Πέµπτη 20 εκεµβρίου 2012 www.geostrategy.gr Κίνα: Κατακτώντας την πρωτιά στην οικονοµία Βασίλης Γιαννακόπουλος, γεωστρατηγικός αναλυτής και συγγραφέας του βιβλίου «Αραβική Άνοιξη» Πριν από την έναρξη των οικονοµικών της µεταρρυθµίσεων και την απελευθέρωση του εµπορίου της, η Κίνα εφάρµοζε οικονοµικές πολιτικές που είχαν ως αποτέλεσµα µια οικονοµία στάσιµη, κεντρικά ελεγχόµενη, αναποτελεσµατική και σχετικά αποµονωµένη από την παγκόσµια οικονοµία. Περίπου πριν 33 χρόνια (1979), όταν αποφάσισε να επενδύσει στην ελεύθερη αγορά εφαρµόζοντας τις δέουσες οικονοµικές µεταρρυθµίσεις, κατέστη µια από τις ταχύτερα αναπτυσσόµενες οικονοµίες σε παγκόσµιο επίπεδο, µε µέσο ετήσιο ρυθµό ανάπτυξης σχεδόν 10% έως το 2011. 16 Οικονοµική Ανάπτυξη Κίνας (1979-2012) (Ποσοστιαίος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ) 14 12 10 8 6 4 2 0 Πηγή: CRS Report for Congress, China s Economic Conditions, December 4, 2012 Η ταχεία οικονοµική ανάπτυξη της Κίνας οφείλεται κυρίως σε δύο λόγους. Πρώτον, στην τεράστια επένδυση κεφαλαίων, που χρηµατοδοτήθηκε τόσο από τα µεγάλα εγχώρια αποθέµατα (το 1979, τα εγχώρια αποθέµατα ανέρχονταν στο 32% του ΑΕΠ), όσο και από τις ξένες επενδύσεις. εύτερον, στην ταχεία αύξηση της παραγωγικότητας. Οι δύο αυτοί παράγοντες συνέπεσαν χρονικά µε την εφαρµογή των οικονοµικών µεταρρυθµίσεων, οι οποίοι λειτούργησαν καταλυτικά υπέρ της επίτευξης του εν λόγω κινεζικού «οικονοµικού θαύµατος». Τα τελευταία χρόνια, η Κίνα κατάφερε να αναδειχθεί σε µια σηµαντική οικονοµική και εµπορική παγκόσµια δύναµη. Σήµερα, είναι η δεύτερη µεγαλύτερη οικονοµία στον κόσµο, ο µεγαλύτερος εξαγωγέας εµπορευµάτων, ο δεύτερος µεγαλύτερος εισαγωγέας εµπορευµάτων, ο δεύτερος µεγαλύτερος προορισµός των άµεσων ξένων επενδύσεων (Foreign Direct 1
Investment - FDI),[1] η µεγαλύτερη βιοµηχανία και ο µεγαλύτερος κάτοχος συναλλαγµατικών αποθεµάτων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι εµπορικές και επενδυτικές µεταρρυθµίσεις καθώς και τα διάφορα κίνητρα της κινεζικής κυβέρνησης οδήγησαν στην αύξηση των άµεσων ξένων επενδύσεων, οι οποίες µε τη σειρά τους αποτέλεσαν µια σηµαντική πηγή παραγωγικότητας, ταχείας οικονοµικής ανάπτυξης και εµπορίου. Αρκετοί οικονοµολόγοι έχουν καταλήξει στο συµπέρασµα ότι η αύξηση της παραγωγικότητας ήταν άλλος ένας σηµαντικός παράγοντας για την ταχεία οικονοµική ανάπτυξη της Κίνας. Οι βελτιώσεις στην παραγωγικότητα προκλήθηκαν κυρίως από την ανακατανοµή των πόρων σε πιο παραγωγικές χρήσεις, όπως η γεωργία, το εµπόριο και οι υπηρεσίες. Για παράδειγµα, οι γεωργικές µεταρρυθµίσεις αύξησαν την παραγωγή, αποδεσµεύοντας και ταυτόχρονα ωθώντας εκατοµµύρια εργαζόµενους προς τον πιο παραγωγικό τοµέα της βιοµηχανίας. Η αποκέντρωση της κινεζικής οικονοµίας οδήγησε στην άνοδο των µη κρατικών επιχειρήσεων, οι οποίες προσανατολίσθηκαν προς τις περισσότερο παραγωγικές δραστηριότητες, σε σχέση µε τις κεντρικά ελεγχόµενες κρατικές επιχειρήσεις. Ως εκ τούτου, η