ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ: ΑΠΟ ΤΗ «ΣΥΓΚΥΡΙΑΡΧΙΑ» ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΣΤΗ «ΣΥΝΑΡΧΙΑ» ΤΩΝ ΛΑΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ (Απρίλιος 2007) Αντώνης Μανιτάκης Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ι. Εισαγωγή Η αποτυχία του σχεδίου των ευρωπαϊκών πολιτικών και τεχνοκρατικών ελίτ για τη «συνταγματοποίηση» της Ευρωπαϊκής Ένωσης μας υποχρεώνει να αναστοχαστούμε τα θεμέλια και τη διαδικασία της πολιτικής ενοποίησης των ευρωπαϊκών χωρών και της συγκρότησης μιας δημοκρατικής και κοινωνικής Ευρώπης. Η εμπειρία που αποκτήσαμε μας δείχνει ότι τα κοινωνικά κινήματα και οι λαοί των χωρών της Ευρώπης μπορούν και οφείλουν να συμμετέχουν ενεργά σε αυτήν τη συντακτική διαδικασία, που διανοίγεται για την Ευρώπη και που σίγουρα πρόκειται να διαρκέσει για ένα απροσδιόριστο χρονικό διάστημα. Οι θεμελιώδεις καταστατικές αρχές που απορρέουν από την ευρωπαϊκή δημοκρατική συνταγματική παράδοση και κατευθύνουν, ως ηθικο-πολιτικά ιδεώδη, το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουν τα κοινωνικά κινήματα, με σκοπό την πολιτική ενοποίηση των λαών της Ευρώπης, θα μπορούσαν να συνοψιστούν στη δική μας Χάρτα Αρχών ως εξής: ΙI. Στο όνομα των λαών της Ευρώπης Ένα πρώτο δίδαγμα, που πρέπει να αντληθεί απ' την απόρριψη, αρχικά, από τους λαούς και την εγκατάλειψη από τις κυβερνήσεις, στην συνέχεια, της «Συνταγματικής Συνθήκης», είναι ότι η συγκρότηση μιας ενοποιημένης πολιτικής εξουσίας, ικανής να διαχειριστεί τις δημόσιες υποθέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή τις κοινές υποθέσεις των κρατών και λαών της Ευρώπης, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς την καταστατική παρουσία και ουσιαστική συμμετοχή στη συντακτική διαδικασία των λαών των χωρών της Ευρώπης. Οι λαοί της Ευρώπης αποτελούν τις συνταγματικά ενοποιημένες, τις πλέον νομιμοποιημένες και τις ζωντανές πολιτικές δυνάμεις, που προορίζονται να διαδραματίσουν, ως πολιτικά υποκείμενα ένα ρόλο αυτόνομο, ενεργό και καταστατικό στη διαδικασία της ευρωπαϊκής πολιτικής ολοκλήρωσης. Η συμμετοχή των ευρωπαϊκών
λαών στην πολιτική οικοδόμηση της Ευρώπης, είτε άμεσα με δημοψηφίσματα ή με την άμεση εκλογή αντιπροσώπων είτε έμμεσα με κινηματικές κοινωνικές διεκδικήσεις ή με τη συμμετοχή και τη δράση εθνικών, τοπικών, περιφερειακών και συνδικαλιστικών εκπροσώπων, συνιστά αναντικατάστατη μορφή δημοκρατικής νομιμοποίησης. Η πολιτική οικοδόμηση της Ευρώπης δεν μπορεί να υπάρξει δίχως την καταστατική παρουσία των λαών των χωρών της. Η πολιτική Ευρώπη οικοδομείται στο όνομα των λαών της, από τους λαούς της και μαζί με τους λαούς της, οργανωμένους σε δημοκρατίες, διακριτές και αυτόνομες, στα πλαίσια, προς το παρόν, των αντίστοιχων κρατών τους και ασκώντας πλήρως τα