από την καμπύλη ζήτησης είναι P και το πλάτος είναι Q. Το εμβαδόν του παραλληλογράμμου είναι P x Q και είναι ίσο με τα συνολικά έσοδα στην αγορά αυτή. Αν η ζήτηση είναι ανελαστική τότε μία αύξηση στην τιμή προκαλεί αύξηση του συνολικού εσόδου. Αν η ζήτηση είναι ελαστική τότε μία αύξηση στην τιμή προκαλεί μείωση του συνολικού εσόδου. Όταν η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή είναι μικρότερη από 1, η αύξηση της τιμής αυξάνει τα συνολικά έσοδα και η μείωση της τιμής μειώνει τα συνολικά έσοδα. Όταν η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή είναι μεγαλύτερη από 1, η αύξηση της τιμής μειώνει τα συνολικά έσοδα, και η μείωση της τιμής αυξάνει τα συνολικά έσοδα. Όταν η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή είναι ίση με ένα τότε οι μεταβολές τις τιμής δεν επηρεάζουν τα συνολικά έσοδα. ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΗ ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΖΗΤΗΣΗΣ Η εισοδηματική ελαστικότητα ζήτησης μετρά πως η ζητούμενη ποσότητα μεταβάλλεται όταν μεταβάλλεται το εισόδημα. Η εισοδηματική ελαστικότητα είναι το πηλίκο της ποσοστιαίας μεταβολής της ζητούμενης ποσότητας προς την ποσοστιαία μεταβολή του εισοδήματος. ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΗ ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ = ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΖΗΤΟΥΜΕΝΗΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ / ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ Δηλαδή : E Q 100 Q Y 100 Y Q Q Q Y Q Όταν η εισοδηματική ελαστικότητα είναι θετική τότε το αγαθό που εξετάζουμε είναι κανονικό. Δηλαδή όταν : E Y 0 Όταν η εισοδηματική ελαστικότητα είναι αρνητική τότε το αγαθό που εξετάζουμε είναι κατώτερο. Δηλαδή όταν : E Y 0 ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΙΜΗ Η ελαστικότητα της προσφοράς ως προς την τιμή μετρά το πόσο πολύ ανταποκρίνεται η προσφερόμενη ποσότητα στις μεταβολές της τιμής. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 18

Η προσφορά ενός αγαθού είναι ελαστική, όταν η προσφερόμενη ποσότητα ανταποκρίνεται έντονα στις μεταβολές της τιμής. Η προσφορά είναι ανελαστική όταν η προσφερόμενη ποσότητα ανταποκρίνεται ελάχιστα στις μεταβολές της τιμής. Βασικός προσδιοριστικός παράγοντας της ελαστικής προσφοράς ως προς την τιμή, είναι ο εξεταζόμενος χρονικός ορίζοντας. η προσφορά είναι ελαστική στη μακροχρόνια περίοδο από ότι στη βραχυχρόνια. Στη διάρκεια μιας βραχυχρόνιας περιόδου η προσφερόμενη ποσότητα δεν είναι πολύ ευαίσθητη απέναντι στις μεταβολές της τιμής. Στη μακροχρόνια περίοδο η προσφερόμενη ποσότητα μπορεί να ανταποκριθεί στην μεταβολή της τιμής. ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΙΜΗ = ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝΗΣ ΠΟΣΟΣΤΗΤΑΣ / ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ Δηλαδή : E S Q% P% Q 100 Q P 100 P Q P P Q Η ελαστικότητα της προσφοράς είναι πάντα θετική. Στην περίπτωση της μηδενικής ελαστικότητας, η προσφορά είναι τελείως ανελαστική και η καμπύλη προσφοράς είναι κατακόρυφη. Γενικότερα όσο μεγαλύτερη είναι η ελαστικότητα της προσφοράς τόσο πιο οριζόντια είναι η καμπύλη προσφοράς. Στην περίπτωση της τελείως ελαστικής προσφοράς, η καμπύλη προσφοράς είναι οριζόντια Στην ίδια καμπύλη προσφοράς έχουμε : Σε χαμηλά επίπεδα προσφερόμενης ποσότητας, η ελαστικότητα της προσφοράς είναι υψηλή, δηλαδή υπάρχουν συντελεστές παραγωγής που παραμένουν αναξιοποίητοι από τους παραγωγούς. Καθώς αυξάνεται η προσφερόμενη ποσότητα, οι επιχειρήσεις προσεγγίζουν τα όρια της παραγωγικής τους ικανότητας. ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ Ανώτατη τιμή είναι η καθορισμένη με νόμο τιμή στην οποία μπορεί να πωληθεί ένα αγαθό ή μία υπηρεσία. Κατώτατη τιμή είναι η καθορισμένη με νόμο τιμή στην οποία μπορεί να πωληθεί ένα αγαθό ή μία υπηρεσία. Όταν η κυβέρνηση, καθορίσει μία ανώτατη τιμή ή τιμή οροφής στην αγορά ενός αγαθού δύο πράγματα είναι δυνατόν να συμβούν. 1) Επειδή η τιμή ισορροπίας της προσφοράς και τη ζήτησης είναι μικρότερη από την ανώτατη τιμή που καθόρισε ο νόμος, ανώτατη τιμή δεν είναι δεσμευτική. Οι Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 19

δυνάμεις τις αγοράς κινούν φυσιολογικά την οικονομία στην ισορροπία και η καθορισμένη από το νόμο ανώτατη τιμή δεν ασκεί καμία επίδραση. 2) Επειδή η τιμή ισορροπίας είναι υψηλότερη από την καθορισμένη με νόμο ανώτατη τιμή, τότε η ανώτατη τιμή είναι ένας δεσμευτικός περιορισμός στην αγορά. Οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης τείνουν να κινήσουν την τιμή προς την τιμή ισορροπίας, αλλά όταν η τιμή αγοράς φθάσει στην ανώτατη τιμή δεν μπορεί να αυξηθεί άλλο. Έτσι η τιμή αγοράς είναι ίση με την καθορισμένη με νόμο ανώτατη τιμή. Στην τιμή αυτή η ζητούμενη ποσότητα υπερβαίνει τη προσφερόμενη ποσότητα. Η διαθέσιμη λοιπόν ποσότητα αγαθού δεν επαρκεί και έτσι ορισμένοι άνθρωποι που θέλουν να αγοράσουν το αγαθό στην επικρατούσα τιμή δεν βρίσκουν. Όταν προκαλείται έλλειψη του αγαθού εξαιτίας αυτής της καθορισμένης με νόμο ανώτατης τιμής, είναι φυσικό να αναπτυχθεί ένας μηχανισμός κατανομής της περιορισμένης ποσότητας του αγαθού. τέτοιου είδους μηχανισμοί μπορεί να είναι, η δημιουργία μακριών «ουρών» από τους καταναλωτές προκειμένου να αποκτήσουν το αγαθό. Ένας άλλος μηχανισμός είναι οι πωλητές να πωλούν το αγαθό σε όσους εκείνοι θέλουν. Έλεγχος ενοικίων με καθορισμό ανώτατης τιμής, σε μακροχρόνια και βραχυχρόνια περίοδο. Σκοπός : Να βοηθηθούν οι φτωχοί που δεν έχουν δικό τους σπίτι, να βρουν πιο οικονομική στέγη. Οικονομολόγοι : Υποστηρίζουν ότι πρόκειται για δαπανηρό τρόπο βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των φτωχών. Επιπτώσεις Στη βραχυχρόνια περίοδο, οι ιδιοκτήτες έχουν σταθερό αριθμό διαμερισμάτων να ενοικιάσουν, και δεν μπορούν να προσαρμόσουν γρήγορα, τον αριθμό αυτό στις συνθήκες της αγοράς. ο αριθμός των ανθρώπων που αναζητούν στέγη σε μία πόλη μπορεί