αύξηση της αποτελεσµατικότητάς τους ήταν θέµα χρόνου. Επιπρόσθετα, οι άµεσες ξένες επενδύσεις στην Κίνα εισήγαγαν αφενός τη νέα τεχνολογία, αφετέρου τις ενδεικνυόµενες διαδικασίες που συνολικά ενίσχυσαν την αποτελεσµατικότητα της οικονοµίας της. Εξάλλου, είναι κοινό µυστικό ότι η ταχεία ανάπτυξη της Κίνας οφείλεται σε µεγάλο βαθµό στην ικανότητά της να έχει πρόσβαση και να χρησιµοποιεί την υφιστάµενη ξένη τεχνολογία και τεχνογνωσία. Τα πρώτα σύννεφα Η παγκόσµια οικονοµική κρίση του 2008 επηρέασε σε µεγάλο βαθµό την κινεζική οικονοµία. Οι εξαγωγές, οι εισαγωγές και οι εισροές των FDIs µειώθηκαν, η οικονοµική ανάπτυξη παρουσίασε επιβράδυνση και εκατοµµύρια Κινέζων έµειναν άνεργοι. Η κινεζική κυβέρνηση ανταποκρίθηκε άµεσα. Συγκεκριµένα, διέθεσε ένα τεράστιο πακέτο ύψους 586 δισεκατοµµυρίων δολαρίων για την τόνωση της οικονοµίας της, ενθάρρυνε τον τραπεζικό δανεισµό και παρείχε διάφορα άλλα κίνητρα για την ενίσχυση της εγχώριας κατανάλωσης. 2
Όλα αυτά επέτρεψαν στην Κίνα να ξεπεράσει αποτελεσµατικά τις επιπτώσεις της απότοµης πτώσης της ζήτησης των κινεζικών προϊόντων, κάτι που δεν κατάφεραν αρκετές από τις µεγαλύτερες οικονοµίες του κόσµου. Έτσι, από το 2008 έως το 2011, ο µέσος όρος της κινεζικής οικονοµικής ανάπτυξης παρέµεινε στο 9,6%, παρά το γεγονός ότι έχει επιβραδυνθεί το 2012. Στο σηµείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι όπως η Κίνα έτσι και η Ιαπωνία γνώρισε ραγδαία οικονοµική ανάπτυξη στη µεταπολεµική εποχή, µε το πραγµατικό ΑΕΠ κατά µέσο όρο να εκτοξεύεται στο 11% τη δεκαετία 1960-1970, 5,4% τη δεκαετία 1970-1980, 4,1% από το 1980 έως το 1990, και µόλις 1,1% τη δεκαετία 1990-2000. Έκτοτε, η Ιαπωνία παρουσίασε µια σχετικά στάσιµη οικονοµική ανάπτυξη, εν µέρει λόγω της αδυναµίας της να αντιµετωπίσει µια σειρά από διαρθρωτικά οικονοµικά προβλήµατα.[2] Κάτι ανάλογο πιθανόν να αντιµετωπίσει και η Κίνα στη δεύτερη δεκαετία του 21 ου αιώνα. Είναι σαφές ότι η κινεζική κυβέρνηση έχει αναγνωρίσει την αναγκαιότητα αλλαγής του υφιστάµενου οικονοµικού µοντέλου. Για το λόγο αυτό, από τον Οκτώβριο του 2006 έθεσε επισήµως ως στόχο την οικοδόµηση µιας «αρµονικής σοσιαλιστικής κοινωνίας», µε τη λήψη µέτρων (έως το 2020) για τη µείωση της εισοδηµατικής ανισότητας, τη βελτίωση του κράτους δικαίου, την ενίσχυση της προστασίας του περιβάλλοντος, την αντιµετώπιση της διαφθοράς και τη βελτίωση της κοινωνικής ασφάλειας (π.χ. της επέκτασης της υγειονοµικής περίθαλψης, της συνταξιοδοτικής κάλυψης στις αγροτικές περιοχές, κτλ). Επιπρόσθετα, ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει την τόνωση της καινοτοµίας. Βαδίζοντας προς το 2030 Η ταχεία ανάπτυξη της κινεζικής οικονοµίας έχει οδηγήσει πολλούς αναλυτές να προβληµατισθούν για το αν και πότε η Κίνα θα ξεπεράσει τις Ηνωµένες Πολιτείες ως η «µεγαλύτερη οικονοµική δύναµη στον κόσµο». Το πραγµατικό µέγεθος της οικονοµίας της Κίνας έχει αποτελέσει αντικείµενο εκτεταµένης έρευνας µεταξύ των