ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ. Στρατηγικός Σχεδιασμός

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2012

Περιεχόμενα Ενότητα 1: Μεθοδολογία Αναπτυξιακού Στρατηγικού Σχεδιασμού... 1 Ενότητα 2: Αποτύπωση & Αξιολόγηση Υφιστάμενης Κατάστασης Περιφέρειας Πελοποννήσου... 2 Ενότητα 3: SWOT Ανάλυση... 35 Ενότητα 4: Περιφέρειας Πελοποννήσου... 45 Ενότητα 5: Άξονες Προτεραιότητας Μέτρα Στόχοι και Ενδεικτικές Κατηγορίες Δράσεων... 74 REMACO A.E. Σελίδα i

Ενότητα 1: Μεθοδολογία Αναπτυξιακού Στρατηγικού Σχεδιασμού Η μεθοδολογία του Αναπτυξιακού Στρατηγικού Σχεδιασμού για τη διαμόρφωση του Στρατηγικού Σχεδίου της Περιφέρειας Πελοποννήσου περιλαμβάνει την αποτύπωση και ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, ώστε να διαμορφωθεί η γενική αντίληψη της στρατηγικής. Στη συνέχεια ακολουθεί η ανάλυση SWOT, η διαμόρφωση των κρίσιμων ζητημάτων ανάπτυξης και τέλος, η αποτύπωση των Αξόνων Προτεραιότητας, των Μέτρων και των Ειδικών Στόχων. Ο διαμορφώθηκε με δυναμικό τρόπο ώστε να επιτρέπεται η αναθεώρηση του, λαμβάνοντας υπόψη τις προτάσεις που πιθανόν να τεθούν από πολίτες και τοπικούς φορείς αλλά και τις μεταβαλλόμενες συνθήκες στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον. Οι κρίσιμοι παράγοντες αποτελεσματικότητας του Αναπτυξιακού Σχεδιασμού είναι: Η διαμόρφωση ένα ευρύτατου αποδεκτού οράματος για τη μελλοντική ανάπτυξη της Περιφέρειας, ώστε να διασφαλίζεται η συστράτευση όλων των φορέων της Περιφέρειας στην επιδίωξη της επίτευξής του. Ο προσδιορισμός ενός αποτελεσματικού μηχανισμού υλοποίησης, ο οποίος να υποστηρίζεται από το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό και εργαλεία. Ο καθορισμός απλού και αποτελεσματικού πλαισίου παρακολούθησης, με προσδιορισμό συνεκτικού πλέγματος κατάλληλων δεικτών. Η δημιουργία κινήτρων για την ενεργό και ουσιαστική συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών, ώστε να ενισχύεται το κύρος του. REMACO A.E. Σελίδα 1

Ενότητα 2: Αποτύπωση & Αξιολόγηση Υφιστάμενης Κατάστασης Περιφέρειας Πελοποννήσου Η αποτύπωση και ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης σκοπό έχει να βοηθήσει στον προσδιορισμό των στόχων που θα πρέπει να τεθούν από την Περιφέρεια λαμβάνοντας υπόψη τις τάσεις, τους περιορισμούς και τις προοπτικές που επικρατούν σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης της Περιφέρειας Πελοποννήσου θα συμβάλλει στην ανάδειξη των σημείων που θα πρέπει να εστιάσει η ηγεσία της, προκειμένου να χαράξει την αναπτυξιακή στρατηγική της αναδεικνύοντας τα ισχυρά της σημεία και εστιάζοντας στην βελτίωση των αδυναμιών της. Συγκεκριμένα, μέσω της ανάλυσης της υφιστάμενης κατάστασης της Περιφέρειας θα προσδιοριστούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και οι δυνάμεις της, καθώς Η ανάλυση της παρούσας κατάστασης οδηγεί στη χάραξη της βέλτιστης στρατηγικής για την ανάπτυξη της Περιφέρειας Πελοποννήσου και στον προσδιορισμό των κυρίων δράσεων παρέμβασης για επίτευξη των στόχων της και οι εγγενείς και μη αδυναμίες της, οι πιθανοί μελλοντικοί κίνδυνοι και οι ευκαιρίες ανάπτυξής της. Με την ολοκλήρωση της αξιολόγησης θα είναι εφικτή η διαμόρφωσης των κρισίμων ζητημάτων ανάπτυξης και του αναπτυξιακού οράματος που θα οδηγήσουν στην αποτύπωση του επιχειρησιακού προγράμματος και στην οργάνωση και τον συντονισμό δράσεων που λαμβάνουν ή θα λάβουν χώρα στην Περιφέρεια. Ανάλυση και τεκμηρίωση της υφιστάμενης κατάστασης περιλαμβάνεται στο Παράρτημα: ΑΝΑΛΥΣΗ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ του παρόντος. REMACO A.E. Σελίδα 2

Ενότητα 2.1:Θέση και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Πελοποννήσου Η Περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελεί το νοτιότερο χερσαίο άκρο της Ευρώπης και καλύπτει το 11,7% της συνολικής έκτασης της χώρας. Καταλαμβάνει ένα μέρος του βόρειου τμήματος, ολόκληρο το νοτιοανατολικό και ένα μέρος του δυτικού τμήματος του συνόλου της Πελοποννήσου και συνορεύει δυτικά με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, και βορειοανατολικά με την Περιφέρεια Αττικής. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Περιφέρειας Πελοποννήσου αποτελεί το έντονο ανάγλυφο του εδάφους της, ανάγλυφο που διαφοροποιείται τόσο μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων όσο και εσωτερικά σε κάθε μία από αυτές. Συνολικά στην Περιφέρεια Πελοποννήσου κυριαρχούν οι ορεινοί όγκοι που αποτελούν το 50,1% της συνολικής της έκτασης, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν και φυσικό σύνορο μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων (π.χ. Ταΰγετος για Μεσσηνία και Λακωνία). Παράλληλα, το 19,9% της έκτασης της είναι πεδινό (και Περιφέρεια Πελοποννήσου, το νοτιότερο άκρο της χερσαίας Ευρώπη. Κυριαρχία ορεινών όγκων, εύφορες πεδιάδες και μεγάλο μήκος ακτογραμμής. Συγκροτείται από 5 Περιφερειακές Ενότητες & στην εδαφική της επικράτεια λειτουργούν 26 Δήμοι. Διαθέτει την 4η χαμηλότερη πυκνότητα μεταξύ των Περιφερειών της χώρας (37,57 κάτοικοι ανά Km 2 ) το 30% ημιορεινό), και εκτείνεται κυρίως στις περιοχές εγγύς των θαλάσσιων κόλπων, όπου σχηματίζονται αρκετές πεδιάδες. Ωστόσο, παρά το μικρό ποσοστό των πεδινών εκτάσεων, η Περιφέρεια διαθέτει μερικές από τις πιο εύφορες περιοχές της χώρας, όπως ο Αργολικός κάμπος και ο κάμπος της Κορινθίας. REMACO A.E. Σελίδα 3

Ενότητα 2.2:Πληθυσμός Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Πελοποννήσου αντιστοιχεί περίπου στο 5,4% (2011) του συνολικού πληθυσμού της χώρας, (581.980 κάτοικοι), ενώ τον μεγαλύτερο μεταξύ των ΠΕ έχει η ΠΕ Μεσσηνίας που συγκεντρώνει στο 28,02% του συνολικού πληθυσμού της Περιφέρειας (163.110 κάτοικοι). Η Περιφέρεια Πελοποννήσου χαρακτηρίζεται από «υψηλή» γήρανση του πληθυσμού της και οι βασικοί δημογραφικοί δείκτες της είναι δυσμενέστεροι της χώρας. Ειδικότερα, παρουσιάζει υψηλούς δείκτες γήρανσης (άτομα ηλικίας 65 και άνω / άτομα ηλικίας 0 14) και εξάρτησης (άτομα ηλικίας 65 και άνω + άτομα ηλικίας 0 14) / άτομα ηλικίας 15 65) που ανέρχονται στο 139,59 και 54,50 έναντι 110,06 και 46,81 αντίστοιχα της χώρας. Τέλος, ο δείκτης αντικατάστασης (άτομα ηλικίας 15 24 / άτομα ηλικίας 55 64) είναι χαμηλότερος στην Περιφέρεια Πελοποννήσου σε σχέση με το σύνολο της χώρας (113,62 έναντι 129,85). Στις κύριες βασικές πληθυσμιακές μεταβολές μεταξύ των ετών 2001 και 2011 στην Η μοναδική Περιφερειακή Ενότητα που παρουσιάζει την περίοδο 2001 2011 αύξηση του πληθυσμού της είναι αυτή της Κορινθίας Χειρότερη πανελλαδική επίδοση την τελευταία δεκαετία ( 17.357), ως προς το Φυσικό Ισοζύγιο του πληθυσμού της (γεννήσεις θάνατοι), εξέλιξη που επηρεάζει αρνητικά και τον δείκτη γήρανσης του πληθυσμού της. Η φαινόμενη μετανάστευση, παρουσιάζει θετικό πρόσημο, με εξαίρεση την Αργολίδα που παρουσιάζει μεταναστευτική «εκροή» κατά 4.323 άτομα Περιφέρεια Πελοποννήσου καταγράφεται η μείωση του μόνιμου πληθυσμού της κατά 2,62%, με αύξησή του μόνο στην ΠΕ Κορινθίας (0,58%) και μεγαλύτερη πτώση στην Αρκαδία ( 4,93%). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως η Περιφέρεια Πελοποννήσου παρουσιάζει αρνητικό φυσικό ισοζύγιο (γεννήσεις μείον θανάτους) με αποτέλεσμα τον αρνητικό επηρεασμό του δείκτη γήρανσης στη Περιφέρεια, ενώ η φαινόμενη μετανάστευση είναι οριακά θετική. REMACO A.E. Σελίδα 4