κυριαρχικά τους δικαιώματα. Η Ευρώπη των λαών σέβεται και δεν αποδυναμώνει τις εθνικές ταυτότητες, όπως αυτές αντανακλώνται στις πολιτικές και συνταγματικές δομές. Το τέλος του δημοκρατικού ελλείμματος των ευρωπαϊκών θεσμών ξεκινά από τη στιγμή που σε ένα πολιτικό Σύνταγμα της Ευρώπης, θα μπορούμε να διακηρύττουμε πραγματικά «Εμείς, οι λαοί της Ευρώπης», "We the Peoples of Europe", στη θέση του «Εμείς τα κράτη της Ευρώπης». Άλλωστε, η λαϊκή κυριαρχία δεν μπορεί να αντικατασταθεί ούτε να υποκατασταθεί από κάποια υποτιθέμενη ευρωπαϊκή «κοινωνία των πολιτών», έννοια τόσο αγαπητή στις τεχνοκρατικές ελίτ. Η γενική αναφορά στους Ευρωπαίους πολίτες στο ισχύον πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης -όπως αποτυπώθηκε στη Συνταγματική Συνθήκη- στερείται νοήματος ή είναι μια απάτη, εφόσον οι πολίτες σήμερα εμφανίζονται και δρουν ως τέτοιοι αποκλειστικά και μόνο σε εθνικό επίπεδο και η ευρωπαϊκή ιδιότητα του πολίτη είναι υπό διαμόρφωση. Οι πολιτικές συνέπειες μια τέτοιας διακήρυξης θα είναι να εγκαταλειφθούν οι Ευρωπαίοι πολίτες, μόνοι και αβοήθητοι στους τυφλούς και σκληρούς νόμους της αγοράς χωρίς την προστασία των εθνικών συνταγμάτων τους. Δεν είναι βέβαια άνευ σημασίας το γεγονός ότι το καλούμενο Σύνταγμα της Ευρώπης αγνοούσε εμφανώς τη βούληση των λαών, διακηρύσσοντας ανενδοίαστα ότι το καθεστώς της Ένωσης είναι: «εμπνευσμένο από τη βούληση των πολιτών και των κρατών της Ευρώπης». Η απουσία της λέξης «λαός» δεν αποτελεί μια συμπτωματική παράλειψη, αποδεικνύει ότι οι «συμβαλλόμενοι» συνέλαβαν την πολιτικά ολοκληρωμένη Ευρώπη ως μια ένωση κρατών, θεμελιωμένη στη θολή, συγκεχυμένη και ακαθόριστη νομιμοποίηση των «πολιτών». Αποδυνάμωσαν τη λαϊκή κυριαρχία, δίχως να απαρνηθούν την κρατική. Είναι έτοιμοι να θυσιάσουν, ακόμη και να εξαλείψουν, το θεμέλιο της
εθνικής δημοκρατίας, την εξουσία του λαού, προτιμώντας κάλλιστα να τηρήσουν σιγή γύρω από τα θεμέλια ή τις απώτατες αρχές της ευρωπαϊκής δημοκρατίας, παρά να συνδέσουν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση με την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Αποδέχονται να μεταφέρουν στην Ευρωπαϊκή Ένωσης αρμοδιότητες της κρατικής κυριαρχίας, απογυμνωμένες ωστόσο από τη δημοκρατική νομιμοποίησή τους. πολυκεντρική ΙΙΙ. Προς μια ομοσπονδία των λαών και μία μορφή διακυβέρνησης - Η μετάβαση από μία Ευρώπη των κρατών σε μία Ευρώπη των ενωμένων Λαών, οργανωμένων σε μια πρωτογενή και πρωτότυπη ομοσπονδίωση, πρέπει να σφραγιστεί από πολιτικούς θεσμούς που θα αντλούν την νομιμοποίησή τους είτε από τη βούληση των λαών, όπως αυτή εκφράζεται άμεσα με δημοψηφίσματα ή λαϊκές πρωτοβουλίες, ή έμμεσα διά των αντιπροσωπευτικών σωμάτων, είτε από τη συμμετοχή των πολιτών στα διαφορετικά επίπεδα χωρικά [τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, κ.