οικονοµολόγων. Το 2011, το ΑΕΠ της Κίνας αποτιµήθηκε σε 7,2 τρισεκατοµµύρια δολάρια. ηλαδή, λιγότερο από το µισό του αντίστοιχου ΑΕΠ των ΗΠΑ (το 2010, η Κίνα κατάφερε να ξεπεράσει την Ιαπωνία και να καταστεί η δεύτερη µεγαλύτερη οικονοµία σε παγκόσµιο επίπεδο). Την ίδια χρονική περίοδο, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κίνας ήταν 5.460 δολάρια, το οποίο αντιστοιχούσε στο 12% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ιαπωνίας και στο 11% των Ηνωµένων Πολιτειών. Εδώ θα πρέπει να τονίσουµε ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ συνιστά µέγεθος για τη µέτρηση του βιοτικού επιπέδου µιας χώρας, ωστόσο οι τιµές των προϊόντων και των υπηρεσιών διαφέρουν αισθητά από χώρα σε χώρα. Φυσικά, αυτές οι τιµές στην Ιαπωνία και στις ΗΠΑ είναι αρκετά υψηλότερες από τις αντίστοιχες στην Κίνα (περίπου το 41,5% των αντίστοιχων τιµών στις ΗΠΑ).[3] Για το λόγο αυτό, όταν απαιτείται πιο ακριβής σύγκριση των συγκεκριµένων οικονοµικών µεγεθών, χρησιµοποιείται η ισοτιµία αγοραστικής δύναµης (Purchasing Power Parity - PPP). Σύµφωνα µε την έκθεση του Αµερικανικού Συµβουλίου Πληροφοριών (National Intelligence Council - NIC) για τις παγκόσµιες τάσεις που θα επικρατήσουν το 2030, η Κίνα αναµένεται να καταστεί η µεγαλύτερη οικονοµία σε παγκόσµιο επίπεδο, εκτοπίζοντας τις Ηνωµένες Πολιτείες, οι οποίες όµως θα υπερέχουν για αρκετά χρόνια ως προς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ.[4] Σήµερα, η Κίνα αντιµετωπίζει αρκετές προκλήσεις που θα επηρεάσουν το ρυθµό ανάπτυξής της, όπως η εκτεταµένη ρύπανση, οι αυξανόµενες εισοδηµατικές ανισότητες, η ανάγκη εφαρµογής µιας πιο κοινωνικής πολιτικής και φυσικά η συνεχώς αυξανόµενη ζήτηση για ενέργεια (κυρίως σε πετρέλαιο και άνθρακα). Σύµφωνα µε το ιεθνή Οργανισµό Ενέργειας (International Energy Agency - IEA), το 2009 η Κίνα ξεπέρασε τις Ηνωµένες Πολιτείες στην κατανάλωση ενέργειας, ενώ από το 2008 έως το 2035, η ζήτηση της Κίνας για ενέργεια θα ανέλθει στο 30% της συνολικής παγκόσµιας ζήτησης.[5] Καθώς η τεχνολογική ανάπτυξη της Κίνας αρχίζει να προσεγγίζει εκείνη των µεγάλων ανεπτυγµένων χωρών, το επίπεδο της αύξησης της παραγωγικότητας και η πραγµατική αύξηση του ΑΕΠ αναµένεται να παρουσιάσουν επιβράδυνση συγκριτικά µε το ιστορικό µέσο όρο του 10%, εκτός εάν η Κίνα καταστεί ένα σηµαντικό κέντρο ανάπτυξης νέων τεχνολογιών και καινοτοµίας ή εφαρµόσει µια σειρά νέων ολοκληρωµένων και πλέον αποτελεσµατικών οικονοµικών µεταρρυθµίσεων. 3
Στο ακόλουθο γράφηµα παρουσιάζεται η πρόβλεψη του Economist Intelligence Unit για την οικονοµική ανάπτυξη της Κίνας και των ΗΠΑ (2012-2030), όπου παρατηρείται ότι ο ποσοστιαίος ρυθµός αύξησης του πραγµατικού ΑΕΠ της Κίνας θα επιβραδυνθεί σηµαντικά, µε µέσο όρο 7% για τη χρονική περίοδο 2012-2020 και 3,7% για τη χρονική περίοδο 2021-2030. Πρόβλεψη Οικονοµικής Ανάπτυξης Κίνας και ΗΠΑ (2012-2030) (ποσοστιαίος ρυθµός αύξησης του πραγµατικού ΑΕΠ) Πηγή: Economist Intelligence