Ενότητα 2.3: Χωροταξική Διάρθρωση και Χωρική Οργάνωση της Περιφέρειας Χαρακτηριστικά στοιχεία της Χωροταξικής διάρθρωσης και χωρικής οργάνωσης της Περιφέρειας αποτελούν τα ακόλουθα: Ασυνέχεια του χώρου λόγω των φυσικών εμποδίων και της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας, Έλλειψη ισχυρών πόλων κέντρων ανάπτυξης εθνικής εμβέλειας καθώς και κυρίαρχου αστικού δυναμικού πόλου ανάπτυξης και χωρικής συσπείρωσης, Πολλαπλός αναπτυξιακός δυισμός που εκφράζεται μέσω των διαφοροποιήσεων μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων που τη συγκροτούν, καθώς και εντός των Περιφερειακών Ενοτήτων της (δημογραφικά χαρακτηριστικά, υποδομές, παραγωγική βάση). Μη χωρική ολοκλήρωση λόγω της διοικητικής διάσπασης της Πελοποννήσου σε δύο Περιφέρειες, Το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού τελεί υπό αναθεώρηση και Ασυνέχεια του χώρου λόγω των φυσικών εμποδίων και της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας Έλλειψη ισχυρών πόλων κέντρων ανάπτυξης Πολλαπλός αναπτυξιακός δυισμός Μη χωρική ολοκλήρωση Σημαντικές ελλείψεις στη χωροθέτηση παραγωγικών δραστηριοτήτων, χώρων διάθεσης και επεξεργασίας απορριμμάτων, εγκαταστάσεων ΑΠΕ επικαιροποίηση, ώστε να ληφθούν υπόψη οι εξελίξεις που σημειώθηκαν στην Ευρώπη και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και επιτάσσουν την προσαρμογή της αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής της Περιφέρειας στα νέα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής και της οικονομικής συγκυρίας και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις προσέλκυσης νέων βιώσιμων επενδύσεων σε ορθολογικά και θεματικά προσδιορισμένους χώρους. REMACO A.E. Σελίδα 5

Οι προτάσεις αναθεώρησης θα πρέπει να κατευθύνονται προς την χωροθέτηση και ανάπτυξη: Υποδομών που συνδέονται με την τόνωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων, την προσέλκυση νέων επενδύσεων και τον εκσυγχρονισμό υφισταμένων επιχειρήσεων. Υποδομών διοικητικών, κοινωνικών, τεχνικών, πολιτιστικών που θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τόσο των κατοίκων των πόλεων που θα αναπτυχθούν, όσο και των κατοίκων όλης της Περιφέρειας. Υποδομών που σχετίζονται με την οργανωμένη διαχείριση απορριμμάτων (χώροι διάθεσης και επεξεργασίας απορριμμάτων, βιολογικοί καθαρισμοί, ανακύκλωση). Υποδομών ήπιας ανάπτυξης με στόχο, αφενός την ανάδειξη και τον σεβασμό του φυσικού τοπίου και αφετέρου την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρει η Ενίσχυση της εσωτερικής συνοχής Εξάλειψη των ανισοτήτων μεταξύ των περιοχών Ρύθμιση και οργάνωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και λειτουργιών Βελτίωση της ισορροπίας του δικτύου των πόλεων Διαχείριση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και προστασία του περιβάλλοντος γεωμορφολογία της Περιφέρειας, αναπτύσσοντας εναλλακτικές μορφές τουρισμού σε περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος. Υποδομών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες που παρουσιάζονται από την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων (ανέμου, ήλιου, νερού). REMACO A.E. Σελίδα 6

Ενότητα 2.4: Προσπελασιμότητα και Υποδομές Μεταφορών Το οδικό δίκτυο της Περιφέρειας είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο, λόγω της έκτασης και της γεωμορφολογίας του εδάφους, με εθνικό και επαρχιακό να καλύπτουν 5.850χλμ. Στα παράλια και στα πεδινά είναι περισσότερο ανεπτυγμένο, ενώ είναι σχετικά ανεπαρκές, ποσοτικά και ποιοτικά, στις ορεινές περιοχές. Οι κυριότεροι οδικοί άξονες είναι Κόρινθος Τρίπολη Καλαμάτα, Κόρινθος Πάτρα και Πάτρα Πύργος Τσακώνα. Η παρουσία του σιδηρόδρομου στην Περιφέρεια περιορίζεται στην λειτουργία του προαστιακού που Καθυστέρηση στην ολοκλήρωση των κύριων οδικών αξόνων και του Περιφερειακού οδικού δικτύου, που επηρεάζει τις συνθήκες και προϋποθέσεις πρόσβασης στα διευρωπαϊκά δίκτυα και μείωσης των αναπτυξιακών ανισοτήτων μεταξύ των ΠΕ συνδέει την Αττική με το Κιάτο. Αντίθετα το υπόλοιπο σιδηροδρομικό δίκτυο στην Πελοπόννησο έχει εγκαταλειφθεί με ελάχιστες εξαιρέσεις στον βόρειο άξονα. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει δύο αεροδρόμια. Ένα στρατιωτικό (πραγματοποιούνται ενέργειες για την μετατροπή του σε πολιτικό) με έδρα την Τρίπολη και ένα πολιτικό με έδρα την Καλαμάτα. Στις θαλάσσιες μεταφορές, σημαντικό ρόλο παίζουν τα λιμάνια της Καλαμάτας και του Ναυπλίου, με δευτερεύοντα λιμάνια της Πύλου και της Κυπαρισσίας στη Μεσσηνία, της Ερμιονίδας και του Πορτοχελίου στην Αργολίδα, του Παράλιου Άστρους και του Λεωνιδίου στην Αρκαδία, της Κορίνθου Χαμηλή αξιοποίηση λιμενικών εγκαταστάσεων κυρίως για την πρόσβαση στις διεθνείς αγορές αλλά και την ανάπτυξη θαλάσσιων μεταφορών Ανεπαρκές δίκτυο λιμένων σκαφών αναψυχής για την εξυπηρέτηση των τουριστών, παράλληλα με την αξιοποίηση των υπαρχόντων τουριστικών εγκαταστάσεων στο σύνολο της Περιφέρειας και του Κιάτου στην Κορινθία και τέλος, του Γυθείου και της Νεάπολης στην Λακωνία. REMACO A.E. Σελίδα 7

Ενότητα 2.5: Ηλεκτρική Ενέργεια Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου παράγεται περίπου το 8% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας της Δ.Ε.Η. πανελλαδικά με τη συμβολή των θερμοηλεκτρικών και υδροηλεκτρικών σταθμών στη Μεγαλόπολη και τον Λάδωνα αντίστοιχα. Προβλήματα επάρκειας ηλεκτρικής ενέργειας δεν παρουσιάζονται, παρά μόνο κατά τους θερινούς μήνες όπου εισάγεται ρεύμα από σταθμούς εκτός Πελοποννήσου. Με την ολοκλήρωση των προγραμματιζόμενων έργων της Δ.Ε.Η. το δίκτυο της Περιφέρειας θα αποκτήσει επιπρόσθετη σταθερότητα. Το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου (ΕΣΜΦΑ), προβλέπει την κατασκευή αγωγού υψηλής πίεσης, μήκους 159 χλμ., που θα συνδέει το ΕΣΜΦΑ από το σταθμό στους Αγίους Θεοδώρους του Ν. Κορινθίας μέχρι τον Σταθμό Ηλεκτροπαραγωγής της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη, ενώ θα διέρχεται από την ευρύτερη περιοχή των πόλεων της Κορίνθου, του Άργους, του Ναυπλίου, της Τρίπολης. Σε ότι αφορά τις ΑΠΕ έχει αδειοδοτηθεί το φωτοβολταϊκό πάρκο ισχύος 50 MW που προγραμματίζει να εγκαταστήσει η ΔΕΗ Ανανεώσιμες στη Μεγαλόπολη, ενώ αξιόλογο χαρακτηρίζεται το αιολικό δυναμικό της Περιφέρειας. Με την ολοκλήρωση ενός από τα μεγαλύτερα φωτοβολταϊκά πάρκα στον Η μονάδα ηλεκτροπαραγωγής της Δ.Ε.Η. στη Μεγαλόπολη καθώς και οι βιομηχανικές μονάδες στην περιοχή της Κορίνθου, αυξάνουν σημαντικά το επίπεδο παραγωγής της Περιφέρειας, αποτελούν σημαντικό «εξαγώγιμο» προϊόν με σημαντικές επιπτώσεις στην απασχόληση των περιοχών Δημιουργία του δεύτερου μεγαλύτερου φωτοβολταϊκού πάρκου στην Ευρώπη, το οποίο θα παράγει ηλεκτρική ενέργεια που θα καλύπτει τις ανάγκες περίπου 28.000 νοικοκυριών Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας στην Περιφέρεια Πελοποννήσου χαρακτηρίζονται οι Καποδιστριακοί Δήμοι Βοϊών, Γερονθρών, Ζάρακα, Λεωνιδίου, Μολάων, Μονεμβασίας, Νιάτων και η Κοινότητα Κοσμά κόσμο, με την συνδρομή των εγκαταστάσεων της ΔΕΗ και την εν δυνάμει ανάπτυξη των λοιπών αιολικών πάρκων, είναι εφικτή η ανάδειξη της Περιφέρειας Πελοποννήσου ως μια από τους μεγαλύτερους παραγωγούς ενέργειας της χώρας. REMACO A.E. Σελίδα 8