λπ.] ή κλαδικά σε διάφορες κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες (συνελεύσεις και επιτροπές αντιπροσώπευσης συμφερόντων και ομάδων ή ενώσεων), όπου θα λαμβάνονται συλλογικές αποφάσεις που τους αφορούν. - Η πολιτική Ευρώπη έχει ανάγκη από ένα πολιτικό Σύνταγμα που θα συγκροτεί (ή συντάσσει) μια κοινή και ισόρροπα επιμερισμένη «συναρχία» «κυρίαρχων λαών», αντικαθιστώντας σταδιακά την υπάρχουσα συγκυριαρχία των κρατών, και θα οργανώνει την άσκηση ενοποιημένης διακυβέρνησης ή διοίκησης πάνω σε πολλαπλές εδαφικές και λειτουργικές επικράτειες. Το αίτημα της Δημοκρατίας στην Ευρώπη δεν μπορεί, πάντως, να είναι αντίστοιχο μιας δημοκρατίας φτιαγμένης κατ' εικόνα και ομοίωση της εθνικής, αντιπροσωπευτικής ή κοινοβουλευτικής, δημοκρατίας. Η ευρωπαϊκή δημοκρατία δεν μπορεί να είναι αναπαραγωγή της εθνικής, ή θα είναι πρωτότυπη ή δεν θα είναι δημοκρατία. Το κλασικό σχήμα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, η οποία προϋποθέτει και για την ακρίβεια συνεπάγεται την κατασκευή ενός λαού (με την έννοια του ενιαίου πολιτικά Δήμου) δεν αναπαράγεται σε μία Ευρώπη, που είναι σήμερα συνένωση πολλών λαών και κρατών και θέλει να μετεξελιχθεί σε μια Ευρώπη των
πολλών εθνικών δήμων και των αντίστοιχα πολλών ή πολλαπλών δημοκρατιών. Η προοπτική οικοδόμησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο μιας υπερεθνικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με έναν ενιαίο λαό ή ένα Δήμο, που θα αναγορευθεί σε πηγή προέλευσης και νομιμοποίησης όλων των ευρωπαϊκών εξουσιών είναι ανέφικτη. Το πρότυπο αυτό διακυβέρνησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα είναι αναγκαστικό, συγκεντρωτικό, άκρως γραφειοκρατικό και αυταρχικό. Αν οι εκλογές, η πολιτική ευθύνη, η δημοσιότητα και η διαφάνεια, ο διάλογος, η διαρκής λογοδοσία, η διάκριση των λειτουργιών και το κράτος δικαίου είναι αναπαλλοτρίωτα οργανωτικά κεκτημένα κάθε ευρωπαϊκού πολιτικού θεσμού, η μέχρι σήμερα απουσία ενός ευρωπαϊκού λαού ή η ανυπαρξία ενός ευρωπαϊκού δήμου καθιστά κάθε απόπειρα απομίμησης του εθνικού κοινοβουλευτισμού μια καρικατούρα επικίνδυνη και μάταιη. Άλλωστε, οι θεσμοί της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και η γένεση ενός λαού ή ενός έθνους ως έννοιας πολιτικής συνδέονται με τη σύσταση και την ύπαρξη του εθνικού κράτους. IV. Η δημοκρατική και κοινωνική Ευρώπη δεν μπορεί αντικειμενικά ούτε έχει την τάση να εξελιχθεί σε ένα νέο κράτος Η πολιτική ενοποίηση των ευρωπαϊκών χωρών δεν οδηγεί ιστορικά προς τη διαμόρφωση ενός νέου υπερεθνικού κράτους ή ενός ομοσπονδιακού υπέρ-κράτους, που θα δρα ως μια κρατική υπερδύναμη, συγκεντρωτική, στρατιωτική και αστυνομική ή γραφειοκρατική και θα επιδιώκει να υποτάξει και εξουσιάσει τα εθνικά ευρωπαϊκά κράτη και να ανταγωνιστεί τις άλλες υπερδυνάμεις του κόσμου. Άλλωστε η Ευρωπαϊκή Ένωση στη σημερινή της μορφή δεν είναι ένα κράτος και δεν μπορεί να εξελιχθεί σε τέτοιο. Εμφανίζεται μάλλον ως ένα νέο είδος δημοκρατίας υπό διαμόρφωση, που ωστόσο δεν μπορεί να αναπτυχθεί όσο παραμένει προσκολλημένη στο εθνικό κρατικό παράδειγμα. V. Η ευρωπαϊκή δημοκρατία: πολλοί δήμοι συναρθρωμένοι κατά τρόπο οριζόντιο που συγκροτούν μια δι-εθνική δημοκρατία