να είναι ευαίσθητος στις μεταβολές του ενοικίου επειδή οι άνθρωποι χρειάζονται χρόνο όταν λαμβάνουν αποφάσεις. Συνεπώς οι καμπύλες της προσφοράς και της ζήτησης βραχυχρόνια είναι ανελαστικές. Στη βραχυχρόνια περίοδο το αποτέλεσμα είναι η μείωση των ενοικίων. Στη μακροχρόνια περίοδο, οι αγοραστές και οι πωλητές με την πάροδο του χρόνου προσαρμόζονται περισσότερο στις συνθήκες της αγοράς. Οι ιδιοκτήτες αντιδρούν στα χαμηλά ενοίκια με αποτέλεσμα να μην κατασκευάζουν καινούργια διαμερίσματα είτε να δεν μπορούν να διατηρήσουν τα διαμερίσματα που ήδη είχαν στη διάθεση τους. Από πλευράς ζήτησης τα χαμηλά ενοίκια παρακινούν τους ανθρώπους να νοικιάσουν δικό τους σπίτι. Συνεπώς η προσφορά και η ζήτηση στη μακροχρόνια περίοδο είναι περισσότερο ελαστικές. Όταν ο έλεγχος των ενοικίων συγκρατήσει τα ενοίκια κάτω από την τιμή ισορροπίας τους, η ζητούμενη ποσότητα διαμερισμάτων αυξάνεται ουσιωδώς με αποτέλεσμα να προκαλείται έλλειψη στέγης. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 20

Οι κατώτατες τιμές όπως και οι ανώτατες τιμές, είναι μία προσπάθεια του κράτους να διατηρήσει τις τιμές σε επίπεδα διαφορετικά από εκείνα της ισορροπίας. ενώ οι ανώτατες τιμές είναι ένα καθορισμένο με νόμο ανώτατο όριο πάνω από το οποίο δεν μπορούν να ανέβουν οι τιμές, οι κατώτατες τιμές αποτελούν ένα καθορισμένο με νόμο κατώτατο επίπεδο κάτω από το οποίο δεν μπορούν να μειωθούν οι τιμές. Όταν το κράτος με νόμο καθορίσει μία κατώτατη τιμή στην αγορά τότε δύο πράγματα μπορεί να συμβούν. Στην πρώτη περίπτωση επειδή η τιμή ισορροπίας είναι μεγαλύτερη από την κατώτατη τιμή, η κατώτατη τιμή δεν είναι δεσμευτική. Οι δυνάμεις αγοράς οδηγούν φυσιολογικά την οικονομία σε ισορροπία και η κατώτατη τιμή δεν ασκεί καμία επίπτωση. Στη δεύτερη περίπτωση, η τιμή ισορροπίας είναι κάτω από την καθορισμένη με νόμο κατώτατη τιμή, έτσι η τελευταία αποτελεί ένα δεσμευτικό περιορισμό της αγοράς. Οι δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης πιέζουν την τιμή να κινηθεί προς την τιμή ισορροπίας. Όταν η τιμή αγοράς φθάσει στο καθορισμένο με νόμο κατώτατο όριο, δεν μπορεί να μειωθεί περισσότερο. η τιμή της αγοράς είναι τότε ίση με την καθορισμένη με νόμο κατώτατη τιμή. Στην τιμή αυτή η προσφερόμενη ποσότητα του αγαθού είναι μεγαλύτερη από τη ζητούμενη ποσότητα. Ορισμένοι παραγωγοί που θέλουν να πωλήσουν στην τρέχουσα τιμή δεν μπορούν να πωλήσουν. Το αποτέλεσμα είναι μία κατώτατη τιμή να προκαλεί πλεόνασμα. Όπως ακριβώς οι καθορισμένες με νόμο ανώτατες τιμές και τα ελλείμματα προσφοράς, έτσι και οι καθοριζόμενες με νόμο κατώτατες τιμές και τα πλεονάσματα προσφοράς ενδέχεται να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητες λειτουργίες. Ακόμα σε περίπτωση πλεονάσματος το κράτος αγοράζει το πλεόνασμα στην κατώτατη τιμή. Το πλεόνασμα αυτό το διαθέτει σε αγορές του εξωτερικού είτε σε περιόδους μειωμένης παραγωγής. ΦΟΡΟΙ Το κράτος επιβάλλει φόρους για να αντλεί τους αναγκαίους πόρους για την