Ενότητα 2.6: Τηλεπικοινωνίες Από άποψη τηλεπικοινωνιακών υποδομών, στην Περιφέρεια Πελοποννήσου έχει αναπτυχθεί στο σύνολο του, το Βασικό Σχέδιο Τηλεφωνίας του ΟΤΕ που προέβλεπε την εγκατάσταση ψηφιακών κέντρων σε όλες τις Περιφερειακές Ενότητες, ενώ περιλήφθηκε στο Δίκτυο «Σύζευξις» (Νησίδα 6), όπου εντάχθηκαν πλήθος δημόσιων υπηρεσιών που μείωσαν σημαντικά το κόστος επικοινωνίας (μεταξύ αυτών και αρκετών Διευθύνσεων της Περιφέρειας). Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο υλοποίησης του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» του Γ ΚΠΣ, στην Περιφέρεια αναπτύχθηκαν έργα ευρυζωνικότητας (χωρίς ιδιαίτερη ακόμη αξιοποίηση) που αυξάνουν την αποδοτικότητα, συμβάλλουν στην συνεχή κατάρτιση και τη δια βίου μάθηση των πολιτών, ενώ συνεισφέρουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των τοπικών επιχειρήσεων. Τέλος, στην Περιφέρεια Πελοποννήσου υλοποιήθηκε ένα από τα έξη πανελλαδικά έργα που Με την ανάπτυξη του δικτύου οπτικής ίνας η Πελοπόννησος μπορεί να καταστεί η Περιφέρεια με την μεγαλύτερη ευρυζωνικότητα στην επικράτεια Χαμηλή ολοκλήρωση των ευρυζωνικών δικτύων, ιδιαίτερα σε αγροτικές περιοχές όπου η πρόσβαση είναι απομακρυσμένη, ώστε να είναι εφικτή η ανάπτυξη και η αξιοποίηση υπηρεσιών Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών προέβλεπε την ανάπτυξη «Έξυπνου Οικισμού» στην πόλη της Καλαμάτας που δημιουργεί συνθήκες για μετατροπή της επιλεγμένης περιοχής σε Ψηφιακή Κοινότητα, επιτρέποντας την ανάπτυξη υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, Ηλεκτρονικής Τηλεκπαίδευσης και Ηλεκτρονικής Υγείας με μικρό κόστος. REMACO A.E. Σελίδα 9

Ενότητα 2.7: Υδάτινο Περιβάλλον Η Περιφέρεια Πελοποννήσου αναφέρεται γεωγραφικά σε τρία Υδατικά Διαμερίσματα (Βόρεια, Δυτική και Ανατολική Πελοπόννησο). Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου η τροφοδότηση των δικτύων ύδρευσης πραγματοποιείται μέσω γεωτρήσεων, υπόγειων υδατικών πόρων και πηγών, ενώ υπάρχουν αρκετές δεξαμενές αποθήκευσης νερού. Παράλληλα λειτουργούν δύο μονάδες αφαλάτωσης (στην Ερμιονίδα και στην κοινότητα Βελανιδίων Βοϊών). Ακόμη απαιτείται η αντικατάσταση σημαντικού μέρους του δικτύου ύδρευσης για την αντιμετώπιση των απωλειών. Σε ότι αφορά τις αρδεύσεις πλην των ιδιωτικών γεωτρήσεων λειτουργούν συλλογικά οργανωμένα αρδευτικά δίκτυα, 18 στην ΠΕ Αργολίδας με συνολική αρδεύσιμη έκταση περίπου 80.000 στρεμμάτων, 5 στην ΠΕ Αρκαδίας με συνολική αρδευθείσα έκταση περίπου Η υπερεντατική άντληση νερών μέσω των ιδιωτικών γεωτρήσεων έχουν οδηγήσει σε αρκετές περιπτώσεις στην υφαλμύρινση τους Πιέσεις υπόγειων υδατικών συστημάτων από παραγωγικές και αστικές δραστηριότητες Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στην ύπαρξη υποθαλάσσιων πηγών, οι οποίες όμως παραμένουν ανεκμετάλλευτες 1.500 στρεμμάτων, 20 στη ΠΕ Κορινθίας με αρδευθείσα έκταση περίπου 95.000 στρέμματα, 15 στην ΠΕ Λακωνίας με συνολική αρδεύσιμη έκταση ίση περίπου με 55.000 στρέμματα και 10 συλλογικά οργανωμένα αρδευτικά δίκτυα στην ΠΕ Μεσσηνίας που μπορούν να καλύψουν συνολική έκταση περίπου 64.000 στρεμμάτων. Οι σημειακές πηγές ρύπανσης στο σύνολο των Υδατικών Διαμερισμάτων, οφείλονται κατά κύριο λόγο στις βιομηχανικές δραστηριότητες, στις κτηνοτροφικές μονάδες, στους ΧΑΔΑ και στην απόρριψη λυμάτων (επεξεργασμένων) των αστικών περιοχών. REMACO A.E. Σελίδα 10

Το γεγονός πως οι υδάτινοι πόροι της Περιφέρειας Πελοποννήσου ανήκουν γεωγραφικά σε τρία Υδατικά Διαμερίσματα δυσχεραίνει το έργο της αποτύπωσης των συνολικών αναγκών και της συνολικής προσφοράς σε υδάτινους πόρους. Μεταξύ των κύριων διαπιστώσεων, σχετικά με τα θέματα υδάτινου δυναμικού της Περιφέρειας Πελοποννήσου, είναι ότι: Μεγάλο μέρος του δικτύου ύδρευσης χρήζει αντικατάστασης, Αρκετές περιοχές έχουν υποστεί υφαλμύρινση λόγω της ανεξέλεγκτης χρησιμοποίησης ιδιωτικών, μη ελεγμένων γεωτρήσεων Έχει συντελεστεί μόλυνση του εδάφους (νιτροποίηση), λόγω της υπερεκμετάλλευσης της γεωργικής γης Ανάγκη επιτάχυνσης της ολοκλήρωσης των Σχεδίων Διαχείρισης των Υδάτινων Πόρων (Υ.Π.Ε.&Κ.Α.) που εμπλέκονται στον χώρο ευθύνης της, ώστε να είναι εφικτός ο κεντρικός προγραμματισμός των αναγκαίων δράσεων και έργων Υφίστανται αρκετά προβλήματα στην άρδευση των ΠΕ, παρά το γεγονός πως έχουν αναπτυχθεί αρκετά οργανωμένα αρδευτικά δίκτυα. Υπάρχει ανάγκη ύπαρξης ενός συνολικού Σχεδίου Διαχείρισης των Υδάτινων Πόρων, ώστε να είναι εφικτός ο κεντρικός προγραμματισμός και συντονισμός των αναγκαίων δράσεων και έργων. Τέτοιου είδους δράσεις αναφέρονται σε εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα προς την κατεύθυνση συλλογής επιφανειακών υδάτων και αποδοτικών συστημάτων άρδευσης, καθώς και ενεργειών αντικατάστασης των πεπαλαιωμένων δικτύων ύδρευσης. REMACO A.E. Σελίδα 11