Η ευρωπαϊκή συνταγματική δημοκρατία, όταν ολοκληρωθεί, θα συνιστά μια πολιτική οντότητα πρωτότυπη στην παγκόσμια ιστορία, που θα προκύψει ως συνένωση πολλαπλών εθνικών δήμων, ως μια πρωτότυπη συνάρθρωση λαών οργανωμένων σε αυτόνομες δημοκρατίες. Θεμελιώνεται πάνω στην αμοιβαία αναγνώριση, στο σεβασμό και στην αλληλοδιείσδυση των αντίστοιχων και διακριτών πολιτικών και εθνικών ταυτοτήτων και όχι στην αφομοίωσή τους. Η πολιτική Ευρώπη δεν έχει ως στόχο να διαμορφώσει μια κοινή πολιτική ταυτότητα αλλά μια μορφή πολιτικού βίου που θα στηρίζεται στην πολιτική και εθνική διαφορετικότητα. Σχετικά με την οργάνωση της εσωτερικής διακυβέρνησης, δηλαδή σχέσεις θεσμικές μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμών ή οργάνων, η Ευρωπαϊκή Δημοκρατία των εθνικών Δημοκρατιών υπερβαίνει το δίλημμα που διαπερνά την Ευρωπαϊκή Ένωση από την γέννησή της και την καταδικάζει σε μια διαρκή ταλάντευση ανάμεσα σε μεθόδους κυβέρνησης διακυβερνητικές και κοινοτικές. Ούτε έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα στις εξουσίες του Συμβουλίου των Υπουργών και στις εξουσίες της Επιτροπής ή του Κοινοβουλίου. Διότι για μας το ουσιώδες δεν είναι να αναδιαρθρώσουμε τις σχέσεις των κοινοτικών θεσμών ή οργάνων αλλά να αναδιαρθρώσουμε στη βάση της ισοτιμίας και του επιμερισμού της κυριαρχίας τις σχέσεις των εθνικών δημοκρατικά νομιμοποιημένων θεσμών με τους αντίστοιχους κοινοτικούς θεσμούς. Έτσι μια θεμελιώδης αρχή που διέπει την πολιτική ολοκλήρωση της Ευρώπης είναι ότι η ευρωπαϊκή δημοκρατία των πολλαπλών Δήμων δεν επιβάλλεται στις εθνικές δημοκρατίες ούτε τις υποσκελίζει. Δεν υιοθετεί μια κάθετη δομή διακυβέρνησης με τους ευρωπαϊκούς συνταγματικούς κανόνες να υπερισχύουν των εθνικών ή με υπερεθνικούς θεσμούς υπερκείμενους των εθνικών. Δεν εγκαθιστά μια σχέση ιεραρχίας μεταξύ ευρωπαϊκών και εθνικών θεσμών. Το σχέδιο για μια δι-εθνική διασυνταγματική δημοκρατία προϋποθέτει μια οριζόντια διακυβέρνηση, θεμελιωμένη στο διάλογο και τη συνεργασία, που θα πραγματοποιούνται με όρους ισότητας ανάμεσα σε διαφορετικές πολιτικές και συνταγματικές αρχές, όπως είναι τα συνταγματικά δικαστήρια και το Δικαστήριο των Κοινοτήτων, τα εθνικά κοινοβούλια και το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, και τα εθνικά εκτελεστικά σώματα και η Επιτροπή. Ο ευρωπαϊκός διασυνταγματισμός είναι η βάση της δημιουργίας ενός κοινού ευρωπαϊκού συνταγματισμού.