χρηματοδότηση των δημοσίων υπηρεσιών που προσφέρει. Επιμερισμός φόρου είναι η μελέτη του ποιος φέρει το βάρος του φόρου. Ένας φόρος επιβάλλεται στους αγοραστές ενός αγαθού. Για να φανεί πως επηρεάζει ο φόρος αυτός τους αγοραστές και τους πωλητές του αγαθού, ακολουθούμε τρία βήματα : o Εξετάζουμε αν ο φόρος επηρεάζει την καμπύλη προσφοράς ή την καμπύλη ζήτησης. o Εξετάζουμε προς τα πού μετατοπίζεται η εξεταζόμενη καμπύλη o Εξετάζουμε με ποιο τρόπο η μετατόπιση αυτή επηρεάζει την ισορροπία. Για να δούμε την επίπτωση του φόρου, συγκρίνουμε την παλιά ισορροπία με τη νέα. Οι φόροι αποθαρρύνουν τη δραστηριότητα της αγοράς. Όταν φορολογείται ένα αγαθό, η ποσότητα του αγαθού που πωλείται είναι μικρότερη στη νέα ισορροπία. Οι αγοραστές και οι πωλητές μοιράζονται το βάρος του φόρου. Στη νέα ισορροπία, οι αγοραστές πληρώνουν υψηλότερη τιμή για το αγαθό και οι πωλητές εισπράττουν μικρότερη. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 21

Ένας φόρος στους αγοραστές μετατοπίζει την καμπύλη ζήτησης προς τα κάτω κατά το μέγεθος του φόρου. Ένας φόρος επιβάλλεται στους πωλητές ενός αγαθού. Και σε αυτή την περίπτωση για να δούμε την επίπτωση του φόρου, συγκρίνουμε τη παλιά ισορροπία με τη νέα. Ο φόρος μειώνει το μέγεθος της αγοράς, ενώ και σε αυτή την περίπτωση οι αγοραστές και οι πωλητές επιμερίζονται το βάρος του φόρου. Ένας φόρος στους πωλητές μετατοπίζει την καμπύλη προσφοράς προς τα πάνω κατά το μέγεθος του φόρου. Και στην περίπτωση που επιβάλλεται φόρος στους πωλητές αλλά και στην περίπτωση που επιβάλλεται φόρος στους αγοραστές η ποσότητα ισορροπίας μειώνεται ενώ η τιμή που πληρώνουν οι αγοραστές αυξάνεται και η τιμή που εισπράττουν οι πωλητές μειώνεται. Το φορολογικό βάρος πέφτει περισσότερο στην πλευρά της αγοράς που είναι λιγότερο ελαστική. Αυτό συμβαίνει γιατί στην ουσία η ελαστικότητα μετρά την προθυμία των αγοραστών ή των πωλητών να εγκαταλείψουν την αγορά όταν οι συνθήκες γίνονται δυσμενείς. Μια μικρή ελαστικότητα της ζήτησης σημαίνει ότι οι αγοραστές δεν έχουν άλλες επιλογές από το να καταναλώσουν το συγκεκριμένο αγαθό. Όταν το αγαθό φορολογείται, η πλευρά της αγοράς με τις λιγότερες επιλογές δεν μπορεί να εγκαταλείψει εύκολα την αγορά άρα επιμερίζεται μεγαλύτερο μέρος από το βάρος του φόρου. Όταν η προσφορά είναι πιο ελαστική από τη ζήτηση, η επίπτωση του φόρου βαραίνει περισσότερο τους καταναλωτές από ότι τους παραγωγούς. (Ελαστική προσφορά, Ανελαστική ζήτηση) Όταν η ζήτηση είναι πιο ελαστική από την προσφορά η επίπτωση του φόρου επιβαρύνει περισσότερο τους παραγωγούς από ότι τους καταναλωτές. (Ανελαστική προσφορά, Ελαστική ζήτηση) ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΕΣΟΔΟ / ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ / ΚΕΡΔΟΣ Συνολικό Έσοδο είναι το ποσό που εισπράττει μια επιχείρηση από την πώληση του προϊόντος ή των υπηρεσιών της. Συνολικό Κόστος είναι το ποσό που πληρώνει μια επιχείρηση για την αγορά των εισροών που χρησιμοποιεί στην παραγωγή. Κέρδος είναι το συνολικό έσοδο μείον το συνολικό κόστος. Κέρδος = Συνολικά Έσοδα Συνολικά Έξοδα Σκοπός του παραγωγού είναι να πραγματοποιήσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κέρδος από την επιχειρηματική δραστηριότητά της. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 22