Ενότητα 2.8: Φυσικό Περιβάλλον Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της Ελλάδος (και ένα από τα πλέον σημαντικά της Ευρώπης), καθώς και ιδιαιτέρως πλούσια βιοποικιλότητα, τόσο σε χλωρίδα όσο και σε πανίδα Οι κυριότεροι ποταμοί της Πελοποννήσου είναι ο Αλφειός (μεγαλύτερο ποτάμι της Πελοποννήσου), η Νέδα (ή Νέδων),, ο Βελίκας, ο Ευρώτας και οι ποταμοί Τάνος, Κεφαλάρι και Ίναχος. Παράλληλα υπάρχουν αρκετοί χείμαρροι, λίμνες και φαράγγια. Σημαντική θέση στο φυσικό περιβάλλον της Περιφέρειας Πελοποννήσου καταλαμβάνουν τα σπήλαια, ιδίως αυτά που είναι επισκέψιμα και αξιοποιούνται τουριστικά. Τα επισκέψιμα σπήλαια στην Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι το Σπήλαιο Κάψιας (Αρκαδία), το Σπήλαιο Γλυφάδας Διρού (Λακωνία) και το Σπήλαιο Αγίου Ανδρέα Καστανιάς (Λακωνία). Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου υπάρχει σημαντικός αριθμός θεσμοθετημένων περιοχών Το οικοσύστημα της Περιφέρειας έχει χαρακτηριστεί ως ένας βοτανικός παράδεισος με περισσότερα από 260 ενδημικά είδη, εκ των οποίων 44 έχουν καταγραφεί ως τοπικά ενδημικά Πρώτη θέση σε αριθμό προστατευομένων διατηρητέων μνημείων της φύσης και τρίτη θέση σε αριθμό προστατευομένων δασών 26 παραλίες και μια μαρίνα βραβευμένες με «Γαλάζια Σημαία» Οι περιοχές Natura 2000 καταλαμβάνουν περίπου το 21% της συνολικής έκτασης της Περιφέρειας προστασίας όπως Καταφύγια Άγριας Ζωής, Αισθητικά Δάση κτλ. Παράλληλα, στην Περιφέρεια υπάρχουν 26 περιοχές χαρακτηρισμένες ως περιοχές Natura 2000, ενώ ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στο Οικολογικό Πάρκο του όρους Πάρνωνα υγροτόπου Μουστού συνολικής έκτασης 1.150.000 στρεμμάτων για τη διαχείριση του οποίου έχει συσταθεί ο Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα & Υγροτόπου Μουστού που αποτελεί τον μοναδικό Φορέα Διαχείρισης προστατευόμενης περιοχής της Περιφέρειας Πελοποννήσου. REMACO A.E. Σελίδα 12

Από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης στο θεματικό περιεχόμενο του περιβάλλοντος προκύπτει πως, παρά το γεγονός πως η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της Ελλάδας, με πλήθος περιοχών προστασίας και σπάνια χλωρίδα και πανίδα, εφαρμόζονται μόνο αποσπασματικά μέτρα προστασίας τους, με χαρακτηριστικό τη λειτουργία ενός μόνο Φορέα Διαχείρισης. Ο μεγάλος σε αριθμό και η σημαντική έκταση των υπό προστασία περιοχών δημιουργεί την ανάγκη συντονισμού των μέτρων προστασίας και διαχείρισης τους. Η υπερεντατική εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου της Περιφέρειας, η ανάπτυξη μεγάλων και μικρότερων έργων υποδομής, οι φυσικές Λειτουργία ενός μόνο Φορέα Διαχείρισης Ανάγκη συντονισμού των μέτρων προστασίας και διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος καταστροφές από την αλλαγή του κλίματος και το φαινόμενο ερημοποίησης εδαφών, οι πυρκαγιές και η παράνομη βόσκηση, σε συνδυασμό με τα ελλιπή μέτρα αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων δημιουργεί σημαντικές πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον της Περιφέρειας. Ανάγκη αξιοποίησης των τοπικών παραγωγικών και φυσικών πλεονεκτημάτων του συνόλου των περιοχών της εδαφικής επικράτειας της Περιφέρειας Παράλληλα, ζητούμενη είναι για την Περιφέρεια η επίτευξη της λεπτής ισορροπίας προστασίας των ως άνω περιοχών με την ανάγκη ανάπτυξης ήπιων παρεμβάσεων που θα αξιοποιούν τα τοπικά παραγωγικά και φυσικά πλεονεκτήματα του συνόλου των περιοχών της εδαφικής επικράτειας της Περιφέρειας. REMACO A.E. Σελίδα 13

Ενότητα 2.9: Διαχείριση Απορριμμάτων και Υγρών Αποβλήτων Ένα από τα κυριότερα προβλήματα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελεί η κεντρική διαχείριση απορριμμάτων και στερεών αποβλήτων. Λόγω έλλειψης Χ.Υ.Τ.Α. (είναι ενεργός μόνο ένας) στην Περιφέρεια, το μοντέλο που αναπτύχθηκε ήταν η δημιουργία Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (Χ.Α.Δ.Α.). Η Περιφέρεια Πελοποννήσου έχει προχωρήσει σε προκήρυξη διαγωνισμού με τη διαδικασία του ανταγωνιστικού διαλόγου με Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) για το έργο της μελέτης, χρηματοδότησης, κατασκευής, συντήρησης και λειτουργίας υποδομών που θα χρησιμοποιηθούν για την ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων. Δεν προκρίνεται συγκεκριμένη τεχνολογία επεξεργασίας, ενώ η χωροθέτηση των έργων θα γίνει εντός των περιοχών που προσδιορίζονται από το ΠΕΣΔΑ. Σε ότι αφορά την ανακύκλωση, καταβάλλονται προσπάθειες για την ενεργοποίηση της ως Στην Περιφέρεια είναι ενεργός μόνο ένας Χώρος Υγειονομικής Ταφής (Χ.Υ.ΤΑ.) 319 Χ.Α.Δ.Α., εκ των οποίων οι 169 είναι αποκατεστημένοι, οι 68 είναι ενεργοί, ενώ οι 82 βρίσκονται σε διαδικασία άμεσης αποκατάστασης Η Περιφέρεια για το 2010 είχε πετύχει μόλις το 20% (6773t υλικών συσκευασίας) του στόχου ανακύκλωσης Εγκαταστάσεις για την ανακύκλωση υπάρχουν στην Καλαμάτα με ένα Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης (δε λειτουργεί), και ένα Κέντρο Διαλογής και Αξιοποίησης Υλικών (Κ.Δ.Α.Υ.), μέσο αντιμετώπισης του προβλήματος των απορριμμάτων, παράλληλα με πρωτοβουλίες Δικτύου Δήμων προώθησης λύσεων για μηδενικά απόβλητα με άξονες τη «Διαλογή στην Πηγή Ανακύκλωση Κομποστοποίηση Τελική Διαχείριση και Αξιοποίηση Υπολείμματος». Τέλος, σε ότι αφορά την επεξεργασία των λυμάτων της Περιφέρειας Πελοποννήσου λειτουργούν 23 Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων ενώ Μονάδες Βιολογικών Καθαρισμών βρίσκονται σε στάδιο κατασκευής. REMACO A.E. Σελίδα 14

Οι κυριότεροι στόχοι που πρέπει να υλοποιηθούν από την Περιφέρεια Πελοποννήσου, όπως αναφέρονται στον ΠΕΣΔΑ, είναι: Βιώσιμη διαχείριση αποβλήτων στο σύνολο της Περιφέρειας με ουσιαστική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στους τομείς που παρουσιάζουν επιχειρηματικό ενδιαφέρον Πρόληψη ή μείωση της παραγωγής αποβλήτων (ποσοτική μείωση) καθώς και μείωση της περιεκτικότητάς τους σε επικίνδυνες ουσίες (ποιοτική βελτίωση). Επαναχρησιμοποίηση υλικών από τα απόβλητα, αξιοποίηση των αποβλήτων Στην Περιφέρεια έχουν δρομολογηθεί πρωτοβουλίες για την: Αποκατάσταση όλων των ΧΑΔΑ έως τις 30/6/2012 (ανακύκλωση και ανάκτηση ενέργειας) και ασφαλής τελική διάθεση των αποβλήτων Χρησιμοποίηση των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη την τεχνολογική εφαρμοσιμότητα και την οικονομική βιωσιμότητα Αποκατάσταση όλων των Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων Κατασκευή και λειτουργία των Μονάδων κομποστοποίησης στερεών αποβλήτων και υποδομών μεταφόρτωσης και τελικής διάθεσης απορριμμάτων Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού έτσι ώστε να υπάρχει ενεργή συμμετοχή Ουσιαστική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στη διαχείριση των απορριμμάτων (ΣΔΙΤ) Αξιοποίηση των αποβλήτων σύμφωνα με σχετικό Σχέδιο Ανακύκλωσης Ανάπτυξη δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών και τοπικών φορέων και ευθύνη των πολιτών στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. REMACO A.E. Σελίδα 15