VI. Ένα πολιτικό Σύνταγμα υπερκείμενο των κοινοτικών κανόνων πολιτικών Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση έχει, εισέλθει ανεπιστρεπτί, σε μια διαρκή και μόνιμη συντακτική διαδικασία. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα δεν μπορεί να νοηθεί αποκλειστικά ως πράξη τυπική κάποιου συντακτικού υποκειμένου, κάποιας διακυβερνητικής επιτροπής ή κάποιας συντακτικής συνέλευσης. Το «Σύνταγμα της Ευρώπης» δεν θα παραχωρηθεί ούτε θα θεσπιστεί με μια μονομερή πράξη. Η σύνταξή του θα διαγράψει την αντίστροφη πορεία από αυτήν που διέγραψαν κατά την υιοθέτησή τους τα εθνικά συντάγματα: θα είναι το αποτέλεσμα μιας μακράς και αντιφατικής συντακτικής διαδικασίας, η κατάληξη και όχι η απαρχή της. Θα είναι προϊόν αγώνων, συζητήσεων, διαβουλεύσεων, αντιπαραθέσεων και κοινωνικών διεκδικήσεων και πολιτικών συμβιβασμών και νομοθετικών και νομολογιακών πρακτικών. Θα επιβληθεί πρώτα στην πράξη ως «πραγματικό Σύνταγμα» και θα κατακτήσει καταρχήν τις συλλογικές συνειδήσεις των λαών και των κινημάτων με την ουσιαστική του σημασία, πριν έλθει ως τυπικό Σύνταγμα να επικυρώσει αυτό που κατακτήθηκε ουσιαστικά ως ένα σύνολο θεμελιωδών αρχών και δικαιωμάτων. Μετά την πολύτιμη εμπειρία του θνησιγενούς ευρωσυντάγματος που αποκτήσαμε, μπορούμε συνοψίζοντας να πούμε ότι η πολιτική Ευρώπη δεν χρειάζεται άμεσα Σύνταγμα, με την τυπική του όρου έννοια, τουλάχιστον. Έχει ανάγκη όμως μακροπρόθεσμα από ένα πραγματικό Σύνταγμα, όχι για να καθυποτάξει ή για να ακυρώσει τα εθνικά συντάγματα ούτε για να αρνηθεί την πολιτική και συνταγματική αυτονομία των λαών της Ευρώπης, αλλά για να ορίσει τις θεμελιώδεις αρχές, που θα διέπουν την κοινή πολιτική συμβίωση η τις διαδικασίες της συμμετοχής τους στη διοίκηση των ευρωπαϊκών υποθέσεων, καθώς και τα θεμελιώδη δικαιώματα των ατόμων και των λαών. Το ευρωπαϊκό σύνταγμα και τα εθνικά συντάγματα θα είναι κατά τα άλλα τυπικά ισότιμα. Εδικά, η πολιτική Ευρώπη χρειάζεται σε αντιπαράθεση με την οικονομική Ευρώπη να διαμορφώσει μέσα από συνταγματικές πρακτικές το δικό της «πολιτικό σύνταγμα», το οποίο κατά πρώτο λόγο πρέπει να είναι αξιολογικά ανώτερο από το υπάρχον «οικονομικό σύνταγμα» και ιεραρχικά θα υπέρκειται όλων των κανόνων της οικονομικής διακυβέρνησης, όπως αυτοί ενσωματώνονται στις ευρωπαϊκές συνθήκες και
διέπουν από τη γένεσή της την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις πολιτικές του ελεύθερου ανταγωνισμού ή την προώθηση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Η πολιτική Ευρώπη χρειάζεται, πράγματι, ένα πολιτικό σύνταγμα που θα συμπυκνώνει τις θεμελιώδες κοινές αρχές των εθνικών συνταγμάτων και κυρίως τις διακηρύξεις των δικαιωμάτων και τις εγγυήσεις του κράτους δικαίου καθώς και τα κεκτημένα του κοινωνικού κράτους. Η Ευρώπη δεν έχει, σίγουρα, ανάγκη από μια νέα Χάρτα των δικαιωμάτων και ελευθεριών. Από τέτοιες χάρτες είναι γεμάτες ο κόσμος. Η ευρωπαϊκή Xάρτα της Νίκαιας όχι μόνον δεν προσθέτει τίποτε το καλλίτερο ή το νέο, αλλά συρρικνώνει, περιορίζει ή αντιτίθεται ακόμη και σε αυτό που έχει κατακτηθεί και ισχύει σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο. Τα θεμελιώδη ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα ισχύουν και επιβάλλονται σε άρχοντες και αρχόμενους, εθνικούς ή υπερεθνικούς είτε ως γενικές αρχές που πηγάζουν από τις συνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών είτε ως κανόνες διεθνείς άμεσα δεσμευτικοί για κράτη και για πολίτες. VII. Δημόσια σφαίρα και κοινή γνώμη: δημόσια αγαθά μη υποκείμενα στους κανόνες της αγοράς και