Η μέτρηση των συνολικών εσόδων είναι εύκολο έργο : τα συνολικά έσοδα είναι ίσα με την ποσότητα του προϊόντος που παράγει επί την τιμή στην οποία πωλεί το προϊόν της. ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΕΣΟΔΑ = P x Q Το κόστος ευκαιρίας ενός πράγματος είναι όλα εκείνα από τα οποία παραιτείται κανείς για να το αποκτήσει. Το κόστος παραγωγής της επιχείρησης συμπεριλαμβανομένων των στοιχείων του κόστους ευκαιρίας. Οι επιχειρήσεις βαρύνονται με κόστος όταν αγοράζουν εισροές, για να παράγουν αγαθά και υπηρεσίες που σχεδιάζουν να πωλήσουν. Συνάρτηση παραγωγής είναι η σχέση ανάμεσα στην ποσότητα των εισροών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενός αγαθού και στην παραγόμενη ποσότητα του αγαθού αυτού. Οριακό προϊόν (MP) είναι η αύξηση της παραγωγής που προκύπτει από μία πρόσθετη μονάδα εισροής του μεταβλητού συντελεστή. Καθώς αυξάνεται ο αριθμός των εργατών, το οριακό προϊόν μειώνεται. Η ιδιότητα αυτή ονομάζεται φθίνον οριακό προϊόν. Επομένως όσο πιο πολλοί εργάτες απασχολούνται τόσο μικρότερη είναι η συνεισφορά κάθε πρόσθετου εργάτη στην παραγωγή του αγαθού. Καθώς αυξάνεται ο αριθμός των εργατών το οριακό προϊόν μειώνεται και η συνάρτηση παραγωγής τείνει να γίνει οριζόντια. Φθίνον οριακό προϊόν είναι η τάση την οποία εμφανίζει το οριακό προϊόν μια εισροής να μειώνεται όταν αυξάνεται η ποσότητα της εισροής. Το συνολικό κόστος αποκτά πιο απότομη κλίση καθώς αυξάνεται η παραγόμενη ποσότητα. Η ιδιότητα αυτή του φθίνοντος οριακού προϊόντος εκφράζεται με την τάση της κλίσης της συνάρτησης παραγωγής να γίνει πιο οριζόντια καθώς αυξάνεται ο αριθμός των απασχολούμενων εργατών, καθώς αυξάνεται η παραγόμενη ποσότητα, η κλίση της καμπύλης του συνολικού κόστους, καθώς ανέρχεται γίνεται πιο απότομη. Ένας μέρος του συνολικού κόστους, το ονομαζόμενο σταθερό ή πάγιο κόστος (fixed cost ) [FC], δεν μεταβάλλεται όταν μεταβάλλεται η παραγωγή. Μεταβλητό κόστος (variable cost) [VC] είναι το κόστος που μεταβάλλεται όταν μεταβάλλεται η παραγόμενη ποσότητα του προϊόντος. Το συνολικό κόστος [TC] της επιχείρησης είναι το άθροισμα του πάγιου και του μεταβλητού κόστους. TC = FC + VC, για Q = 0, VC = 0 Για να βρούμε το κόστος μιας τυπικής παραγόμενης μονάδας θα πρέπει να διαιρέσουμε το κόστος της επιχείρησης με την ποσότητα του προϊόντος που παράγει. Μέσο Συνολικό Κόστος [ATC] είναι το συνολικό κόστος διαιρούμενο δια της ποσότητας παραγωγής. Μέσο Σταθερό Κόστος [AFC] είναι το σταθερό κόστος διαιρεμένο δια της ποσότητας παραγωγής. FC AFC Q Μέσο Μεταβλητό Κόστος [AVC] είναι το μεταβλητό κόστος διαιρούμενο δια της ποσότητας της παράγωγης. VC AVC Q Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 23