Unit Σύνοδος για την οικονοµική πολιτική του 2013 Πρόσφατα, ξεκίνησε η ετήσια Κεντρική Οικονοµική ιάσκεψη, προκειµένου να αντιµετωπισθούν µείζονα προβλήµατα, όπως το δηµοσιονοµικό έλλειµµα, η φορολογική πολιτική, η αστικοποίηση, αλλά και να τεθούν οι στόχοι που θα διατηρήσουν το ρυθµό ανάπτυξης σε όσο το δυνατόν υψηλότερα επίπεδα. Πρόκειται για µια σύνοδο, που προγραµµατίσθηκε ένα µήνα αφότου εξελέγησαν οι νέοι ηγέτες του Κοµµουνιστικού Κόµµατος της χώρας και η οποία αναµένεται να χαράξει την οικονοµική πολιτική της Κίνας για το 2013. Όπως µάλιστα αναφέρουν τα διεθνή ΜΜΕ, η εν λόγω σύνοδος αναµένεται να δώσει απαντήσεις για το αν θα καταφέρει ο νέος ηγέτης και γραµµατέας του Κοµµουνιστικού Κόµµατος της Κίνας, Xí Jìnpíng, να σπάσει το κρατικό οικονοµικό µοντέλο του προκατόχου του, ωθώντας την Κίνα προς µεγαλύτερες ιδιωτικοποιήσεις.[6] Αµερικανικές ανησυχίες Ο υψηλός ρυθµός ανάπτυξης της κινεζικής οικονοµίας είναι προφανές ότι συνιστά µείζονα εν δυνάµει απειλή για τις Ηνωµένες Πολιτείες. Μάλιστα, η Ουάσιγκτον θεωρεί ότι το Πεκίνο εφαρµόζει µια σειρά από µη ενδεδειγµένες οικονοµικές πολιτικές, όπως για παράδειγµα η τεχνητή υποτίµηση του γουάν και οι πολιτικές προστατευτισµού στο βιοµηχανικό τοµέα, που υπονοµεύουν τα αµερικανικά οικονοµικά συµφέροντα. Αυτό που ανησυχεί ιδιαίτερα τις Ηνωµένες Πολιτείες είναι ότι η προώθηση της καινοτοµίας από την πλευρά της κινεζικής κυβέρνησης θα καταστούσε τις κινεζικές επιχειρήσεις όλο και περισσότερο ανταγωνιστικές απέναντι σε πολλές κορυφαίες αµερικανικές βιοµηχανίες. 4
Πέρα από τα παραπάνω, η αυξανόµενη οικονοµική ισχύς της Κίνας την έχει µετατρέψει σε ένα κρίσιµο και ισχυρό παίκτη στην παγκόσµια σκηνή, για µια σειρά από ζητήµατα που είναι σηµαντικά για τα συµφέροντα των ΗΠΑ, όπως η παγκόσµια οικονοµική συνεργασία, η κλιµατική αλλαγή, η διάδοση των πυρηνικών, η επιθετικότητα της Βόρειας Κορέας, κτλ. Εποµένως, η Κίνα θα µπορούσε αφενός να λειτουργήσει ως ρυθµιστής των µειζόνων προκλήσεων που απασχολούν τις Ηνωµένες Πολιτείες, αφετέρου να αυξήσει την αµυντική της ισχύ, ακόµη και να έρθει σε σύγκρουση µε τις ΗΠΑ και τους συµµάχους της. [1] Το 2010, έχουν καταγραφεί 445.244 ξένες επιχειρήσεις που λειτουργούν στην Κίνα και απασχολούν 55,2 εκατοµµύρια εργαζόµενους ή 15,9% του αστικού εργατικού δυναµικού. China 2011 Statistical Yearbook [2] William H. Cooper (Specialist in International Trade and Finance), CRS Report for Congress, Japan s Economic Miracle : What Happened?, October 1, 2001 [3] Economist Intelligence Unit [4] National Intelligence Council (CIN), Global Trends 2030: Alternative Worlds, December 2012, p. iv http://www.fas.org/irp/nic/global_trends_2030.pdf [5] International Energy Agency, 2011 World Energy Outlook, November 2011 [7] ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, «Κίνα: Σύνοδος για την οικονοµική πολιτική του 2013», 15 εκεµβρίου 2012 http://www.naftemporiki.gr/news/redirstory.asp?id=2264251 5