του ελεύθερου ανταγωνισμού Τελικά η πολιτική Ευρώπη έχει ανάγκη από ένα πραγματικό Σύνταγμα που θα εγκαθιδρύει και θα εγγυάται διαδικασίες και πρακτικές διαμόρφωσης μιας «δημόσιας ευρωπαϊκής σφαίρας» ως σύνθεση ή συνδυασμό των εθνικών δημόσιων σφαιρών, καθώς από την εξαγγελία ενός νέου τύπου ιδιότητας του πολίτη, που θα θεμελιώνεται στη διαμονή και την άσκηση κοινωνικών δικαιωμάτων από όλους όσους εργάζονται και ζουν στις χώρες της Ευρώπης. Η κοινωνική πολιτειότητα παρέχει την αναγκαία βάση για την πραγμάτωση της ευρωπαϊκής πολιτικής ολοκλήρωσης. Η ευρωπαϊκή δημοκρατία έχει ανάγκη επίσης από πολλαπλούς δημόσιους χώρους, από πολλαπλές λειτουργικές δημόσιες σφαίρες σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, που θα διαμορφώνονται από την καθολική άσκηση από άτομα και ομάδες και με όρους ισότητας, του δικαιώματος στην πληροφόρηση και στην ελεύθερη επικοινωνία. Αυτά τα δικαιώματα πρέπει να αναγνωρίζονται τόσο ως ελευθερίες όσο και ως πολιτικά δικαιώματα ή δικαιώματα συμμετοχής στη δημόσια σφαίρα και στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, που σήμερα ελέγχεται και χειραγωγείται από τα ιδιωτικά ΜΜΕ. Η
δημόσια σφαίρα και η κοινή γνώμη πρέπει να θεωρούνται από το πολιτικό Σύνταγμα της Ευρώπης ως δημόσια πολιτικά αγαθά, που να διαφεύγουν από την επιρροή της αγοράς και τον ελεύθερο ανταγωνισμό και να υπόκεινται για τον λόγο αυτό σε δημόσια διαρρύθμιση. Μια Χάρτα θεμελιωδών αρχών των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο και ελέγχου τους ως φορέων δύναμης και πολιτικής επιρροής είναι πολιτική επιδίωξη άμεσης προτεραιότητας. Με αυτήν την έννοια, η σύμβαση της Ουνέσκο, που υπογράφηκε πριν από λίγα χρόνια στο Παρίσι από το σύνολο των μελών του ΟΗΕ, η οποία εξαιρεί τα πολιτιστικά και οπτικοακουστικά προϊόντα από το πεδίο των νόμων της αγοράς, πρέπει να γίνει αντικείμενο ξεχωριστής αναφοράς. Η βασική της αρχή οφείλει να αποτελέσει μέρος μιας θεμελιώδους αρχής για τις αντίστοιχες πολιτικές τόσο των κρατών όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το κείμενο αυτό, στην αρχική του μορφή αποτέλεσε τη βάση εισήγησης που έγινε διαδοχικά στη Φλωρεντία, στις Βρυξέλλες και στο Παρίσι στο πλαίσιο των συζητήσεων που είχε οργανώσει το Δίκτυο του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ για την σύνταξη μιας «Χάρτας Θεμελιωδών Αρχών για μια άλλη Ευρώπη». Στις συζητήσεις μετείχαν ακόμη εκ μέρους του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, εκτός από μένα, η Νατάσσα Θεοδωρακοπούλου και ο Χάρης Γολέμης. Στη σημερινή μορφή το κείμενο παρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη στις 23 Απριλίου στο Κοινωνικό Εργαστήρι του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ. Δεν αποτελεί πολιτικό μανιφέστο, ούτε αξιώνει προσχώρηση οπαδών στις ιδέες του. Αποτελεί κείμενο στοχασμού με θέσεις προσωπικές για συζήτηση και διάλογο μεταξύ αυτών που οραματίζονται και αγωνίζονται για μια άλλη Ευρώπη. Ο αριστερός, ριζοσπαστικός ευρωπαϊκός πολιτικός λόγος έχει μείνει πολύ πίσω, υστερεί υπερβολικά απέναντι στον αντίστοιχο νεοφιλελεύθερο και στον σοσιαλδημοκρατικό. Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ έχει επιτακτική ανάγκη, για να μπορεί να αντιπαρατίθεται στα θεσμικά σχέδια των νεοφιλελεύθερων, από θεωρητικά εργαλεία που να φωτίζουν τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες ενόψει αυτού που διαγράφεται ιστορικά και το επιβάλει το όραμα μιας άλλης Ευρώπης. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «Κυριακάτικη Αυγή» στις 29 Απριλίου 2007, σ. 28-29.