Το μέσο συνολικό κόστος μπορεί να εκφραστεί ως άθροισμα του μέσου πάγιου κόστους συν του μέσου μεταβλητού κόστους. Αν και το μέσο συνολικό κόστος μας δείχνει το κόστος μίας τυπικής μονάδας, δεν μας αποκαλύπτει πολλά όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο θα μεταβάλλεται το συνολικό κόστος όταν η επιχείρηση μεταβάλλει την παραγόμενη ποσότητα του προϊόντος της. Το ποσό κατά το οποίο αυξάνεται το συνολικό κόστος όταν η επιχείρηση αυξάνει την παραγωγή της κατά 1 μονάδα είναι το οριακό κόστος [MC]. ATC = Συνολικό Κόστος / Ποσότητα = TC / Q MC = Μεταβολή του συνολικού κόστους / Μεταβολή της ποσότητας = ΔTC/ΔQ Οι εξισώσεις δείχνουν πως από το συνολικό κόστος προκύπτουν το μέσο συνολικό κόστος και το οριακό κόστος. Το μέσο συνολικό κόστος είναι το συνολικό κόστος ανά μονάδα προϊόντος δηλαδή μας δείχνει πόσο κοστίζει κατά μέσο όρο η κάθε μία μονάδα προϊόντος. Το οριακό κόστος μας δείχνει την αύξηση του συνολικού κόστους που προκύπτει από την παραγωγή μιας πρόσθετης μονάδας προϊόντος. Στα διαγράμματα στον οριζόντιο άξονα μετριέται η ποσότητα που παράγει η επιχείρηση και στον κάθετο άξονα μετριούνται το οριακό και το μέσο κόστος. Οι καμπύλες κόστους εμφανίζουν μεταξύ τους τρία κοινά χαρακτηριστικά : 1) Το οριακό κόστος αυξάνεται όταν αυξάνεται η παραγόμενη ποσότητα του προϊόντος. 2) Η καμπύλη του μέσου συνολικού κόστους έχει σχήμα U. 3) Η καμπύλη του οριακού κόστους τέμνει την καμπύλη μέσου συνολικού κόστους στο κατώτατο σημείο της καμπύλης του μέσου συνολικού κόστους. Μέσο Συνολικό Κόστος Σχήματος U. Η καμπύλη μέσου συνολικού κόστους είναι σχήματος U. Για να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνει αυτό, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι το μέσο συνολικό κόστος είναι το άθροισμα του μέσου παγίου κόστους και του μέσου μεταβλητού κόστους. Το μέσο πάγιο κόστος μειώνεται πάντοτε όταν αυξάνεται η παραγόμενη ποσότητα, επειδή το πάγιο κόστος επιμερίζεται σε μεγαλύτερο αριθμό μονάδων του προϊόντος. Το μέσο μεταβλητό κόστος συνήθως αυξάνεται όταν αυξάνεται η παραγωγή εξαιτίας του φθίνοντος οριακού προϊόντος. Το κατώτατο σημείο της καμπύλης σχήματος U εμφανίζεται στην ποσότητα που ελαχιστοποιεί το μέσο συνολικό κόστος. Η ποσότητα αυτή ονομάζεται αποτελεσματική κλίμακα. Οριακό Κόστος Μέσο Οριακό Κόστος Κάθε φορά που το οριακό κόστος είναι μικρότερο από το μέσο συνολικό κόστος, το μέσο συνολικό κόστος μειώνεται. Κάθε φορά που το οριακό κόστος είναι το μεγαλύτερο από το μέσο συνολικό κόστος, το μέσο συνολικό κόστος αυξάνεται. Η καμπύλη οριακού κόστους τέμνει την καμπύλη του μέσου κόστους στην αποτελεσματική κλίμακα. Αυτό συμβαίνει επειδή σε χαμηλά επίπεδα παραγωγής, το οριακό κόστος είναι κάτω από το μέσο συνολικό κόστος και για αυτό το μέσο συνολικό κόστος μειώνεται. Όμως, μετά το σημείο τομής των δύο καμπυλών, το οριακό κόστος αυξάνεται πάνω συνολικό κόστος. Το μέσο συνολικό κόστος πρέπει να αρχίσει να ανέρχεται από αυτό το επίπεδο παραγωγής. Επομένως το σημείο αυτό τομής των δύο καμπυλών δείχνει το κατώτατο μέσο συνολικό κόστος. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 24

ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΚΟΣΤΟΥΣ Σε πολλές επιχειρήσεις το φθίνον οριακό προϊόν δεν αρχίζει να εμφανίζεται αμέσως με την πρόληψη του πρώτου εργάτη. Ανάλογα με τη διαδικασία παραγωγής ο δεύτερος και ο τρίτος εργάτης μπορεί να έχουν υψηλότερο οριακό προϊόν από τον πρώτο, επειδή μια ομάδα εργατών μπορεί να καταμερίζει τα έργα και να εργάζεται πιο παραγωγικά από ότι ένας εργάτης μόνος του. Επιχειρήσεις αυτού του είδους μπορεί να έχουν αύξον οριακό προϊόν για κάποιο διάστημα πριν αρχίσουν να εμφανίζουν φθίνον οριακό προϊόν. Οι πιο σημαντικές τρεις ιδιότητες των καμπυλών κόστους είναι : o o o Το οριακό κόστος αυξάνεται τελικά όταν αυξάνεται η παραγόμενη ποσότητα Η καμπύλη μέσου συνολικού κόστους έχει σχήμα U Η καμπύλη οριακού κόστους τέμνει την καμπύλη μέσου συνολικού κόστους στο κατώτατο σημείο του μέσου συνολικού κόστους. ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΣΤΗ ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟ Επειδή πολλά στοιχεία κόστους είναι πάγια στη βραχυχρόνια περίοδο, αλλά μεταβλητά στη μακροχρόνια περίοδο, οι μακροχρόνιες καμπύλες κόστους μιας επιχείρησης διαφέρουν από τις βραχυχρόνιες καμπύλες κόστους. Καθώς η επιχείρηση κινείται πάνω στη μακροχρόνια καμπύλη, προσαρμόζει το μέγεθος του εργοστασίου στην ποσότητα της παραγωγής. Η μακροχρόνια καμπύλη μέσου συνολικού κόστους έχει σχήμα U, αλλά με πολύ πιο ευρεία βάση από ότι τη βραχυχρόνια καμπύλη μέσου συνολικού κόστους. Επιπλέον, η μακροχρόνια καμπύλη βρίσκεται κάτω από όλες τις βραχυχρόνιες καμπύλες κόστους. Οικονομίες κλίμακας είναι η τάση του μακροχρόνιου μέσου συνολικού κόστους να μειώνεται όταν αυξάνεται η ποσότητα παραγωγής. Αρνητικές οικονομίες κλίμακας είναι η τάση του μακροχρόνιου μέσου συνολικού κόστους να αυξάνεται όταν αυξάνεται η παραγωγή. Σταθερές αποδόσεις κλίμακας είναι η τάση του μακροχρόνιου μέσου συνολικού κόστους να παραμένει σταθερό όταν μεταβάλλεται η ποσότητα της παραγωγής. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ Ανταγωνιστική αγορά είναι μια αγορά με πολλούς πωλητές και αγοραστές που πωλούν και αγοράζουν ομοιογενή προϊόντα έτσι που κάθε μεμονωμένος πωλητής ή αγοραστής να είναι λήπτης τιμής. Μια τέλεια ανταγωνιστική αγορά έχει δύο χαρακτηριστικά : o Υπάρχουν πολλοί αγοραστές και πολλοί πωλητές στην αγορά o Τα αγαθά που προσφέρονται από τους διάφορους πωλητές είναι ομοιογενή. o Οι επιχειρήσεις μπορούν ελεύθερα να εισέλθουν στην αγορά ή να την εγκαταλείψουν Επομένως οι ενέργειες οποιουδήποτε αγοραστή ή πωλητή στην αγορά έχουν αμελητέα επίπτωση στην τιμή του προϊόντος που καθορίζει η αγορά και συνήθως ονομάζεται «τιμή αγοράς». Κάθε πωλητής και αγοραστής παίρνει την τιμή αγοράς ως δεδομένη. Δ.Α.Π. Ν.Δ.Φ.Κ. ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ 25