Ενότητα 2.10: Κοινωνική Μέριμνα Υγεία Αθλητισμός Στα αστικά και αγροτικά κέντρα της Περιφέρειας Πελοποννήσου, η Κοινωνική Μέριμνα υποστηρίζεται με τη λειτουργία περιορισμένων βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών, με την ανάπτυξη και υποστήριξη δομών φιλοξενίας (Γηροκομεία) και συνεύρεσης (Κέντρα Ανοικτής Προστασίας των Ηλικιωμένων Κ.Α.Π.Η.) ατόμων τρίτης ηλικίας με πρόσθετες υπηρεσίες στον τομέα της υγείας (κυρίως της προληπτικής ιατρικής), ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, από Ειδικά Κέντρα που παρέχουν συμβουλευτική και θεραπευτική υποστήριξη Σε σχέση με την χώρα η Περιφέρεια Πελοποννήσου το 2007 διέθετε το 4,34% του συνόλου των προνοιακών δομών ανοιχτής και κλειστής φροντίδας έναντι 5,4% της αναλογίας του πληθυσμού σε άτομα με ειδικές ανάγκες (Κέντρα Εκπαίδευσης, Κοινωνικής Υποστήριξης και Κατάρτισης Ατόμων με Αναπηρία), καθώς και από Κέντρα Αποθεραπείας Φυσικής Και Κοινωνικής Αποκατάστασης. Η αναλογία βρεφονηπιακού σταθμού ανά παιδί ήταν ένας σταθμός ανά 272 παιδιά περίπου, όταν στην χώρα ο αντίστοιχος ήταν ένας σταθμός ανά 330 παιδιά Σήμερα παρατηρούνται σημαντικές ελλείψεις τόσο στις υποδομές πρόνοιας, αλλά κυρίως στην ποιότητα και επάρκεια των σχετικών υπηρεσιών με έλλειψη οργανωμένων προγραμμάτων ενίσχυσης και ανάπτυξης υπηρεσιών που θα εστιάζουν στην υποστήριξη ευπαθών και ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων σε θέματα προληπτικής υγείας, τηλεφροντίδας, απασχόλησης κτλ. Σε σχέση με τους ηλικιωμένους (πάνω από 65 ετών), ο αντίστοιχος δείκτης στην Περιφέρεια είναι 1 Κ.Α.Π.Η. ανά 11.340 ηλικιωμένους, όταν ο εθνικός δείκτης είναι 1 Κ.Α.Π.Η. ανά 3.490 Η κάλυψη των ιατρικών αναγκών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας πραγματοποιείται από τα κατά τόπους Κέντρα Υγείας καθώς και τα Περιφερειακά Ιατρεία που εδρεύουν (κυρίως) REMACO A.E. Σελίδα 16

μακριά από τα αστικά κέντρα της Περιφέρειας. Σε ότι αφορά την δευτεροβάθμια περίθαλψη, ο πληθυσμός καλύπτεται από τις διαθέσιμες υποδομές των (8) Γενικών Νοσοκομείων που εδρεύουν στις μεγαλύτερες πόλεις της Περιφέρειας και του ενός Ψυχιατρικού που τελεί όμως υπό κατάργηση. Το σύνολο των ανεπτυγμένων κλινών στα Νοσοκομεία της Περιφέρειας Πελοποννήσου ανέρχονται σε 1552. Μεταξύ των Περιφερειών της χώρας η Περιφέρεια Πελοποννήσου καταλαμβάνει: Την 11η θέση το 2009 ως προς τον δείκτη του αριθμού κλινών ανά 100.000 κατοίκους (314,5 κλίνες έναντι 485,8 της χώρας). Την 9η θέση το 2009 ως προς τον αριθμό ιατρών ανά 100.000 κατοίκους (375,7 ιατροί). Την 6η θέση το 2009 ως προς τον αριθμό οδοντιάτρων ανά 100.000 κατοίκους (98,3 Τις περισσότερες κλίνες τις διαθέτει η ΠΕ Αρκαδίας ΜΕ 482 κλίνες και ακολουθεί η ΠΕ Μεσσηνίας με 380 κλίνες (ποσοστό 55,54% του συνόλου της Περιφέρειας) 11η θέση το 2009 ως προς τον δείκτη του αριθμού κλινών ανά 100.000 κατοίκους (314,5 κλίνες έναντι 485,8 της χώρας). Ο μέσος όρος δαπάνης ανά κλίνη για το έτος 2010 στην Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι 51.000 οδοντίατροι). Την 6η θέση σε ποσοστό θνησιμότητας (το έκτο χαμηλότερο) ανά 100.000 κατοίκους την περίοδο 2006 2008 (602,4 έναντι 611,7 της χώρας). Τέλος, στον τομέα των αθλητικών υποδομών, στην Περιφέρεια Πελοποννήσου λειτουργούν 451 αθλητικές εγκαταστάσεις με την πλειοψηφία τους να εντοπίζεται στην ΠΕ Μεσσηνίας. Οι περισσότερες εγκαταστάσεις αφορούν γήπεδα ποδοσφαίρου και γήπεδα 5x5. Η Περιφέρεια αντιλαμβανόμενη πλήρως πως ο αθλητισμός καλύπτει ένα ευρύ φάσμα των αναγκών του ανθρώπου (ψυχαγωγικών παιδαγωγικών ψυχολογικών κοινωνικών) τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε κοινωνικό, συμβάλλει στην υποστήριξη αθλητικών γεγονότων και στην αξιοποίηση αθλητικών υποδομών, προάγοντας το αίσθημα του αθλητισμού, ώστε να ενισχυθεί η αθλητική περιφερειακή συνείδηση με μια σειρά δράσεων. REMACO A.E. Σελίδα 17

Ενότητα 2.11: Εκπαίδευση Δια Βίου Μάθηση Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει 295 Δημοτικά Σχολεία και 247 Γυμνάσια, Λύκεια και ΤΕΕ. Τις περισσότερες σχολικές μονάδες διαθέτει η ΠΕ Μεσσηνίας (140), ενώ τις λιγότερες η ΠΕ Αρκαδίας (84 σχολικές μονάδες). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως, σύμφωνα με τα στοιχεία της Περιφερειακής Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Πελοποννήσου, για το σχολικό έτος 2011 2012 στην Περιφέρεια Πελοποννήσου φοιτούν συνολικά 9.622 αλλοδαποί μαθητές (ποσοστό 14,5% επί του συνόλου), οι περισσότεροι εκ των οποίων βρίσκονται στην ΠΕ Κορινθίας (3.005). Σε ότι αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Περιφέρεια λειτουργεί το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου που αποτελείται από έξι Σχολές σε πέντε πόλεις και δεκατέσσερα Τμήματα και το ΑΤΕΙ Καλαμάτας που διαθέτει 8 τμήματα και με εξαίρεση ένα που έχει έδρα στη Σπάρτη τα υπόλοιπα βρίσκονται στην Καλαμάτα. Επιπρόσθετα, λειτουργούν Δημόσια Ι.Ε.Κ. (Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης) καθώς και Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ένα σε κάθε ΠΕ). Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου μεταβιβάστηκαν οι αρμοδιότητες για την λειτουργία και διαχείριση των Δημόσιων ΙΕΚ, που υπάγονταν στη Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης, μέσω σύναψης Προγραμματικής Σύμβασης. Η Περιφέρεια σε εφαρμογή του εθνικού σχεδιασμού καλείται να εκπονήσει και να Το 2008 κατείχε τη χειρότερη επίδοση, μεταξύ των Περιφερειών της χώρας, ως προς τον δείκτη ποσοστό μαθητών και σπουδαστών όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης προς το συνολικό πληθυσμό (14,2%, έναντι 19,2% της χώρας) Το μέσο ποσοστό των ετών 2008 2010 του πληθυσμού ηλικίας 18 24 ετών της Περιφέρειας που έχουν ολοκληρώσει το επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή κατώτερης βαθμίδας και δεν συμμετέχουν στην εκπαίδευση ή κατάρτιση ανήλθε στο 21%, έναντι 14,5% των μελών της ΕΕ 27 και 13,7 της Ελλάδος Το μέσο ποσοστό των ετών 2007 2010 του πληθυσμού ηλικίας 30 34 ετών της Περιφέρειας που είχαν αποφοιτήσει από την τριτοβάθμια εκπαίδευση ανήλθε στο 17,2%, έναντι 31,8% των μελών της ΕΕ 27 και 28,4% της χώρας (τρίτη χειρότερη επίδοση μεταξύ των Περιφερειών της χώρας) εφαρμόσει το Περιφερειακό Σχέδιο της Δια Βίου Μάθησης. REMACO A.E. Σελίδα 18

Ενότητα 2.12: Πολιτισμός Ιστορία Οι υψηλής αξίας και ποιότητας πολιτιστικοί πόροι αποτελούν ένα από τα ισχυρά σημεία της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Στο παρελθόν η Περιφέρεια Πελοποννήσου διέθετε δύο πόλειςκοιτίδες του Μυκηναϊκού πολιτισμού (Μυκήνες και Άργος), όπου μαζί με τις μεγάλες στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις της Κορίνθου και της Σπάρτης και την αρχαία Μεσσήνη, υπήρξαν από τις ηγέτιδες πόλεις κράτη της αρχαιότητας. Ο Μυστράς, βόρεια της Σπάρτης, υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά και διοικητικά κέντρα του Μεσαίωνα, ενώ η Μονεμβάσια αποτέλεσε ένα από τα βασικότερα στρατιωτικά και διοικητικά κέντρα της Βενετίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα, κατά την Μεσαιωνική Εποχή κτίστηκαν σημαντικά κάστρα, στην Κορώνη, στην Μεθώνη, στην Πύλο κ.ά. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει συνολικά 37 Αρχαιολογικούς Χώρους, 24 Μουσεία (αρχαιολογικά, βυζαντινά, λαογραφικά και θεματικά μουσεία και συλλογές) και 142 Μνημεία (δημόσια κτίρια και οικίες επιφανών προσώπων, με μεγάλη ιστορική και αρχιτεκτονική αξία), Η Ελληνική Επανάσταση της Ανεξαρτησίας, το 1821, κηρύχτηκε στην Πελοπόννησο Το Ναύπλιο ήταν η έδρα της επαναστατικής κυβέρνησης και η πρώτη πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους, το 1828 Το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα, συντάχθηκε στην Επίδαυρο Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου υπάρχουν 150 παραδοσιακοί οικισμοί με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση θεσμοθετημένων παραδοσιακών οικισμών, να παρατηρείται στη Λακωνική Μάνη ενώ θα πρέπει να τονιστεί ότι διαθέτει 4 Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ (Αρχαιολογικοί χώροι Επιδαύρου, Μυκηνών, Τίρυνθας και Μυστράς), τα οποία σε συνδυασμό με τα άλλα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς ΟΥΝΕΣΚΟ που βρίσκονται εντός της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος (Ναός Επικούρειου Απόλλωνα και Αρχαιολογικός χώρος Ολυμπίας) θα μπορούσαν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά ως ένα ενιαίο δίκτυο προσέλκυσης επισκεπτών. REMACO A.E. Σελίδα 19

Στην Περιφέρεια, λαμβάνουν χώρα μερικές από τις πιο αξιόλογες πολιτιστικές εκδηλώσειςφεστιβάλ της χώρας, με διεθνή ακτινοβολία με κυριότερο αυτό της «Επιδαύρου» που διοργανώνεται στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, το φεστιβάλ χορού στην Καλαμάτα και άλλες δράσεις που στόχο έχουν την προώθηση κυρίως των τοπικών προϊόντων της Περιφέρειας Πελοποννήσου, όπως κρασί («Οι Δρόμοι του Κρασιού») και ελιά («Οι Δρόμοι της Ελιάς»). Τέλος, ως προς την επισκεψιμότητα των σημαντικότερων αρχαιολογικών χώρων της Περιφέρειας, ως ένας από τους δείκτες του βαθμού αξιοποίησης και προβολής τους, παρατηρείται: διαρκώς μειούμενη προσέλευση επισκεπτών στους αρχαιολογικούς χώρους της Περιφέρειας από το 2005 και στη συνέχεια, τετραπλάσια περίπου μείωση των εισιτηρίων σε σχέση με την μείωση που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα το διάστημα 2005 2001 (40,88% έναντι 9,56% της Η μέση συμμετοχή της Περιφέρειας Πελοποννήσου για τα έτη 2004 2011 στον συνολικό αριθμό επισκεπτών της Ελλάδας στους αρχαιολογικούς χώρους είναι περίπου 12,5%. Η επισκεψιμότητα μειώθηκε την περίοδο αυτή κατά 40,88% (τετραπλάσια περίπου μείωση από αυτή της χώρας) Ο πολιτισμός αποτελεί το κατ εξοχή ισχυρό σημείο της Περιφέρειας Πελοποννήσου, που θα πρέπει να αξιοποιηθεί ως συντελεστής προσέλκυσης και δημιουργίας τουριστικών δραστηριοτήτων και βελτίωσης του επιπέδου ποιότητας ζωής των κατοίκων της Ελλάδας), Η Περιφέρεια Πελοποννήσου τα έτη 2004 2010 προσέλκυσε το 13% περίπου των συνολικών επισκεπτών των αρχαιολογικών χώρων της χώρας. REMACO A.E. Σελίδα 20

Ενότητα 2.13: Απασχόληση Ανεργία Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της Περιφέρειας Πελοποννήσου, με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat (έτος 2010) ανήλθε στις 267,9 χιλιάδες άτομα, που αποτελούν το 5,3% του συνολικά οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας και ο απασχολούμενος πληθυσμός σε 241,5 χιλ. (5,5%). Χαρακτηριστικό της διάρθρωσης της απασχόλησης στην Περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελεί ο μεγάλος αριθμός αυτοαπασχολούμενων. Ειδικότερα το ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων επί των συνολικά απασχολούμενων στην Περιφέρεια ανέρχεται στο 45,9% το 2010, έναντι 30,3% της χώρας, 14,7% της ΕΕ 15 και 15,2% της ΕΕ 27 Ειδικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης στην Περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελούν τα δομικά και διαρθρωτικά της προβλήματα που εντοπίζονται: α) στη τάση μείωσης, μετά το 2007, του οικονομικά ενεργού της πληθυσμού της, σε αντίθεση με την σταθερά ανοδική τάση στο σύνολο της χώρας, β) στην υψηλή συμμετοχή των μεγάλων ηλικιακών ομάδων στο σύνολο του απασχολούμενου δυναμικού («γηρασμένο» εργατικό δυναμικό), Έκτη μεταξύ των Περιφερειών της χώρας σε οικονομικά ενεργό πληθυσμό Μετά το 2007 παρουσιάζεται σαφής η τάση μείωσης της απασχόλησης. Πρώτη θέση μεταξύ των Περιφερειών με το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοαπασχολούμενων Η συμμετοχή των γυναικών στην απασχόληση το 2010 ανήλθε στο 39% της συνολικής απασχόλησης Χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο απασχολούμενου δυναμικού Υψηλό μερίδιο της μακροχρόνιας ανεργίας στο σύνολο του πληθυσμού των ανέργων γ) στο μεγάλο ποσοστό συμμετοχής των αυτοαπασχολούμενων στη συνολική απασχόληση (το υψηλότερο μεταξύ του συνόλου των Περιφερειών της χώρας), δ) στο χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο του απασχολούμενου δυναμικού της, REMACO A.E. Σελίδα 21

ε) στο επίμονα για μια σειρά ετών υψηλό μερίδιο της μακροχρόνιας ανεργίας στο σύνολο του πληθυσμού των ανέργων. Ραγδαία τα τελευταία έτη αυξάνεται το ποσοστό ανεργίας του εργατικού δυναμικού που ανέρχεται το 2011 στο 14,25%, ποσοστό σαφώς χαμηλότερο από εκείνο στο επίπεδο της χώρας (17,65%). Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της απασχόλησης και της ανεργίας στο επίπεδο των Ενοτήτων της Περιφέρειας Αρκαδία δραματική μείωση του οικονομικά ενεργού της πληθυσμού και τα υψηλότερα επίπεδα ανεργίας μεταξύ των Ενοτήτων της Περιφέρειας, Αργολίδα τάσεις ενίσχυσης του οικονομικά ενεργού της πληθυσμού με διακυμάνσεις και επίπεδο ανεργίας το 2009 ελαφρά υψηλότερο του μέσου της Περιφέρειας, Η Περιφέρεια Πελοποννήσου παρουσιάζει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας μεταξύ των Περιφερειών της χώρας. Δραματική αύξηση της ανεργίας μετά το 2008. Η αύξηση της απασχόλησης στον τριτογενή τομέα στην Περιφέρειας Πελοποννήσου πραγματοποιείται σε βάρος της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα. Κορινθία τάσεις μείωσης του οικονομικά ενεργού της πληθυσμού μέχρι το 2007 και στη συνέχεια ανάκαμψη, υψηλό ποσοστό ανεργίας, Λακωνία σταθεροποίηση οικονομικά ενεργού πληθυσμού σε υψηλότερο επίπεδο από αυτό του 2000, το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας μεταξύ των Ενοτήτων της Περιφέρειας Μεσσηνία σταθερά δυναμική αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της και χαμηλά επίπεδο ανεργίας. Υψηλότερο ποσοστό ανεργίας το 2009 εμφανίζεται στη ΠΕ Αρκαδίας (10,6%), στη ΠΕ Κορινθίας (ποσοστό ανεργίας 9,4%) και στη ΠΕ Αργολίδας (ποσοστό ανεργίας 8,8%).. REMACO A.E. Σελίδα 22

Ενότητα 2.14: Περιφερειακό Α.Ε.Π. Το 2009 το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της Περιφέρειας Πελοποννήσου ανήλθε σε 9.809εκ. μειωμένο κατά 0,73% σε σχέση με το 2008. Σε σχέση με την περιφερειακή κατανομή του ΑΕΠ στην Ελλάδα η Περιφέρεια Πελοποννήσου τα έτη 2008 και 2009 παράγει περίπου το 4,23% του συνολικού ΑΕΠ της Ελλάδας. Το Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας το έτος 2009 ήταν 16.600, υπολειπόμενο του αντίστοιχου μέσου δείκτη της χώρας κατά 0,6% ή 100. Χαρακτηριστικό της εσωτερικής διάρθρωσης και διακύμανσης του Περιφερειακού ΑΕΠ την περίοδο 2000 2009 στις Περιφερειακές της Ενότητες, είναι η τάση μείωσης της συμβολής της Κορινθίας, που παρόλα αυτά διατηρεί σταθερά την πρώτη θέση μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων, καθώς και η αύξηση της συμμετοχής της Μεσσηνίας. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στους χαμηλότερους ρυθμούς αύξησης του Περιφερειακού ΑΕΠ σε σχέση με το σύνολο της χώρας, γεγονός που οδηγεί στη διατήρηση και Τέταρτη μικρότερη μείωση του ΑΕΠ το 2009 (0,73%) Έβδομη καλύτερη επίδοση το 2009 μεταξύ των Περιφερειών της χώρας ως προς το Κατά Κεφαλή ΑΕΠ Οι ΠΕ Κορινθίας και Αρκαδίας διαθέτουν Κατά Κεφαλή ΑΕΠ πολύ υψηλότερο από το αντίστοιχο μέσο της χώρας και της Περιφέρειας (το 2009 9 η καλύτερη επίδοση μεταξύ των Νομών της χώρας) Το 2009, το Κατά Κεφαλή ΑΕΠ της Περιφέρειας σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης ανέρχονταν στο 81% της χώρας. αύξηση της σχετικής αναπτυξιακής υστέρησης της Περιφέρειας. Σημαντικό στοιχείο για την εκτίμηση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων στην κατανομή του ΑΕΠ αποτελούν και οι τάσεις που διαμορφώνονται την περίοδο 2000 2009 και συγκεκριμένα: REMACO A.E. Σελίδα 23

αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης του κατά Κεφαλή ΑΕΠ σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης μεταξύ των ΠΕ της Περιφέρειας παρουσιάζει η ΠΕ Κορινθίας ( 9,79%). Μεταξύ των Νομών της χώρας υποχωρεί από τη 2η θέση το 2000 (μετά τη Βοιωτία) στην 9η. Μερικά και όχι καθοριστικά το ΚΚ ΑΕΠ σε ΜΑΔ της Κορινθίας επηρεάζεται από τις δημογραφικές εξελίξεις (συγκράτηση και οριακή αύξηση του πληθυσμού της), δυναμικότερους ρυθμούς ανάπτυξης παρουσιάζει η ΠΕ Μεσσηνίας (αύξηση του ΚΚ ΑΕΠ σε ΜΑΔ κατά 34,48%), βελτιώνοντας τη θέση της μεταξύ των Νομών της χώρας κατά πέντε (5) θέσεις (από τη 42η στη 37η θέση) και μειώνοντας την απόσταση που την χωρίζει από το μέσο όρο της Περιφέρειας, η ΠΕ Αρκαδίας υποχωρεί σε σχέση με το 2000 κατά τέσσερις (4) θέσεις μεταξύ των Νομών της χώρας (από την 7η στην 11η θέση), παρουσιάζοντας την περίοδο 2000 2009 αύξηση του ΚΚ ΑΕΠ σε ΜΑΔ κατά 18,97%. Καθοριστικός παράγοντας για τις υψηλές επιδόσεις της Αρκαδίας αποτελεί η παρουσία του μεγάλου ενεργειακού κέντρου της Μεγαλόπολης, Δυναμικότερους ρυθμούς ανάπτυξης για την περίοδο 2000 2009 παρουσιάζει η ΠΕ Μεσσηνίας (αύξηση του ΚΚ ΑΕΠ σε ΜΑΔ κατά 34,48%) Οι υψηλές επιδόσεις των ΠΕ Κορινθίας και Αρκαδίας σε ότι αφορά το ΚΚ ΑΕΠ επηρεάζονται από τη συγκέντρωση σε αυτές οικονομικών δραστηριοτήτων εθνικής εμβέλειας (βιομηχανία & διυλιστήρια στα βόρεια της Κορίνθου και εγκαταστάσεις ενέργειας στη Μεγαλόπολη) κατά την ίδια περίοδο το ΚΚ ΑΕΠ σε ΜΑΔ της ΠΕ Αργολίδας αυξάνεται κατά 24,14%, βελτιώνοντας οριακά τη θέση της μεταξύ των Νομών (από την 23η στην 22η θέση), το ΚΚ ΑΕΠ σε ΜΑΔ στη Λακωνία την περίοδο 2000 2009 αυξήθηκε κατά 24,11%, ως Η ΠΕ Λακωνίας κατέχει την 8η χειρότερη επίδοση για το 2009 στη μετατροπή του ΚΚ ΑΕΠ σε ΜΑΔ απόλυτο μέγεθος το 2009 εξακολουθεί να είναι από τα χαμηλότερα της χώρας (8η χειρότερη επίδοση μεταξύ των Νομών της χώρας), ενώ ως ποσοστό του μέσου δείκτη της Περιφέρειας παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις και υπολείπεται σημαντικά αυτού. REMACO A.E. Σελίδα 24

Ενότητα 2.15: Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία Από την ανάλυση των προσωρινών στοιχείων του έτους 2009 της ΕΛ.ΣΤΑΤ. για τη κατανομή της Ακαθάριστης Αξίας Παραγωγής (ΑΠΑ) στους τρεις παραγωγικούς τομείς της Περιφέρειας Πελοποννήσου, φαίνεται η σημαντική συνεισφορά του τριτογενή τομέα στην συνολική ΑΠΑ (67%). Σε σχέση όμως με το μέσο όρο της χώρας (79,1%) η συνεισφορά του τριτογενή τομέα είναι αισθητά μειωμένη. Αντίθετα, σε ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό σε σύγκριση με τη χώρα συμμετέχει ο πρωτογενής τομέας με 6,3% (έναντι 3,1% της χώρας), καθώς και ο δευτερογενής τομέας 26,8% (έναντι 17,8% της χώρας). Συνολικά από την ανάλυση πορείας της ΑΠΑ προκύπτει μείωση του ρόλου και της συμμετοχής της Περιφέρειας στη συνολική οικονομική δραστηριότητα της χώρας, αποτέλεσμα των χαμηλότερων ρυθμών αύξησης της Περιφερειακής ΑΠΑ σε σχέση με τη χώρα. Όπως και με τα αντίστοιχα μεγέθη του ΑΕΠ τα τελευταία έτη της εξεταζόμενης περιόδου (2008 2009) η συμμετοχή της Περιφέρειας στη διαμόρφωση της ΑΠΑ της χώρας βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα της εξεταζόμενης περιόδου. Στο επίπεδο των ΠΕ μεγαλύτερη είναι η δυναμική της συμμετοχής της Μεσσηνίας στη διαμόρφωση της Περιφερειακής ΑΠΑ και ειδικά στον τριτογενή και δευτερογενή τομέα, ενώ Στο εσωτερικό της Περιφέρειας (2008), τη μεγαλύτερη συμμετοχή στη διαμόρφωση της ΑΠΑ της Περιφέρειας Πελοποννήσου, κατέχει η ΠΕ Κορινθίας (29,2%), ακολουθούμενη από τις ΠΕ Μεσσηνίας (23,9%) και Αρκαδίας (17,6%) Το ποσοστό συμμετοχής του πρωτογενή τομέα στη διαμόρφωση της ΑΠΑ της Περιφέρειας, την περίοδο 2000 2008, παρουσιάζει μείωση της τάξης του 38,33% Σημαντική είναι η συνεισφορά του Τριτογενούς Τομέα στην συνολική ΑΠΑ, αν και υπολείπεται από τη αντίστοιχη της χώρας (67% έναντι 79,1%). Το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας στο Πρωτογενή Τομέα παράγεται στη ΠΕ Αργολίδας (26,9% το 2008 έναντι 21,5% το 2000) αντίστοιχα μειώνεται το ειδικό βάρος της Κορινθίας και ιδιαίτερα στο δευτερογενή τομέα, όπου παραδοσιακά κυριαρχεί. REMACO A.E. Σελίδα 25

Ενότητα 2.16: Πρωτογενής Τομέας Στη Περιφέρεια Πελοποννήσου παράγεται σημαντικός αριθμός προϊόντων ΠΟΠ (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) και ΠΓΕ (Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης), όπως; Ελιές, Ελαιόλαδο, Τυριά, Φρούτα, Λαχανικά, Ξηροί Καρποί, Όσπρια και Προϊόντα Ζωϊκής Προέλευσης. Η σχετική θέση του πρωτογενή τομέα της Περιφέρειας Πελοποννήσου, σε σύγκριση και με το μέγεθος του τομέα στη χώρα, είναι ιδιαίτερα σημαντική. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου συμμετείχε το 2009 κατά 9,5% στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία του πρωτογενή τομέα της χώρας. Ο πρωτογενής τομέας της Περιφέρειας το ίδιο έτος συμμετείχε περίπου κατά 6,3% στη συνολική Περιφερειακή Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία. Στο σύνολο των γεωργικών εκτάσεων της Περιφέρειας, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (2005) κυριαρχούν οι Δενδρώδεις καλλιέργειες (62,6%) και ακολουθεί η κατηγορία των λοιπών εκτάσεων (18,9%), οι οποίες περιλαμβάνουν οικογενειακούς λαχανόκηπους, μόνιμα λιβάδια και βοσκότοπους, άγονους βοσκότοπους, φυτώρια, άλλες πολυετείς φυτείες και οι αγραναπαύσεις). Σημαντικό μέρος όμως των γεωργικών εκτάσεων της Περιφέρειας καταλαμβάνεται και από ετήσιες καλλιέργειες (12,5%). Η σημασία της στήριξης της προώθησης των προϊόντων γεωργίας στην Περιφέρεια Πελοποννήσου έχει αποτυπωθεί στην πρόταση για το καλάθι προϊόντων της Περιφέρειας, το Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει το 12,6% των γεωργικών και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων της χώρας, κάτι που τη κατατάσσει στη δεύτερη θέση μετά τη Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Η συνολικά χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση ανέρχεται στο 10,6% της συνολικά χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης της χώρας, κάτι που κατατάσσει την Περιφέρεια Πελοποννήσου στη τέταρτη θέση μεταξύ των Περιφερειών Η Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι η μεγαλύτερη παραγωγός Περιφέρεια Νωπών φρούτων, Εσπεριδοειδών, τροπικών φρούτων, σταφυλιών και κρασιού και η δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγός Βρώμης και μειγμάτων θερινών δημητριακών, Ελαιούχων σπόρων και καρπών, Πατάτας, φρούτων και ελαιολάδου οποίο αποτελείται από το σύνολο των χαρακτηριστικών προϊόντων της περιοχής, τα οποία καλλιεργούνται παραδοσιακά, αναδεικνύουν την ταυτότητα της περιοχής, έχουν ισχυρή φήμη και REMACO A.E. Σελίδα 26

μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης και την «αιχμή του δόρατος» για την ανάπτυξη της περιοχής. Από το σύνολο των συνολικά χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων της Περιφέρειας το 2007, το 44,8% αποτελούν αρδευόμενες εκτάσεις (εκτάσεις που χρησιμοποιούν νερό άρδευσης με οποιονδήποτε τρόπο όπως π.χ. ιδιωτική ή κοινοτική γεώτρηση και δίκτυο, γειτνίαση με πηγές νερού, ποτάμια κλπ.) ενώ το 40% αποτελούν αρδευθείσες εκτάσεις. Οι αυξανόμενες ανάγκες για άρδευση των γεωργικών εκτάσεων σε πολλές περιοχές της Περιφέρειας έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση του υδροφόρου ορίζοντα, ενώ παράλληλα εντοπίζονται ελλείψεις σε αρδευτικές παροχές. Σημαντική παράμετρος για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων και τη βελτίωση της παραγωγικότητας της γεωργικής γης αποτελεί η κατεύθυνση της Περιφέρειας για ανάπτυξη έργων συγκέντρωσης και διάθεσης όμβριων υδάτων (φράγματα) για γεωργική χρήση. Πέρα από τα παραπάνω αναφερθέντα προβλήματα, θα πρέπει να αναφερθούν τα γενικότερα προβλήματα της γεωργίας, που αφορούν στον μικρό κλήρο, στην υπερβολική χρήση λιπασμάτων, την έλλειψη ενσωμάτωσης τεχνολογιών στην παραγωγή, τις αδυναμίες ενσωμάτωσης καινοτομιών, τη μικρή διείσδυση της βιολογικής καλλιέργειας, τη χαμηλή οργάνωση σε ομάδες παραγωγών αλλά και την αδυναμία κατάλληλης προβολής και προώθησης των γεωργικών Βασικά διαρθρωτικά προβλήματα αποτελούν ο πολυτεμαχισμός και το μικρό μέγεθος του κλήρου, η ανυπαρξία αποτελεσματικού μηχανισμού και δικτύων διάθεσης των προϊόντων καθώς και η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού Ο πρωτογενής τομέας παρόλη τη συρρίκνωσή του διατηρεί αναγνωρίσιμη δυναμικότητα, ικανή να αποτελέσει στις συνθήκες κρίσης τον πυλώνα της ανάπτυξης της οικονομίας της Περιφέρειας Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην αξιοποίηση των βιολογικών καλλιεργειών, τα προϊόντα ονομασίας προέλευσης, γεωγραφικής ένδειξης και ολοκληρωμένης διαχείρισης, καθώς και οι επενδύσεις στα δίκτυα διανομής, τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό της παραγωγής και στις δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού του τομέα προϊόντων στην αγορά (τοπική, εθνική, διεθνή). REMACO A.E. Σελίδα 27

Η συμβολή της Περιφέρειας στην κτηνοτροφική δραστηριότητα της χώρας υπολείπεται της αντίστοιχης γεωργικής.. Η αξία της ζωικής παραγωγής της Περιφέρειας το 2007 τη κατατάσσει στην όγδοη θέση μεταξύ των Περιφερειών της χώρας, διατηρώντας το 7,3% της συνολικής αξίας των κτηνοτροφικών προϊόντων που παράγεται στην Ελλάδα. Στην ευρύτερη περιοχή των θαλάσσιων περιοχών που περιβάλλουν την Περιφέρεια Πελοποννήσου ασκείται σημαντική θαλάσσια αλιευτική δραστηριότητα. Ο συνολικός αριθμός αλιευτικών σκαφών της Περιφέρειας Πελοποννήσου ανέρχεται στο 10% περίπου των σκαφών της χώρας, υπολειπόμενων όμως σε ιπποδύναμη και δυναμικότητα (στοιχεία Ε.Π. Αλιείας 2007 2013). Σημαντική συγκέντρωση δραστηριοτήτων του κλάδου της υδατοκαλλιέργειας και ιδιαίτερα της εντατικής ιχθυοκαλλιέργειας θαλασσίων ειδών (ένας κατ εξοχήν εξαγωγικός κλάδος) εντοπίζεται στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, η οποία βρίσκεται στη δεύτερη θέση σε αριθμό μονάδων παραγωγής τσιπούρας και λαυρακιού μετά τη Στερεά Ελλάδα. Κτηνοτροφική δραστηριότητα με χαμηλά μεγέθη εκμεταλλεύσεων και περιορισμένο αριθμό προϊόντων Π.Ο.Π. (τυριά, μέλι) Σημαντική παραγωγή μελιού και αυγών Ο συνολικός αριθμός αλιευτικών σκαφών της Περιφέρειας Πελοποννήσου ανέρχεται στο 10% περίπου των σκαφών της χώρας Δεύτερη θέση μεταξύ των Περιφερειών σε αριθμό μονάδων παραγωγής τσιπούρας και λαυρακιού μετά τη Στερεά Ελλάδα. Χαρακτηριστικό τέλος των υποδομών θαλάσσιας αλιείας στην Περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελεί η απουσία οργανωμένης ιχθυόσκαλας, η ανάγκη ανάπτυξης νέων αλιευτικών καταφυγίων, καθώς και επενδύσεων αναβάθμισης και προστασίας/ασφάλειας των υφιστάμενων αλιευτικών καταφυγίων από τους έντονους κυματισμούς και τη διάβρωση των ακτών. REMACO A.E. Σελίδα 28

Ενότητα 2.17: Δευτερογενής Τομέας Στη Περιφέρεια Πελοποννήσου επίσης έχουν αναπτυχθεί τρεις (3) οργανωμένες Βιομηχανικές Περιοχές αυτές της Τρίπολης (Αρκαδία), του Μελιγαλά και της Καλαμάτας (Μεσσηνία). Το ποσοστό των ακαθάριστων επενδύσεων στη μεταποίηση στο σύνολο των επενδύσεων της Περιφέρειας είναι χαμηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο της χώρας. Παράλληλα μέχρι το 2009 παρατηρείται τάση αύξησης των μικρών μεταποιητικών μονάδων και κυρίως των Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου το έτος 2007 λειτουργούσαν 13.516 επιχειρήσεις του δευτερογενή τομέα με ετήσιο κύκλο εργασιών 2,1 δισ. Ευρώ μονάδων στον κλάδο των κατασκευών που αντισταθμίζει την μείωση της απασχόλησης από τις μεσαίες και μεγάλες μονάδες. Η παρατεταμένη οικονομική κρίση αναμένεται αν έχει σημαντικές επιπτώσεις στο σύνολο των δραστηριοτήτων του τομέα, περιλαμβανομένων και των ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται σε αυτόν. Στον κλάδο της ενέργειας, στη Περιφέρεια Πελοποννήσου με βάση τα πλέον πρόσφατα στοιχεία Κυρίαρχες δραστηριότητες του δευτερογενή τομέα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι η Μεταποίηση και Ενέργεια, που παρήγαγαν το 72,1% της ΑΠΑ του δευτερογενή τομέα (2009) αναλογεί το 5,1% της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Η Περιφέρεια καταναλώνει ηλεκτρική ενέργεια σε υψηλότερο ποσοστό έναντι του Μ.Ο. της Ελλάδας για γεωργικές χρήσεις (ποσοστό 11% έναντι 4,7%) και για οικιακή χρήση (38,8% έναντι 34,1%). Απεναντίας, στη Περιφέρεια παρά την ύπαρξη σημαντικού αριθμού μεταποιητικών μονάδων καταναλώνεται σαφώς μικρότερο ποσοστό ηλεκτρικής ενέργειας για βιομηχανική Λειτουργούν συνολικά 30 εγκαταστάσεις ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ, συνολικής ισχύος 298,6 MW που αντιπροσωπεύουν το 19,7% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος παραγωγής ΑΠΕ στη χώρα χρήση έναντι του Μ.Ο. της χώρας (13,9% έναντι 24%). REMACO A.E. Σελίδα 29